Gids Romereis, 17 mrt. 2017

ROME
Bertrand Russell College
20-24 Maart 2017
Programma escursioni 2017
2017
Ma
20 mrt
Ochtend
06:55 op station
07:12 vertrek trein station Krommenie
09:55 vliegen
Di
21 mrt
09:15 vertrek Zagarolo 9:48 aankomst
station Termini
10:15 Museo Nazionale Massimo /
Berniniwandeling
09:15
09:48
10:15
11.15
Woe
22 mrt
Do
23 mrt
Vrij
24 mrt
Middag
12:10 aankomst Rome
13:00 bus naar Centrum
14:30 Colosseum – Palatijn / Forum
Romanum – evt. Campidoglio
17:30 bus naar Zagarolo
14:00 -15:00 Palazzo Barberini + park
wandelen naar afspreekpunt
17.00 Sant Ignazio / Il Gesú (+ Corridoio)
vertrek Zagarolo
aankomst Termini
Museo Nazionale Diocletiana
stadswandeling
(Trevifontein, Piazza Navona,
Pantheon, Campo de’ Fiori)
10:00 -13:00 :
Groep A:
Musei Capitolini,
14:30-16:00 Vaticaans Museum
10:00 -13:00
Groep B:
San Clemente, San Stefano in
Rotondo
14:30 -17:00
fietsen op de Via Appia
09:15 vertrek Zagarolo
09:48 aankomst Termini
10:15 Museo Nazionale Diocletiana
11.15 stadswandeling
(Trevifontein, Piazza Navona,
Pantheon, Campo de’ Fiori)
09:15 vertrek Zagarolo
09:48 aankomst Termini
10:15 Museo Nazionale Massimo /
Berniniwandeling
(Trevifontein, Piazza Navona,
Pantheon, Campo de’ Fiori)
08:15 parkeerplaats Zagarolo
09:00 Villa d’Este (Tivoli)
Tivoli: rondwandelen / markt
14:30-16:00 Vaticaans Museum
Avond
19:00
gastgezinnen
17:45
meetingpoint
station Termini
17:00 Sant Ignazio / Il Gesú (+Corridoio)
14:30 -17:00
fietsen op de Via Appia
wandelen naar afspreekpunt.
18:30
restaurant
Grazia & Graziella
Largo Fumasoni Biondi
5 (Trastevere)
21:00
meetingpoint
station Termini
22:00
gastgezinnen op
station Zagarolo
17:45
meetingpoint
station Termini
keuzeprogramma
14:00 -15:00 Palazzo Barberini + park
wandelen naar afspreekpunt.
Keuzeprogramma
12:30 bus naar Rome
13.30/14-30 Cinecittà
15:30 Piazza del Popolo
(Caravaggio’s)/Tevere
Piazza di Spagna/Via del Corso
18:00 met bus naar vliegveld
19:00 aankomst vliegveld
21.00 vliegen naar Schiphol
23.25 aankomst op Schiphol
23.25 uur
aankomst op Schiphol
Leerlingen worden
opgehaald
3
Prefazione – Voorwoord
“Behalve Rome is er bijna niets moois op de wereld”, verzuchtte Johan
Winckelmann al op een broeierige zomeravond in 1756 in de armen van zijn
teer beminde. Zij stiet zijn eerloze hand van zich af, gaf hem een mep in het
gebrilde gelaat, en snauwde gebelgd: “En ik dan?”. Ja, dat was natuurlijk niet
erg slim gezegd van onze Johan, maar goed, hij had, als wetenschapper, dan
ook meer gevoel voor archeologische schoonheid dan voor vrouwelijke.
Hoe het die avond verder met Johan is verlopen, vertelt het verhaal niet. Wel
is zeker dat Rome geldt als de koningin onder de wereldsteden. Parijs, Londen
en ook Amsterdam zijn natuurlijk mooi en interessant, maar kunnen niet
tippen aan Roma Aeterna: Rome, de eeuwige stad, de bakermat van onze
westerse beschaving.
Begonnen als een soort roversnest aan een
doorwaadbare plaats aan de rivier de Tiber, waarvan de oorsprong verscholen
blijft in een schimmig verleden opgesmukt met heldhaftige verhalen vol
enorme mannelijke ego's naast vrouwelijke lieftalligheid en doortraptheid, nog
eens gesublimeerd weergegeven in een perverse goddelijke willekeur, is de
stad uitgegroeid tot een, zeker voor de Oudheid, gigantische metropool en
centrum van een wereldomspannend imperium.
'Alle wegen leiden naar Rome', zei men in de Oudheid al. De onderworpen
'barbaarse volken' waren er uiteindelijk trots op zich 'Romein' te mogen
noemen. Dat 'Romeinbeeld' had, na de onderwerping van de Grieks-Oosterse
wereld, wel een steeds sterkere Hellenistische (= Grieks-Oosterse) inkleuring
gekregen. Het 'Romeinbeeld' was dan ook geen statische concept, maar een
dynamisch concept.
Ook onze eigen eerste Germaanse stamvader en volksheld, die een bijna
succesvolle opstand leidde tegen de Romeinen, tooide zich met een Latijnse
naam: Claudius Civilis. Zijn heldendaden zijn vereeuwigd in één van de
mooiste schilderijen van weer een andere Nederlandse held, nl. 'De
samenzwering van Claudius Civilis' gemaakt door Rembrandt. Dit
Romaniseringsproces mag wel een van de meest bijzondere successen van de
Romeinen genoemd worden en, wat meer is, het is bijzonder actueel.
Wij kunnen daar heel wat van leren, gezien de moeite die het ons kost ons
een gevoel van 'Europeaan' eigen te maken. Dat eenheidsconcept als gevolg
van deze Romanisering heeft, na de ineenstorting van het Romeinse Rijk,
kunnen overleven in het Christendom. In de tijd van de Europese
Middeleeuwen, van ca. 500-1500, bleef er in het verdeelde Europa een diep
verlangen bestaan naar de Pax Romana van vroeger. Waarschijnlijk juist
vanwege die verdeeldheid kreeg dit beeld van het oude Romeinse Rijk
welhaast mythische proporties.
De Katholieke Kerk heeft dit beeld gekoesterd, uitgebouwd en bijna
vereenzelvigd met Gods Koninkrijk. De Middeleeuwse koningen tooiden zich
dan ook maar wat graag met de titel 'Rex Romanorum', koning der Romeinen,
4
en zij zochten hun stamvaders dan ook bij voorkeur onder Grieks-Romeinse
helden als Romulus, Aeneas, Caesar of Achilles. Als de Middeleeuwse wereld
overgaat in de Renaissance zien we dat de Klassieke Oudheid (= de GrieksRomeinse Oudheid) wederom de inspiratiebron vormt voor verdergaande
vernieuwing op nagenoeg elk terrein; politiek, sociaal, cultureel en filosofisch.
Dit geldt in de tijd daarna periodiek eigenlijk telkens weer. De sporen van dit
alles kun je in Rome overal tegenkomen. Er is geen stad ter wereld waar de
geschiedenis zo levend is. Ze ligt er werkelijk voor het oprapen.
Tenslotte nog iets over de actualiteitswaarde van 'Rome'. Wij hebben in
Nederland net verkiezingen gehad en zien in de uitslagen duidelijk terug dat
veel mensen een zekere angst hebben voor de multiculturele samenleving.
Zij zijn bang dat hun oude, vertrouwde normen en waarden in de verdrukking
komen. Ditzelfde gevoel hadden de Romeinen in de keizertijd ook, toen hun
stad steeds meer was uitgegroeid tot een wereldstad.
Steeds vaker wees men met de beschuldigende vinger naar vreemdelingen.
De tolerantie, die de Romeinen zo lang aan de dag hadden gelegd, werd
allengs minder en maakte plaats voor wrevel. De onvrede richtte zich niet
alleen op de economische voorrechten van vreemdelingen, meer nog
klaagde men over de niet Romeinse normen en waarden die stapsgewijs de
Romeinse samenleving binnendrongen. Het was de omgekeerde wereld. Niet
de vreemdelingen pasten zich aan de Romeinse maatschappij aan, maar de
Romeinen namen allerlei vreemde gewoonten en gebruiken van hen over. In
alle lagen van de Romeinse bevolking heerste er een zekere vorm van
xenofobie.
De dichter Juvenalis is in zijn satiren heel uitgesproken in zijn afkeuring van
de toenemende invloed van ‘buitenlanders’ in Rome. Zijn derde satire is een
lange jammerklacht over de grote macht van Grieken en andere
vreemdelingen:
‘Ik aarzel niet er recht voor uit te komen
dat ik vooral één mensengroep ontwijk,
de lievelingen van het rijke Rome:
die Griekse droesem, waar die stad van ons
verziekt van is – en veel meer buitenlanders!
Hoe lang al stroomt de Syrische Orontes
hier in de Tiber uit en scheidt een vloed
van taal en mode af, van tamboerijnen,
exotisch fluit- en harpspel en van hoeren
die met een bontgekleurde lintenhoed
bij ’t Circus prijken. Ga zelf maar kijken!
Ach Romulus, uw eigen oer-Romeinen
lopen op feestsandalen rond en tooien
hun ingezalfde hals met Griekse kralen.
En oosterlingen – Grieken, Macedonen,
Klein-Aziaten, Archipelbewoners –
bezetten onze heuvels, Viminalis
en Esquilijn vooral; en daar krioelen
ze rond in rijke villa’s en voelen
zich heer en meester hier. ’t Zijn spitse geesten,
5
brutaal, ad rem, luider en sneller sprekend
dan welke redenaar. Als je bedenkt
wat al voor Grieken één zo’n Griek ons brengt:
taalleraar, retor, arts, landmeter, schilder,
profeet, en acrobaat en tovenaar,
een Griek met honger is dit allemaal.
Hij vliegt zelfs als het moet, want Daedulus
was heus geen Turk, geen Thraciër of Sarmaat,
welnee! Je reinste Griek, dat zegt genoeg.’
Juvenalis schreef op wat velen in Rome dachten. Hoe meer vreemdelingen
zich in de stad vestigden, des te luider de kritiek klonk. Hun gewoonten en
gebruiken werden met een ongewone felheid bekritiseerd. Iedere
‘buitenlander’ was verdacht, al liepen de kwalificaties per volk sterk uiteen.
Voor de Grieken in Rome was het pijnlijk te moeten ervaren dat zij niet op
respect hoefden te rekenen vanwege de waardering van de Romeinen voor
de Griekse prestaties uit het verleden.
Nog kwetsender was dat ze verwijten kregen te horen die hun voorouders
lang geleden aan andere volkeren, vooral de ‘barbaren’ in het oosten,
hadden gemaakt. De lijst is indrukwekkend: Grieken zijn oplichters,
zwendelaars, ze zijn gedegenereerd, arrogant, verkwistend en lichtzinnig.
Het zijn zieke patiënten, de door hen geïmporteerde kwalen moeten door de
Romeinen met alle kracht worden bestreden (Uit: Fik Meijer, Macht zonder
grenzen, Rome en zijn imperium. Athenaeum Polak & Van Gennep,
Amsterdam 2005).
Huub Bartman
We wensen jullie heel veel plezier in Rome!
Marianne Buitenhuis
Francine Hioolen
Paul Steen
Guido Vlottes
Cynthia Schoorl
6
Colosseum
Het Colosseum was geheel bedoeld voor de spelen die werden georganiseerd
en gefinancierd door de heersende keizer. Bij de opening organiseerde Titus
spelen die 100 dagen duurden. Volgens de overlevering waren er naast vele
gladiatorengevechten de meest verbazingwekkende schouwspelen te zien.
Zo was er een gevecht tussen kraanvogels en een gevecht tussen vier
olifanten. Negenduizend tamme en wilde dieren werden afgeslacht. Ook
vrouwen traden op als wilde-dierenvechters.
Bij normale spelen in het Colosseum
werden ’s morgens wilde-dierengevechten gehouden waarbij bestiarii (wildedierenvechters) vochten met allerlei wilde dieren in venationes
(jachtpartijen). De arena werd op passende wijze ingericht met rotspartijen,
struiken, e.d. Tussen de middag was er voor geïnteresseerden een
pauzeprogramma waarin veroordeelde gevangenen voor de wilde dieren
werden gegooid. In de latere Oudheid werden vooral veel christenen tot de
wilde dieren veroordeeld (damnatio ad bestias). Het middagprogramma met
de gladiatorenshows (munera) vormde het hoogtepunt.
Kort na de opening werden volgens de overlevering ook naumachiae
(zeeslagen) gehouden. Nadat men de arena met miljoenen liters water had
laten vollopen, werden beroemde zeeslagen uit de geschiedenis
geënsceneerd. Hoe dit precies in zijn werk ging is niet duidelijk, omdat de
arena van het Colosseum eigenlijk te klein is voor oorlogsschepen. Men
stopte hier in ieder geval mee na de verbouwing door Domitianus, toen twee
verdiepingen onder de arena werden aangelegd.
Met de opkomst van het Christendom ontstond er steeds meer verzet tegen
de spelen. Een enkele keizer, zoals Marcus Aurelius, was al tegen de
gladiatorengevechten, maar hij kon ze door de grote populariteit onder het
gewone volk niet zonder meer afschaffen. De gladiatorengevechten werden
afgeschaft nadat het Christendom tot staatsgodsdienst werd verheven. De
christelijke keizer Honorius verbood de spelen in 404 nadat een monnik, die
bij een strijd tussen gladiatoren tussenbeide wilde komen, door het publiek
was verscheurd. Het Colosseum bleef hierna nog wel in gebruik voor andere
voorstellingen, voornamelijk venationes, waarbij gejaagd werd op wilde
dieren. De laatst bekende voorstelling werd gehouden in 523.
Historici schatten dat in de loop der eeuwen tussen de 300.000 en 500.000
mensen in het Colosseum zijn gestorven
7
Forum Romanum
Sinds de koningstijd (753-510 vóór Chr.) had Rome haar markt in het smalle
dal tussen de heuvels van de Palatijn, de Caelius, de Esquilijn, de Quirinalis
en het Capitolijn. Het Forum Romanum was in het begin niets anders dan
een moerasachtige vlakte. Deze gunstige ligging leidde er vrij snel toe dat
het Forum een sociale, politieke en religieuze functie kreeg.
Het Forum is later ontstaan op kruispunten van wegen die voor twee
"behoeften" moest dienen: ontmoeting en uitwisseling. Als ingrijpen van de
Etrusken in de 7de eeuw v. Chr. werkelijk de eenheid tussen de afzonderlijke
nederzettingen en de ontwikkeling van een stedelijk cultuur bracht, dan is
het niet verwonderlijk dat het ontstaan van het Forum juist in de tijd van de
Etruskische koningen valt. Het schijnt dat het droogleggen van het
moerasachtig gebied is gebeurd onder Tarquinius Priscus, de eerste
Etruskische koning van Rome (616-579 vóór Chr.).
Verder wordt het Forum Romanum doorsneden door de Via Sacra. De Via
Sacra, de 'heilige weg', loopt over de volle lengte van het Forum Romanum
over in de Via Appia. Die weg is er nu nog steeds. De vroegste inscriptie is
de Lapis Niger maar het oudste monument, ondanks regelmatig herbouwen
in latere tijden, is de Curia. Het jongste gebouw is de tempel gewijd aan
keizer Antoninus (138-161 n. Chr.) en zijn echtgenote Faustina.
8
Aanvankelijk werd het drooggelegde terrein gebruikt als een begraafplaats
maar door plotseling stopzetting van de begrafenissen kon het worden
gebruikt als een Forum (markt). Het openbare leven in de Romeinse steden
concentreerde zich vooral op de markten (de fora). Dit was ook het geval in
Rome waar het alledaagse leven zich afspeelde op het Forum Romanum. Het
Forum kan worden vergeleken met de Griekse Agora. Maar het begrip Forum
is ruimer, omdat er zeer veel uiteenlopende sociale activiteiten
plaatsvonden, wat in Griekenland niet altijd het geval was.
Op het Forum werd niet alleen handel gedreven en over sociale
vraagstukken openlijk gediscussieerd, hier besliste de Senaat in de Curia
Iulia over oorlog en vrede, ontving Augustus zijn bekroning tot keizer,
werden de belangrijkste documenten in het Tabularium, het staatsarchief dat
vanuit het Capitool op het Forum Romanum neerkijkt, bewaard en brandde
in de kleine ronde Vesta tempel het heilige, eeuwige vuur.
In de tijd dat keizer Augustus
aan de macht was, werden de
houten gebouwen vervangen
door prachtige marmeren
tempels waar de goden en
vergoddelijkte mensen in een
gemeenschappelijke cultus
werden vereerd. Dit bracht
veel teweeg bij de
intellectuelen die vonden dat
de marmeren tempels wel
mooi waren, maar dat de
houten gebouwen meer
"verbintenis" brachten tot de
goden.
Ook stonden op het Forum de beide grote basilica's die naar vorm en
geleding de interessantste gebouwen waren. De Basilica Julia en de Basilica
Aemilia waren grote, massieve gebouwen waar belangrijke gebeurtenissen
plaatsvonden. Als "wereldse" gebouwen waren zij verder bestemd voor
handel en voor het eigenlijke marktbedrijf met hun winkels; er werd ook
recht gesproken.
Door een brand in de 3de eeuw n. Chr., maar ook door de vernietigingen
door de Goten en Vandalen, aardbevingen en onbegrip van latere tijden (de
gebouwen werden afgebroken en vooral het marmer werd gebruikt om
andere gebouwen, zoals de St. Pieter, te bouwen; dit gebeurde in de jaren
800-1300 n. Chr.) hebben ertoe geleid dat er veel gebouwen nu op het
Forum Romanum zijn verwoest. Tegenwoordig heeft het Forum Romanum
niets meer van zijn oude glans overgehouden.
9
Via Appia
De Via Appia werd oorspronkelijk aangelegd
in 312 v.C. en was het idee van Appius
Claudius Caecus, de toenmalige censor - een
belangrijke magistraat - van Rome. Hij stond
bekend als iemand die grote openbare
werken liet uitvoeren die het dagelijks leven
van de Romeinen makkelijker maakte.
De Via Appia begon aan het Circus Maximus
en liep langs de Thermen van Caracalla en
later de Aureliaanse Muur. In de buurt van
Rome waren langs de weg grafmonumenten
gebouwd, ruïnes van deze monumenten zijn
nog steeds zichtbaar.
Na het verlaten van de stad liep de Via Appia
langs rijke voorsteden tot aan Terracina.
Vandaar liep het langs de westkust tot aan
Capua, het eindpunt van de oorspronkelijke
weg. De weg was toen een 210 km lang.
Dankzij de Via Appia kon het Romeinse leger
sneller militair materiaal en troepen naar het zuiden sturen wat hen hielp in
het behalen van meerdere overwinningen. Rond het jaar 295 v.C. werd de
weg verlengd en liep uiteindelijk helemaal tot aan de havenstad Brindisi, aan
de oostkust, 560 km van Rome verwijderd.
Aangezien het verboden was de doden te begraven in de stad werden velen
begraven langs de wegen die uit Rome vertrokken. Belangrijke individuen
bouwden grafmonumenten voor zichzelf of voor de hele familie. Sommige
van deze tombes waren zo groot als een huis. De vorm varieerde van een
tumulus of een piramide tot een kleine tempel. De Via Appia was een van de
wegen waarlangs men deze praalgraven bouwde, vele ervan zijn vandaag
nog te zien.
Het meest indrukwekkende is de goed bewaarde tombe van Cecilia Metella vrouw van een van de generaals van Julius Caesar - dat haast op een fort
lijkt.
Andere belangrijke tombes zijn onder andere deze van Marcus Servilius, de
tombe van Romulus (zoon van keizer Maxentius), de tombe van Seneca (een
Romeinse filosoof) en de tombe van de familie van Sextus Pompeius Justus;
de inscriptie op de tombe vertelt over het verdriet van een vader die zijn
jonge kinderen begraaft. Er is ook een keizer begraven langs de Via Appia:
Gallienus, vermoord in 268 n.C.
Naast de talloze grafmonumenten zijn er ook nog een aantal andere
bezienswaardigheden langs de Via Appia zoals de Tempel van Hercules, de
Quo Vadis kerk (waar Petrus Jezus ontmoet zou hebben) en de overblijfselen
van de gotische kerk San Nicola. Niet ver er vandaan liggen de ruïnes van de
Villa dei Quintili, waar prachtige sculpturen werden opgegraven.
Langs de Via Appia, nabij de tombe van Romulus, ligt ook het Circus
Maxentius, een grote arena gebruikt voor wagenrennen. Naast de arena
10
stond een paleis. Het circus, dat het tweede grootste was van Rome na het
Circus Maximus, is het best bewaarde circus van Rome.
Ook al liggen er nog zoveel monumenten en tombes langs de Via Appia, toch
vinden sommigen hetgeen onder de grond ligt nog interessanter. Er zijn
namelijk kilometers lange tunnels - bekend als catacomben - waar de vroege
Christenen hun doden begroeven en waar soms geheime kerkdiensten
werden gehouden. Verscheidene van deze catacomben zijn open voor het
publiek en met een gids kan men door deze gangen wandelen.
Tegenwoordig begint de Via Appia aan de Porta San Sebastiano, een van de
poorten van de Aureliaanse Muur Het eerste deel van de weg is allesbehalve
aangenaam voor voetgangers. Het loopt langs de Quo Vadis kerk, de
catabomben van San Callisto en de catacomben van San Sebastiano tot aan
de indrukwekkende tombe van Cecilia Metella. Vanaf hier is de weg
geplaveid met authentieke Romeinse stenen. Je kan vele kilometers lang de
ruïnes van talloze historische grafmonumenten wandelen. Wij zullen dit jaar
over (en naast) een stuk van deze historische weg fietsen.
Palazzo Barberini
Het Palazzo Barberini is ongetwijfeld één van de mooiste palazzi van Rome.
Paus Urbanus VIII, geboren als Maffeo Barberini, liet dit imposante
barokpaleis bouwen, niet alleen voor zijn familie maar ook voor zijn grote
verzameling kunstschatten. De bouw begon in 1624 onder de architect Carlo
Maderno, die ook de façade en
het schip van de Sint Pieter
heeft ontworpen. De
concurrerende bouwmeesters
Borromini en Bernini hebben het
werk uiteindelijk in 1633
voltooid. Let binnen vooral op de
bijzondere trappen: in de
rechtervleugel de spiraalvormige
trap van Borromini en in de
linkervleugel de monumentale
rechthoekige trap van Bernini.
Ook niet te missen: De Gran
Salone met Pietro da Cortona’s
plafondschildering De Triomf van de goddelijke voorzienigheid, een
verheerlijking van het pausdom en de familie Barberini in het bijzonder. Het
is een absoluut meesterwerk van barokke trompe l’oeil schilderkunst! Als je
goed kijkt zie je ook hier de bijen uit het familiewapen van de Barberini’s
terug, net als op veel andere plekken in het palazzo en in Rome. Van deuren
tot plafonds, van fonteinen tot standbeelden, overal kom je ze tegen.
Tegenwoordig is in het Palazzo Barberini de Galleria Nazionale d’Arte Antica
gehuisvest.
11
De collectie van dit museum bestaat
hoofdzakelijk uit Italiaanse schilder- en
beeldhouwkunst vanaf de vroege renaissance
tot de late barok. Een afschrikwekkend
hoogtepunt is het schilderij Judith onthooft
Holofernes van Caravaggio uit 1599. In het
apocriefe verhaal van Judith wordt beschreven
hoe de Assyrische legeraanvoerder
Holofernes, er op uit gestuurd om het Joodse
volk te onderwerpen, door Judith wordt
gedood:
De trap van Borromini
7 En zij ging naar de sponde van het bed, die aan
Holofernes’ hoofd was, en zij nam zijn sabel
vandaar, en nabij komende aan het bed, greep zij
het haar van zijn hoofd aan en zeide:
8 Sterk mij, o God Israëls, op deze dag.
9 En zij sloeg tweemaal in zijn hals met al haar
kracht: en hieuw hem zijn hoofd af, en zij wentelde
het lichaam van het bed. (Judith 13:7-9)
Het schilderij is ruim 400 jaar nadat het gemaakt is nog steeds even
confronterend als het destijds moet zijn geweest. Dat komt vooral door het
rauwe realisme en de virtuoze manier waarop Caravaggio emoties weet te
verbeelden. De personages op de schilderijen zijn niet geïdealiseerd maar
mensen van vlees en bloed die we op straat of in de kroeg tegen kunnen
komen. Daarbij hij was een meester in het kiezen van het moment waarin
alle emoties samenkomen: het moment van de gruweldaad, het hoofd van
Holofernes is nog niet
geheel van zijn lichaam
gescheiden en hij is nog
steeds in leven. De
angst en wanhoop
stralen uit zijn ogen, en
uit de blik van Judith
spreekt een mengeling
van afgrijzen en
doortastendheid.
Ondertussen houdt de
toekijkende oude
bediende de zak waarin
het hoofd straks zal
verdwijnen alvast klaar.
12
Een ander beroemd werk van Caravaggio dat in de Galleria te zien is is
Narcissus, de jongen die verliefd wordt op zijn eigen spiegelbeeld. Verder
vinden we er onder meer werk van Bernini (Portret Urbanus VIII), Rafaël (La
Fornarina, oftewel het bakkersmeisje waarvan gezegd wordt dat het Rafaël’s
geliefde was) en Hans Holbein de Jongere (Portret van Hendrik VIII).
Urbanus VIII
Bernini
La Fornarina
Rafaël
Hendrik VIII
Holbein
Fontana del Tritone
Vlakbij het Palazzo Barberini, midden
op de Piazza Barberini, staat de
Tritonfontein, alweer een meesterwerk
van Bernini – het houdt niet op!
Vier geweldige vissenlijven vormen een
sokkel voor een grote schelp, waaruit
een triton (zeegod, half mens, half vis)
oprijst, die een tweede schelp
vasthoudt, waaruit een fontein opspuit.
Ook deze fontein was in opdracht van
Urbanus VIII gemaakt, dus: zoek de
bijen!
13
Sint Pieter
Bij binnenkomst vallen meteen de enorme afmetingen van de kerk op. In
voetbaltermen: op het vloerplan passen meer dan twee complete
voetbalvelden, en in de kerk kunnen meer mensen zitten dan in De Arena.
Momenteel bevinden zich in de Sint-Pieter 395 beelden, 44 altaren en 135
mozaïeken. De Sint-Pieter heeft een oppervlakte van 15.160 vierkante
meter, en biedt ruimte aan ongeveer 60.000 mensen.
Het architectonisch topstuk van de Sint-Pieter
is de koepel, ontworpen door Michelangelo.
Die is maar liefst 132 meter hoog! De vier
ondersteunende pilaren zijn zó groot dat de
Utrechtse Domtoren in zijn geheel (dus zowel
qua lengte, breedte als hoogte!) in zo'n zuil
zou passen.
De tekst in de cupola boven het baldakijn is
afkomstig uit het Bijbelboek van Matteüs:
TV ES PETRVS ET SVPER HANC PETRAM AEDIFICABO ECCLESIAM MEAM.
TIBI DABO CLAVES REGNI CAELORVM
Gij zijt Petrus, en op deze Rots zal Ik Mijn Kerk bouwen. Aan U zal Ik de Sleutels
van het Koninkrijk der Hemelen geven.
Deze letters zijn groter dan je misschien denkt: ze zijn twee meter hoog!
14
Paus Urbanus VIII gaf Bernini de
opdracht een baldakijn te ontwerpen
voor het hoofdaltaar van de SintPieter. Het was Bernini’s eerste
pauselijke opdracht. Hij kreeg
daartoe al de gelegenheid op 26jarige leeftijd. Hij realiseerde een
28.5 meter hoog bronzen bouwsel.
Voor het eerst verenigt hij op
monumentale schaal architectuur
met beeldhouwkunst. Het baldakijn
tussen de vier pijlers staat boven het
graf van Petrus. Volgens de
overlevering werd het brons van het
dak van het Pantheon gebruikt om
het monument te bekleden.
Het baldakijn is rijkelijk versierd met
verguldsels. Op de hoeken staan
beelden van engelen. Op de top
bevindt zich het symbool van
christendom; een kruis op een
gouden bal. Het kruis wordt
gedragen door opvallende gebogen voluten. Aan de voorzijde dragen twee
putti de tiara en sleutels. Deze symbolen verbeelden de pauselijke macht.
Honderden bronzen bijen op het baldakijn verwijzen naar het familiewapen
(Barberini) van de opdrachtgever.
De gigantische afmetingen, de expressieve hemelwaartse energie en de
visuele overdaad brengen tot uitdrukking dat het baldakijn het middelpunt
accentueert van het christendom.
Bij het exterieur hoort ook het plein voor de basiliek, de Piazza San Pietro
(Sint-Pietersplein), dat door Bernini werd ontworpen, evenals de
zuilengalerijen die de moederlijke armen van de katholieke kerk
symboliseren. Het plein is een ellips, één van de favoriete grondvormen uit
barok. Er staan ook twee fonteinen en een Egyptische obelisk op het plein.
15
Sixtijnse Kapel
De Sixtijnse kapel is vernoemd naar Paus Sixtus IV, die tussen 1475 en
1480 opdracht gaf tot de bouw van de kapel. De kapel is een uitbreiding van
het pauselijk paleis dat van buitenaf vrijwel ontoegankelijk is. Dit komt
doordat er in die tijd voortdurend rebellie tegen Rome en de kerkelijke staat
was. Het rechthoekige gebouw heeft een afmeting van 40.23 bij 13.41
meter en een hoogte van 20.70 meter. Het is bijna tweemaal zo lang als
hoog en driemaal langer dan breed. Deze maten zijn exact de maten van
Salomo's tempel. Het bestaat uit drie verdiepingen. Alleen de tweede
verdieping is te bezoeken.
Paus Sixtus IV gaf Perugino de leiding over
de decoratie. Perugino deelde de kapel in
twee delen. Op het linkerdeel schilderde hij
fresco's met scènes uit het leven van
Mozes en op het rechterdeel scènes uit het
leven van Christus. Deze keuze was
gemaakt, omdat men Mozes als voorloper
van Christus zag. Tussen alle ramen
schilderde men de eerste dertig
bisschoppen van Rome. Hiermee wilde men
de relatie tussen Christus en de paus op de
voorgrond plaatsen.
Op vrijdag 15 augustus 1483 werd de
kapel plechtig ingewijd. Het plafond van de
kapel was toen nog met een blauw
firmament geschilderd, versierd met
gouden sterren. Boven het altaar was een
fresco van de Hemelvaart van Maria. De
vloer was betegeld met marmersteentjes
die een mozaïek van geometrische figuren vormden. Ook werden er lijnen op
de vloer aangebracht, die het verloop van processies aangaven. De eerste
keer is de kapel in vrij korte tijd door een groep kunstenaars voltooid.
Een leven van vernieuwing
De Sixtijnse kapel is een aantal keren overgeschilderd en gerestaureerd. In
1508 gaf de nieuwe Paus Julius II aan Michelangelo de opdracht om nieuwe
fresco's op het plafond te schilderen. Vele schilders wilden deze opdracht
graag uitvoeren en Michelangelo was bang dat daar conflicten uit zouden
ontstaan. Ondanks zijn verachting voor de schilderkunst nam Michelangelo
de opdracht aan. Het was een enorm karwei: 1000 vierkante meter aan
fresco’s! Het moet een nukkige man zijn geweest die vrijwel alles alleen
heeft geschilderd. Zo’n driehonderd figuren in ongeveer vier jaar tijd! En dat
voor een beeldhouwer! In een brief beklaagde hij zich:
Dit is toch niet mijn vak. Ik verspil mijn tijd zonder enig resultaat te zien.
Moge God mij helpen!
16
Tussen 1508 en 1512 schilderde Michelangelo het gewelf dat moest
aansluiten bij de fresco's op de muren. Het belangrijkste onderwerp was de
Schepping. In het midden van het plafond zijn vijf van de negen fresco’s
scènes uit het scheppingsverhaal. De andere zijn bijbelse verhalen. De
fresco's zijn allen omringd door "Ignudi" (naakte jongelingen).
Rondom de schilderingen in het midden van het plafond kwamen de
portretten van de profeten. In de lunetten en de driehoeken boven de ramen
zijn portretten van voorouders van Christus geschilderd. In de vier hoeken
van het plafond ziet men scènes uit het Oude Testament, die De Verlossing
als onderwerp hebben.
In 1535 kreeg de kapel opnieuw een verfbeurt van Michelangelo. De muur
achter het altaar was dit keer aan de beurt. Het fresco van de altaarmuur en
enige van zijn eigen voorstellingen op het plafond werden verwijderd. Hij
schilderde op deze plaats het "Laatste Oordeel". Hij deelde de voorstelling op
in twee delen. Links schilderde hij doden die uit hun graf verrijzen. Rechts
schilderde hij een voorstelling van verdoemden die naar de hel afdalen.
Naast deze voorstellingen is er zowel links als recht een strook van heiligen
die links en rechts naast de oordelende Christus staan. Links en rechts van
de afbeelding van de oordelende Christus staan engelen. De engelen aan de
linker kant houden het kruis en de doornenkroon van Christus vast en rechts
tonen de engelen de zuil waaraan Christus was vastgebonden, toen hij
gegeseld werd. De vele naakte figuren werden door latere pausen van kleren
voorzien.
Van 1980 tot 1994 is de Sixtijnse kapel nog een keer gerestaureerd op
kosten van Japanse ondernemers, zodat zij alle rechten van reproductie
kregen. Hierbij werd een laag vervuiling weggehaald, zodat de schilderingen
van Michelangelo weer in hun eigen kleuren te voorschijn kwamen. Deze
oorspronkelijke kleuren zijn veel feller na het verwijderen van de vervuiling.
17
Museo Nazionale Romano
Het Museo Nazionale Romano is een archeologisch museum en bestaat uit
vier verschillende gebouwen. Dit museum bevat de meeste oudheden die in
Rome zijn opgegraven. In het Palazzo Massimo, vlakbij het station Termini,
kun je schitterende beeldhouwwerken, muurschilderingen en mozaïeken uit
het oude Rome zien. Het museum staat op de plek waar ooit het reusachtige
thermencomplex van keizer Diocletianus heeft gestaan. Van deze thermen is
nog het een en ander bewaard gebleven.
Rustende bokser
(brons, 1e eeuw voor Chr.)
Palazzo Massimo
Kamer van Livia
(muurschildering, 1e eeuw voor Chr.)
Palazzo Massimo
18
Piazza Navona
De Piazza Navona ligt niet ver van het Pantheon en is een van de mooiste
pleinen in heel Rome. In de periode van 82 tot 86 na Chr. liet keizer
Domitianus hier een stadion bouwen, de Circus Agonalis, voor atletiek en
paardenrennen. Het stadion bood plaats aan 33.000 bezoekers. Later verviel
het tot een ruïne en in de middeleeuwen werden op de plaats van de
tribunes huizen gebouwd. Dit verklaart de langwerpige vorm van het plein.
Ook voor de naam van het plein valt iets te zeggen. Waarschijnlijk komt de
naam 'Piazza Navona' uit het oud-Grieks "agon", dat "wedstrijd" betekent.
Piazza Navona zou dan "plein van de wedstrijden" betekenen.
Volgens de dichter Juvenalis (ca. 60-140 n. Chr.) bevond zich oorspronkelijk
op de plaats waar op dit moment
de Sant' Agnese in Agone staat,
een bordeel. Deze zou zelfs door de
'onverzadigbare Valeria Messalina',
de derde echtgenote van keizer
Claudius die berucht was om haar
onzedelijke levenswijze, in
vermomming zijn bezocht. De
heilige die in de Sant' Agnese
vereerd wordt is de Romeinse
martelares Agnes.
Het is onduidelijk hoe de
dertienjarige Agnes in het bordeel
terecht kwam, maar toen ze op het
punt stond verkracht te worden
door een of andere woesteling,
werd de engerd door een engel
gedood. Plotseling groeiden de haren van de naakte Agnes tot aan haar
voeten, zodat niemand van het volk haar blote lichaam zag. Zij werd naar de
executieplaats gebracht waar ze, zelfs nadat ze haar verkrachter uit de dood
had gehaald, op de brandstapel werd verbrand.
In de 15e eeuw heeft paus Sixtus IV het Vaticaan aangewezen als "blijvende
zetel der pausen", waardoor het plein in het centrum van Rome kwam te
liggen. Er werden "palazzo's" gebouwd, de markt van het Capitool werd naar
de Piazza Navona verhuisd en er waren veel feesten. Vooral Spanjaarden en
Fransen gedachten hier hun nationale gebeurtenissen. De Spaanse kardinaal
Borgia, de latere paus Alexander VI, liet hier bijvoorbeeld een groot
stierengevecht houden om de bevrijding van zijn vaderland van de Moren te
vieren. Ook werd er door paus Innocentius X (Pamphili) begonnen met 'lo
spectacolo del lago'. Het plein werd onder water gezet, zodat er een meer
ontstond. Hier maakten koetsiers met koetsen dan rijtochtjes. De lago werd
meerdere keren verboden uit angst voor malaria, maar onder druk van de
Romeinse Adel toch steeds weer toegestaan. Hierdoor veranderde het plein
in de 19e eeuw langzamerhand in een wasplaats voor de paarden en daarom
werd de Lago toen definitief opgeheven en het plein werd betegeld.
Het plein is versierd met drie fonteinen. Midden op het plein staat de fontein
19
van de vier stromen, de Fontana dei Quattro Fiumi (1648-1651). Het is een
meesterwerk van Bernini (1598-1680) in opdracht van paus Innocentius X.
Op de sokkel bevinden zich vier riviergoden die de bekende werelddelen
vertegenwoordigen: Donau (Europa), Ganges (Azie), Nijl (Afrika), Rio de la
Plata (Amerika). Zij hebben alle vier hun eigen symboliek en in het midden
van hen staat een obelisk. Deze komt uit de circus van Maxentius aan de Via
Appia en is het Egyptische lichtsymbool dat hier gebruikt wordt als symbool
voor de pauselijke macht. De obelisk is bekroond met een duif, het dier in
het wapen van paus Innocentius X. Zo wordt de fontein gezien als een
monument voor het Christendom dat de wereld beheerst. Tussen rotsen in
staan dieren uit de streken van de rivieren: een leeuw, een slang, een
paard, een armadillo en twee dolfijnen.
Bernini heeft ook de Fontana del Moro ontworpen. Het is een waterbassin
met daaromheen meerdere zeegoden. Oorspronkelijk had de fontein twee
dolfijnen die een zeeschelp droegen, maar de beelden zijn 1874 verplaatst
en vervangen door een kopie. De fontein heeft deze naam gekregen
vanwege een Moor in het midden van de fontein.
Aan de andere kant van het plein staat de Neptunusfontein, de Fontana del
Nettuno, die gebouwd is in 1878, naar een ontwerp van Giacomo della Porta.
Tegenwoordig komen de mensen vooral naar dit plein om te kijken en
bekeken te worden. Op dit plein is altijd wat te zien: circusartiesten,
vuurvreters en sneltekenaars.
Sant’Ignazio
Andrea Pozzo schilderde een verbluffend knap geschilderd plafond. Als je op
een marmeren schijf op de vloer gaat staan en recht omhoog kijkt klopt het
perspectief. Vanaf dat
gezichtspunt kun je niet
meer zien waar de echte,
overdadig versierde
muren, overgaan in de
geschilderde muren en
decoraties. Het
hoogtepunt van dit
plafond is de koepel. Er is
helemaal geen koepel,
het is een plat, rond
beschilderd doek!
20
Pantheon
Het Pantheon ligt aan de Piazza della rotonda en is het grootste en het
langst bewaarde monument uit de Romeinse oudheid.
Doordat de architectuur (bouwkunst) zo simpel is en omdat de Byzantijnse
keizer Phocas het Pantheon aan Bonefatius IV schonk, is de structuur heel
lang (een aantal eeuwen) bijna onveranderd gebleven.
De architect (maker van het
gebouw) is niet bekend. De
opdrachtgever (Marcus Agrippa
(63-12 voor Christus)) staat
boven de architraaf ingebeiteld.
Hij was de schoonzoon van keizer
Augustus. Wat er helemaal staat
is M. AGRIPPA L.F.COS.TERTIVM
FECIT. Dat betekent: Marcus
Agrippa, zoon van Lucius, voor de
derde keer consul, heeft deze
tempel laten bouwen. Marcus
Agrippa droeg het bouwwerk op
aan "de meest heilige" (dat
betekent in het Grieks dan weer Pantheon) "Planeetgoden". Dus daarom
staat de koepel voor het heelal en het gat voor de zon. Dus niet zoals de
meeste mensen denken, voor de goden.
In de loop van de eeuwen heeft het Pantheon veel geleden. Zoals
beschadigingen en plunderingen. Zo haalde Paus Gregorius III de bronzen
dakpannen weg. In 80 na Christus is het Pantheon afgebrand omdat het
toen getroffen was door de bliksem. Keizer Domitanius heeft het toen weer
opgebouwd maar tevergeefs want in 110 na Christus werd het gebouw
helemaal door de brand verwoest. Daarna heeft keizer Hadrianus het iets
ten zuiden van de plaats waar het eigenlijk stond weer opgebouwd (118-125
na Christus).
Binnen in het Pantheon heb je treden, deze treden leiden naar beneden in
het portiek. Eigenlijk waren deze treden naar boven, naar de ingang maar de
grond is veel gestegen sinds die eeuwen geleden. Het portiek is 33 meter
breed en 45 meter hoog, er staan ook 16 granieten zuilen met Corinthische
kapitelen van 12,5 meter, die 4,5 meter van elkaar afstaan. Er zijn ook twee
authentieke bronzen deuren.
De koepel van het Pantheon is een grote prestatie van Romeinse architecten.
De hoogte van de grond tot het bovenste puntje van de koepel is 43,2
meter, de diameter is even groot. De muren die de koepel "dragen" zijn 21,6
meter dat is precies de helft van de diameter. Vanaf daar begint de koepel.
21
Als je in het Pantheon staat, denk je dat je in een bal staat omdat de koepel
als het ware gespiegeld wordt in de diameter maar… de onderstaande helft
zijn eigenlijk muren die in een rondje staan als een soort cilinder. Deze
muren zijn 6,2 meter dik. Het enige zonlicht in de tempel komt van een
ronde opening boven in de koepel. Deze werd gemaakt zodat de mensen die
daar begraven werden vlak bij de goden van de Olympus waren. Eigenlijk
staat het gat voor de zon. Die opening heeft een doorsnede van 9 meter.
De eerste Christelijke keizers verboden de mensen de tempel te gebruiken
voor aanbidding van hun goden en de tempel bleef ongebruikt. Totdat paus
Bonnefatius IV (608-615), de tempel wijdde aan Maria. Het Pantheon werd
en wordt (nu ook nog) gebruikt. Men gebruik(t)en het Pantheon voor het
begraven van beroemde en voorname mensen. Bijvoorbeeld de Italiaanse
koningen (Victor Emmanuel II en Umberto I), Consalvi en de schilder Rafaël.
Trevifontein
De Trevifontein (of Fontana di Trevi) is de grootste en bekendste fontein van
Rome.
De fontein is circa 26 meter hoog en ongeveer 22 meter breed. Zij is
gelegen aan een pleintje, het Piazza di Trevi. Ze is getekend door Bernini en
ruim 50 jaar later gebouwd door de architect Nicola Salvi, in de stijl van de
late .barok De fontein is tegen de achtergevel van het Palazzo Poli gebouwd.
In het keizerrijk was het de gewoonte om een monument op te richten op
plaatsen waar water vanuit nieuwe bronnen Rome binnen kwam. De fontein
is gebouwd in opdracht van Paus Clemens XII.
Het thema van het bouwwerk is de oceaan met majestueuze zeegod
Neptunus op een schelpvormige strijdwagen die door gevleugelde paarden
en jonge zeegoden (tritons) naar de oceaan wordt getrokken. Het ene paard
is rustig, het andere steigert. Dit symboliseert de twee gezichten van de zee.
In twee nissen staan links en rechts de uitbeeldingen van Overvloed en
Gezondheid. Rechts bovenaan ziet men een afbeelding van een maagd die
een soldaat de plek van een bron aangewezen zou hebben.
22
De mythe
Wanneer men met de rug naar de fontein staat en met rechts over de
linkerschouder twee muntjes in gooit, de ogen sluit, aan Rome denkt en
uitroept “Arrivederci Roma, tibi gratia volo, in tiberis aqua tua fluit"( = tot
wederziens Rome, ik wil je genade, je water stroomt naar de Tiber) zal men
ooit terugkeren naar Rome. (Vroeger dronken de mensen ook het water uit
de fontein als ze dorst hadden en ook om dezelfde bijgelovige reden). Een
andere zienswijze zegt dat het werpen van de twee muntjes u in staat moet
stellen 'uw geliefde' te ontmoeten in de Eeuwige stad. Er worden zeer
aanzienlijke hoeveelheden munten in de fontein gegooid en het recht om
deze uit de fontein te halen wordt door de gemeente Rome verpacht.
De naam Trevi komt van de woorden tre via (drie wegen). Vroeger kwamen
er namelijk drie wegen uit op het plein van de fontein.De fontein is het decor
geweest van diverse films, onder andere La Dolce Vita.
23
Santa Maria della Vittoria
Extase van de Heilige Teresa (Bernini)
In de Santa Maria della Vittoria bezoeken we een opzienbarend werk van
Bernini. Het doel van ons bezoek aan deze kerk is De Extase van de Heilige
Teresa (1646). Je ziet een complexe voorstelling. Bernini heeft er een soort
theaterstuk van gemaakt, waarbij schilderkunst, beeldhouwwerk en
architectuur samensmelten
Dit kunstwerk toont ons het visioen van de 16de eeuwse heilige Teresa van
Avila. Een engel doorboort haar hart met een gouden pijl. Het achterover
gezakte hoofd van Teresa, met gesloten ogen en open mond, in combinatie
met haar lichaam dat krachteloos wegzakt, heeft menigeen de wenkbrauwen
doen fronsen. Wat zien we hier eigenlijk? De engel lijkt bovendien op
Cupido. Kortom: het is bedoeld als een liefdesverklaring aan God en niet als
een erotische voorstelling, maar het lijkt er toch wel een beetje op. Aan de
sensuele uitstraling van de heilige is door tijdgenoten nogal eens aanstoot
genomen. Deze sensuele taal is overigens wel in overeenstemming met het
door haar zelf beschreven visioen:
Op een dag verscheen er een wonderschone engel aan mij. In zijn hand zag ik een
lans en de punt ervan leek uit vuur te bestaan. Deze, zo kwam het mij voor, stak hij
mij een aantal keer in het hart, zodat ik in het diepst van mijn ziel geraakt werd. De
pijn was zo echt dat ik een paar maal luid kreunde, maar tegelijk was hij zo
onbeschrijflijk zoet dat ik niet kon verlangen ervan verlost te worden. Geen aardse
vreugde kan meer bevrediging schenken. Toen de engel zijn lans terugtrok, bleef ik
met grote liefde voor God achter.
De familie Cornaro is weergegeven als
toeschouwer van het wonder. Zij zitten in loges in
de zijmuren, op dezelfde hoogte als het centrale
beeld. De ruimte met de engel en Teresa is echter
wel duidelijk gescheiden van de familie Cornaro
door middel van een forse omlijsting. De Cornaro’s
lijken zich in dezelfde ruimte te bevinden als wij,
terwijl de ruimte waarin de Heilige Teresa zich
bevindt hiervan gescheiden is.
Het beeld wordt belicht door een verborgen raam.
Deze verborgen lichtbron en de wolk waarop het
geheel is afgebeeld lijken het beeld tot een visioen
te transformeren.
Bernini wilde dat zijn beeld gewichtloos zou lijken.
Daarin is hij zeker geslaagd! De twee figuren
bevinden zich op een wolk. Door de overdaad aan
vouwen en plooien, de lege ruimte onder de wolk
en de gouden zonnestralen lijkt Teresa te zweven.
24
Trastevere
Trastevere ligt aan de westkant van de Tiber en hoewel deze wijk op
loopafstand van het centrum van Rome ligt, waan je je hier in een dorpje
buiten Rome. In deze schilderachtige oude wijk met smalle straatjes en
kleine pleintjes lijkt er nog een ambiance te hangen van de voorbije eeuwen.
Verscholen in de wirwar van steegjes staan enkele middeleeuwse kerkjes en
kleine trattoria's.
Maar de slaperige sfeer van overdag verandert wanneer Trastevere wordt
overspoeld door mensen die afkomen op het bruisende nachtleven in deze
wijk. Hier vind je een scala aan geweldige restaurants, cafés, bioscopen en
clubs en er lijken elke maand weer nieuwe trendy uitgaanspots bij te komen.
De beroemdste kerk van Trastevere is de Santa Maria in Trastevere. Deze
basilica is vermoedelijk het eerste officiële christelijke godshuis dat in Rome
in de 4e eeuw is gebouwd. Deze plek werd indertijd niet zomaar gekozen: in
38 v. Chr. kwam rechts waar nu het hoofdaltaar staat een dag lang een
stroom olie, de 'fons olei', uit de grond.
Achteraf werd dit als een teken gezien van de nadere komst van Christus.
De huidige kerk dateert overwegend uit de 12e eeuw en bezit prachtige
goudkleurige Cavallini-mozaïeken en gevelmozaïeken. De kerk is onder
andere gebouwd met gestolen materiaal van de termen van Caracalla en de
22 zuilen in het schip zijn allemaal afkomstig uit ruïnes van gebouwen uit
het klassieke Rome.
Wanneer je wilt genieten van de klassieke charme van Trastevere, kun je
het beste in de ochtend deze wijk verkennen. Later op de dag stromen de
straatjes en stegen vol mensen en staan overal tafels van restaurants en
cafés op straat. Vooral rondom de Piazza di Santa Maria en voor de
pizzeria's langs de Viale di Trastevere is het druk.
25
Villa d`Este - Tivoli
Nadat jullie vrijdagochtend zijn uitgezwaaid door de gastouders, brengen we
nog een bezoek aan het stadje Tivoli, ongeveer 25 km ten oosten van Rome.
Hier bezoeken we de Villa d`Este, genoemd naar de opdrachtgever,
kardinaal Ippolito d`Este. Dit buitenverbijf is vooral bekend om zijn fraaie
terrastuinen, fantasiegrotten en fonteinen. Zo is er de Viale delle Cento
Fontane, een lange rij met wel honderd fonteinen. Na een paar dagen in de
drukke stad is het heerlijk om even bij te komen in deze schitterende
sprookjestuin!
En hier gaan we woensdag eten om 18.30
Restaurant Grazia & Graziella
Largo M. D. Fumasoni Biondi 5 - Trastevere
26
Tips voor de vrije middag
Chiesa della Concezione (Convento dei Frati
Cappuccini) De zogenaamde knekelkerk; alle
versieringen zijn er gemaakt van menselijke
botten. Misschien een beetje eng, maar
bijzonder is het wel. Via Vittorio Veneto 27
De San Clemente
Drie-in-één kerk. Het is een van de oudste Christelijke kerkeken van Rome,
maar onder het straatniveau gaan resten van nog veel oudere gebouwen
schuil. Ongeveer twintig meter diep zijn delen
van huizen gevonden die uit de laatste eeuw
van de Romeinse Republiek (500 – 27 v. Chr.)
stammen en door de grote brand ten tijde van
Keizer Nero moeten zijn verwoest. Bij de
wederopbouw van Rome zijn deze huizen als
fundering gebruikt voor de nieuwe huizen. Daar
tussenin zie je de resten van een woonhuis uit
de vroege vierde eeuw en er is ook nog een
deel van een Mthras-tempel te zien.
Pozzo-Corrodoio
Een gang met een prachtige trompe l’oeil. Naast de Il
Gesù (Piazza del Gesú 45). Het plafond in deze gang
ziet er vreemd uit met raar gekromd stucwerk. Maar
als je precies op het juiste punt gaat staan (zoek naar
het gemarkeerde punt op de vloer) dan klopt het
perspectief en lijken de balken aan het plafond recht
met hoeken van 90 graden! Meesterlijk geschilderd
gezichtsbedrog. (Let op: gesloten tussen 12.30 en
16.00)
27
La Bocca della Verità
In de Santa Maria in Cosmedin: wie jokt, raakt zijn hand
kwijt!
De Aventijn
Een prachtige, rustige wijk, van waaruit je uitzicht
hebt over de hele stad.
Via Condotti
Chique en stijlvolle winkelstraat met alle
topmerken uit de Italiaanse modewereld: Prada,
Gucci, Valentino, Armani etc. Leuk om te kijken,
maar wel heel erg duur!
Campo de’ Fiori of de Mercato di
Testaccio; kleurrijke markten, waar van alles
te koop is.
Gelaterie
Vergeet niet om een bezoek te brengen aan één van de vele ijssalons!
28
De gastgezinnen
Logeren in een gastgezin
Bij het organiseren van de buitenlandse schoolreizen hebben we er bewust
voor gekozen de leerlingen in een gastgezin te laten verblijven. Dat heeft de
volgende achtergronden:
 Bij een verblijf in een ‘gewoon’ Italiaans gezin krijg je een inkijkje in
de echte Italiaanse manier van leven.
 Als je met een klein groepje medeleerlingen overnacht in een
gastgezin kom je meer aan slapen en rusten toe dan wanneer je met
een grote groep leerlingen in een (jeugd)hotel verblijft. Een bezoek
aan een grote stad is behoorlijk vermoeiend, en je zult je slaap ’s
nachts hard nodig hebben.
We realiseren ons dat sommigen van jullie het enorm spannend vinden om
bij een Italiaans gezin te wonen. Daarom zijn de gastgezinnen zorgvuldig
geselecteerd door de organisatie die de schoolreis organiseert. Die
organisatie heeft al vele jaren ervaring met gastgezinnen in verschillende
Europese landen. Sommige gezinnen zijn welvarender en hebben een
grotere mate van luxe dan andere. We verwachten dat je je daaraan zult
kunnen aanpassen, evenals aan de andere (eet)gewoontes dan je misschien
gewend bent. Stel je open voor het avontuur en geniet van eventuele
nieuwe gerechten en onbekende gebruiken.
Onze ervaring is dat gastgezinnen vriendelijk en gastvrij zijn en wij gaan
ervan uit dat jullie je als gasten gedragen. Houd je dus aan de huisregels.
Niet alle leden van de gastgezinnen zullen even goed Engels spreken, maar
met een beetje goede wil kom je een heel eind. Het helpt enorm als je laat
merken dat je je van tevoren een beetje verdiept hebt in de Italiaanse taal
en als je een paar standaarduitdrukkingen gebruikt, zoals ‘per favore’,
‘grazie’, ‘buon giorno’. Neem je snelcursus Italiaans mee, daar staan heel
nuttige kant en klare uitdrukkingen in.
De gastgezinnen doen erg hun best om het de gasten naar de zin te maken.
Dat betekent dat ze gerechten serveren en lunchpakketten klaarmaken
waarvan ze verwachten dat jullie ze zullen waarderen. Het is natuurlijk erg
moeilijk om het iedereen naar de zin te maken, dus het kan zijn dat er iets
op tafel komt dat je niet lust. Proef in ieder geval wat er geserveerd wordt,
misschien valt het erg mee en moet je er alleen een beetje aan wennen. Als
er iets geserveerd wordt dat je absoluut niet wilt of mag eten, probeer dat
dan beleefd duidelijk te maken. De gastgezinnen krijgen van ons informatie
over diëten en etenswensen zoals ‘geen (varkens)vlees’ en ‘geen
melkprodukten’, maar als er een vergissing gemaakt wordt mag je daar best
beleefd op wijzen.
Iedere dag krijg je een lunchpakket mee. Ook daarvoor geldt: probeer ook
de onbekende gerechten, ze zouden best heel lekker kunnen zijn! Lust je
iets uit je pakket niet, dan kun je misschien ruilen met iemand anders. Gooi
geen spullen uit je lunchpakket weg in de prullenbak van het gastgezin (ook
niet na thuiskomst uit de stad), dat staat erg onaardig. Als je van jezelf weet
29
dat je een ‘lastige eter’ bent, neem dan eventueel wat vertrouwd broodbeleg
mee van huis.
Mocht je het idee hebben dat je het niet zo goed getroffen hebt met je
gastgezin, realiseer je dan dat je er vrijwel alleen bent om te slapen en te
eten. Als je echt serieuze klachten hebt, meld die dan zo snel mogelijk bij de
leiding, dan kunnen we proberen er iets aan te doen. Het heeft natuurlijk
geen zin om achteraf over je gastgezin te gaan klagen!
Het is een goed idee om een klein cadeautje mee te nemen voor je
gastgezin, bijvoorbeeld een typisch Nederlandse lekkernij, zoals
stroopwafels of hagelslag. Het wordt zeer gewaardeerd door de
gastgezinnen en geeft je meteen iets om over te praten. Hou het wel bij een
kleinigheidje en overdrijf ’t niet.
Tenslotte: zie het verblijf in een gastgezin als een unieke kans op een kijkje
in een authentiek Italiaans gezin, realiseer je van tevoren dat het
waarschijnlijk heel anders is dan thuis en dat dat een heel interessant
onderdeel is van deze fantastische culturele reis!
30
Trasporto pubblico – het openbaar vervoer
En zorg ervoor dat je weet waar je naar toegaat. Je hebt iedere dag een
programma: neem dat mee en zorg ervoor dat je op tijd op de afgesproken
plekken bent. De groep is afhankelijk van jou!
Neem altijd een plattegrond van Rome mee als je de stad ingaat. En een
lijstje met mobiele nummers van de begeleiders en klasgenoten. Zo kun je
in ieder geval de anderen bereiken als dat nodig mocht zijn. Je belt via
Nederland, dus eerst 00-31 en vervolgens het 06 nummer. (De 0 weglaten)
Een veilig gevoel toch!?!
Metro
31