Alcohol en zwangerschap - Kennispoort Verloskunde

Alcohol en zwangerschap: stoppen in een natte
omgeving.
Een uitdaging voor zwangeren en professionals
Wim van Dalen
Directeur STAP
Wat doet STAP?
• Advies en informatie over landelijk alcoholbeleid
• Kenniscentrum lokaal beleid
• Onderzoekscentrum alcoholreclame (nationaal en Europees)
• Promotie Alcoholvrije zones:
School en thuis (16 min) & Alcohol en zwangerschap
Alcohol en Zwangerschap (STAP)
• Website www.alcoholenzwangerschap.nl
• Actieve benadering verloskundigen
• Onderzoek samen met UTwente (2007)
• Samenwerking met o.a. FASstichting Nederland
• Lopende ZonMw studie samen met Universiteit Maastricht (Prof
Hein de Vries).
ZonMw studie
• 4 jarige studie gesubsidieerd door ZonMW (2008-2011).
• Birgit ten Berg onderzoekster vanuit STAP.
• Resultaten van het project
– Brief interventions voor zwangere vrouwen, met als doel om hun
alcohol gebruik tijdens de zwangerschap te stoppen.
• Health Counseling Intervention: protocol en materiaal voor
verloskundigen om advies te geven aan zwangere vrouwen en hun
partners.
• Computer Tailoring Intervention: online module waarin zwangere
vrouwen voor hun specifieke situatie advies en informatiemateriaal
ontvangen.
Alcoholbeleid: tot dusver primair bepaald door
economische belangen
• Europees niveau: handelsbelangen gaan voor
gezondheidsbelangen (single market)…situatie is een beetje aan
het schuiven (2007: Alcohol and Health Forum)
• Landelijk niveau: sterke lobby blokkeert tot dusver veel voorstellen
(happy hours, aanpak breezers, 18 jaar grens)
• Lokaal niveau: openbare orde beleid domineert
Hoe versterk je de gezondheidsbelangen?
• Algemeen publiek: bewustwording gevolgen alcoholgebruik. Doel:
agendasetting
• Onderzoekers/universiteiten: stimuleer onderzoek en communiceer
de resultaten
• Laat economische schade van alcohol zien en adviseer politici over
effectief beleid
• Professionals betrekken bij de lobby.
Hoe versterk je de gezondheidsbelangen?
• Algemeen publiek: bewustwording gevolgen alcoholgebruik. Doel:
agendasetting
• Onderzoekers/universiteiten: stimuleer onderzoek en communiceer
de resultaten
• Laat economische schade van alcohol zien en adviseer politici over
effectief beleid
• Professionals betrekken bij de lobby.
Agenda setting voor professionals
• Een aantal veel gebruikte plaatjes...
Alcohol: belangrijke ziekmaker:
Ziektelast in DALY’s : verlies aan gezonde levensjaren (WHO, 2003)
beroepsrisico's
druggebruik
slechte voeding
onvold. beweg.
cholesterol
overgewicht
alcohol
bloeddruk
roken
0%
2%
4%
6%
8%
10%
12%
14%
% of all deaths attributable to
alcohol in the EU
28% of all male deaths
at age 15-29 years are
due to alcohol
30
Males
Females
25
20
15
10
5
0
0-15
15-29
11% of all female
deaths at age 15-29
years are due to alcohol
30-44
Age group
45-59
60-69
Gevolgen alcoholmisbruik voor geheugenfunctie
Hersenactiviteit tijdens een geheugentaak
Binge drinken de afgelopen maand (3 keer of
meer)
Hoe vergroot je de aandacht voor het thema alcohol en
zwangerschap?
Hoe zet je FAS op de agenda?
Ingewikkeld voor de publieke communicatie: er is
FAS en er is FASD
• Onderzoek heeft aangetoond dat 5% van de kinderen
die tijdens de zwangerschap (prenataal) blootstaan aan
alcohol uiteindelijk (FAS) ontwikkelen.
• Als er geen sprake is van alle FAS-kenmerken spreekt
dan van FASD (Foetal Alcohol Spectrum Disorders).
•
Bron: Fact sheet STAP (in wording)
FASD: gevolg van normaal, sociaal geaccepteerd drinken
•
Studies van onder andere Streissguth (1990) en Jacobson (1994) laten zien
dat kinderen van matig drinkende moeders een verhoogd risico hebben op
leerstoornissen en andere cognitieve en gedragsstoornissen
•
Een onderzoek toont aan dat bij kinderen van moeders die 1 tot 3 glazen
per week drinken de leerprestaties op 14 jarige leeftijd lager liggen dan
gemiddeld (Willford et al, 2004)
•
Day (2002) vond significante groeiafwijkingen bij kinderen die tijdens de
zwangerschap blootgesteld waren aan 1 glas of minder per dag.
De visuele boodschap…ook voor het grote
publiek?
De politieke boodschap (FAS Awareness Day 909-2008, Brussel)
• Het Foetale Alcohol Syndroom (FAS en FASD) is het de
voorkomende en meest schadelijke geboorteafwijking ter wereld. In
Europa treft het 1 op de 100 mensen
• Europa telt nu 45 000 kinderen met FASD kenmerken
• Zij worden volwassen met blijvende hersenschade
• De meeste van hen zijn blijvend aangewezen op hulp
• De totale kosten (lifetime) van één kind met FAS kan oplopen tot 4
miljoen euro.
De politieke boodschap (FAS Awareness Day 909-2008, Brussel)
• Het Foetale Alcohol Syndroom (FAS en FASD) is het de
voorkomende en meest schadelijke geboorteafwijking ter wereld. In
Europa treft het 1 op de 100 mensen
• Europa telt nu 45 000 kinderen met FASD kenmerken
• Zij worden volwassen met blijvende hersenschade
• De meeste van hen zijn blijvend aangewezen op hulp
• De totale kosten (lifetime) van één kind met FAS kan oplopen tot 4
miljoen euro.
Cijfers Alcohol en Zwangerschap (1)
• Gezondheidsraad (2006)
• In Nederland gebruikt ongeveer 80% van de vrouwen in
de vruchtbare leeftijd alcoholhoudende drank.
• Veel vrouwen staken het alcoholgebruik zodra ze
zwanger zijn of eerder al, als ze zwanger willen worden.
• Toch blijft naar schatting 35% tot 50% van de zwangere
vrouwen in Nederland alcoholhoudende drank gebruiken
Cijfers Alcohol en Zwangerschap (2)
• Van Wouwe J.P. e.a.; landelijke schriftelijke peiling onder
ouders van kinderen van 0- 6 maanden via CB’s (2007).
• 30% drinkt beperkt alcohol tijdens zwangerschap,
meesten maximaal 1 glas per keer
• Hoogst opgeleiden drinken het vaakst tijdens
zwangerschap (34%).
• Respons ongeveer 60%
• Een derde heeft vragen over alcohol niet ingevuld
Cijfers alcohol en zwangerschap (2)
• STAP/ UTwente, onder zwangeren; 2007
• Van de vrouwen drinkt 88% alcohol voordat zij zwanger
willen worden; ruim tweederde (67%) van de vrouwen
met een zwangerschapswens blijft alcohol drinken
• Bijna de helft (46%) van de zwangere vrouwen geeft aan
wel eens gedronken te hebben tijdens de zwangerschap
• 32% van de zwangere vrouwen geeft aan niet te zijn
gestopt met het drinken van alcohol tijdens de
zwangerschap
• Hoogopgeleiden relatief hoger vertegenwoordigd.
Cijfers alcohol en zwangerschap (3)
• Amsterdamse GGD studie (2006?)
• 20% van de zwangere vrouwen rapporteerden
alcoholgebruik in de afgelopen week
• Het gebruik was het hoogst onder autochtone vrouwen ,
hoog opgeleide vrouwen, vrouwen in de leeftijdsgroep
30-39 jaar en vrouwen met een betaalde
• Het percentage autochtone vrouwen dat drinkt nam toe
tijdens de zwangerschap: van 21% gedurende de eerste
10 weken tot 36% in the 21e tot 30e week.
•
Bron: ABCD (Amsterdam Born Children and their Development- Studie, GG&GD Amsterdam (*
niet representatief; regio amsterdam):
Vooronderzoek STAP naar effectieve interventies
bij zwangerschap; enkele kwalitatieve resultaten
• Belemmeringen/ vergemakkelijken acceptatie nul-norm:
-Tegenstrijdige opvattingen van artsen en
verloskundigen
- Bewust beetje doordrinken om beginnende
zwangerschap te verhullen
-Eerdere miskraam leidt tot duidelijker stellingname:
geen alcohol
-rol partner beperkt; in het algemeen lijkt de partner de
opvatting van de vrouw te steunen
NB: vooronderzoek naar effectieve interventies in de verloskundigen praktijk, dec 2008; nog niet gepubliceerd
• Nulnorm is nog geen vanzelfsprekendheid in Nederland
Gezondheidsraad is duidelijk:
nulnorm als uitgangspunt
• De conclusie van de commissie luidt dat het niet
mogelijk is om voor alcoholgebruik vóór de conceptie
door vrouw én man een ondergrens vast te stellen,
waarvan met zekerheid gezegd kan worden dat er geen
effect is op vruchtbaarheid en zwangerschap.
Promotie nulnorm! Hoe?
• Maak onderscheid tussen de wetenschappelijke
boodschap (er is nog geen 100% zekerheid over dat
ene glas) en de publieksboodschap (nulnorm)
• Besteed aandacht aan enkele praktische feiten
• Opruimen kennismisverstanden
Houding gezondheidprofessionals (1)
• Slecht 45% van de professionals vraagt standaard naar
alcoholgebruik bij zwangerschap
• Slechts 25% informeert standaard over de gevolgen van
alcoholgebruik bij zwangerschap
•
Bron: Franse studie (2007?)
Houding gezondheidsprofessionals (2)
• Uit enquête (STAP/UTwente, 2007) onder zwangere vrouwen blijkt
dat verloskundigen in het intake gesprek gemiddeld 1 tot 2 minuten
aan alcoholgebruik besteden.
• Van de respondenten geeft 11% aan helemaal geen
alcoholvoorlichting te krijgen van hun verloskundige. Iets meer dan
de helft (55%) geeft aan het advies te hebben gekregen helemaal
geen alcohol te drinken.
• In de vervolgconsulten wordt er,een enkele uitzondering
daargelaten,niet meer op teruggekomen.
Onderzoek naar voorlichting
• Bij de voorlichting over alcohol en zwangerschap kan een nuladvies
leiden tot stress, schuldgevoelens of het gevoel het toch niet goed te
kunnen doen.
• Bij zware drinkers blijkt voorlichting over de risico’s van
alcoholgebruik tijdens de zwangerschap meestal geen effect te
hebben.
• Zij hebben specialistische begeleiding en zorg nodig om hun
consumptie te minderen. Ook dan lukt het echter zelden om volledig
te stoppen met drinken.
•
Bron: gezondheidsraad 2007
Misvattingen m.b.t. alcohol en zwangerschap
• Het drinken is vooral riskant gedurende de eerste drie
maanden
• Schade ontstaan vooral als je dagelijks meerdere glazen
drinkt
• Problemen doen zich vooral voor bij lage SES groepen
• Bruin bier is goed voor de productie van moedermelk
Optimale voorlichting
• Eén-op-één: maatwerk
• Eenvoudige eenduidige boodschap:
100% veiligheid betekent geen alcohol bij zwangerschap en
borstvoeding
• Elk glas minder is minder schade
• Geen onnodige angst oproepen
• Aangeven hoe het gedrag kan worden aangepast
• Vroeg beginnen met informatie en boodschap herhalen
Bedankt!
• Wim van Dalen – [email protected]
• STAP (Stichting Alcoholpreventie), Utrecht
–
–
–
–
–
www.stap.nl
www.alcoholbeleid.nl
www.alcoholreclame.nl
www.alcoholvrijeomgeving.nl
www.alcoholenzwangerschap.nl