GEMEENSCHAPPELIJKE PREVENTIEDIENST PROCEDURE WERKEN OP HOOGTE Procedure Werken op hoogte Uitgave 1 1 Doc nr: PRO 11 Datum: 19/07/17 Pagina 1 van 13 Definitie Werken op hoogte: alle werkzaamheden die worden uitgevoerd op hoogte. Bv. Metselwerk, betonwerken, gevelwerken, werken op daken, pleisterwerken, schilderwerken,… 2 Doel Het doel van deze procedure is om werkzaamheden op hoogte veilig te laten verlopen en vallen te voorkomen of op te vangen. 3 Wetgeving ARAB art. 434 De wet van 4 augustus 1996 betreffende het Welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk; KB van 31 augustus 2005 betreffende het gebruik van arbeidsmiddelen voor tijdelijke werkzaamheden op hoogte (omzetting van Europese richtlijn 2001/45/EG van 27 juni 2001); KB van 13 juni 2005 betreffende het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen; EG-richtlijn Arbeidsmiddelen (2009/104/EG); Normen voor ladders: o Normen voor steigers: o o EN 131: Ladders EN 12810: Gevelsteigers vervaardigd van geprefabriceerde bouwdelen EN 12811: Tijdelijke bouwplaatsuitrusting Normen over rolsteigers en over materialen die voor bepaalde steigers gebruikt worden: o o o EN 1004: Rolsteigers opgebouwd uit geprefabriceerde onderdelen - Materialen, afmetingen, berekende belastingen, veiligheid en prestatie-eisen EN 39: Losse stalen buizen voor toepassing in steigerconstructies met buizen en verbindingsstukken - Technische leveringsvoorwaarden EN 74: Koppelingen verbindingspennen en voetplaten voor bouwsteigers en ondersteuningsconstructies - Eisen en beproevingsmethoden Andere normen o o NBN – EN 358 – gordel voor werkpositionering; NBN – EN 361 – valbeveiligingsharnas; o o o o o o o o o NBN – EN 813 – zitharnas; NBN – EN 354 en NBN – EN 355 – vanglijnen met valdemper; NBN – EN 360 - valbeveiliging met automatische lijnspanners; NBN – EN 341 – afdalingsmateriaal; NBN – EN 1496 – redding door hijsen; NBN – EN 353 – verticale valbeveiliging; NBN – EN 795 – ankerpunten; NBN – EN 1263-1 en -2: veiligheidsnetten; NBN – EN 13374: borstweringen; Andere reglementering i.v.m. werken op hoogte: o o o o o o o o 4 signalisatie voor onbevoegden van zones met valgevaar: ARAB, art. 41ter; ramen en bovenlichtvoorzieningen (in gebouwen gebouwd of verbouwd na 1 januari 1993) uitrusten met voorzieningen voor schoonmaak: ARAB, art. 41quinques;. constructie-eisen van trappen en bruggetjes: ARAB, art. 43; constructie-eisen en gebruik van ladders: EN 131-1 en EN 131-2; platformen en bruggetjes: ARAB, art. 457; daken, torens en (fabrieks)schoorstenen: ARAB, art. 462-462bis; slopingswerken: ARAB, art. 464; bescherming van openingen: ARAB, art. 465. Verantwoordelijkheden en bevoegdheden De werkgever treft de nodige materiële en organisatorische maatregelen opdat de arbeidsmiddelen voor tijdelijke werkzaamheden op hoogte die ter beschikking van de werknemers worden gesteld, geschikt zijn voor het uit te voeren werk zodat het welzijn van de werknemers bij het gebruik van deze middelen wordt verzekerd. De werkgever voert voorafgaand aan de werken op hoogte, een risicoanalyse uit om de beste maatregelen te bepalen. Deze risicoanalyse wordt voorgelegd aan de preventieadviseur. 5 Toepassingsgebied Deze procedure is van toepassing op alle interne en externe werknemers en de gelijkgestelde werknemers, o.a. leerlingen die een vorm van arbeid uitoefenen (afdelingen bouw, elektriciteit, centrale verwarming,…). 6 Middelen Risicoanalyse Controlelijst werken op hoogte Veiligheidsinstructiekaarten Werkvergunning Procedure Werken op hoogte 2/19 19-7-2017 7 NAVB – dossiers (Nationaal Actiecomité voor Veiligheid en hygiëne in het Bouwbedrijf) Referenties 8 8.1 www.g-o.be/preventie www.sentral.be Werkwijze Risicoanalyse Alvorens de werkzaamheden op hoogte te starten, is het belangrijk om na te gaan of deze werken veilig kunnen worden uitgevoerd. Als het valgevaar niet kan worden weggewerkt, moet een geschikt arbeidsmiddel worden gekozen. Bovendien moet ook worden nagegaan welke de specifieke gevaren & risico’s zijn, verbonden aan de werkzaamheden, wie de werkzaamheden zal uitvoeren, in welke omstandigheden,… Hiervoor dient er een risicoanalyse te gebeuren, o.b.v. deze analyse kunnen de nodige preventiemaatregelen worden bepaald (zie 8.2). Preventiehiërarchie: 8.1.1 Het risico uitschakelen Er moet worden nagegaan of de werkzaamheden op het grondniveau kunnen worden uitgevoerd, of de werken moeten in die mate worden aangepast dat het valgevaar kan worden verkleind (bv. de bediening van een machine op de gelijkvloerse verdieping plaatsen). Blijkt uit de risicoanalyse dat het valrisico niet of onvoldoende kan worden weggewerkt, moet er gezocht worden naar een geschikt arbeidsmiddel om de werken veilig uit te voeren. 8.1.2 Gebruik van gepaste arbeidsmiddelen Via schema 1 'Beoordeling keuze arbeidsmiddel' (bijlage 9.3) kunt u tijdens de werkvoorbereiding eenvoudig bepalen of de ladder als arbeidsmiddel in aanmerking komt. Uitgangspunt voor het werken op hoogte is, dat het gebruik van ladders zoveel mogelijk moet worden beperkt. Alleen als het gebruik van andere arbeidsmiddelen niet haalbaar is, mag een ladder als arbeidsmiddel worden ingezet. Daarna kunt u via schema 2 'Beoordeling werkplek ladder' (bijlage 9.4) bepalen of de ladder op de betreffende werkplek veilig te gebruiken is. Procedure Werken op hoogte 3/19 19-7-2017 Mogelijke beperkingen om niet te kiezen voor een ander arbeidsmiddel dan een ladder, kunnen zijn: 1. Operationele beperkingen: de bereikbaarheid van de werkplek, de opstelmogelijkheden van het arbeidsmiddel, … 2. Veiligheidstechnische beperkingen: uitvoering van risicovolle werkzaamheden, de krachtuitoefening, de noodzakelijke reikwijdte,… 3. Economische beperkingen: bereikbaarheid van het project, vervoerskosten, opstelkosten. Indien een ladder niet in aanmerking komt en er moet worden gekozen voor een ander arbeidsmiddel (zie risicoanalyse). 8.1.3 Gebruik van collectieve bescherming Bij het uitvoeren van werken op hoogte kan een val wel worden beperkt, maar nooit worden uitgesloten. Wanneer het werken op hoogte dus niet vermeden kan worden, is het van groot belang om de eventuele valhoogte op alle mogelijke manieren te verminderen. Er moet een randbeveiliging worden voorzien wanneer er een risico bestaat op val van meer dan 2 meter hoogte. 1. Val van materiaal te voorkomen: werkplatforms die voldoende breed zijn, stevige leuningen, stootplint,…). 2. Val van personen kunnen opvangen: bv: opvangvloeren & luifels opgebouwd uit harde materialen (bv:hout), elastische netten, leuningen… 8.1.4 Organisatorische maatregelen Hieronder worden verstaan de procedures, eventuele opleidingen, de afspraken i.v.m. de weersomstandigheden, welke eisen de regelgeving stelt bij de keuze van een geschikt arbeidsmiddel (conformiteit), werkvergunning,… 8.1.5 Gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM’s) Gebruik van PBM’s wordt vaak gecombineerd met collectieve bescherming (zie opmerking). Bij werken van korte duur, kan individuele valbescherming worden gebruikt. Opmerking: een val voorkomen ≠ een val opvangen Een heupgordel dient om te voorkomen dat een persoon valt en is niet geschikt om een vallende persoon op te vangen. De impact van een val zou zich concentreren op de plaats van de gordel, met een verhoogd risico op rugletsels of inwendige verwondingen. Daarom zijn heupgordels niet toegelaten als valbescherming als het risico bestaat dat een persoon een val maakt van meer dan 1 meter. Bij een valharnas daarentegen wordt de impact van de val over een groter oppervlak van het lichaam verdeeld en naar minder vitale delen afgeleid (belangrijk dat het Procedure Werken op hoogte 4/19 19-7-2017 harnas correct wordt gedragen en riemen voldoende worden aangespannen = opleiding). 8.1.6 Eerste hulp bij ongevallen (EHBO) Bij val van hoogte zijn de risico’s op ernstige verwondingen groot. Een specifieke EHBOopleiding voor werknemers die regelmatig werken op hoogte uitvoeren, is aangewezen. Algemene richtlijnen in geval van EHBO, de werknemers moeten voor de start van de werken hierover worden geïnformeerd (opnemen in de werkvergunning): Bij ongevallen tijdens het werken op hoogte, de hulpdiensten zo snel mogelijk verwittigen (locatie, ernst van de verwondingen,…); Indien het slachtoffer niet meer kan bewegen, buiten bewustzijn is of er is een vermoeden van wervelfracturen, het slachtoffer niet verplaatsen tot de hulpdiensten ter plaatse zijn. Het slachtoffer moet in dezelfde positie blijven terwijl de vitale functies (bewustzijn, ademhaling, bloedsomloop) worden gecontroleerd. Voor aanleggen van nekkragen, omdraaien/transporteren van slachtoffers is een specifieke opleiding noodzakelijk. Enkel met het oog op een levensnoodzakelijke cardiovasculaire reanimatie (geen ademhaling en bewusteloos), of wanneer het slachtoffer niet veilig is (bv nog materialen van op hoogte op het slachtoffer zouden kunnen terecht komen, of nog wanneer slachtoffer (bloed) braakt met verstikking tot gevolg, mag het slachtoffer verplaatst/gedraaid worden. Hulpmiddelen voor het verplaatsen van slachtoffers (een spine board, draagberrie en spalken) kunnen interessant zijn voor het transporteren van slachtoffers met heupfracturen, voetfracturen,… indien de hulpdiensten moeilijk of vertraagd ter plaatse geraken. 8.2 Uitvoeren van de preventiemaatregelen (zie RA) Afhankelijk van de risico’s zullen preventiemaatregelen (zie RA) worden voorgesteld. Blijkt uit de risicoanalyse dat er een gering valgevaar bestaat (<2m), moeten toch de nodige preventiemaatregelen worden getroffen om ook deze werken veilig uit te voeren, bijvoorbeeld: conformiteit ladder (VGS),… Voor tijdelijke werkzaamheden op hoogte moet het gebruik van ladders en trapladders beperkt worden tot die gevallen waarin het gebruik van andere middelen (bv. een stelling) niet verantwoord is, omwille van: o het geringe risico; Procedure Werken op hoogte 5/19 19-7-2017 o de korte duur van de werkzaamheden (15 à 30 min.); o bepaalde kenmerken van de arbeidsplaats die niet kunnen veranderd worden (bv. plaatsgebrek). Voor tijdelijke werkzaamheden op hoogte is het gebruik van toegangs- en positioneringstechnieken met touwen in principe verboden, behalve in de volgende gevallen (en mits inachtname van een aantal voorwaarden m.b.t. valbescherming, opleiding en materiaal): o als de risicobeoordeling aantoont dat de toegang tot de werkpost onmogelijk of risicovoller wordt bij gebruik van een veiliger arbeidsmiddel en een wijziging van de arbeidsplaats niet mogelijk is; o Als de risico’s verbonden aan het opstellen van veiliger middelen groter zijn dan de risico’s verbonden aan de uitvoering van het werk. Oude ladders (van voor 25 september 2005) moesten tegen 19 juli 2006 vervangen zijn, oude stellingen (van voor 25 september 2005) tegen dezelfde datum hetzij vervangen, hetzij aangepast, als ze niet voldeden aan de bepalingen van de Codex (Titel VI, Hoofdstuk II, afdeling V). 8.3 Uitvoering van de eigenlijke werkzaamheden op hoogte Voor de uitvoering van werkzaamheden op hoogte dient er steeds een werkvergunning opgemaakt te worden; De werkzaamheden dienen steeds onder toezicht te staan van een bevoegd persoon (met de vereiste kennis) die waakt over de veiligheid bij de uitvoering van alle werkzaamheden; Er moet over gewaakt worden dat werknemers die zich begeven op plaatsen die nog niet voorzien zijn van een collectieve randbeveiliging of op plaatsen waar deze randbeveiliging omwille van de uitvoering van de werken tijdelijk weggenomen is, over individuele bescherming beschikken; Er moet over gewaakt worden dat er door middel van een degelijke signalisatie of afbakening vermeden wordt dat er werknemers in de gevarenzone komen en blootgesteld worden aan vallende voorwerpen; De werkzaamheden moeten zo georganiseerd worden dat er geen werken gelijktijdig boven of onder elkaar worden uitgevoerd. Procedure Werken op hoogte 6/19 19-7-2017 9 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 9.6 9.7 9.8 9.8 Bijlagen Stappenplan Risicoanalyse Beoordeling keuze arbeidsmiddel Beoordeling werkplek ladder Controlelijsten Veiligheidsinstructiekaarten Werkvergunning Last minute risicoanalyse Overzichttabel (idem werken met derden) Procedure Werken op hoogte 7/19 19-7-2017 9.1 Stappenplan Valgevaar identificeren Risicoanalyse Risico’s bepalen & evalueren Werken op hoogte (‹2meter) uit te sluiten? N J Alternatief toepassen ander AM* dan ladder. Ook bij werkzaamheden onder 2 meter moeten een aantal preventiemaatregelen worden gerespecteerd (bv: instructies, conformiteit ladder,…) Schema 1 Ladder kan onder bepaalde vw., zie schema 2 Ladder niet toegestaan, kies ander AM *AM = Arbeidsmiddel Procedure Werken op hoogte 8/19 19-7-2017 GEMEENSCHAPPELIJKE PREVENTIEDIENST PROCEDURE WERKEN OP HOOGTE 9.2 Risicoanalyse RA: 1. Hoe is de werkplek (schuin dak)? 2. Bron van gevaar (12 meter hoogteverschil)? 3. Werkzaamheden van de uitvoerder (bv: bladeren bijeenvegen, op de grond werpen, op het dak klimmen,…) 4. Wie is de uitvoerder (ervaring, hoogtevrees, epilepsie,…)? Evaluatie van het valrisico Duurtijd = TBT = duur x frequentie x personen Laag risico = < 10 u/jaar Midden risico = 10 tot 99 u/jaar Hoog risico = > 100 u/jaar Risicofactoren - afstand tot rand < 2m - oppervlak is: hellend, glad, ijzel - werk is: trekken, duwen, reiken, krachtinspanning, duisternis, zwakke verlichting, andere omgevingsfactoren - specifiek gevaarlijk werk: toren, masten, stellingbouw, elektriciteit,… - beperkte fysieke geschiktheid en niet opgeleid Laag risico Midden risico Hoog risico = = = 0 factoren 1 risicofactor 2 of meer risicofactoren 9.3 Schema 1: BEOORDELING keuze arbeidsmiddel Beoordeling arbeidsmiddel, beter dan ladder (steiger, hoogtewerker) Operationele beperkingen Organisatie N J Techniek Veiligheidstechnische beperkingen N J Economische beperkingen Economie N J Gebruik van een ladder is onder bepaalde vw. toegelaten, doorloop SCHEMA 2 Procedure Werken op hoogte 10/19 Gebruik van een ladder is niet toegestaan, gebruik een ander arbeidsmiddel 19-7-2017 9.4 Schema 2: BEOORDELING werkplek ladder Ander AM dan ladder niet geschikt o.w.v. Operationele beperkingen Veiligheidstechnische beperkingen Economische beperkingen ≤2m Stahoogte N N ›2m en ≤4m J ›4m en ≤7.5m J J Frequentie N J Frequentie max 1x week J Frequentie max 1x week N N Overleg met PA J Bijkomende maatregelen mogelijk N Totale JobTijd (TJT) TJT minder dan 4h N J Krachtuitoefening Gewicht materiaal minder dan 10kg N J Reikwijdte minder dan 1 armlengte N J Laddergebruik verboden, gebruik een ander arbeidsmiddel Laddergebruik toegestaan maar mogelijk risico: Aandacht vereist, instructies, opleiding, maatregelen Procedure Werken op hoogte 11/19 19-7-2017 GEMEENSCHAPPELIJKE PREVENTIEDIENST PROCEDURE WERKEN OP HOOGTE 9.5 Controlelijsten (zie NAVB – dossiers) Uit de risicoanalyse zal blijken welke arbeidsmiddel het meest geschikt is voor het uit te voeren werk. Aan de hand van onderstaande controlelijsten kan er worden nagegaan of het arbeidsmiddel in de juiste omstandigheden wordt gebruikt. Controlelijst voor: Ladder Stelling hoogtewerker School : Datum : Merk en type stelling Bouwjaar Hoogte stelling (bij gebruik ) Breedte stelling : Werkzaamheden : Controle uitgevoerd door : Nr. Controlepunten materieel 1 Conformiteit of veiligheidsgarantie is aanwezig 2. Veiligheidslabel is op AM aanwezig 3. Gebruiksaanwijzingen en stabiliteitsberekening zijn aanwezig OK NOK NVT Maatregelen 4. 5. Nr. 1 2. 3. 4. Verkeert het materiaal “ op het oog “ in goede staat ? stijlen en stijlverbindingen ladders luiken wielen en remmen antislipvoeten spreidstandbeveiliging toebehoren ( bevestiging – verankering ) leuningen en kantlijsten ………………………………………… Stelling conform aan de vereisten volgens KB 31/8/2005; Indienststellingverslag is aanwezig; Logboek is aanwezig. Controlepunten gebruik OK NOK NVT Maatregelen Werkgever stelt een bevoegd persoon aan met vereiste opleiding Instructienota’s betreffende het gebruik, montage, demontage en ombouw zijn opgemaakt. Zijn de gebruikers op de hoogte aangaande het gebruik, montage, demontage en ombouw van de stelling. Is de stelling stabiel opgesteld ? vlakke ondervloer stabiele werkvloer - bodem 5. Kantlijsten - leuning met tussenleuning is aanwezig hoogte tussenleuning tussen de 40 – 50 cm hoogte voor leuning tussen de 100 – 120 cm hoogte kantlijsten min. 15 cm 6. Verankering en / of zijsteunen zijn goed uitgevoerd. 7. Omgevingsfactoren ( afbakening, signalisaties ) Procedure Werken op hoogte 13/19 19-7-2017 GEMEENSCHAPPELIJKE PREVENTIEDIENST PROCEDURE WERKEN OP HOOGTE Hoogtewerker instructie en opleiding gevolgd hebben (> 18 jaar) - machine in goede staat en gekeurd (keuringssticker + attest aanwezig) - op te stellen op een stabiele ondergrond - niet als kraan of hijswerktuig gebruiken - gekeurde persoonlijke valbeveiliging (met CE-attest) aanwezig en te dragen - niet gebruiken bij windkracht > 6 - niet onbeheerd achterlaten - verrijden is alleen toegestaan volgens de aanwezige voorschriften - evacuatieprocedure (2de persoon aanwezig op de werkvloer) is aanwezig en gekend 9.6 Veiligheidsinstructiekaarten Procedure Werken op hoogte 15/19 19-7-2017 9.7 Werkvergunning Opdrachtgever:…………………………. Tel: ……………… Handtekening: …………………………. Werkverantwoordelijke:…………………………. Tel: ……………… Handtekening: …………………………. Uitvoerder(s): ………………………………………………….. Tel: ……………… Tel: ……………… Tel: ……………… Handtekening: …………………………. Handtekening: …………………………. Handtekening: …………………………. Uit te voeren werken: Plaats: …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Omschrijving: ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Aanvang van de werken datum + uur: ……………………………………………………………………………………………………………… Duur vergunning (max. 8u): ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Brandgevaar (vuurvergunning) Graaf – en grondwerken Besloten ruimten Elektrocutiegevaar Onderbreken van veiligheidsvoorzieningen Openen van leidingen Werken in de hoogte Contact met chemische en biologische agentia Regiewerken Vast project Mogelijke risico’s en hinder: Val op begane grond van hoger gelegen vlak Snijwonden Verbrijzeling Rondvliegende scherven Brandwonden Elektrische risico’s Te voorzien: Individuele beschermingsmiddelen: broek / vest / veiligheidsschoenen / handschoenen / helm / veiligheidsbril / adembescherming / …………………. / …………………………………………… Ladder Stelling / hoogtewerker Aardingsdraad Radio contact (walky – talky / GSM / …..) Noodverlichting Andere …………………………………….. ……………………………………………… Val van voorwerpen Geïsoleerd werk Lawaai Trillingen Warmte Koude Vochtigheid Chemische hinder Spatten Stof Gas, dampen Asbest Andere ……………………. Noodvoorzieningen Nooddouche EHBO Telefoon Vluchtwegen Noodmaskers Blusmateriaal Valbescherming Levenslijn Absorptiemateriaal ……………………. …………………….. Werkplaatsmaatregelen Afzetten installaties Vluchtwegen voorzien Zekeringen verwijderen Noodstop activeren Omgeving opruimen Openingen in vloer dichtmaken Waarschuwingsborden Afvalstoffen verwijderen ………………………… ………………………… Specifiek te nemen maatregelen: .......................................................................................................... (bijv. kraan sluiten) ……………………………………………………………………… Procedure Werken op hoogte 16/19 19-7-2017 Communicatie in geval van NOOD, BRAND of ZWAAR ONGEVAL: In geval van twijfel, bij risicohoudend werk, contacteer de werkopvolger U kan ook de preventiedienst om raad vragen: Tel. : ………………………… Tel. : ………………………… Waarop te letten? De werkvergunning is volledig ingevuld vóór de aanvang van de werken. De opdrachtgever behandelt de werkvergunning, samen met de uitvoerders en de plaatsverantwoordelijke. De opdrachtgever bewaart een kopie van de werkvergunning in het preventieregister. De werkvergunningen zijn vereist voor werken met verhoogd risico. Na het beëindigen van de werken bevestigt de werkverantwoordelijke dat de werken uitgevoerd zijn en in een veilige toestand achtergelaten zijn, door de vergunning opnieuw te ondertekenen. De opdrachtgever zal dit controleren en de werkvergunning ter aanvaarding eveneens tekenen op het einde van de werken. Opdrachtgever: ……………………………………… Handtekening: ………………………………… Datum + uur einde der werken: ………………… Werkverantwoordelijke: ……………………………… Handtekening: ………………………………… Procedure Werken op hoogte 17/19 19-7-2017 9.8 Last minute risicoanalyse Hoogtewerker Gekeurd veiligheidsharnas aanwezig? Geschikte veiligheidshelm voor uitvoerder aanwezig? Betreder hoogwerker draagt veiligheidsharnas en haakt zich vast? Evacuatieprocedure opgesteld en gekend? Keuringsverslag hoogtewerker aanwezig? Rolsteiger Rolsteiger opgebouwd volgens gebruikershandleiding? Bij hoogte > 2m, leuning, tussenleuning en kantplank aanwezig? Werkvloer ligt volledig dicht? Elektriciteit Vereiste PBM nodig om te schakelen zijn aanwezig? Kring(en) uitgeschakeld en vergrendeld? Controlemeting afwezigheid spanning uitgevoerd? Evacuatiewegen Deuren, vluchtwegen worden door steiger, hoogwerker niet geblokkeerd? Ja ☐ ☐ ☐ Neen ☐ ☐ ☐ ☐ ☐ ☐ ☐ ☐ ☐ ☐ ☐ ☐ ☐ ☐ ☐ ☐ ☐ ☐ ☐ ☐ ☐ ☐ ☐ Algemeen Werkvergunning ingevuld? Werkverantwoordelijke: ……………………………………… Handtekening: ………………………………… Uitvoerder: ……………………………… Handtekening: ………………………………… Procedure Werken op hoogte 18/19 19-7-2017 9.9 Overzichtstabel Procedure Werken op hoogte 19/19 19-7-2017