35% meer vezels! - Stomavereniging

Bron van vezels
wit waar volkoren in zit!
35% meer vezels!
De gemiddelde Nederlander eet volgens de richtlijn van de Gezondheidsraad te weinig
vezels. Steeds meer fabrikanten springen daar handig op in en verrijken hun voedingsmiddelen met extra vezels. Klinkt goed, maar is dit wel zo’n gunstige ontwikkeling?
Tekst Liza Leijenhorst • Illustraties Arnout van der Heijden
‘Als iemand hier op de afdeling maag-darm-leverziek-
Volgens Lisbeth Mathus-Vliegen is een bovengrens
ten een witte boterham eet, krijgt hij commentaar. Dat
voor vezelconsumptie niet nodig, aangezien het nau-
is bij ons echt not done’, vertelt bijzonder hoogleraar
welijks voorkomt dat mensen te veel vezels eten. ‘Dit
klinische voeding Lisbeth Mathus-Vliegen met een
doe je maar één keer. Je krijgt dan een enorm opgebla-
knipoog. Ze werkt als maag-darm-leverarts in het Aca-
zen gevoel door gasvorming en soms krijg je zelfs diar-
demisch Medisch Centrum (AMC) in Amsterdam en
ree. De volgende dag laat je het wel uit je hoofd om te
was in 2006 betrokken bij het opstellen van de Richtlijn
veel bonen of uien te eten.’
voor de vezelconsumptie van de Gezondheidsraad.
Nee, de gemiddelde Nederlander eet juist te weinig ve-
De voeding van de gemiddelde Nederlander bevat nog
zels, weet ook de voedingsmiddelenindustrie. Sinds
veel te weinig vezels, weet ze uit ervaring. En ook de
een paar jaren liggen de schappen vol met producten
beschikbare cijfers laten dit zien: ‘Slechts 3 tot 5 pro-
waar vezels aan toegevoegd zijn. Wat te denken van
cent van de bevolking haalt de richtlijn die de Ge-
witbrood met vezels (Blue Band Goede Start! Wit-
zondheidsraad destijds heeft bepaald: tussen de 30 en
brood), witte rijst met vezels (Lassie Toverrijst Extra) en
35 gram voor vrouwen en 40 gram voor mannen.’
zelfs chocoladepasta met vezels (Duo Penotti Chocolade Hazelnutspread met melk en vezel). Dat klinkt fan-
32
Vooruitgang
Gebakken houtsnippers
tastisch, maar toch worden we volgens consumenten-
Vezels bieden legio voordelen voor de gezondheid (zie
organisatie Foodwatch als argeloze consument bedot
kader “Soorten vezels”). Betekent dit ook dat je zo veel
waar we bij staan. Zo kloppen de berekeningen op de
mogelijk vezels moet en kunt eten? De richtlijn die de
verpakkingen volgens Foodwatch niet (“Dit product
Gezondheidsraad in 2006 opstelde geeft immers geen
bevat x procent van de aanbevolen dagelijkse hoeveel-
maximum voor vezelinname.
heid vezels”) en schort het ook aan de kwaliteit van de
• september 2011
Toegevoegde vezels
Mensen weten onvoldoende
wat ze binnenkrijgen
vezels. Foodwatch beschuldigde Unile-
niet in brood thuishoren. In een ideale
betrekking op een voedingsmiddel waar
ver er dit voorjaar nog van dat het hout-
situatie eet je voor de helft niet-oplosba-
de vezel in zit. ‘Als je de vezel vervolgens
snippers aan het Goede Start! Witbrood
re vezels en de helft oplosbare vezels.
uit voedingsmiddel A haalt en toevoegt
toevoegt. ‘Onzin’ volgens Unilever, want
Ik krijg bijvoorbeeld mensen op de poli
aan voedingsmiddel B, kun je niet zeg-
‘het gaat niet om houtsnippers maar een
die klagen over enorm veel gasvorming.
gen dat de gunstige effecten van A nu in
verdikkingsmiddel uit hout’. Overigens
Die blijken dan bijna alleen maar oplos-
B zitten. Rondom de vezels zitten nog zo
won Unilever met zijn Blue Band Goede
bare vezels te eten, zoals koekjes en
veel stofjes die we niet eens kennen! We
Start Witbrood dit jaar het Gouden
brood met inuline. Door vezels aan voe-
weten niet wat die stofjes eventueel voor
Windei, een “prijs” van Foodwatch voor
dingsmiddelen toe te voegen die er niet
gunstige effecten hebben. Daarom pleit
het meest misleidende product.
in horen, weten mensen niet goed meer
ik voor een voeding die van nature vezel-
welke vezels ze binnenkrijgen. Het merk
rijk is. Een vezelrijke voeding bevat daar-
Foute vezels
Honig heeft dat goed ingezien, die maken
naast automatisch veel vitaminen en
Lisbeth Mathus-Vliegen heeft ook haar
nu eindelijk pasta’s met niet-oplosbare
mineralen.’
bedenkingen over het brood, en andere
vezels (cellulose en hemicellulose). Ik zou
producten met toegevoegde vezels. ‘De
willen dat Blue Band dat ook had gedaan,
Vezels en stoma
claim dat er vezels inzitten klopt meestal
want dit zijn vezels die in brood thuis-
Welke vezels en in welke hoeveelheid ge-
wel, alleen zijn het niet de vezels die erin
horen.’ Daarnaast dichten de fabrikan-
schikt zijn voor stomapatiënten hangt
hóren te zitten. De industrie slaagt er
ten beide vezels gunstige eigenschappen
onder andere af van de soort stoma en de
steeds beter in om vezels na te maken of
toe, die niet zonder meer bewezen zijn.
onderliggende ziekte. ‘Als iemand een tij-
uit andere producten te halen.
De richtlijn van de Gezondheidsraad telt
delijk stoma heeft (gehad) door ontsto-
In het witbrood van Blue Band zit bij-
toegevoegde vezels dan ook niet mee bij
ken divertikels, dan raad ik vezelrijke voe-
voorbeeld inuline, een oplosbare vezel
de aanbevolen hoeveelheid, omdat de
ding aan. Maar bij andere stomadragers
die normaal gesproken in uien, prei en
gunstige effecten ervan op de gezond-
kunnen bepaalde vezels veel gasvorming
artisjokken zit. Je krijgt dus geen niet-
heid niet bewezen zijn.
geven en dan is het natuurlijk heel verve-
oplosbare vezels binnen (die normaal in
Lisbeth Mathus-Vliegen licht toe: ‘De
lend als je stomazakje steeds opblaast.
granen zitten), maar oplosbare vezels die
uitgevoerde onderzoeken hebben vaak
Vervolg op pagina 35
Soorten vezels
‘Vezels zijn koolhydraten van plantaardige oorsprong’, zegt Lisbeth
de dunne darm aangekomen, binden de oplosbare vezels allerlei
Mathus-Vliegen. ‘Ze zijn voor de dunne darm niet te verteren. Je
voedingsmiddelen zodat glucose minder snel wordt opgenomen. Dat
kun ze grofweg in twee categorieën verdelen: de oplosbare en niet-
is belangrijk, vooral voor mensen met diabetes, want de bloedsuiker-
oplosbare vezels.
spiegel blijft constanter. In de dikke darm worden de oplosbare vezels
De niet-oplosbare vezels (ze worden vaak ook niet-fermenteerbare
door de bacteriën verteerd en gesplitst. De bacteriën genieten daar
vezels genoemd) worden niet verteerd, dus ook niet in de dikke darm.
zelf ook van en kunnen zich voortplanten. Dat is gunstig, zeker als
Ze gaan ook niet gisten in de dikke darm. Het zijn in feite een soort
iemand bijvoorbeeld net een antibioticakuur heeft gehad (antibiotica
kleine sponsjes die water absorberen. Ze geven daardoor volume aan
hebben een negatieve invloed op de darmbacteriën, red). Ook maken
de ontlasting en vullen als het ware de darm op. De darm krijgt zo
de bacteriën er allerlei stofjes van, zogeheten korte-ketenvetzuren.
meer vat op de darminhoud en de ontlasting gaat veel makkelijker
Op hun beurt hebben deze vetzuren gunstige effecten op de lever
naar buiten. Voor mensen met obstipatie zijn dit heel nuttige vezels.
en het cholesterol. Zo verkleinen ze indirect de kans op hart- en
De oplosbare vezels (ook bekend als fermenteerbare vezels) vind je
vaatziekten. Ze worden in de darmwand opgenomen, waar ze
niet in de ontlasting terug. Maar ze hebben nog meer effect dan de
vermenigvuldiging van “ontspoorde cellen” tegengaan. Om die reden
niet-oplosbare vezels, en dan niet alleen op de darmen. Ze vertragen
worden vezels in verband gebracht met een beschermende werking
het legen van de maag en geven voor langere tijd een verzadigd
tegen darmkanker. Tenslotte nemen de bacteriën in massa toe en
gevoel. Mensen met overgewicht kunnen daar baat bij hebben. In
maken ze drijfgassen. Ook dat voorkomt verstopping.’
Vooruitgang
• september 2011
33
De ervaring die niet meer loslaat
Vervolg van pagina 33
column
Ten tweede veroorzaken sommige vezelrijke producten verstopping, zoals rabarber, champignons en asperges. Je kunt
vaak zelf al wel zien welke producten problemen gaan geven. Als je asperges en schorseneren schilt, dan zie je al dat
ze hele lange vezels hebben. En bij citrusfruit zijn de vliesjes
berucht. Er zijn echter ook stomadragers die er helemaal
geen last van hebben’, aldus Lisbeth Mathus-Vliegen.
‘Stoma- of pouchpatiënten met een dunne ontlasting kunnen veel baat hebben bij extra vezels. Ze begrijpen alleen
vaak niet dat ze er dan niet extra veel bij moeten drinken.
We proberen de ontlasting juist dikker te maken door de vezels het teveel aan vocht te laten “opzuigen” dat al in de darmen zit.
De stoma
verpleeg
kundige
Overigens geldt dat ook voor niet-stomadragers met diarree.
Veel mensen zijn geneigd om te stoppen met eten of alleen
nog lichte kost te eten, zoals beschuitjes. Maar dat is juist
niet goed. Ze zouden niet-oplosbare vezels moeten eten omdat die het water in de darm aan zich binden.’
•
Afgelegen boerderij
‘Het is januari 1995 als een ambulance twee zussen van dik 80 jaar
aflevert voor een klinische opname in het ziekenhuis waar ik dan
werk. Een medische reden om dit te doen is er eerlijk gezegd niet.
Dat het tweetal hier toch is, heeft alles te maken met de Maas. De
rivier is buiten haar oevers getreden. Zelfs de nabijgelegen snelweg A2 is ondergelopen, er varen nu roeibootjes op. Laat al dat water nou ook hún afgelegen boerderij gevonden hebben. Definitief
Vezeltoppers
van de buitenwereld afgesloten, zijn beide hoogbejaarde dames
•Goede bronnen van niet-oplosbare vezels zijn:
door reddingswerkers uit hun ondergelopen huis gehaald. En ach,
volkorenbrood, roggebrood, zemelen, havermout, boekweit, gort,
dachten die waarschijnlijk, laten we hen ter geruststelling maar
muesli, noten en zaden, volkoren pasta.
even naar het ziekenhuis brengen. Zelf heb ik mijn opleiding nog
•Goede bronnen van oplosbare vezels zijn:
maar net afgerond als zus één me terloops vertelt dat ze al veertig
groente (bijvoorbeeld broccoli), fruit (vers of gedroogd) en peul-
jaar een stoma heeft. Maar een ziekenhuis van binnen heeft ze
vruchten als kapucijners, linzen, bruine en witte bonen.
sinds de aanleg ervan nooit meer gezien! Ik red me toch, zegt ze,
• In aardappelen komen beide soorten voedingsvezel voor.
met de schone doeken die ik dagelijks uitwas? Ik sta perplex. Van
stomazakjes heeft ze nog nooit gehoord. Daarbij komt dat haar
De gezonde voordelen van vezels
stoma door een buikwandbreuk het formaat van een bloemkool
•Vezels helpen darmproblemen te voorkomen. Ze bevorderen de
heeft. Toch ziet alles er heel hygiënisch en verzorgd uit. Is er dan
stoelgang en voorkomen obstipatie, aambeien of uitstulpingen van
echt geen vuiltje te ontdekken? De keerzijde hoor ik als ze over
de dikke-darmwand (divertikels). En bij diarree helpen ze het teveel
haar geïsoleerde leven begint te vertellen. Ze schaamt zich iedere
aan vocht in de darmen op te nemen.
keer weer als de ontlasting rechtstreeks in die doeken loopt. Nooit
•Ze helpen tegen overgewicht. Vezelrijk eten is belangrijk om over-
meer heeft ze de boerderij verlaten, zus twee doet sinds mensen-
gewicht te voorkomen. Voedingsvezels leveren minder calorieën,
heugenis de boodschappen. Het extreem hoge water blijkt opeens
maar ze geven wel een “vol” gevoel. Daardoor is de kans kleiner dat
een zegen voor het tweetal te zijn. Natuurlijk, het verdriet is groot
iemand meer eet dan hij nodig heeft.
als bekend wordt dat de boerderij onherstelbaar is beschadigd.
•Kleinere kans op hart- en vaatziekten. Sommige vezels hebben een
Terug kunnen ze niet meer. Wat leven ze vervolgens op in het
gunstig effect op de bloeddruk en het cholesterolgehalte. Vezels
nieuwe verpleeghuis, vooral zus één nadat ze met stomazakjes
verlagen het zogeheten LDL-cholesterolgehalte, waardoor het risico
en andere hulpmiddelen te maken krijgt. Weg is de angst om te
op hart- en vaatziekten afneemt. Dit geldt vooral voor vezels uit
stinken en te vervuilen! En kwam ze voorheen de deur niet meer
graanproducten en fruit.
uit, nu begeeft ze zich met speels gemak tussen de mensen. Nog
•Minder risico op diabetes. Er zijn aanwijzingen dat vezels met name
uit volkoren producten, het risico op diabetes type 2 kunnen verlagen.
•Mogelijk kleinere kans op kanker. Er zijn aanwijzingen dat mensen
die veel vezels eten, een kleinere kans op dikke-darmkanker hebben.
een kleine tien jaar heeft zus één geleefd. Ieder jaar belde ze wel
een keer. Zogenaamd was er dan “iets”, maar in werkelijkheid
wilde me gewoon weer even zien en bijpraten. Ik kan zeggen: we
hadden een heel mooie band met elkaar.’
Keihard wetenschappelijk bewijs is er echter nog niet.
Anne-Marie Beijer
Bron: Voedingscentrum
Stomaverpleegkundige, Amphia Ziekenhuis, Breda
Vooruitgang
• september 2011
35