Als de vulkaan roept

Waarom zoveel mensen altijd maar terugkeren naar levensgevaarlijke plaatsen om te wonen
Als de vulkaan roept
■ De Indonesische stad Yogyakarta ligt helemaal
in puin na de uitbarsting van de vulkaan Merapi.
YOGYAKARTA ● Niet alleen op
de heuvels van de tientallen
Indonesische vulkanen blijven
mensen wonen. Ook in Mexico
City, Los Angeles, Istanbul of
Teheran, miljoenensteden die
vroeg of laat van de kaart kunnen
worden geveegd, houden de
inwoners voet bij stuk.
Meer dan een week na de eerste uitbarsting heeft de vulkaan Merapi dodelijker
dan ooit uitgehaald. Balans: 78 nieuwe doden en hallucinante beelden.
Voor velen onbegrijpelijk, omdat al die mensen allang geëvacueerd of zelfs verhuisd
hadden moeten zijn. ‘Dat zal nooit gebeuren, tenzij manu militari verboden wordt
om in een straal van 8 kilometer rond de vulkaan te wonen’, aldus vulkanoloog
Manuel Sintubin (KU Leuven).
DOOR BRECHT DECAESTECKER
Iedereen kent Jakarta, de hoofdstad van
Indonesië, maar net zo goed een mierennest waarin je verdwaalt tussen miljoenen
opgejaagde Indonesiërs. Veel leuker
wonen is het in Yogyakarta, de culturele
tegenpool van de hoofdstad. In elke hoek
van Yogya, zoals iedereen de stad noemt,
ruikt het heerlijk en zie je kleurrijke fietstaxi’s, met rond de wielen de logo’s van
Europese voetbalclubs geschilderd. Vier
jaar heeft Mary-Ann Del Marmol, vulkanologe van de UGent, in de buurt van de stad
gewoond. Ze schreef haar thesis over de
actieve vulkaan Merapi.
De berichtjes die Del Marmol momenteel van haar vrienden uit de stad krijgt, en
de beelden die ze in kranten en op websites ziet, hebben haar met verstomming
geslagen. Ze wist dat zoiets kon gebeuren,
maar niet dat het ooit zo erg zou zijn dat
de dorpen Argomulyo en Bronggang, op 12
kilometer van de vulkaan, volledig verwoest zouden worden. Of dat evacuatiekampen zelf geëvacueerd zouden moeten
worden. Of dat brommers overdag met
hun lichten aan in Yogyakarta moeten rijden, door de aswolk in de stad. Ze citeert
ons Surono, de invloedrijkste vulkanoloog
van Indonesië, met wie ze heeft samengewerkt: “Dit is veel erger dan alle vorige uitbarstingen van de Merapi. We kunnen niet
meer voorspellen wat er nu zal gebeuren.”
“De Merapi barst om de vijf of maximum
tien jaar uit”, vertelt Del Marmol. “Maar
wat nu gebeurt, is misschien wel vijfhon-
derd jaar geleden. Het is erger dan in 1930.”
Toen kwamen er meer dan 1.400 mensen
om het leven. Omdat mensen nu tijdig
gealarmeerd worden door vulkanologen,
zal het dodenaantal een stuk lager liggen.
En toch. In totaal zijn 122 doden geteld,
maar 78 slachtoffers vielen in de nacht van
donderdag op vrijdag, meer dan een week
na de eerste uitbarsting. “Gewoonlijk worden de familie’s geëvacueerd”, vertelt de
vulkanologe. “Maar overdag keren velen
terug om de rijst en de groenten te plukken en de as van het dak van het huis te
vegen. Anders storten die daken in. En als
de rijst net rijp is, dan spreken we over de
oogst van een half jaar. Mensen laten dat
niet zomaar achter.”
Toeristische attractie
Indonesië ligt bovenop de Ring of Fire,
een keten van breuklijnen waardoor het
land een extreem groot risico voor aardbevingen, tsunami’s en vulkaanuitbarstingen loopt. Java, waar meer dan de helft
van de 234 miljoen Indonesiërs wonen,
telt meer dan twintig actieve vulkanen.
Dertig kilometer verder van de Merapi
gaan wonen, is dertig kilometer dichter bij
de volgende vulkaan. Bovendien is de
grond op zo’n vulkaan bijzonder vruchtbaar. Vulkaanuitbarstingen hebben voor
een vorm van natuurlijke bemesting
gezorgd en hoe hoger je op de berg gaat
wonen, hoe lager en dus beter de temperatuur, in een tropisch klimaat. Veel van
die vulkanen zijn ook magneten voor
toeristen. Je moet al een heel dik vel
hebben om géén T-shirt of blikje cola
te kopen aan een van de honderden
straatventers op de flanken van de
Tangkuban Perahu of Mount Bromo, twee
toeristische trekpleisters op Java. Als een
westerse toerist hen een paar rupiahs te
veel betaalt, kunnen de locals daar
gewoonlijk een paar dagen van leven. Het
ze moeten verhuizen, dan klinkt dat als
heiligschennis.”
Meestal hoeft dat niet te gebeuren,
omdat lang niet alle vulkanen even
gevaarlijk zijn als de Merapi. Bij een uitbarsting spuwt die een pyroclastische
stroom of gloedwolk, die over de flank
raast. Die bestaat uit een combinatie van
gas en as en dondert razendsnel naar
beneden. “Je zou kunnen zeggen: er komt
een verbodszone om te wonen in een
straal van acht kilometer rond de krater”,
MANUEL SINTUBIN (VULKANOLOOG KULEUVEN):
Rampen zoals in Indonesië of Haïti zullen meer
en meer in het nieuws komen. Niet alleen
omdat de media er scherper over berichten,
maar vooral omdat die risicogebieden steeds
dichter bevolkt worden
risico dat ze lopen door naar de berg te
trekken, weegt dus vaak niet op tegen de
voordelen van de vulkaan, die in veel
gevallen nog als heilig wordt beschouwd.
“Er worden allerlei religieuze krachten
aan toegeschreven omdat de mensen
vroeger niet konden verklaren wat zo’n
vulkaan deed”, vertelt Karen Fontein, eveneens vulkanologe aan de UGent. “Als wij op
wetenschappelijke manier uitleggen dat
vertelt Manuel Sintubin, vulkanoloog van
de KU Leuven. “Maar dat zal het
Indonesische leger dan toch manu militari moeten doen. Anders zullen die mensen
altijd zeggen: ‘Ja maar, waarom mogen wij
niet aan landbouw doen waar de beste
grond is?’ Bij ons krijg je geen verzekering
om een huis te bouwen in een overstromingsgebied, maar daar ligt dat toch wat
anders.”
“In arme landen als Indonesië hebben de
mensen ook niet de middelen om te verhuizen, zoals wij dat kunnen”, voegt Karen
Fontein daaraan toen.
Psychologisch probleem
Het is echter niet alleen in derdewereldlanden dat mensen op gevaarlijke plaatsen gaan wonen, zelfs al is hun woning al
eens met de grond gelijk gemaakt. Phuket,
New Orleans en Port-au-Prince zijn of worden heropgebouwd, nadat ze volledig verwoest werden door respectievelijk een tsunami, orkaan en aardbeving. “Dat is eerder een psychologisch probleem dan exacte wetenschap”, legt Manuel Sintubin uit.
“De mens zit zo in elkaar dat hij meestal
terugkeert naar zijn vertrouwde stek.”
Grote steden zijn historisch gegroeid,
zonder het potentiële gevaar voldoende te
kennen of te beseffen. Mexico City is
gebouwd op een voormalig moeras en zeer
kwetsbaar voor aardbevingen. De Iraanse
president Ahmadinejad zou graag een
nieuwe administratieve hoofdstad bouwen omdat seismografen allang een aardbeving in Teheran voorspellen. Hetzelfde
geldt voor Istanbul. Los Angeles en San
Diego liggen op de San Andreas-breuklijn.
Het is meer dan 150 jaar geleden dat daar
nog een zware aardbeving geweest is, maar
vroeg of laat wordt Californië geconfronteerd met wat ze daar the big one noemen.
“Die megasteden zijn er gekomen omdat
het ooit interessante landbouwgebieden
waren”, vertelt Sintubin. “Dat is het gevolg
van een landschappelijke setting, en nu
blijkt dat een gevolg van een actieve
ondergrond. Rampen zoals in Indonesië
of Haïti zullen meer en meer in het nieuws
komen. Niet alleen omdat de media er
scherper over berichten, maar vooral
omdat die risicogebieden steeds dichter
bevolkt worden.”