INHOUD METHODE MATERIAAL ORIENTATIEFASE: Voorstelling Instap

INHOUD
ORIENTATIEFASE:
- Voorstelling
METHODE
(Probleemstellingen op bord zetten voor leerlingen klas binnen komen.)
Lkr: Goedemorgen iedereen, mijn naam is Julie Hensels. Ik ben een student van de KHK
Vorselaar. Ik volg daar een lerarenopleiding voor 2 vakken; Engels en Geschiedenis
natuurlijk. En ik ben jullie leraar voor deze les.
Kan iedereen een naamplaatje maken en dit goed zichtbaar plaatsen.
(Lln plaatsen hun naamkaartjes + start powerpoint op)
- Instap:
Filmfragment ‘De prins van Egypte’
MATERIAAL
- Bord
- Krijt
- Computer
- Beamer
- Powerpoint; (Dia 1)
Lkr: Wie kent de film ‘De prins van Egypte’?
(Reactie)
En wie wilt naar een stukje kijken?
(Reactie)
Dacht ik al. Goed opletten, want er worden belangrijke vermeld. Het liedje is in het
Nederlands. De ondertiteling is wel in het Engels, maar als ze beginnen te zingen kun je
bovenaan in het Nederlands volgen. Je zult het wel zien.
(Start filmfragment ‘De prins van Egypte’)
- Onderwerp ontdekken:
Egyptische goden
Lkr: Vertel eens, wat hebben jullie zoal gezien?
(Reactie)
Juist, goed zo. En heel belangrijk, er werden heel veel goden opgesomd.
- Agenda:
Gesch.: Les 22: Mens, natuur en
goden
- Probleemstellingen
Probleemstelling 1: Wat kenmerkt de
Egyptische godsdienst?
Probleemstelling 2: Welke goden
vereerden de Egyptenaren?
Probleemstelling 3: Hoe zagen ze het
leven na de dood?
Lkr: Vandaag gaan we les 22 bespreken. Deze les gaat over de mens, natuur en goden in
het Oude Egypte. Dit mag je in je agenda schrijven.
Hierbij hebben we drie probleemstellingen:
Probleemstelling 1: Wat kenmerkt de Egyptische godsdienst?
Probleemstelling 2: Welke goden vereerden de Egyptenaren?
Probleemstelling 3: Hoe zagen ze het leven na de dood?
Timing: 7 minuten
-
Powerpoint; (Dia2)
Bord
Krijt
Agenda’s
UITVOERINGSFASE:
Probleemstelling 1: Wat kenmerkt
de Egyptische godsdienst?
Lkr: Laten we eens naar de eerste probleemstelling kijken; ‘Wat kenmerkt de Egyptische
godsdienst?’ Al eens testen of jullie hebben opgelet.
Was er maar één god die de Egyptenaren aanbaden of waren er meerdere goden?
(Reactie)
Juist, de Egyptenaren aanbaden meerdere goden. En daarom is de Egyptische godsdienst
een polytheïsme. (Schrijf ‘polytheïsme’ op het bord).
Poly staat voor meer.
Verschil tussen poly- en
monotheïsme.
- Powerpoint; (Dia3)
- Bord
- Krijt
En hoe zat het met Mozes, de man die in het begin zijn stok in een slang veranderde? Hij
sprak over de ‘god der Hebreeuwers’. Wie weet over welke godsdienst dit gaat? Vandaag
de dag bestaat die godsdienst nog altijd.
(Reactie)
Mozes spreekt over het Jodendom. En hun heilig boek is de Thora.
Worden er in het Jodendom meerdere of maar één god aanbeden?
(Reactie)
Ja, joden hebben maar één god, Jahwe. En daarom is het Jodendom een monotheïsme.
(Schrijf ‘monotheïsme’ op het bord)
- Powerpoint; (Dia4)
Mono staat voor één.
Welke godsdiensten zijn ook monotheïstisch?
(Reactie)
Zeker, Christendom hoort daar ook onder. En wat is het heilige boek van het Christendom?
(Reactie)
Juist, de Bijbel en die bestaat uit het Oude en het Nieuwe Testament.
En dan hebben we nog een grote wereldgodsdienst met één god. Wie weet de laatste?
(Reactie)
Goed zo, de Islam natuurlijk. En wat is het heilig boek van de Islam?
(Reactie)
- Bronnenonderzoek:
Bron 1: Horus – Isis – farao –
vizier – Amon-Re (Tempel van
Edfoe)
Ja, dat is de Koran.
Rechts onderaan staan alle symbolen van de drie godsdiensten op een rijtje.
Lkr: Als we de eerste bron bekijken leren we al wat Egyptische goden kennen. Kijk eens
naar deze afbeelding. Hier links hebben we Horus, de hemelgod. Daarnaast staat zijn
moeder Isis, de godin van de liefde. Dan de farao en zijn vizier. En Amon-Re, de rijksgod
- Powerpoint; (Dia5)
 Polytheïsme
van het Nieuwe Rijk sluit de rij af.
- Bronnenonderzoek:
Bron 2: Echnaton
 Monotheïsme
Lkr: En kijk nu eens naar deze afbeelding. Wie zou deze man zijn?
- Powerpoint; (Dia6)
(Reactie)
Ja, hij is farao. En wat denk je dat hij doet?
(Reactie)
- Extra bron:
Zonnehymne
Goed gezien, hij biedt offers aan. Wel, dit is Echnaton en achter hem staat zijn vrouw
Nefertete. Zij brengen beide offers aan de zonnegod Aton.
Rechts staat de Zonnehymne die speciaal voor Aton geschreven is. Goed luisteren als ik ze
voorlees, je kan ook mee volgen op de dia.
(“Hoe talrijk is wat gij gemaakt hebt…”)
Lkr: Dus tijdens het bewind van Echnaton was er sprake van monotheïsme, want enkel
zonnegod Aton werd aanbeden.
Inhoud van de lestekst:
1. Noem de drie grote
monotheïstische godsdiensten
en hun heilige boeken.
(Chronologisch)
-Jodendom: Thora of Oude
Testament
-Christendom: Bijbel (Oud of Nieuw
Testament)
-Islam: Koran
Lkr: Dan kunnen we nu onze werkboek invullen. Neem je werkboek er dus maar bij op
pagina 41. En schrijf maar als titeltje ‘Een wereld vol goden’.
Eerste vraag; ‘Noem de drie grote monotheïstische godsdiensten en hun heilige boek.
Orden ze chronologisch.’ Welke godsdienst met maar één god hebben we eerst gezien?
(Reactie)
Zeer juist, het Jodendom. En hoe werd het heilige boek genoemd?
(Reactie)
Goed zo, dat is inderdaad de Thora. Je mag er ook bij schrijven dat dit het Oude Testament
is.
En welke hebben we als tweede gezien?
(Reactie)
Christendom – Bijbel (Oude of Nieuwe Testament)
Islam - Koran
- Powerpoint; (Dia7)
- HistoriaT1, WB; p41
2. Waarom was Echnaton een
buitenbeentje in de lange rij
Egyptische farao’s?
Hij was de enige die maar één god
(Aton) aanbad.
Lkr: Dan nu over naar vraag 2. ‘Waarom was Echnaton een buitenbeentje in de lange rij
Egyptische farao’s?’ Wie weet deze nog?
- Probleemstelling 1:
Wat kenmerkt de Egyptische
godsdienst?
Ze geloofden in vele goden, die
nauw met de kosmos en de natuur
verbonden waren.
Lkr: Laten we nu nog eens terug komen op de eerste probleemstelling. ‘Wat kenmerkt de
Egyptische godsdienst?’ Wie heeft een antwoord?
Probleemstelling 2: Welke goden
vereerden de Egyptenaren?
- Bronnenonderzoek:
Bron 3: De zonnecultus
(Reactie)
Weet je misschien de naam nog van die god?
(Reactie)
Ja, dat klopt. Aton. Dus, hij was de enige die maar één god (Aton) aanbad.
(Reactie)
Heel belangrijk, ze geloofden in vele goden, die nauw met de kosmos en de natuur
verbonden waren.
Lkr: Dan kunnen we nu overgaan naar probleemstelling 2; ‘Welke goden vereerden de
Egyptenaren?’ In het filmfragment van De prins van Egypte werden er al een paar
belangrijke opgesomd. En we hebben bij bron 1 ook al kennisgemaakt met Horus, Isis en
Amon-Re.
Lkr: Je mag je handboek op pagina 52 nemen. Wie wil bron 3 over de zonnecultus lezen?
(Reactie)
(Naam) begin maar.
- Powerpoint; (Dia8)
- HistoriaT1, HB; p52
(“Tot de oudste goden behoort de zonnegod Re.”)
Lkr: Goed gelezen. Wie kan mij nu eens uitleggen wat de zonnecultus inhoudt? Wat is de
zonnecultus?
(Reactie)
Ja, het is de verering van de zon en de zonnegod. Wat was zijn naam?
(Reactie)
Ja, Re, de zonnegod. En waarom werd hij vereerd? Waarom is de zon zo belangrijk?
(Reactie)
Juist, de zon is de bron van alle leven en het dagelijks levensritme. Maar er wordt ook over
de dood gesproken. Waar lagen de dodensteden, tempels en grafvelden?
- Powerpoint; (Dia9)
(Reactie)
Inderdaad, in het westen. En waarom?
(Reactie)
Goed zo, de zon gaat daar onder. En dat houdt verband met de dood.
En hoe zit het met het oosten?
(Reactie)
Daar komt de zon iedere ochtend terug op en dat wordt gezien als levensvernieuwing. En
als de zon opkomt in het oosten wordt ze verwelkomd door een heilig dier. Welk dier is
dat?
(Reactie)
Ja, het is een aap en in dit geval een baviaan. Ze zijn ochtenddieren en roepen de
opkomende zon toe als een soort verwelkoming.
Dus de zon was heel belangrijk voor de Egyptenaren. (Schrijf ‘zon’ onder ‘Belangrijk’ op het
bord)
- Bronnenonderzoek:
Bron 4: Symbolen van goed en
kwaad  Nijlpaard Toeëris en
krokodil Sobek
Lkr: Laten we bron 4 dan eens bekijken. We zien hier twee dieren. Welke dieren zijn dit?
(Reactie)
Ja, een nijlpaard en een krokodil. Ze staan voor het goed en kwaad.
Toeëris is de godin van de overvloed die de Nijl kan geven en de zwangerschap. Sobek is de
verpersoonlijking van de vijandige machten zoals de verborgen krachten van de Nijl.
Vruchtbaarheid en water zijn dus ook belangrijk in de Egyptische godsdienst. (Schrijf
- Bord
- Krijt
- Powerpoint; (Dia10)
- Bord
- Krijt
‘vruchtbaarheid’ en ‘water’ onder ‘Belangrijk’ op het bord.)
Hoe kunnen we deze groep noemen? Zon, water en vruchtbaarheid zijn allemaal krachten
van de wat?
(Reactie)
bord.)
- Bord
- Krijt
Lkr: Dan komen we nu bij bron 5 ‘Dieren zijn heilig’. Neem je handboek maar op pagina 52.
Wie wilt dit stukje voorlezen?
- Powerpoint; (Dia11)
- HistoriaT1, HB; p52
Inderdaad, het zijn allemaal natuurkrachten. (Schrijft ‘Natuurkrachten’ bij ‘Belangrijk’ op het
- Bronnenonderzoek:
Bron 5: Dieren zijn heilig
(Reactie)
Ok, begin maar.
(“Huisdieren zowel als wilde dieren worden alle als heilig beschouwd..”)
Lkr: Goed gelezen. We wisten al van de baviaan, krokodil en het nijlpaard dat ze heilig
waren. Welke dieren stonden in deze bron?
(Reactie)
- Dierenmummies:
Heilige dieren worden
gebalsemd en begraven
Ja, de kat en de hond. En ze werden ook gebalsemd en begraven.
Hier zijn wat afbeeldingen van dierenmummies. Welke dier is dit?
- Powerpoint; (Dia12)
(Reactie)
Goed zo, een krokodil.
En dit dier? Dit is al wat moeilijker.
(Reactie)
Inderdaad, een baviaan.
En dit?
(Reactie)
- Bronnenonderzoek:
Bron 6: Halssnoer van
Toetanchamon  Heilige scarabee
en baviaan.
Lkr: Maar is nog een heilig dier dat vaak vereerd wordt dat veel mensen maar vies vinden.
We zullen eens kijken over welk diertje ik het heb. Dit is het halssnoer van Toetanchamon.
Welke heilige dieren zie je hier? Welk dier zit aan de buitenkanten?
- Powerpoint; (Dia13)
(Reactie)
Ja, dit zijn terug de bavianen. Maar welk dier zou het middelste zijn? Wie wil eens raden?
(Reactie)
Goed geraden, het is een mestkever, ook wel scarabee genoemd. Een scarabee kauwt zijn
voedsel tot een grote mestbal, die hij daarna voor zich uitrolt, tot in een holletje in de
grond. Het wijfje legt daarna haar eitjes in de mestbal, zodat de larven zich meteen kunnen
voeden. Voor de oude Egyptenaren waren de mestkever en zijn grote ronde bal symbolen
van de eeuwige terugkeer van de zon en van de eeuwige verjonging van de natuur.
Bavianen zijn ochtend dieren, die in Afrika spontaan beginnen te roepen als de zon opgaat.
3. Waarom vereerden de
Egyptenaren zoveel goden?
Hun dagelijks leven was afhankelijk
van verschillende natuurkrachten
zoals de zon, het water en de
vruchtbaarheid.
Lkr: Je mag je werkboek op pagina 41 nemen. Het tweede titeltje is ‘Natuurgoden en
heilige dieren’. Heeft iedereen dat?
(Reactie)
Ok, dan kunnen we vraag drie beantwoorden; ‘Waarom vereerden de Egyptenaren zoveel
goden?’ Het heeft met deze groep en hun dagelijks leven te maken.
(Reactie)
Goed zo, ‘Hun dagelijks leven was afhankelijk van verschillende natuurkrachten zoals de
zon, het water en de vruchtbaarheid.’
- Powerpoint; (Dia14)
- HistoriaT1, WB; p41
4. Waarom vereerden ze de zon in
het bijzonder?
De zonnegod was de bron van alle
leven en van het dagelijks
levensritme.
Ok, dan nu vraag vier; ‘Waarom vereerden ze de zon in het bijzonder?’ Denk nog een terug
aan de zonnegod Re.
(Reactie)
Heel goed, ‘De zonnegod was de bron van alle leven en van het dagelijks levensritme.’
Lkr: Laten we eens terug kijken naar probleemstelling twee. Kunnen we deze al
beantwoorden?
(Reactie)
Ja, deels, want we kennen al een paar goden. Welke?
(Reactie: Re, Isis, Horus, Amon-Re, Sobek en Toeëris)
Juist, maar dat zijn ze lang nog niet allemaal. Ik zal nu de belangrijkste overlopen. Zeker
goed opletten, want op het einde van de les gaan we een quiz doen.
-
- Probleemstelling 2:
Welke goden vereerden de
Egyptenaren?
Re = de zon, die leven schenkt;
Hapi = de Nijlgod die voor de
vruchtbare akkers zorgt;
Amon = kracht en
vruchtbaarheid;
Isis = liefde;
Horus = gevleugelde god;
Hathor = vruchtbaarheid;
Sobek = verborgen boze machten
aan de Nijl
Lkr: Hier zie je Anoebis, de god van de mummificatie. Hij heeft een hoofd van een jakhals,
want deze dieren vind je vaak terug op kerkhoven. De god daarnaast is Horus, de
hemelgod. Wie weet nog hoe zijn kroon noemt en waarom?
- Powerpoint; (Dia15)
(Reactie)
Goed zo, dit is inderdaad de dubbelkroon. En deze staat voor eenheid van de twee landen.
Hij draagt die kroon om aan te tonen dat hij verbonden is met de farao.
De volgende twee goden zijn Osiris en Thot. Osiris is de god van de landbouw en de
onderwereld. Die taak kreeg hij door zijn dood. Zijn broer Seth vermoorde hem en sneed
hem in stukken die hij over het land verspreidde. Na lang zoeken vond zijn vrouw Isis alle
stukken terug en mummificeerde ze terug tot een heel lichaam. Daarom dat Osiris ook als
enige god groen is en in een gemummificeerde houding staat.
Thot is dan weer de maangod en god van het schrift en kennis. Hij wordt altijd afbeeld met
een ibis hoofd. Een ibis is een heilige watervogel.
Over naar de godinnen. Maät, de godin van de orde en recht heeft een veer als hoofdtooi.
Die veer is een belangrijk voorwerp bij het dodenoordeel, maar dat zien we later nog.
Isis is de godin van de liefde. Ze is de vrouw van Osiris en de moeder van Horus. Op haar
hoofd staat een troon, maar ze wordt ook wel afgebeeld met een zonneschijf met
koeienhorens met daarop een troon. Zoals hier te zien is.
En dit zijn speciale goden. Amon en Re oorspronkelijk twee aparte goden, maar Amon
werd na verloop van tijd zo vaak met Re geassocieerd dat deze de naam Amon-Re aannam.
- Powerpoint; (Dia16)
- Powerpoint; (Dia17)
- Powerpoint; (Dia18)
- Probleemstelling 3: Hoe zagen
ze het leven na de dood?
Lkr: Nu we alle goden kennen, kunnen we het menselijk aspect eens bekijken bij
probleemstelling drie; ‘Hoe zagen ze het leven na de dood?’
Lkr: Ik zal nu bron 7 voorlezen. Jullie hoeven je handboek niet pakken. Gewoon luisteren.
- Bronnenonderzoek:
Bron 7: Ik heb niets verkeerd
gedaan!
- Powerpoint; (Dia19)
(“Gegroet, machtige god, heer van rechtvaardigheid! …”)
Lkr: De afbeelding die je hier ziet is een dodenboek. Door dit boek te volgen weet de
overledene wat hem te doen staat om in onderwereld bij Osiris te geraken. Ik wil nu enkel
het dodenoordeel bij de weegschaal bespreken.
Hier zie je het dodenoordeel. Hier moet de overledene zijn hart laten wegen tegenover de
veer van Maät. Wie is deze god die de weegschaal bedient?
- Powerpoint; (Dia20)
(Reactie)
Het is Anoebis. En deze god schrijft het oordeel op. Wie is deze god ook al weer?
(Reactie)
Ja, het is Thot. En wie is deze god met de veer?
(Reactie)
Juist, dat is Maät.
Lkr: De Egyptenaren zagen de dood als een nieuw leven in een aangenaam en eeuwig
hiernamaals. Ze geloofden dus in leven na de dood.
5. Welke voorstelling hadden de
Egyptenaren van het ‘leven na
de dood’?
Een nieuw leven in een aangenaam
en eeuwig hiernamaals.
6. Welke rol speelden Maät en
Osiris in het hiernamaals?
Maät legde de levenswijze van de
overledene op de weegschaal;
Osiris is de heer van de
onderwereld.
Lkr: Neem je werkboek er maar bij op pagina 41. Met als derde titel ‘Leven na de dood’.
Vraag 5; ‘Welke voorstelling hadden de Egyptenaren van het ‘leven na de dood’?
(Reactie)
Goed zo, een nieuw leven in een aangenaam en eeuwig hiernamaals.
Vraag 6; ‘Welke rol speelden Maät en Osiris in het hiernamaals?’
(Reactie)
Inderdaad, Maät legde de levenswijze van de overledene op de weegschaal en Osiris is de
heer van de onderwereld.
Lkr: Dan is probleemstelling niet meer moeilijk om te beantwoorden. ‘Hoe zagen ze het
- Powerpoint; (Dia21)
- HistoriaT1, WB; p41
- Probleemstelling 3:
Hoe zagen ze het leven na de
dood?
Het hiernamaals was een
nieuw/eeuwig en aangenaam
‘dagelijks leven’.
leven na de dood?’
(Reactie)
Heel goed, het hiernamaals was een nieuw, eeuwig en aangenaam ‘dagelijks leven’.
Timing: 30 minuten
EVALUATIEFASE :
- Leren waarnemen
- Informatie verzamelen en
ordenen
Lkr: En dan nu de quiz. We delen de klas in twee. We hebben hier het oosten, waar de zon
opkomt. En hier het westen, waar de zon ondergaat. Je mag gewoon op het plaats blijven
zitten. Je mag je werkboek er ook bijnemen op pagina 40. We hebben daar nog
verschillende vragen staan die nog opgelost moeten worden. Bij iedere vraag die juist
beantwoord wordt, krijgt je groep een piramide onder je groepsnaam. Wie op het einde de
meeste piramides heeft krijgt een attest opgesteld door de goden.
Nog een bijkomende regel is dat ik enkel de vinger wil zien van de persoon op het einde
van een rij. Als je het antwoord weet, moet je het doorfluisteren. Fluisteren niet roepen,
want dan kan de andere kant van de klas het over. En vingers opsteken, het antwoord niet
beginnen roepen.
Lkr: Ok, eerst de goden benoemen.
(HistoriaT1 werkboek p40 overlopen)
Lkr: En ik denk dat de winnaars nu wel bekent zijn. (Oosten of westen)
Spijtig genoeg zit de les erop, jullie waren een heel aangename klas.
Timing: 10minuten
-
Powerpoint; (Dia22)
Bord
Krijt
HistoriaT1, WB; p40