Europese bevolking flink dooreengeschud tijdens laatste ijstijd

Persbericht onder embargo tot 04.02.16 - 18.00 uur
En Belgische fossielen bewijzen: moderne mensen trokken rechtstreeks van Afrika naar Europa
Europese bevolking flink dooreengeschud tijdens laatste ijstijd
De Europese bevolking veranderde drastisch aan het einde van de laatste ijstijd. Dat stelden
wetenschappers vast na een DNA-studie van meer dan dertig fossielen uit zes landen. Het genetisch
materiaal van Belgische fossielen bewijst bovendien dat moderne mensen rechtstreeks van Afrika naar
Europa trokken en geen ommetje maakten via Azië, zoals altijd gedacht.
Een internationaal team van wetenschappers heeft het DNA geanalyseerd van 35 jager-verzamelaars van 35.000
tot 7.000 jaar oud, die in Italië, Duitsland, Frankrijk, Tsjechië, Roemenië en België leefden. Zo kregen ze meer
inzicht in hoe de Europese populatie veranderde tijdens de laatste ijstijd. De onderzochte Belgische resten - van
acht individuen - komen uit de grotten van Goyet bij Namen en zijn tussen 35.000 en 15.000 jaar oud. Ze
behoren tot de collecties van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN).
Out of Africa, into Belgium
De wetenschappers van het Max Planck Instituut in Jena en de Universiteit van Tübingen ontrafelden het
complete mitochondriale DNA (mtDNA) van de 35 prehistorische individuen en namen ook 20 bestaande mtgenomen mee in hun analyse. mtDNA is het genetisch materiaal uit de energiefabriekjes van de cel, dat alleen
via de moeder wordt overgedragen. Een verrassende uitkomst: twee individuen uit Goyet (35 en 34.000 jaar oud)
en één uit het Franse La Rochette (28.000 jaar oud) behoren tot de zogenoemde haplogroep M. Dat is een
genetisch patroon dat totaal afwezig is bij de Europeanen vandaag, maar heel vaak voorkomt bij de huidige
Aziaten, Australiërs en indianen.
‘Dit eerste bewijs van haplogroep M in onze streken wijst erop dat de moderne mensen bij de uittocht uit Afrika
niet alleen een route naar Azië volgden, maar ook naar Europa trokken’, zegt paleontoloog Mietje Germonpré
(KBIN), een van de auteurs van de studie. Uit de mutatiesnelheid van het mtDNA van zowel haplogroep M als
van N - die ook werd gevonden - konden de wetenschappers afleiden dat de oversteek van Afrika naar Eurazië
tussen 50.000 en 60.000 jaar geleden plaatsvond.
Flessenhals
De 55 genetische profielen geven ook een inkijk in de veranderingen binnen de Europese populatie. Het Laatste
Glaciale Maximum tijdens de laatste ijstijd bleek een 'flessenhals'. Toen die barkoude periode aanbrak, 25 tot
19.500 jaar geleden, trokken de groepen jager-verzamelaars zich in een aantal schuiloorden terug in het zuiden
van Europa. In het noorden ontbreekt voor die periode alvast elk menselijk spoor. Haplogroep M moet in die
zuidelijke vluchtoorden uitgestorven zijn toen de groepen er sterk uitdunden. Wanneer het klimaat daarna warmer
werd en de ijskap zich terugtrok, heeft de populatie - maar dan zonder groep 'M' - zich weer over Europa
verspreid.
De genetische analyses leverden nog een bijzondere vaststelling op: de Europese jager-verzamelaars zijn
ongeveer 14.500 jaar geleden, tijdens een periode van klimaatopwarming gevolgd door een korte ijstijd, zo goed
als volledig vervangen door een populatie met een andere moederlijke oorsprong. Wie die andere
bevolkingsgroep was, moet een studie van het kern-DNA van prehistorische fossielen binnenkort duidelijk maken.
Goyet
De tachtigtal stukjes menselijk bot uit de grotten van Goyet werden in de jaren 1860 opgegraven door geoloog
Edouard Dupont, maar kwamen pas recent aan het licht toen de Goyet-collectie van het Koninklijk Belgisch
Instituut voor Natuurwetenschappen opnieuw onder de loep werd genomen. ‘Onderzoekers uit verschillende
disciplines moesten de menselijke botjes uit duizenden resten van dieren filteren’, zegt paleoantropoloog Patrick
Semal, hoofdconservator en co-auteur. ‘Door isotopenanalyse, koolstofdatering en DNA-analyse wisten we met
zekerheid dat het om moderne mensen ging en konden we ze in de tijd situeren. Dat werk levert nu resultaat op,
want door de menselijke resten van Goyet krijgen we nu een beter beeld van hoe onze voorouders Europa
stelselmatig hebben bevolkt. En Goyet is de enige vindplaats die fossielen van verschillende Europese
bevolkingsgroepen heeft opgeleverd.’
De studie staat in het vaktijdschrift Current Biology. Embargo tot 04.02.16 - 18.00 uur
Contact
Patrick Semal (FR), paleoantropoloog en hoofdconservator
Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen
02/627 43 80
[email protected]
Mietje Germonpré (NL), paleontoloog
Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen
02/627 44 64
0473/443 788 (woensdag enkel op gsm bereikbaar)
[email protected]