Monetair beleid kan geen wonderen verrichten, voor banken begint

25 juni 2012 © Het Financieele Dagblad
BIS Jaarverslag
Monetair beleid kan geen wonderen verrichten,
voor banken begint het zelfs averechts te werken
De ontwikkelde landen zitten in
een vicieuze cirkel waarin banken,
overheden, bedrijven en huishoudens elkaar in een wurggreep houden. Probeert de een de eigen balans op orde te brengen, dan treft
dit weer de ander. Na vijf jaar crisis
is een oplossing ver weg. ‘Diegenen die hopen op een snelle oplossing zullen teleurgesteld worden.
Er is er geen enkele’, aldus de Bank
for International Settlements in
haar jaarverslag.
Volgens de BIS is de situatie in
de eurozone ‘een kwaadaardige
en vergevorderde samenballing
van problemen’ en een voorbode
van wat andere landen te wachten
staat als de zwakheden in de mondiale economie niet worden aangepakt. Die problemen zijn er legio. Er is te veel gefinancierd met
geleend geld, staatsschulden zijn
te hoog en sectoren zijn uit balans.
De centrale banken worden overvraagd en kunnen de zwakheden
niet wegnemen, stelt de BIS. ‘monetair beleid kan tijd kopen, maar
maakt het feitelijk gemakkelijker
om die tijd te verspillen.’
‘Dit wordt allemaal begrepen
door consumenten in de ontwikkelde landen die hun schuld aan
het terugdringen zijn en terughoudend zijn in hun bestedingen.
Het wordt begrepen door bedrijven die investeringen en personeelswerving uitstellen. Het wordt
begrepen door beleggers die voorzichtig zijn vanwege de bleke en
riskante vooruitzichten, waarom
zouden zij anders een negatieve
reële rente accepteren op staatsobligaties in veel ontwikkelde landen’, zo staat in het jaarverslag.
In zo’n omgeving werkt het instrumentarium van een centrale
bank nauwelijks. De rente staat
al laag, maar zelfs als die verder
daalt, lokt dat geen nieuwe bestedingen uit bij economische
De instrumenten van
de centrale banken
worden bot, en lijken
vooral meer risico’s
op te gaan leveren
agenten die schulden afbouwen.
Verder zijn sinds de crisis de balanstotalen van centrale banken
door opkoopoperaties en liquiditeitsmaatregelen al verdubbeld
tot 30% van het mondiale bbp.
De risico’s van het ruime beleid
worden volgens de BIS bovendien
groter. Een lage rente vermindert
de prikkel bij bedrijven en consumenten om schulden af te lossen. Banken krijgen de gelegenheid om het nemen van verliezen
vooruit te schuiven en om slechte
leningen te herfinancieren. Dat is
krediet dat niet beschikbaar komt
voor bedrijven, sectoren of consumenten die wel gezond zijn en
kunnen bijdragen aan een bestendige economische groei. Bij overheden haalt een lage rente de druk
van de ketel om bezuinigingen en
hervormingen door te voeren. Volgens de BIS is er anekdotisch bewijs dat al dit soort processen aan
de gang zijn.
In de regel geldt dat banken
kunnen aansterken als de rente laag is. Ze kunnen dan immers
goedkoop kort lenen en dit geld
lang uitzetten tegen een hogere
rente. Die wetmatigheid is nu gebroken. Door de opkoopoperaties van centrale banken en door
de vlucht naar veiligheid bij beleggers is de tienjaarskapitaalmarktrente voor de belangrijkste grote
landen sterk gedaald, tot ver onder de 2%. ‘Uiteindelijk leidt dit tot
een erosie van de rente-inkomsten
bij banken. Tekenen dat dit gebeurt zijn er al. De afvlakking van
de yieldcurve in de VS en het VK
is hand in hand gegaan met een
daling van de rente-inkomsten.’
Als banken minder kunnen
verdienen op de rentecurve, dan
neemt de kans toe dat er bovenmatige risico’s worden genomen
om inkomsten te genereren. De
BIS wijst erop dat de handel voor
eigen rekening weer belangrijker
is geworden voor de bankwinsten.
‘Recente grote handelsverliezen
bij enkele financiële instellingen
kunnen duiden op plekken waar
excessieve risico’s worden genomen en dat verdient aandacht’,
waarmee de BIS impliciet verwijst
naar het verlies van meer dan $ 2
mrd bij J.P. morgan eerder dit jaar.
Niet alleen aan de inkomsten-
Centrale banken
Gewone banken
Jaarverslag Bank voor Internationale Betalingen (BIS) biedt inzicht in deze onzekere tijden
6
5
4
3
Beleidsrente op minimum…
3
VK
In %
2
Eurozone
1
0
10
8
Gewantrouwde banken Europa…
Grensoverschrijdende bankleningen
in $ 1000 mrd
Euro aan niet-euro
Euro onderling
Niet-euro onderling
VS
1
2
Jap
2007
0
2012
…balansen vol staatsobligaties…
5
Ontwikkelde
economieën
4
x1000 mrd $
3
Niet-euro aan euro
2007
2011
…moeten naar ECB voor geld…
Gebruik van ECB-gelden in $ 100 mrd
Bel en Fra
Fin, Lux en Dui
Italië en Spanje
6
4
2
6
2
Opkomende
markten
Griekenland, Ierland, Portugal
1
2007
0
2011
…drukt kapitaalmarkt rente
Rente 10-jaars staatsleningen
5
1000
VK
2012
…want kapitaalmarkt aarzelt
Obligatie-uitgifte Europese banken in $ mrd
Met onderpand
600
3
VS
2
1
0
2011
800
4
PM & HK / Bron BIS
Arend Clahsen
Amsterdam
Dui
Jap
2007
kant zit het tegen voor banken, ook
op het vlak van financiering verloopt het steeds moeilijker. Vooral banken in de eurozone hebben
het steeds moeilijker om grensoverschrijdende financiering te
krijgen van andere banken. Bin-
2012
400
200
0
2011
Banken zien door de
lage rente hun
inkomsten slinken.
Dat kan risicovol
gedrag veroorzaken
2012
nen de eurozone is de grensoverschrijdende interbancaire markt
in vier jaar tijd zelfs meer dan gehalveerd van ruim $ 2250 mrd tot
iets minder dan $ 1000 mrd. Dat
heeft ertoe geleid dat vooral banken in de periferie van de euro-
zone sterk afhankelijk zijn geworden van leningen van de Europese
Centrale Bank.
Tegelijk dreigt de financieringsmarkt voor banken fundamenteel
te veranderen door de veranderde risicoperceptie over banken.
Konden banken zich in het verleden relatief eenvoudig financieren door ongedekte obligaties uit
te geven, tegenwoordig wordt een
steeds groter deel van de financiering (circa 45%, in 2007 iets minder dan 30%) via obligaties met
onderpand binnengehaald. Daarmee komen meer bezittingen
vast te liggen en is de bankbalans
uitgehold als het tot een faillissement zou komen. De risico’s voor
de houders van ongedekte obligaties nemen daardoor toe, wat de
vraag naar onderpand verder kan
stuwen en waardoor de markt voor
ongedekte obligaties nog meer
aan aantrekkelijkheid verliest.
De BIS stelt dat bij de Europese
banken al 20% van de bezittingen
is vastgelegd als onderpand (onder
meer voor liquiditeitsoperaties bij
de ECB). Dat vermindert voor het
financiële systeem de capaciteit
om schokken op te vangen. Als
het onderpand in waarde daalt,
bijvoorbeeld in een crisissituatie,
kan het gebeuren dat veel banken
tegelijkertijd aan extra margeverplichtingen moeten voldoen. Dat
kan direct tot nieuwe schokken
in het financieel systeem leiden.
De schaarste aan kwalitatief goed
onderpand heeft er bovendien toe
geleid dat sommige banken hetzelfde onderpand meerdere keren belenen. Dat vermenigvuldigt
de blootstelling aan een eventuele
waardedaling van het papier.
‘Het herstellen van de gezondheid in de bankensector vereist
direct maatregelen’, aldus de BIS.
Het belangrijkste is volgens de organisatie om balansen op te schonen en banken te herkapitaliseren
zodat het vertrouwen terugkeert
en banken hun rol als intermediair in het financiële verkeer weer
goed kunnen invullen. In de toekomst zullen banken minder verdienen door strengere regelgeving
en hogere financieringskosten.
De BIS stelt dat de banken dit kunnen opvangen door kosten te reduceren en efficiënter te worden.