Handvatten voor cultuurpolitiek

Handvatten voor cultuurpolitiek
De waarde van cultuur is vaak onderwerp van discussie,
maar vrijwel nooit in een politieke context. Toch kan een
heldere stellingname over cultuur juist bij de aankomende
verkiezingen het verschil maken. Het LKCA presenteert
handvatten voor een onderscheidend cultuurpolitiek
verhaal.
De culturele sector straalt vooral de boodschap uit dat cultuur los staat
van politieke opvattingen en dat alle cultuur goed is voor iedereen:
cultuur als de grote verbinder van de samenleving. Maar mensen
gebruiken cultuur van oudsher juist ook om uitdrukking te geven aan
maatschappelijke verscheidenheid en dus om grenzen te markeren.
Zeker in een tijd van segmentering naar klasse, etniciteit en
levensovertuiging. Politieke partijen kunnen daar ook gebruik van
maken.
Vier cultuurpolitieke verhalen
Om daarmee te helpen presenteren we een denkmodel met de
voornaamste culturele stromingen in een politiek-maatschappelijke
context. We stellen de cultuurpolitieke arena voor als een diagram met
twee elkaar kruisende assen.
De horizontale as loopt tussen de polen inclusieve cultuur versus
exclusieve cultuur. Oftewel tussen de opvatting dat er in de
samenleving ruimte is voor een vermenging van culturen en het idee
dat een samenleving alleen kan functioneren met een dominante
cultuur die de norm stelt. De verticale as projecteert de tegenstelling
tussen integratie en demarcatie, waarmee de wens wordt uitgedrukt
om zich via cultuur hetzij te verbinden of om zich juist te
onderscheiden. Dat levert vier kwadranten op die leiden tot vier
cultuurpolitieke verhalen.
Cultuur verbindt
Linksboven vinden we de benadering die integratie van culturele
stromingen bepleit op basis van gelijkwaardigheid. In dit verhaal
ontstaat er een geïntegreerd multicultureel landschap. Door
gezamenlijk ieders cultuur te beleven ontstaan nieuwe vormen waar
iedereen bij kan aansluiten. Culturele stromingen krijgen alle ruimte,
ook als ze de kernwaarden van de gevestigde cultuur uitdagen.
Daardoor ontstaat discussie die mensen nader tot elkaar brengt.
Diversiteit, culturele ontmoetingsruimte en toegankelijkheid zijn
daarom noodzakelijk voor iedereen, zowel in het onderwijs, als in de
lokale gemeenschap.
De westerse canon
In het kwadrant rechtsboven domineert de westerse culturele traditie.
De waarden van de Verlichting staan hoog in het vaandel en andere
culturele stromingen in Nederland dienen zich daarnaar te voegen. De
westerse canon levert het culturele kapitaal dat zorgt voor een
geslaagde deelname aan de samenleving. Dit vraagt van het
onderwijs onder andere dat elk schoolgaand kind in zijn culturele
vorming deze gemeenschappelijke basis meekrijgt. Hiervoor zijn wel
systeemwijzigingen nodig.
Eigen cultuur eerst
Rechtsonder staat de Nederlandse identiteit centraal. Integratie van
culturen vormt een bedreiging voor de Nederlandse culturele traditie.
Cultuur moet bijdragen aan een wij-gevoel: culturele stromingen van
buitenaf worden uitgesloten. Subsidies voor elitaire kunstuitingen waar
alleen de rijken zich mee identificeren, worden afgeschaft.
Subsidiegelden worden omgebogen naar lokale culturele activiteiten
waar de gewone man zich in herkent. Het onderwijs richt zich op
lokale tradities en gebruiken.
Culturele verzuiling
De stroming in het kwadrant linksonder is gebaseerd op
gelijkwaardigheid van culturen; althans op het niveau van de
samenleving. Iedere groep heeft zijn eigen culturele domein dat
uitdrukking geeft aan de waarden van de groep. Een nieuw soort
verzuiling dus, op basis van soevereiniteit in eigen kring. Respect voor
en acceptatie van uiteenlopende waarden is van groot belang. Het
onderwijs voorziet in basiskennis van verschillende culturele
stromingen en legt de basis voor een respectvolle omgang met de
ander. De waarde van de culturele stroming wordt door de groep in
stand gehouden.
Kansen en dilemma’s
Als je met dit denkmodel gaat spelen kun je niet alleen een scherper
verhaal vertellen, maar krijg je ook zicht op de kansen en dilemma’s.
Het verhaal van de Verlichting kan na decennia van postmoderne
deconstructie opnieuw in de verf worden gezet, en biedt kansen voor
een herwaardering van de canon. Er liggen natuurlijk ook kansen voor
het verzuilingsmodel linksonder, dat religieuze stromingen nieuwe
politieke ruimte biedt.
Het verhaal ‘Eigen cultuur eerst’ wint terrein, maar zal zich uiteindelijk
moeten verhouden tot de multiculturele samenleving die we zijn
geworden. Cultuur als grote verbinder (linksboven) blijft onder druk
staan zolang er geen duidelijk verhaal komt over het belang van
culturele integratie.
Keuzes in het culturele veld
Net zoals politieke partijen, kunnen spelers in het culturele veld ook
positie kiezen. Impliciet gebeurt dit natuurlijk al. Waarschijnlijk zitten de
meeste spelers uit het gevestigde circuit in het kwadrant linksboven.
Los van een inhoudelijk oordeel daarover lijkt dat in het huidige
politieke klimaat niet handig. Het is zaak om cultuur op te halen bij
nieuwe groepen die zich manifesteren en hen een podium te
verschaffen om de maatschappelijke waardering te vergroten.
Er is ook veel voor te zeggen om te exploreren hoe cultuur waarde kan
toevoegen in de andere kwadranten. Bijvoorbeeld: aanhangers van de
westerse culturele traditie kunnen de culturele canon nieuw leven
inblazen. Erfgoedbeschermers kunnen aansluiting zoeken bij
stromingen die primair de Nederlandse identiteit willen behouden of
insteken op de herwaardering van religieuze identiteit. Regionale
cultuur, tradities, maar ook nieuwe rituelen, verbeelden de waarden
van de beide onderste kwadranten.
Verder lezen
Hoogste tijd voor cultuurpolitiek (Ocker van Munster, Cultureel
Kapitaal, 29 juni 2016)
Folder Kijk op actuele ontwikkelingen in beleid 2017-2020 (LKCA,
2016)
Manifest 'Cultuureducatie essentieel voor ontwikkeling en verbinding'