Vroege opsporing van uitzaaiingen van borstkanker naar

Chirurgie | Oncologie
Vroege opsporing van uitzaaiingen van borstkanker naar de
lymfeklieren en verwijdering van de sentinel node of
schildwachtklier (sentinel node biopsie)
Binnenkort wordt u geopereerd aan een tumor in uw borst. Onderdeel van uw
borstoperatie is het verwijderen van de sentinel node- of schildwachtklier. Deze
sentinel node of schildwachtklier is een lymfeklier die rechtstreeks in verbinding staat
met de tumor in uw borst. Eventuele uitzaaiingen van de tumor worden dan ook het
eerst in deze lymfeklier gevonden.
In deze brochure kunt u meer lezen over de het opsporen en verwijderen van de
schildwachtklier.
Inleiding
Ons lichaam heeft een lymfestelsel dat bestaat uit lymfevaten, lymfeklieren en
lymfeweefsel. Het vocht dat zich in het lymfestelsel bevindt, wordt lymfe genoemd.
Lymfe is zeer nuttig, het zorgt er namelijk voor dat afvalstoffen uit het lichaam worden
opgenomen en worden afgevoerd.
Lymfevaten vormen de kanalen van het lymfestelsel. Via steeds grotere kanalen komt
de lymfe uiteindelijk in het bloed terecht. Voordat de lymfe in het bloed komt, passeert
het tenminste één lymfeklier, die gezien kan worden als een zuiveringsstation. In deze
lymfeklier worden ziekteverwekkers, zoals bacteriën, onschadelijk gemaakt.
Lymfeklieren bevinden zich op meerdere plekken in ons lichaam, bijvoorbeeld in de
oksels, de liezen, de hals en langs de luchtpijp.
Kankercellen van de tumor in uw borst kunnen losraken en in een lymfevat
terechtkomen. In de lymfeklier(en) waar de kankercellen als eerste langskomen, kan
dan een nieuwe tumor ontstaan: een uitzaaiing.
Methode van opsporen van uitzaaiingen
Voor uw behandeling is het belangrijk te weten of u, naast de tumor in uw borst, ook
één of meerdere uitzaaiingen in uw lymfeklieren heeft. Als u uitzaaiingen heeft, moet u
namelijk een aanvullende behandeling ondergaan.
Tot 1999 werden naast de tumor in de borst, vaak ook alle lymfeklieren uit de oksel
verwijderd (dit zijn ongeveer 10 tot 20 lymfeklieren). Pas achteraf, na onderzoek van de
verwijderde lymfeklieren in het laboratorium, bleek of er wel of geen uitzaaiingen in de
lymfeklieren aanwezig waren. Door pas na de operatie de lymfeklieren te onderzoeken
werd bij een aantal patiënten de okselklieren onnodig verwijderd. Om dit te
voorkomen is gezocht naar een andere methode om, met een kleinere operatie en
minder schadelijke gevolgen, dezelfde informatie te krijgen over de aan- of afwezigheid
van uitzaaiingen in de okselklieren.
www.umcg.nl
1
Chirurgie | Oncologie
De sentinel node of schildwachtklier
De methode die werd gevonden is de sentinel node biopsie of schildwachtklierbiopsie,
soms ook wel poortwachterklierbiopsie genoemd.
De sentinel node of schildwachtklier is de eerste lymfeklier waar de tumor in uw borst
zijn afvalstoffen en eventueel aanwezige tumorcellen, via de lymfe, naar afvoert. Pas
daarna worden ook de overige lymfeklieren aangetast, waarna de kanker zich kan
verspreiden naar de rest van het lichaam.
Het opsporen van de schildwachtklier (lymfescintigrafie)
De dag voor uw operatie, dus vaak op de opnamedag, gaat u naar de afdeling Nucleaire
Geneeskunde voor het zichtbaar maken (opsporen) van de schildwachtklier. We
noemen dit onderzoek ook wel lymfescintigrafie. Als u nog niet bent opgenomen, krijgt
u een uitnodiging voor dit onderzoek met daarop de afspraaktijd thuisgestuurd.
Tijdens dit onderzoek wordt een zeer kleine hoeveelheid van een radioactieve vloeistof
via een injectie om of op de plaats van de tumor ingespoten. Deze stof vloeit van de
tumor, door een lymfevat, naar de schildwachtklier. Het inspuiten van de radioactieve
vloeistof duurt ongeveer drie kwartier. Na een paar uur maakt de nucleair laborant in
een aantal sessies foto’s waarop de schildwachtklier, als gevolg van de ingespoten
radioactieve vloeistof, goed zichtbaar is. De laborant tekent vervolgens de plaats waar
de schildwachtklier wordt gezien, af op uw huid . Het is belangrijk dat deze markering
tijdens de operatie duidelijk op de huid zichtbaar is, zodat de chirurg kan zien in welk
gebied de schildwachtklier zit. De schildwachtklier bevindt zich meestal in de oksel.
Soms gaat het om meer dan één klier.
De radioactieve vloeistof die u krijgt toegediend is zeer laag radioactief en niet
schadelijk.
In zeldzame gevallen wordt de schildwachtklier bij een lymfescintigrafie naast het
borstbeen gezien. Dit wordt pas duidelijk op de foto’s die één dag voor de operatie
worden gemaakt. De consequenties hiervan bespreekt de chirurg de dag voor de
operatie met u.
Tijdens de operatie
De chirurg spuit tijdens de operatie, u bent dan al onder narcose, een kleine hoeveelheid
blauwe vloeistof in en om de tumor in uw borst. Deze kleurstof vloeit naar de
schildwachtklier. Hierdoor kleurt de klier meestal blauw. Daarnaast geeft de
schildwachtklier nog steeds een zwakke straling af door de radioactieve vloeistof die de
vorige dag is ingespoten. De chirurg kan de schildwachtklier dus op twee manieren
herkennen en verwijderen.
In uitzonderlijke gevallen kan een allergische reactie optreden na het inspuiten van de
blauwe vloeistof. De chirurg zal deze reactie direct behandelen.
Laboratoriumonderzoek van de schildwachtklier
Na de operatie wordt de verwijderde schildwachtklier in het laboratorium onderzocht
op tumorcellen. De uitslag van dit onderzoek is meestal na tien werkdagen bekend. Als
er geen tumorcellen worden gevonden, worden de overige lymfeklieren niet verwijderd.
Als blijkt dat er wel tumorcellen in de schildwachtklier zijn gevonden, verwijdert de
chirurg in een tweede operatie alsnog alle klieren uit uw oksel. We noemen dit een
www.umcg.nl
2
Chirurgie | Oncologie
okselklierdissectie.
In sommige situaties kan de chirurg besluiten de schildwachtklier nog tijdens de
operatie te laten onderzoeken op kankercellen. De schildwachtklier wordt dan naar het
laboratorium gestuurd. Daar wordt de klier door middel van snelonderzoek (ook wel
vriescoupe genaamd) onderzocht. Dit gebeurt terwijl u nog onder narcose bent.
Wanneer er kankercellen in de schildwachtklier zitten, kan de chirurg besluiten meteen
alle lymfeklieren in de oksel te verwijderen.
De chirurg volgt deze procedure meestal als de gehele borst bij de operatie verwijderd
wordt. Bij borstsparende operaties vindt in principe nooit ‘snelonderzoek’ plaats.
Als tijdens het snelonderzoek geen kankercellen in de schildwachtklier worden
gevonden, haalt de chirurg de overige klieren niet weg. De schildwachtklier wordt later
alsnog nauwkeurig onderzocht in het laboratorium. Bij dit nauwkeurig onderzoek,
waarvan de uitslag na tien dagen bekend is, kan het soms zo zijn dat er toch kankercellen
worden gevonden. In dat geval is alsnog een tweede operatie noodzakelijk waarbij alle
lymfeklieren in de oksel worden verwijderd.
De duur van de operatie is afhankelijk van het uitvoeren van een snelonderzoek van de
schildwachtklier en de uitslag daarvan.
De operatie voor het verwijderen van de schildwachtklier duurt ongeveer een half uur.
De operatie voor het verwijderen van de tumor duurt daarna nog ongeveer drie
kwartier.
Als uit het snelonderzoek blijkt dat de lymfeklieren in de oksel ook moeten worden
verwijderd, duurt de operatie in totaal ongeveer twee uur.
Na de operatie
Na de operatie wordt u wakker op de uitslaapkamer (recovery). De tijd die u hier
verblijft, is afhankelijk van meerdere factoren, meestal is dit ongeveer anderhalf uur.
Als u last heeft van misselijkheid of pijn geeft de verpleegkundige u medicijnen om de
klachten te verminderen. Als u goed wakker bent en de pijn acceptabel is, gaat u naar de
verpleegafdeling.
Na de operatie merkt u, dat de eerste urine die u uitplast na de operatie een blauwe of
groene kleur heeft. Dit komt, omdat uw nieren de ingespoten kleurstof weer
uitscheiden.
Soms heeft u na de operatie een drain in de oksel waardoor bloed en wondvocht wordt
afgevoerd. Over het algemeen wordt deze drain de dag na de operatie verwijderd.
De meeste patiënten gaan de dag na de operatie weer naar huis.
Uitslag
Het definitieve onderzoek van de schildwachtklier duurt gemiddeld tien werkdagen.
Voor het bespreken van de uitslag van dit onderzoek krijgt u bij ontslag een afspraak
mee voor de Mammapoli van de afdeling Chirurgische Oncologie. Tijdens dit
polikliniekbezoek vertelt de chirurg u of de tumor tijdens de operatie ruim genoeg is
weggehaald, en of u wel of geen uitzaaiingen heeft in de schildwachtklier en/of
lymfeklieren. Als er geen uitzaaiingen zijn en de tumor is voldoende ruim verwijderd,
bent u wat betreft de chirurgische behandeling klaar.
www.umcg.nl
3
Chirurgie | Oncologie
Als uit het definitieve onderzoek naar uitzaaiingen in de schildwachtklier blijkt, dat er
toch uitzaaiingen zijn, volgt een nieuwe opname en operatie voor het verwijderen van
de rest van de lymfeklieren. Deze opname duurt twee tot vier dagen. U krijgt een
oproep voor deze opname thuisgestuurd. Na uw opname krijgt u een afspraak mee
voor de Mammapoli van de afdeling Chirurgische Oncologie. Tijdens dit
polikliniekbezoek vertelt de arts u de uitslag van het onderzoek van de lymfeklieren, en
neemt het verdere behandelplan met u door. Het behandelplan zal mogelijk bestaan
uit medicijnen en/of bestraling.
Vragen
Als u na het lezen van deze brochure nog vragen heeft, kunt u bellen naar het
verpleegkundig telefonisch spreekuur van de polikliniek Chirurgie. Dit spreekuur is
bereikbaar van maandag tot en met vrijdag van 8.30 tot 12.00 uur, via het algemene
telefoonnummer van het UMCG (050) 361 61 61. Vraagt u naar zoemer 55833. U
krijgt vervolgens een verpleegkundige van de polikliniek Chirurgie aan de telefoon. De
verpleegkundige helpt u verder of verwijst u door naar één van de nurse practitioners
van de afdeling Chirurgische Oncologie.
www.borstkanker.umcg.nl
Deze website geeft u en uw naasten een goed beeld over de gang van zaken in het
UMCG als (het vermoeden bestaat dat) u borstkanker heeft.
www.umcg.nl
4