Oculairen: Kijk er scherp naar en mee!

Oculairen: Kijk er scherp
naar en mee!
Niels Bosch
Wanneer je UniVersum 3 goed hebt gelezen,
weet je nu misschien wat voor soort telescoop
je wilt hebben. Ais je dat weet dan heb je de
eerste stap voor mooie waarneemavonden
gemaakt! Maar nu komt een minstens net zo
belangrijk onderdeel wanneer je gaat waarnemen: het oculair. Ken je de uitdrukking "de ketting is zo sterk als de zwakste schake I"? Dat is
bij telescopen ook zoo Je kunt wei een heel
goede telescoop hebben, wanneer je een
waardeloos oculair gebruikt, is je beeld slecht
en benut je de kwaliteit van de telescoop niet.
Ik heb vaak op JoKa gezien dat veel kinderen
een best leuke telescoop bij zich hadden maar
met een waardeloos oculair. De reden ervan is
dan vaak d~t de telescoop al duur genoeg was
en dat het oculair niet te veel meer mocht kosten. Ais we op JoKa dan gingen waarnemen,
gaf ik die kinderen wei eens een goed oculair
waarna ze allemaal verbaasd waren wat ze
met hun eigen telescoop konden zien!
Bovendien hoeft een oculair niet eens echt
duur te zijn. De oculairen die standaard bij de
JWG-kijkers worden geleverd kosten in de winkel ongeveer 85 gulden.
Wat is het oculair en wat doet het?
Volgens het woordenboek:
1: het oog betreffend; oog-, ogen-;
oculaire inspectie ogenschouw in eigen persoon
2: het naar het oog gerichte glas in een optisch
instrument
Het oculair van je telescoop is ervoor om het
beeld dat je kijker binnenkomt te vergroten en
voor het oog toegankelijk te maken. Het oculair
zit het dichtst bij je oog en be staat uit een setje
lenzen. Meerdere lenzen zijn nodig omdat een
enkel lensje veel te veel beeldfouten zou
geven. Zonder oculair zou je de maan in zijn
geheel in beeld zien, met ove~al wat zwarte
vlekjes die kraters moeten voorstellen .
Wanneer je een oculair gebruikt zie je in feite
een gedeelte van de maan en heel duidelijk de
kraters. Het oculair zorgt er dus voor dat het
object wat je bekijkt groter wordt dus in feite
onder een grotere beeldhoek ziet. Het volgende voorbeeld maakt het misschien wat duidelijker: als je thuis een aquarium hebt en je zit op
een afstand dan zie je daar een bakje staan
waar wat vissen in rondzwemmen. Zit je met je
neus voor het glas, dan lijkt het alsof je midden
in de oceaan zit.
De verschillende soorten oculairen
De meest voorkomende oculairen zijn:
* Drie-Ienzige oculairen, zoals het Ramsden,
Kellner en Hastings.
* Vier-Ienzige oculairen, zoals het Abbe,
Steinheil en prssl.
* Vijf-Ienzig of meer, zoals het KAnig-, Erfle- en
Nagleroculair.
De meest voorkomende oculairen zijn Kellner
(deze zitten ook bij de JWG-kijkers), Abbe,
prssl en Erfle. In figuur 1 zie je deze oculairen
schematisch weergegeven. Waar moet je nu
op letten wanneer je een oculair gaat kopen?
De volgende punten zijn het belangrijkst:
i ngangsdiafra9ma oC:.Jlair
.
OOlip o s i ti e aehter ocu lair } gloozle verncuding
--JIl
fIll _
~
Kellner
F 100,-
~~
I
I
I
I
Plossl
(~chrol'l'1atisch s ymmet:- X:h )
F 200,-
I
F 300,-
F 200,-
I
~
[:ofle
( grootnoek )
Abbe
( o!'';l'los c opiSCh )
~ agl e l'
( g . ooth o ek )
Figuur 1.' schematische weergave van de verschillende soorten oculairen
* De vatting. Dit is eigenlijk het omhulsel van
het oculair. Dit moet stevig zijn, liefst van
metaal. Let erop dat de vatting een standaard maat heeft; dat zijn 24,5 mm en 31,75 mm. De
JWG kijkers hebben een vatting van 24,5 mm.
Moet je nu nog een kijker kopen, kies er dan
een met een vatting voor 31,75 mm, de geruch-
4-1998~
ten gaan namelijk dat de 24,5 mm vatting gaat
verdwijnen. Als dat zo is zullen de JWG-kijkers
binnenkort ook met 31 ,75 mm vatting worden
uitgevoerd.
zal deze voor de liefhebber even noemen, je
kunt in figuur 3 zien wat ermee wordt bedoeld
wanneer je de korte uitleg niet snapt.
* Askring (a)
-
Hierbij komen de lichtstralen van de rand van
het beeld dichter bij de lens bijeen dan de lichtstralen die door het centrum van je oculair
komen. Hierdoor wordt het beeld onscherp. Dit
komt trouwens bijna niet meer voor doordat de
lenzen met de computer worden gecontroleerd.
* Coma (b)
optiache as
afstandrinaen
veldlenli
Qo.lens
oculeirbule
i naanasdiafragma
(beeldvlak)
Dit herken je doordat sterretjes een soort
komeet worden. Dit komt eigenlijk door hetzelfde probleem als bij de askring, aileen nu bij
schuin invallende lichtstralen.
* Kleurschifting (c en d)
Figuur 1: schematische weergave van de verschillende soorten oculairen
* De lenzen moeten voorzien zijn van een anti-
reflex-coating. Deze coating herken je aan een
blauwe of amberkleurige gloed die over de lens
zit. De rest van de binnenkant van het oculair
(alles behalve de lens dus) moet een zwarte
coating hebben om inwendige reflecties te
voorkomen.
* De bevestiging van de lenzen in het oculair.
Je oculair zal vies worden tijdens gebruik. Je
moet daarom goed bij de lenzen kunnen
komen om ze te kunnen schoonmaken. De lenzen moeten niet zo goed te bereiken zijn dat ze
makkelijk beschadigen. Een oculair waarbij de
lens een stukje uitsteekt is een slecht oculair.
Je moet het oculair op beide kanten kunnen
neerzetten zonder dat de lens geraakt wordt.
Haal het oculair nooit uit elkaar! De schone
lucht tussen de lenzen vervuilt waardoor de
lens uiteindelijk aileen maar viezer wordt.
* De Uittreepupil, het vlak waar het eigenlijke
beeld wordt gevormd, moet op voldoende
afstand van het oculair worden gevormd. Zo
kun je zonder het oculair aan te raken (daar
wordt het aileen maar vies van) toch het beeld
scherp zien. Het liefst ligt de uittreepupil op
ongeveer eentiende tot een halve centimeter.
•
* De beeldhoek van het oculair mag niet kleiner
zijn dan 350. Als de beeldhoek kleiner wordt
dan heb je het gevoel dat je door een koker
kijkt. De genoemde oculairen hebben allen een
grotere beeldhoek .
.1
*
Naast deze eisen zijn er ook nag enkele beeldeisen waar aan een oculair moet voldoen. Ik
Un;Versum 4-1
Nog zo'n mooi woord, wat hetzelfde betekent
als kleurschifting: chromatische aberratie. Dit
zijn kleurfouten in de lens zelf. Die ontstaan
doordat de brekingindex van glas voor elke
kleur een iets andere waarde heeft. Hierdoor is
de brandpuntsafstand van elke kleur anders.
* Astigmatisme (g)
Astigmatisme (zeg dat eens tien keer snel achter elkaar) herken je wanneer je met je oculair
aan het scherpstellen bent. Zie je eerst een
punt, daarna een lijntje, een ellips, een schijfje,
een ellips en weer een lijntje, dan heeft je oculair astigmatisme. Dit is moeilijk te corrigeren
maar hoeft niet perse te leiden tot een
onscherp beeld. Dit ontstaat wanneer de lens
in twee loodrecht op elkaar staande richtingen
voor schuin invallende lichtstralen een verschillende sterkte heeft.
* Beeldwelving (h)
Dit is het vervolg op astigmatisme. Wanneer je
astigmatisme wilt corrigeren en je ziet dat je
beeld wei scherp te krijgen is, maar niet alles te
-gelijk. Dus wei de rand maar niet het midden,
of wei het midden maar niet de rand.
* Vertekening (i)
Dit wordt met een mooi woord ook wei distorsie
genoemd en herken je wanneer je beeld wei
scherp is maar niet de natuurlijke vorm heeft,
een maan met een sterke vergroting in het midden, en een lage vergroting op de randen bijvoorbeeld.
..
c.
b.
d.
getekend, staat ook een prijsindicatie.
Over het algemeen kun je stellen dat je
als beginnende JWG-er met een Kellner
oculair goed uit de voeten kunt.
Persoonlijk zou ik liever enkele wat
goedkopere Kellner ocu lairen hebben
dan EEn Nagler, omdat de mogelijkheden van de telescoop groter worden met
meerdere oculairen. Koop je je Kellner
oculair bij de JWG, dan is het niet aileen
goedkoper dan in de winkel, hij is ook
gegarandeerd goed.
Mocht je verder nog vragen hebben,
schrijf, mail of bel de kijkerbouwcommissie:
e.
f.
Figuur 3: De verschillende soorten fou ten van een
oculair in een tekening. (e en f zijn hier wat mindel
van belang)
Niels Bosch
Van Nispenstraat 30
6521 KM Nijmegen
024-3233714
[email protected]
***
Welk oculair voor jou het beste is, hangt af van
wat je wilt, en wat je er voor over hebt. In de
figuur waarin de verschillende oculairen staan
Techniek studeer je aan de
Universiteit Twente
Het verschijnsel supergeleiding wordt op
de bovenstaande foto aangetoond door
middel van een zwevende magneet boven
een plakje su pergeleidend materiaal
(YBaCuO): de magneet induceert
inductiestromen in de supergeleider.
Omdat de elektrische weerstand in de
supergeleider nul is, zullen de opgewekte
stromen blijven lopen en een
tegengesteld magneetveld produceren.
Hierdoor zal de magneet blijven zweven.
Bij de faculteit Technische Natuurkunde
word! gebruik gemaakt van
supergeleiding om b.v. meetinstrumenten
voor medische toepassingen te
ontwikkelen en te realiseren.
Zo is een hartscanner gemaakt die de
hartslag magnetisch kan meten i.p.v.
elektrisch. De meting die je ziet is
dezelfde hartslag op 7 posities gemeten.
zonder dat contact is gemaakt met het
lichaam.
Een duidelijk voorbeeld van technische
natuurkunde: gebruikmakend van de
natuurkunde op zoek naar nieuwe
mogelijkheden.
Wanneer jij ook aan de basis wil staan
van nieuwe ontwikkelingen en
toepassingen. denk dan aan een
technische studie. Natuurlijk aan de
Universiteit Twente.
Wil je meer informatie? Neem dan
contact op met de Universiteit Twente.
Bureau Studievoorlichting
Telefoon:
[053]4892403
Email:
[email protected]
Internet:
www.utwente.nl/onderwijs/stu vo
Universiteit Tw ente
De fJlla.e,rmrmeflde
llflivCfSitcit
.m4_1998~