Relationele en Seksuele vorming

Handleiding leskist
voorgezet onderwijs
‘Relationele en
Seksuele vorming’
GGD Eemland
Samengesteld door GGD Eemland
GGD Eemland
Postbus 733
3800 AS Amersfoort
Afdeling Gezondheidsbevordering, 2007
Inhoudsopgave
Pagina
1
Inleiding
1.1 De leskist Relationele en seksuele vorming
1.2 De handleiding bij de leskist
1.3 Evaluatie
1.4 Uitleen van de leskist
1.5 Het documentatiecentrum van de GGD Eemland
2
2
2
2
2
2
Algemeen: leskist Relationele en seksuele vorming
2.1 Uitgangspunten van de leskist
2.2 Algemene doelstelling
2.3 Achtergrondinformatie
3
3
3
4
3
De docent(e) als voorlicht(st)er
3.1 Inleiding
3.2 Suggesties
6
6
6
4
Materiaaloverzicht
Schematisch overzicht
Inhoudsopgave leskist
- Lang leve de liefde
- Grenzeloos verliefd
- Volwassen worden
- Ik vrij veilig ook op vakantie
- Over de grens
- Goede minnaars
- Burger Inn
- BioBits Voortplanting
- Lespakket Internetsoa
- Carousselspel
- DVD Find-out met handleiding
- Praten over seks in de multiculturele klas
- Leesboekjes leerlingen
- Jongeren, seks en Islam
- 101 vragen over jongeren en seks
- Puberjongen / pubermeisje (Klokhuis)
9
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
5
Interessante websites
27
1
Inleiding
1.1 De leskist Relationele en seksuele vorming
Deze handleiding behoort bij de leskist Relationele en seksuele vorming voor het voortgezet
onderwijs. De handleiding is bedoeld voor docenten die lessen gaan verzorgen over het
thema relaties en seksualiteit.
1.2 De handleiding bij de leskist
De handleiding is als volgt opgebouwd:
- algemeen deel (hoofdstuk 2)
- voorlichting over relaties en seksualiteit in de klas (hoofdstuk 3)
- beschrijving van materialen (hoofdstuk 4)
- internetadressen voor meer informatie (hoofdstuk 5)
1.3 Evaluatie
Ondanks de zorgvuldigheid waarmee we getracht hebben de leskist samen te stellen, zijn
mogelijk enkele praktische zaken, waar u als leerkracht behoefte aan heeft, over het hoofd
gezien. Daarom wordt de leskist na iedere uitleen schriftelijk geëvalueerd. We hopen dat u
het evaluatieformulier ingevuld retourneert, zodat wij de leskist verder kunnen
optimaliseren.
1.4 Uitleen van de leskist
De leskist is gratis te leen bij de GGD Eemland, voor een periode van 4 weken.
De leskist wordt door de school op de GGD Eemland (Zonnehof 10 te Amersfoort, tel.
033 – 467 81 50) afgehaald.
De school brengt de leskist na de afgesproken termijn zelf terug naar de GGD.
1.5 Het documentatiecentrum van de GGD Eemland
In het documentatiecentrum is een ruime sortering aan onderwijsleermaterialen en leskisten
aanwezig die uitgeleend worden aan het onderwijs. Voor een overzicht van alle leskisten
kunt u de website van de GGD bezoeken: www.ggdeemland.nl
2
Handleiding Leskist Relationele en Seksuele vorming – voortgezet onderwijs
GGD Eemland
2
Algemeen: leskist Relationele en seksuele vorming
2.1 Uitgangspunten van de leskist
Seksuele voorlichting hoort thuis in (de onderbouw van) het voortgezet onderwijs: aangezien
de puberteit bij jongens en meisjes steeds vroeger begint, is het noodzakelijk ook vroeg te
beginnen met de seksuele en relationele opvoeding. Kinderen worden op jonge leeftijd al
geconfronteerd met relaties en seks via de media. Ook beginnen jongeren zelf steeds eerder
met seks. Hun seksuele carrière begint omstreeks het twaalfde jaar. Het is daarom
belangrijk om op school ook aandacht te besteden aan Relationele en Seksuele vorming.
Wat wordt er verstaan onder seksualiteit?
Seksualiteit: "Alle gedragingen en gevoelens die te maken hebben met je eigen lichaam en
dat van een ander en die dat speciale (spannende, opgewonden, prettige) gevoel bij jezelf of
bij die ander veroorzaken."
Bij seksuele voorlichting is het belangrijk niet alleen aandacht te geven aan informatie over
de voortplanting en de technische kanten van seks. Vooral in deze tijd waarin de media
seksuele beelden aan de lopende band levert zodat jongeren vaak geconfronteerd worden
met seksuele informatie en seksueel gedrag, is het van belang dat seksuele voorlichting
meer inhoudt dan alleen een technisch verhaal. Het is belangrijk dat jongeren weten dat
seksualiteit te maken heeft met respect voor elkaar, met gevoelens en emoties en met
normen en waarden. Juist op school leren jongeren met anderen om te gaan. Deze omgang
met elkaar, het oefenen in sociale relaties en dus het oefenen in onder andere respect voor
elkaar, vormt de basis voor latere seksuele relaties. Seksuele voorlichting is met een ander
woord: seksuele opvoeding. Het is belangrijk dat een jongere leert om te gaan met (zijn
eigen) seksualiteit. Relationele en seksuele vorming moet jongeren leren hun eigen mening
te hebben en daarvoor uit te komen, over seks te praten, in de toekomst te onderhandelen
over manieren van vrijen die prettig en veilig zijn, leren hun grenzen aan te geven, gevoelig
te zijn voor grenzen van anderen en voor eigen grenzen op te komen. Een
leefstijlbenadering vraagt daarom van leerlingen een open houding en communicatieve
vaardigheden die deze persoonlijke leefsituatie en leefstijl bespreekbaar maken.
2.2
Algemene doelstelling
Bij de leskist staat een leefstijlbenadering centraal. Dit betekent dat leerlingen niet alleen
kennis hebben over thema’s rondom seksualiteit. Het betekent dat leerlingen op het gebied
van seksualiteit zelf verantwoordelijkheid nemen en kunnen handelen om gevaren te
voorkomen en problemen op te lossen. Eigen normen en waarden, de eigen leefwijze, eigen
leefsituatie en seksespecifiek rolgedrag staan ter discussie. Voor de lessen betekent dit
meer dan alleen biologisch-technische informatie. De lessen zullen ook gericht moeten zijn
op het bepalen van de eigen houding en op communicatieve- en
onderhandelingsvaardigheden. De materialen in de leskist sluiten zoveel mogelijk aan bij
deze leefstijlbenadering.
3
Handleiding Leskist Relationele en Seksuele vorming – voortgezet onderwijs
GGD Eemland
2.3 Achtergrondinformatie
SEKSUELE ONTWIKKELING
Jongeren tussen 12-18 jaar zijn op weg naar volwassenheid en bevinden zich in een periode
waarin zij een aantal belangrijke lichamelijke en sociaal-emotionele veranderingen
doormaken. Veranderingen die vaak een bron van onzekerheid vormen en die tal van vragen
en gevoelens oproepen. De meeste leerlingen zijn seksueel geïnteresseerd als ze naar de
middelbare school gaan. Zijn in de eerste jaren groepscontacten belangrijk, in de jaren die
volgen worden er meer individuele contacten gelegd. Een deel van de jongeren begint aan
zijn of haar eerste lichamelijke contacten en ontdekt steeds meer seksuele gevoelens. Voor
andere jongeren geldt juist dat ze nog helemaal geen behoefte hebben aan seksuele
contacten (Straver & Rademaker, 1986). Jongens komen in het algemeen iets eerder aan de
eerste seksuele ervaring toe dan meisjes. Meisjes lijken het ontwikkelingsproces van minder
naar meer vergaand vrijen (daadwerkelijke geslachtsgemeenschap) in het begin sneller te
doorlopen dan jongens. Op de gemiddelde leeftijd van 13,1 jaar heeft de helft van de
scholieren (jongens en meisjes) wel eens getongzoend. Ruim een jaar later heeft de helft
zijn partner wel eens gestreeld onder de kleren of werd zelf gestreeld onder de kleren.
Op de leeftijd van 16,7 jaar heeft de helft van de leerlingen wel eens naakt gevreeën, maar
daarbij nog geen geslachtsgemeenschap gehad. De helft van de jongeren heeft op 17,3 jaar
geslachtsgemeenschap gehad. Tussen de 1e tongzoen en de 1e geslachtsgemeenschap ligt
gemiddeld vier jaar. (Bron: onderzoek seks onder je 25e, 2005).
De leeftijd waarop en de snelheid waarmee jongeren ervaring opdoen, hangen samen met
het opleidingsniveau, religie en alcohol-gebruik. Leerlingen met een lager opleidingsniveau,
leerlingen met niet-gelovige ouders of leerlingen die alcohol gebruiken beginnen gemiddeld
eerder met vrijen, waaronder geslachtsgemeenschap (Peters, Schaalma & Kok, 1991).
Allochtone meisjes doen het laatst seksuele ervaring op.
CONDOOMS EN DE PIL
Condooms zijn vooral populair op jonge leeftijd (14- 15-jarigen rapporteren het meeste
condoomgebruik), bij de eerste keer (78%) en in losse contacten. Naarmate de leerlingen
ouder worden neemt de populariteit van de pil toe en van condooms af. Dit geeft al aan dat
condooms vaker gezien worden als anticonceptiemiddel dan als preventiemiddel tegen SOA
en AIDS. De pil is een stuk gemakkelijker, zo redeneren jongeren. Leerlingen (38%) hebben
moeite met het aanschaffen van een condoom. Als ze deze bij zich dragen hebben ze nog
moeite deze te gebruiken. Vaardigheden om te communiceren hierover ontbreken veelal.
Het gebruik van de pil en het condoom samen (Double Dutch) is bij meisjes over het
algemeen hoger dan bij jongens. (Bron: onderzoek seks onder je 25e, 2005).
VOORLICHTING OP SCHOOL
Aangezien slechts één op de zeven jongens en één op de drie meisjes seksuele voorlichting
van de ouders krijgt, is er voor de school een belangrijke taak weggelegd. De meeste leerlingen stellen voorlichting op school zeer op prijs. De onderbouw van het voortgezet onderwijs
lijkt hiervoor het meest geschikt. Dit vanwege de betrekkelijke onervarenheid van de
leerlingen met seksualiteit. Ook kunnen door tijdige voorlichting vooroordelen voorkomen
worden. De school speelt een rol bij de begeleiding van jongeren in het bewustwordingsproces van eigen en andermans waarden en normen met betrekking tot seksualiteit. Maar
ook in de ondersteuning van jongeren bij het proces van beslissingen nemen en keuzes
maken, zoals het al dan niet geslachtsgemeenschap hebben, het zich laten leiden door
homo- en/of heteroseksuele gevoelens, al dan niet rolbevestigend gedrag, het al dan niet
4
Handleiding Leskist Relationele en Seksuele vorming – voortgezet onderwijs
GGD Eemland
gebruiken van anticonceptiemiddelen of maatregelen treffen om SOA te voorkomen. Juist bij
jongeren voor wie seksualiteit in relatie tot anderen nog niet zo'n belangrijke rol speelt, kan
men veel bereiken. Zij hoeven hun gedrag nog niet te veranderen en staan open voor de
voorbereiding op nieuwe en onwennige situaties.
Maar wil je jongeren daadwerkelijk bereiken dan blijkt een inkadering van de meer
problematische kanten van seksualiteit in een positieve benadering nodig, waarbij aandacht
is voor verschillende normen en waarden van jongeren en verschillen in leefstijl. Dit
betekent voor lessen meer dan alleen het geven van biologisch-technische informatie.
Relationele en seksuele vorming moet leerlingen leren hun eigen mening te hebben en
daarvoor uit te komen, over seks te leren praten, te leren onderhandelen over manieren van
vrijen die prettig en veilig zijn, leren hun grenzen aan te geven en gevoelig te zijn voor
grenzen van anderen. Communicatieve vaardigheden spelen bij meiden een belangrijke rol.
Bij hen spelen gevoelens van spijt na het vrijen een grote rol. Dit is bij jongens minder het
geval.
5
Handleiding Leskist Relationele en Seksuele vorming – voortgezet onderwijs
GGD Eemland
3
De docent(e) als voorlicht(st)er
3.1 Inleiding
Seksuele voorlichting aan jongeren hoort bij te dragen aan hun seksuele ontwikkeling. Deze
ontwikkeling heeft zoveel verschillende kanten, dat mensen die zich met seksuele vorming
bezighouden vaak verzuchten dat zij door de bomen het bos niet meer zien. Veel
voorkomende vragen zijn: welke onderwerpen moeten besproken worden, wanneer moet ik
beginnen en welke informatie moet ik geven? Om deze vragen te kunnen beantwoorden
moeten we doelen stellen. Allereerst de algemene doelstelling van seksuele voorlichting:
"Seksuele voorlichting is erop gericht jongeren te ondersteunen bij de ontwikkeling tot een
persoon die respect heeft voor zichzelf en anderen, die zich bewust is van eigen en
andermans waarden, normen en mogelijkheden en gefundeerde beslissingen kan nemen op
het gebied van seksualiteit. Een positief zelfbeeld, emotionele openheid en het hebben van
zelfvertrouwen is hiervoor een voorwaarde."
Uit voorlichtingskundig onderzoek is gebleken dat alleen kennisoverdracht onvoldoende is
om jongeren te leren negatieve consequenties van seksueel gedrag te voorkomen,
bijvoorbeeld een ongewenste zwangerschap of een seksueel overdraagbare aandoening.
Naast kennis is een positieve houding tegenover relaties in het algemeen maar ook over
bijvoorbeeld veilig vrijen noodzakelijk. Ook het vertrouwen in de eigen vaardigheden om te
communiceren over seksualiteit en met een partner te onderhandelen over condoomgebruik
is belangrijk. Deze vaardigheden kunnen alleen worden opgedaan door concrete oefening,
bijvoorbeeld in de klas of in een jongerencentrum. We moeten dan ook een stap zetten van
seksuele voorlichting naar seksuele vorming. Hieraan zijn drie dimensies te onderscheiden:
-
Kennis;
Basiskennis over het menselijk lichaam, de voortplanting en het voorkomen van
ongewenste zwangerschap en SOA is uiteraard belangrijk.
-
Houding;
Het is belangrijk om te bevorderen dat jongeren respect hebben voor uiteenlopende
culturele visies op relaties en seksualiteit en dat ze rekening houden met de
verschillende normen en waarden hierbij.
-
Vaardigheden;
Het vergroten van het zelfvertrouwen in praktische en communicatieve vaardigheden
stelt jongeren in staat om een weloverwogen beslissing te nemen. Informatie en
kennis is pas echt goed overgekomen, als de persoon in staat is te handelen
overeenkomstig de informatie die hij of zij heeft. Hierbij is het van belang niet alleen
gericht te zijn op veilig vrijen, maar ook op het aangaan van een relatie en het
aangeven van grenzen. De jongere moet immers ten alle tijden ‘nee’ kunnen zeggen
als er zich iets voordoet wat hij/zij niet wil.
3.2
Suggesties
Hieronder geven we een aantal algemene suggesties voor de docent(e) als voorlicht(st)er.
Niet iedereen gaat hetzelfde te werk, toch is een eventuele verandering van werkvorm(en)
voor uzelf en de leerlingen van positieve invloed op het uiteindelijke resultaat. Het succes
van voorlichten is vaak net als het succes van doceren afhankelijk van de docent.
Van het enthousiasme dat de docent(e) uitstraalt, de overtuigingskracht van het verhaal en
6
Handleiding Leskist Relationele en Seksuele vorming – voortgezet onderwijs
GGD Eemland
van het vertrouwen dat hij of zij bij jongeren inboezemt. Daarom is het belangrijk voldoende
tijd te besteden aan de voorbereiding.
-
Zorg ervoor dat u voldoende kennis over het onderwerp bezit.
-
Denk niet te snel dat u iets niet weet. Als dat toch het geval mocht wezen, zeg het eerlijk
en zoek later het juiste antwoord op. Sta open voor de reacties en vragen van de
leerlingen. Durf open te praten en geef duidelijk uw grenzen aan.
-
Bedenk van tevoren altijd wat uw eigen ideeën zijn over de onderwerpen die u met de
klas gaat bepraten. Wat zijn uw eigen normen en waarden? Hoe staat u tegenover
condoomgebruik? Wat vindt u van wisselende contacten? Van prostituteebezoek? Van
homoseksualiteit? Van anaal contact?
-
U bent degene die gemotiveerd moet zijn om iets aan dit onderwerp te doen. Jongeren
zijn misschien in eerste instantie afhoudend, omdat ze onzeker zijn of het bijvoorbeeld
eng of spannend vinden hierover te praten. Maar uit ervaring is gebleken dat de meeste
jongeren erg goed te enthousiasmeren zijn voor onderwerpen die hen en leeftijdsgenoten
aangaan. Ze zijn nieuwsgierig. U kunt als docent hierop inspelen door hen aan het woord
te laten.
-
Vraag u af hoe jongeren tegenover SOA/AIDS en veilig vrijen staan. Hoe is dat met
homoseksualiteit? Wat is de visie op seksueel geweld? Waarom ze bijvoorbeeld geen
condooms gebruiken en niet veilig vrijen? Waarom ze zich anders opstellen tegenover
meiden dan tegenover jongens? Probeer hier een beeld van te krijgen. Wat vinden ze
vervelend, moeilijk, wat weten ze niet. Op basis van deze gegevens kunt u inhoud geven
aan de les.
-
Wees u ervan bewust dat er een enorme diversiteit aan seksuele beleving is. Geen twee
mensen zijn gelijk.
-
Houd de media in de gaten. Mocht er iets verschijnen dat van pas kan komen als inleiding
op het onderwerp dan kan dit het proces vergemakkelijken. Denk bijvoorbeeld aan een
recent artikel in de krant.
-
Leren praten over seks is van het grootste belang om leerlingen te laten merken dat zij
zelf kunnen beslissen wat zij juist vinden op seksueel gebied. Besteed dus aandacht aan
contactuele vaardigheden.
-
Ga na of er in de groep grote cultuurverschillen zijn. Zoek uit wat de verschillende
opvattingen zijn binnen deze culturen zodat uzelf en de leerlingen niet voor verrassingen
komen te staan. Wees voorbereid op ‘vreemde’ reacties van allochtone leerlingen,
bijvoorbeeld meisjes die niets willen zeggen, zich verstoppen achter een boek of zelfs de
les uit willen. Zij zijn niet gewend om over seksualiteit te praten, zeker niet in het
openbaar. Dwing hen dan ook nooit om een antwoord te geven op een vraag als ze dat
niet willen. Ze zullen zelden actief meedoen aan een les, echter ze willen wel alles weten.
7
Handleiding Leskist Relationele en Seksuele vorming – voortgezet onderwijs
GGD Eemland
-
In deze handleiding is het boek ‘Praten over seks in de multiculturele klas’ opgenomen.
Dit is een handboek dat ingaat op normen en waarden die in verschillende culturen
heersen ten aanzien van onderwerpen als relaties, seksualiteit en homoseksualiteit.
Het is aan te raden om dit boek te gebruiken als voorbereiding bij het geven van lessen
over seksualiteit in een klas met leerlingen uit verschillende culturen.
-
Laat allochtone leerlingen iets over hun cultuur te vertellen. Probeer leerlingen met elkaar
te laten praten, zo kunnen ze van elkaar leren en onbegrip wordt mogelijk weggenomen.
-
Een veilige sfeer in de klas is een voorwaarde om te kunnen praten over seksualiteit.
Zowel de docent als de leerlingen moet zich bewust zijn van het feit dat waarden en
normen van leerlingen onderling, maar ook tussen leerlingen en de docent kunnen
verschillen. Geef aan waar de grenzen (waaronder uw grenzen) liggen. Geef aan dat
vooroordelen verboden zijn. Geef aan dat seksuele voorlichting in het belang van
iedereen is.
-
Bij het werken met groepen in de klas is het belangrijk te zorgen voor duidelijke
spelregels. Maak bovendien de groepen in de klas niet te groot, dan is het effect des te
groter.
-
Denk er eens over het project in te kaderen in een groter geheel. Spreek er met andere
docenten over. Misschien kunnen secties samenwerken bij dit thema. Hoe meer docenten
bezig zijn met de thema's, hoe meer reacties het bij de leerlingen op zal wekken.
8
Handleiding Leskist Relationele en Seksuele vorming – voortgezet onderwijs
GGD Eemland
4
Materiaaloverzicht
In deze leskist vindt u een aantal lesmaterialen en video's met als thema 'Relationele en
seksuele vorming'. U kunt deze lesmaterialen gaan gebruiken om dit thema in uw klas of op
uw school aan de orde te stellen.
Soort materiaal
Lespakketten
Inhoud
-
Lang Leve de Liefde
Grenzeloos verliefd
Volwassen worden
Ik vrij veilig ook op vakantie
Over de grens
-
Goede minnaars
Burger Inn
Biobits Voortplanting
Lespakket Internet soa
Klas / Bouw
(VMBO) klas 2 en 3
alle klassen
klas 1 en 2
klas 3 en 4
VMBO vanaf klas 2 en
HAVO/VWO vanaf klas 3
vanaf klas 2
alle klassen
VMBO / klas 2 en 3
alle klassen
Spelmateriaal
- Carousselspel
alle klassen
(Audio)visueel materiaal
- Find-out DVD
- Puberjongen / Pubermeisje
Klas 2-4
Klas 1
Achtergrondinformatie
-
Praten over seks in de multiculturele klas
Zin in jezelf (over masturbatie)
De Dicht-bij-je-bed show (over geslachtsziekten)
Overal te koop (over voorbehoedmiddelen)
Jongeren, seks en Islam
101 vragen over jongeren en seks
9
Inhoud leskist Relaties en Seksualiteit
Handleiding
Lespakketten
•
Lang Leve de Liefde
Docentenhandleiding
Leerlingenwerkboek
Video
•
Grenzeloos verliefd
Docentenhandleiding
Leerlingenwerkboek
•
Volwassen worden
Docentenhandleiding
Leerlingeninformatieboekje
Video
•
Ik vrij veilig ook op vakantie
Docentenhandleiding
•
Over de grens
Docentenhandleiding
Leerlingenmagazine
Video
•
Goede Minnaars
Lessuggesties
•
Burger- Inn
Docentenhandleiding
Video
• Biobits Voortplanting
Docentenhandleiding
DVD
• Lespakket Internetsoa
Spelmateriaal
•
Carousselspel
(Audio)visueelmateriaal
•
DVD Find-out met handleiding
•
Puberjongen / Pubermeisje (Klokhuis)
Achtergrondinformatie
•
Praten over seks in de multiculturele klas
•
Zin in jezelf (over masturbatie)
•
De dicht-bij-je-bed show (over geslachtsziekten)
•
Overal te koop (over voorbehoedmiddelen)
•
Jongeren, seks en Islam
•
101 vragen over jongeren en seks
Bij elke beschrijving van materiaal op de volgende pagina’s ziet u een ‘bruikbaarheidscore’. Hieronder volgt een
verklaring van de gebruikte sterren:
: goed bruikbaar
: zeer goed bruikbaar
: een aanrader!
10
Handleiding Leskist Relationele en Seksuele vorming – voortgezet onderwijs
GGD Eemland
Lang leve de liefde
Uitgave
Soa Aids Nederland, 2001
Materiaalbeschrijving
Videoband, docentenhandleiding en leerlingenwerkboek.
Doelstelling
Kennis; Leerlingen kunnen:
van enkele belangrijke soa's, waaronder aids, de verspreidingswijzen aangeven en enkele
lichamelijke kenmerken noemen die op infectie duiden;
aangeven welke seksuele gedragingen veilig en onveilig zijn;
aangeven dat soa/aids-preventie voor leeftijdsgenoten maar ook voor henzelf van belang is.
Houding; Leerlingen kunnen:
opener over veilig vrijen praten
opschrijven hoe ze risicomijdend gedrag kunnen tonen;
vertellen hoe zij een respectvolle houding tot uiting kunnen brengen ten aanzien van mensen die
besmet zijn of tot een groep behoren die verhoogd risico loopt.
Vaardigheden; Leerlingen kunnen:
argumenten noemen om anderen te kunnen overtuigen van het nut van soa/aids-preventie;
omschrijven hoe zij een partner duidelijk kunnen maken dat zij (nog) niet willen vrijen of alleen
veilig willen vrijen;
aangeven hoe ze voorzorgsmaatregelen kunnen treffen bij seksueel contact
Doelgroep
2e en 3e klassen van VBO/MAVO
Tijdsinvestering
1 tot maximaal 6 lessen
Inhoud
De volgende 6 lessen zijn opgenomen:
Als je verliefd bent
En dan is er verkering
Tot hoe ver wil je gaan?
Ik vrij veilig of ik vrij niet.
Wat je moet weten over het condoom en de pil
Hoe speel je het klaar (om veilig te vrijen)
Proefwerk (evt)
Opmerking t.a.v. gebruik
De video is inmiddels verouderd (daarom 2 sterren in plaats van 3).
11
Handleiding Leskist Relationele en Seksuele vorming – voortgezet onderwijs
GGD Eemland
Grenzeloos verliefd
Uitgave
NIGZ, 1999
Materiaalomschrijving
Docentenhandleiding en leerlingenmagazine
Doelgroep
Klas 3-5 van het voortgezet onderwijs
Inhoud
Het lespakket bestaat uit een docentenhandleiding en een leerlingmagazine. De docentenhandleiding
bevat informatie, ideeën en suggesties voor het gebruik van het leerlingenmagazine. Tevens wordt
verwezen naar aanvullende lesmaterialen voor seksuele vorming. In hoofdstuk 1 van de handleiding
wordt ingegaan op het lesgeven over relaties en seksualiteit (waarin verschilt het van lesgeven over
andere onderwerpen?). In hoofdstuk 2 komt de opbouw van een lessenserie over relaties en
seksualiteit aan de orde, hierin worden suggesties gedaan hoe rondom grenzeloos verliefd een eigen
lessenplan gemaakt kan worden. In hoofdstuk 3 worden allerlei werkvormen beschreven om met
Grenzeloos verliefd in de klas te werken. Deze werkvormen zijn verdeeld onder 3 categorieën
leerdoelen:
Veiligheid in de klas
- De leukste/meest aansprekende foto uit het leerlingenmagazine
- Verliefd zijn (schrijfopdracht/collage)
- Schuttingtaal (woordenschat)
Vergroten van persoonlijke en sociale vaardigheden
- Het enveloppenspel (discussie)
- Leuke en minder leuke kanten van de liefde (opschrijven en uitbeelden)
- Welk advies geef je (adviezen bedenken)
- Welke keuze maak jij? (probleemsituatie uitkiezen en aankleden)
- Maak je eigen verhaal (stripverhaal maken)
Meningsvorming
- Stel dat (stellingen/discussie)
- Wat je wel en wat je niet zou willen doen (verhaal uitkiezen/vertellen)
- Wat vind je er zelf van (stellingen met normatieve uitspraken)
- Wat is voor jou belangrijk (kaartjes maken/waarden, onderscheid maken naar sekse en culturele
achtergrond
Informatieoverdracht
- Quiz (waar of niet waar quiz)
Opmerkingen ten aanzien van gebruik
In de leskist bevindt zich (maar) 1 leerlingenboekje. Voor klassikaal gebruik kan de school overwegen
om meerdere leerlingenboekjes aan te schaffen of onderdelen te kopiëren.
12
Handleiding Leskist Relationele en Seksuele vorming – voortgezet onderwijs
GGD Eemland
Volwassen worden
Uitgave
Zorn Kenmerk, 2004
Materiaalomschrijving
Lespakket met docentenhandleiding, leerlingenboekje en video
Doelgroep
Klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs (ook geschikt voor groep 8 van het basisonderwijs)
Tijdsinvestering
1 tot 2 lessen
Inhoud
Onderwerpen:
- voortplantingsorganen
- kenmerken van de puberteit
- menstruatie
- persoonlijke hygiëne
Opmerkingen ten aanzien van gebruik
In de leskist bevindt zich (maar) 1 leerlingenboekje. Voor klassikaal gebruik kan de school overwegen
om meerdere leerlingenboekjes aan te schaffen of onderdelen te kopiëren.
13
Handleiding Leskist Relationele en Seksuele vorming – voortgezet onderwijs
GGD Eemland
Ik vrij veilig ook op vakantie
Uitgave
Soa Aids Nederland, 2001
Materiaalomschrijving
Docentenhandleiding met lessuggesties.
Doelgroep
Leerlingen van klas 3 en 4
Inhoud
Het materiaal heeft een duidelijke lessenopbouw en kan gebruikt worden als aanvulling op andere
lespakketten. De lessen bestaan uit: inleiding, introductie, kern en afsluiting.
Tijdsinvestering
2 lessen
Opmerking voor gebruik
Alle lessuggesties hebben betrekking op ‘vakantie’. Daarom is dit materiaal voornamelijk te gebruiken
bij lessen in de maanden april t/m juli.
14
Handleiding Leskist Relationele en Seksuele vorming – voortgezet onderwijs
GGD Eemland
Over de grens
Uitgave
NIGZ, 1998
Materiaalomschrijving
Lespakket met docentenhandleiding en leerlingenmagazine en video
Doelgroep
Leerlingen (VMBO) klas 2 en klas 3
Leerlingen (HAVO / VWO) klas 3 en klas 4
Inhoud
Het materiaal heeft een duidelijke lessenopbouw (introductie, werkvorm, nabespreking).
Onderwerpen die besproken worden zijn:
- Hoe ben jij eigenlijk opgevoed?
- Waarom zou je je laten opfokken?
- Te ver gaan
- Waar leg jij je grens?
Tijdsinvestering
4 lessen
Opmerkingen ten aanzien van gebruik
In de leskist bevindt zich (maar) 1 leerlingenboekje. Voor klassikaal gebruik kan de school overwegen
om meerdere leerlingenboekjes aan te schaffen of lessen te kopiëren.
15
Handleiding Leskist Relationele en Seksuele vorming – voortgezet onderwijs
GGD Eemland
Goede minnaars
Uitgave
Sensoa / CGSO Trefpunt. Erika Frans 2003
Materiaalbeschrijving
Werkmap met lessuggesties
Doelgroep
Jongeren in de leeftijd van 14 tot 20 jaar
Inhoud
In de werkmap wordt iedere lessuggestie beschreven met doelstelling, werkwijze, nabespreking,
materiaal en tijdsduur. Onderwerpen:
- Verliefd / versieren
-
Relaties
-
Ontdek de seks
-
Ikzelf
-
Handen thuis
-
Communicatie
Tijdsinvestering
Variërend van 20 tot 90 minuten
Opmerkingen ten aanzien van gebruik
Het werkboek is afkomstig uit België en kan daarom in taalgebruik afwijken van de norm.
16
Handleiding Leskist Relationele en Seksuele vorming – voortgezet onderwijs
GGD Eemland
Burger Inn
Uitgave
FORUM en Rutgers Stichting, 1999
Materiaalomschrijving
Docentenhandleiding en video
Doelgroep
Jongeren vanaf 13 jaar
Inhoud
Het verhaal van de video speelt zich af in restaurant Burger Inn. Het verhaal ziet eruit als een soapaflevering. Het laat zien wat er zoal tussen jongeren gebeurd waarbij het in feite draait om de
volgende onderwerpen: discriminatie, respect en meningen rondom homoseksualiteit.
Het eerste deel van de video duurt 15 minuten. De twee eindscenes en de bespreking van de
eindscene en de einddiscussie duren bij elkaar ongeveer 35 minuten. De nabespreking van de video
gebeurt aan de hand van de werkvormen die vanaf pagina 11 worden beschreven in de
docentenhandleiding. Na het eerste deel kan de docent de video stop zetten en de reacties bespreken.
Tevens wordt samen met de leerlingen gespeculeerd hoe de eindscene eruit zal komen te zien.
Daartoe zijn twee verschillende eindscenes gemaakt met ieder een verschillende afloop. Deze worden
beiden als afronding getoond waarna een einddiscussie volgt.
Tijdsinvestering
1 of 2 lesuren
Multiculturaliteit
Bij de ontwikkeling van het materiaal is met name aandacht besteed aan het feit dat de groep
allochtone jongeren in het VMBO homoseksualiteit veelal afwijst. De allochtone personages en hun
uitspraken zijn zo gekozen dat deze groep zich aangesproken voelt.
Opmerkingen ten aanzien van gebruik
Het is goed om als docent uw eigen normen en waarden te kennen. Voordat met de les wordt
begonnen is het belangrijk om te onderzoeken hoe ‘veilig’ de klas is. Maak afspraken over wat wel en
niet geaccepteerd wordt (uitlachen, grove woorden, etc.) Bekijk van te voren eerst zelf de video en kies
daarna een werkvorm om de video te bespreken in de klas.
17
Handleiding Leskist Relationele en Seksuele vorming – voortgezet onderwijs
GGD Eemland
Biobits Voortplanting
Uitgave
Teleac /School TV (2005)
Materiaalbeschrijving
Lespakket met handleiding, DVD en werkbladen
Doelgroep
Leerlingen van het VMBO in klas 2 en 3 (biologie of verzorging)
Inhoud
Per programma een docentenpagina met: doelstellingen, korte samenvatting, informatie bij de
opdrachten, rubriek feiten en cijfers, antwoorden op de vragen in de werkbladen.
Per programma drie kopieerbare werkbladen voor de leerling met: opdrachten voor in de klas of thuis,
extra opdracht met gebruik van internet. Onderwerpen:
-
Groei en ontwikkeling
-
Seksualiteit
-
Zwangerschap
-
De geboorte
Tijdsinvestering
De serie bestaat uit vier tv-programma’s van 10 minuten. Daarnaast verwerking in werkbladen
Opmerkingen ten aanzien van gebruik
De serie sluit goed aan op de kerndoelen voor het biologieonderwijs.
18
Handleiding Leskist Relationele en Seksuele vorming – voortgezet onderwijs
GGD Eemland
Lespakket InternetSOA
Uitgave
Stichting Mijn Kind Online, 2007
Materiaalomschrijving
Lessuggesties over flirten via internet
Doelgroep
Jongeren van 12 tot 18 jaar
Inhoud
Dit lespakket is bedoeld om de risico’s bespreekbaar te maken en jongeren te laten nadenken over
hun eigen seksuele grenzen op internet én de grenzen van anderen.
Tijdsinvestering
2 lesuren
Opmerkingen ten aanzien van gebruik
De handleiding is ook te downloaden via www.internetsoa.nl
19
Handleiding Leskist Relationele en Seksuele vorming – voortgezet onderwijs
GGD Eemland
Carrouselspel
Uitgave
Rutgers Stichting, 2005
Materiaalomschrijving
Klein doosje met daarin een handleiding en 125 kaartjes waarmee het carrouselspel gespeeld kan
worden.
Doelgroep
Jongeren van 13 tot 21 jaar: jongens, meisjes, autochtone en allochtone en gemengde groepen van
VMBO tot en met VWO-niveau
Inhoud
De groep wordt verdeeld in 2 groepen. Er wordt een binnenkring en een buitenkring gevormd. De
groepsleden zitten met het gezicht naar elkaar toe zodat tweetallen worden gevormd. De jongeren in
de buitenkring krijgen ieder een envelop met vragen. De jongere in de binnenkring pakt het eerst een
kaartje uit de envelop en stelt de vraag aan de jongere tegenover haar/hem in de buitenkring. Na
beantwoording worden de rollen omgedraaid. Na ongeveer 10 minuten schuift de buitenkring een
plaats op. Er ontstaan dan andere tweetallen en er kan opnieuw aan een serie vragen begonnen
worden. Op deze manier kunnen 4 rondes in 40 minuten gespeeld worden. Op de kaartjes staan
vragen in de volgende categorieën: algemeen, stel-je-voor, seksualiteit, multiculturele relaties,
homoseksualiteit en seksueel geweld.
Tijdsinvestering
Uitleg: 5 minuten
Uitvoering: 40 minuten
Nabespreking: 10 minuten
Opmerkingen ten aanzien van gebruik
Het spel kan worden gespeeld met maximaal 30 deelnemers (even aantal). Voorwaarde voor het spelen
van het spel is een goede bekendheid met elkaar en vertrouwdheid binnen de groep. Bij het spel is het
niet nodig om persoonlijke zaken tot in detail op tafel te krijgen. Waar het om gaat is leren praten
over seksualiteit.
20
Handleiding Leskist Relationele en Seksuele vorming – voortgezet onderwijs
GGD Eemland
Lespakket Find Out
Uitgave
o.a. Soa Aids Nederland, 2006
Materiaalomschrijving
Handleiding met DVD
Doelgroep
Jongeren van 13 tot 19 jaar
- VMBO (klas 2/3)
- HAVO/VWO (klas 3/4)
Inhoud
Find Out is een televisieserie over seks,drugs en alcohol gemaakt voor en door jongeren. In Find Out
gaan jongeren op zoek naar antwoorden op vragen die hen bezighouden op het gebied van seks,
drugs en alcohol. Bijvoorbeeld: rust er nog steeds een taboe op het praten over condooms?
Tijdsinvestering
1 lesuur
Opmerkingen ten aanzien van gebruik
De televisieserie kan een goede verdieping bieden op andere lessen over relationele en seksuele
vorming.
21
Handleiding Leskist Relationele en Seksuele vorming – voortgezet onderwijs
GGD Eemland
Praten over seks in de multiculturele klas
Uitgave
NIGZ, 1996
Materiaalomschrijving
Boek
Doelgroep
Docenten van het voorgezet onderwijs
Inhoud
De handleiding bestaat uit 4 hoofdstukken:
Deel 1: algemeen bruikbare handreikingen voor interculturele communicatie
Deel 2: culturele aspecten van seksualiteit
Deel 3: praten over seks in de multiculturele klas (enkele voorbeeldwerkvormen)
Deel 4: relevante aanvullende informatie
Opmerkingen ten aanzien van gebruik
Deze handleiding is bestemd voor docenten die meer willen weten over het bespreken van relaties en
seksualiteit in een klas/school met veel allochtone leerlingen. Er zijn bruikbare handreikingen voor
interculturele communicatie opgenomen, evenals informatie over culturele aspecten van seksualiteit,
enkele principes van effectieve relationele en seksuele vorming. De handleiding geeft antwoord op
vragen als: welke normen en waarden leven in verschillende culturen? Welke positie hebben mannen
en vrouwen? Welke rol spelen de ouders en verzorgers? Wat is de betekenis van godsdienst? Kan ik
bijvoorbeeld ook praten over homoseksualiteit?
Leerlingen willen eigen keuzes maken maar ook vaak loyaal blijven aan de cultuur van hun ouders, die
een appel doet op andere normen en waarden rond seksualiteit. De vraag is hoe docenten hiermee
rekening kunnen houden en jongeren toch voldoende kunnen voorbereiden op hun seksuele leven.
De handleiding is te gebruiken als naslagwerk bij alle lesmaterialen die in deze leskist zijn
opgenomen.
22
Handleiding Leskist Relationele en Seksuele vorming – voortgezet onderwijs
GGD Eemland
Leesboekjes
Uitgave
Trude van Waarden Producties, Martine Delfos, 2000
Doelgroep
Onderbouw
Inhoud
Leesboekjes:
- ‘Zin in jezelf’, over masturbatie
- ‘De dicht-bij–je-bed show, over geslachtsziekten
- ‘Overal te koop’, over voorbehoedmiddelen
Uitwerking:
- Wat is het?
- Waar dient het toe?
- Technische uitleg / feitelijke zaken
23
Handleiding Leskist Relationele en Seksuele vorming – voortgezet onderwijs
GGD Eemland
Jongeren, seks en Islam
Uitgave
Soa Aids Nederland, 2007
Materiaalomschrijving
Boek
Doelgroep
Docenten van het voorgezet onderwijs
Inhoud
Het boek bestaat uit 8 hoofdstukken:
1. Seks volgens de Islam
2. Seks volgens moslimjongeren
3. Seksuele ervaringen
4. Is veilig vrijen belangrijk?
5. Partnerkeuze
6. Meisjes en jongens
7. Homoseksualiteit
8. Voorlichting en moslimjongeren
Opmerkingen ten aanzien van gebruik
De informatie in dit boekje is onder andere gebaseerd op internetonderzoek van de Universiteit
Maastricht. Een imam geeft daarnaast antwoord op de meest gestelde vragen van moslimjongeren
over seksualiteit.
24
Handleiding Leskist Relationele en Seksuele vorming – voortgezet onderwijs
GGD Eemland
101 vragen over jongeren en seks
Uitgave
Soa Aids Nederland, 2007
Materiaalomschrijving
Boek
Doelgroep
Docenten van het voorgezet onderwijs
Inhoud
Het boek bevat onderzoeksgegevens van het onderzoek Seks onder je 25 (2005) over de volgende
onderwerpen:
• De eerste keer
• Seksuele ervaring
• Homo en lesbo
• Kennis over seks
• Ouders en vrienden
• Internet
• Geloof en cultuur
• Pil en condoom
• Zwanger
• Soa
• Gedwongen tot seks
• Meningen over seks
25
Handleiding Leskist Relationele en Seksuele vorming – voortgezet onderwijs
GGD Eemland
Puberjongen / pubermeisje
Uitgave
Klokhuis (2005)
Materiaalomschrijving
Video / DVD
Doelgroep
Kinderen in de leeftijd van 10 – 13 jaar (klas 1)
Inhoud
Film waarin op een luchtige manier wordt uitgelegd wat er in de puberteit veranderd aan het lichaam.
Er is een aparte aflevering over veranderingen bij jongens en bij meisjes.
Tijdsinvestering
Ongeveer 15 minuten per aflevering.
Opmerkingen ten aanzien van gebruik
Tijdens de aflevering zijn er ook muzikale intermezzo’s / sketches, deze zijn soms wat minder
geschikt (evt. doorspoelen). De basisinformatie is echter wel goed bruikbaar.
26
Handleiding Leskist Relationele en Seksuele vorming – voortgezet onderwijs
GGD Eemland
5 Interessante websites
www.soaaids.nl
Soa Aids Nederland
www.rng.nl
Rutgers Stichting
www.aidsfonds.nl
Aids Fonds
www.safesex.nl
Soa Aids Nederland, internetsite voor jongeren
www.seksualiteit.nl
Nederlandse vereniging voor seksuologie
www.schorer.nl
Schorer Stichting, website over homoseksualiteit
www.zoenenenzo.nl
website over relaties en seksualiteit voor jongeren met een handicap
www.goedvoorbereid.nl website voor ouders waarvan de kinderen alleen op vakantie gaan
27
Handleiding Leskist Relationele en Seksuele vorming – voortgezet onderwijs
GGD Eemland