Masterclass Zorgzame Buurten - Architecture Workroom Brussels

Masterclass
Zorgzame
Buurten
Westerkwartier
Oostende
16 en 17 maart
Brussel (BE)
Selwerd
Groningen
Fellenoord
Eindhoven
Masterclass Zorgzame Buurten
Context: Demografische ontwikkelingen worden
zichtbaar en voelbaar in onze dagelijkse omgeving.
De komende jaren zal het aantal 65-plussers fors
blijven toenemen. Het aantal alleenstaanden en
éénoudergezinnen blijft stijgen. En de steden
zullen nieuwkomers en migranten met diverse
culturele achtergronden blijven aantrekken. Hoe
kan deze maatschappelijke opgave worden
aangegrepen als een kans om stad te maken? Hoe
kunnen we op een toekomstgerichte manier aan
zorgzame buurten bouwen? Binnen het huidige
krachtenveld, is dat geen eenvoudige opgave. De
terugtredende overheid, belegt steeds meer (zorg)
taken bij de markt en de burgers. Tegelijk zijn onze
opvattingen over zorg en ondersteuning sterk aan
het verschuiven. Tot slot worden we geconfronteerd
met toenemende gezondheidsverschillen. Door de
inrichting en organisatie van onze zorginfrastructuur
samen met onze woon- werk- en leefomgeving
grondig te herdenken kan zorg opnieuw een meer
zichtbare en vanzelfsprekende plek krijgen. Wat is
hiervoor nodig? Hoe kunnen lokale en regionale
overheden beleid ontwikkelen voor gezonde en
sociaal inclusieve buurten? Welke andere partijen
kunnen hieraan bijdragen en welke coalities zijn
denkbaar? En wat is de rol van ontwerpers?
2
16 en 17 maart - Brussel
p4
Opgave Masterclass
p6
Drie steden / drie cases / drie buurten
p8
p 12
p 16
Westerkwartier, Oostende
Fellenoord, Eindhoven
Selwerd, Groningen
p 20
Programma
p 26
Curators, begeleiders, experts,
deelnemers en organisatie
p 35
Gebruik Atelier Bouwmeester
3
Masterclass Zorgzame Buurten
Opgave Masterclass
De Masterclass Zorgzame Buurten richt zich op zorg als sociaal-ruimtelijk vraagstuk, en heeft als doel om hefbomen te ontwikkelen om te sturen op nieuwe vormen van buurtontwikkeling, wonen, zorg en ondersteuning. Dit vraagstuk manifesteert zich zowel als transformatie-opgave in
al bestaande wijken en buurten, als in nieuw te ontwikkelen stadsdelen.
Zorg raakt aan heel verschillende aspecten, die elkaar wederzijds beïnvloeden. Dat gaat van zorgvoorzieningen, over de toegankelijkheid van
de publieke ruimte en plekken voor ontmoeting, tot de eigen thuisomgeving. Werken aan zorgzame buurten is daarom bij uitstek een opgave
die vraagt om een integrale analyse en aanpak. Tijdens de Masterclass
wordt daarom gewerkt aan een integrale wijkanalyse volgens de leefveldenmethode en het formuleren van een samenhangende sociaal-ruimtelijke strategie. De deelnemers gaan op zoek naar wat bestuurders kunnen doen, welke partners nodig zijn en welke ruimtelijke factoren kunnen
worden benut of versterkt, om zo tot meer zorgzame buurten te komen.
De volgende drie doelstellingen staan daarbij centraal:
1. Scherpstellen van de agenda: hoe kan de koppeling tussen het
ruimtelijke domein en de verwachte investeringen in zorg worden
aangegrepen om sociaal programma opnieuw een plek te geven in
stadsontwikkeling?
2. Mapping van de ontwerpopgave: welk stedelijk programma kan via
een integrale wijkanalyse worden zichtbaar gemaakt? Welke sociaal-ruimtelijke opgaven en kansen kunnen we identificeren? Hoe,
waar en met wie kunnen we sleutelen aan zowel de ruimtelijke opzet
als sociale netwerken en structuren?
3. De Stad als choreograaf en het verkennen van nieuwe coalities:
hoe kunnen diverse partijen optimaler samenwerken aan een sociaal-ruimtelijke agenda? Wat hebben Gemeenten (grondposities,
vastgoed), gevestigde partijen (vastgoed, zorgaanbod) en lokale
netwerken of kleinere initiatiefnemers (sociaal kapitaal, vernieuwende ideeën) elkaar te bieden? Hoe kan de overheid als choreograaf
het (zorg)speelveld organiseren en uitwisseling stimuleren tussen
fragiele én gevestigde, of kapitaalkrachtige partijen?
4
16 en 17 maart - Brussel
De Masterclass wordt georganiseerd door Architectuur Lokaal, landelijk kenniscentrum voor goed opdrachtgeverschap, in opdracht van de
Internationale Architectuurbiënnale Rotterdam (IABR). Hij staat onder
leiding van Architecture Workroom Brussels: Els Vervloesem en Joachim
Declerck (Ateliermeester van IABR-Atelier Utrecht: De Gezonde Stad).
Paul Vermeulen van DeSmetVermeulen architecten en Otto Trienekens
van de Veldacademie zullen deze Masterclass mee begeleiden. Tijdens
de voorbereiding van de Masterclass hebben bestuurders en vertegenwoordigers van stedelijke diensten een eigen casus voorgesteld, waarvoor via de inzet van ontwerpend onderzoek een nieuw perspectief en
alternatieve oplossingsrichtingen worden verkend. De Masterclass vindt
plaats op 16 en 17 maart 2017 plaats in Brussel (BE).
IABR-Atelier Utrecht: De Gezonde Stad
Eerdere Masterclasses gingen over de integratie van landschap, economie en toerisme; en energietransitie. De derde gaat over Zorgzame
Buurten, als vervolg op het IABR Projectatelier Utrecht: De Gezonde
Stad, dat plaatsvond in het kader van de IABR–2016–THE NEXT ECONOMY.
EXTRACTIVE ECONOMY
focused on financial gain
Traditional mainstream
parties (market parties,
institutions ...)
GOVERNMENT
CREATION OF
A MORE
EQUAL FIELD
New initiators
(social entrepreneurs,
citizens' initiatives ...)
linked to social capital
INCLUSIVE ECONOMY
De stad als choreograaf - IABR Atelier Utrecht: De Gezonde Stad.
5
Masterclass Zorgzame Buurten
Drie steden / drie cases / drie buurten
De deelnemende steden aan de Masterclass Zorgzame Buurten zijn
Oostende, Eindhoven en Groningen. In alle steden staat gezondheid
en zorgzame buurtontwikkeling hoog op de politieke agenda en zijn er
diverse lopende beleidsacties. Tegelijk kent elke stad karakteristieke
uitdagingen en kansen. Zo is in Oostende, net als in andere Belgische
kuststeden, sprake van een ‘dubbele vergrijzing’: de levensverwachting stijgt, maar tegelijk verhuizen ook veel ouderen uit het binnenland
naar de kuststad. Dat vraagt om het herdenken van de stedelijke infrastructuur. In Eindhoven wil men de verwachte bevolkingsgroei grotendeels opvangen door de binnenstad te verdichten, en dat liefst op een
gezonde, inclusieve en zorgzame manier. Groningen zet actief in op
een integrale gezondheidsaanpak, waarbij het verkleinen van de gezondheidsverschillen tussen wijken centraal staat. Dit vertrekt van een
participatieve benadering met diverse partijen, die recent is gelanceerd
onder de noemer van het ‘man made blue zone’ concept. In overleg met
het bestuur en vertegenwoordigers van de stedelijke diensten, zijn de
volgende drie cases uitgekozen om de geschetste uitdagingen tijdens
de Masterclass meer in detail te bestuderen: Westerkwartier (Oostende),
Fellenoord (Eindhoven) en Selwerd (Groningen).
6
16 en 17 maart - Brussel
7
Masterclass Zorgzame Buurten
Oostende - Westerkwartier
Het Westerkwartier is een stadsdeel met ongeveer 7500 inwoners, dat
vlakbij het centrum van de stad Oostende gelegen is. De buurt staat onder meer bekend omwille van de Tuinwijk die dateert uit het interbellum,
en ondertussen behoort tot beeldbepalend erfgoed. Het stadsdeel wordt
gekenmerkt door een divers woningbestand met (eerder lage) appartementsgebouwen, woonhuizen en relatief veel open ruimte, zoals de
gemeenschappelijke groene binnengebieden in het tuinwijkgedeelte. Het
Westerkwartier grenst aan de historische Wellingtonrenbaan die eind
19de eeuw onder het bewind van Leopold II werd aangelegd, maar omwille van het afgesloten karakter ontbreekt elke connectie met de buurt.
Qua sociale infrastructuur zijn er veel voorzieningen in de wijk, zoals
scholen, een kunstacademie, diverse religieuze centra, een parochiecentrum, een jeugdhuis, ontmoetingscentra, enz. Ook buurtwinkels en
cafés zijn relatief goed vertegenwoordigd. In het Westerkwartier wonen
in verhouding veel 65- en 85-plussers. Volgens de gegevens van de
Kansarmoede-atlas kan een groot deel van de buurt als kansarm worden beschouwd. Bij ouderen is er een redelijke kans op kwetsbaarheid,
omwille van factoren als alleenstaandheid, kansarmoede (huurwoning,
verhoogde tegemoetkoming), en een hogere leeftijd, waardoor mobiliteit en sociale contacten verminderen, en meer ondersteuning nodig is.
64% van het cliënteel van het Sociaal Huis bevindt zich in de wijken Oud
Centrum en het Westerkwartier.
Opgaven en kansen:
1. Operationalisering van de studie Zorgnet. Recent lanceerde het
Stadsatelier Oostende de studie Zorgnet. Met het Stadsatelier wil de
Stad Oostende werk maken van een duurzame ontwikkeling van de
stad, door strategische projecten te begeleiden vanuit een breed ontwikkelingskader. Onder leiding van prof. Griet Roets, bracht de vakgroep Sociaal Werk en Sociale Pedagogiek van de Universiteit Gent
het Oostendse zorglandschap in kaart. De onderzoekers verkenden
hoe de verschillende formele en informele sociale netwerken beter
op mekaar zouden kunnen worden afgestemd worden en hoe wonen
en zorg gelinkt kunnen worden aan de inrichting van onze ruimtelijke
omgeving. Via de Masterclass kunnen deze inzichten verder getoetst
worden aan de praktijk.
8
16 en 17 maart - Brussel
2. Verkenning potentieel strategische ontwikkelingslocaties ‘Sint Jozef’
en ‘Den Anklap’. Deze sites zijn gelegen in de wijk en maken deel uit
van het WoonplanBis, waarbij de Stad meestuurt op kwaliteitsvolle
inbreidingsprojecten. Op welke manier kunnen beide sites een hefboom vormen om nieuwe concepten rond zorgzame buurten verder
uit te testen?
3. Versteviging van sociale netwerken. Uit recente preventiebezoeken
door het Sociaal Huis Oostende bij een 750-tal 85-plussers in het
Westerkwartier, is gebleken dat er hiaten zitten in het formele, georganiseerde thuiszorgaanbod. Hoe kan via de integrale wijkanalyse,
onder meer ook de potentiële inzetbaarheid van informele circuits
van vrijwilligers- en buurtnetwerken worden blootgelegd en geactiveerd?
Westerkwartier
9
Masterclass Zorgzame Buurten
10
Foto’s: Sis Pillen
16 en 17 maart - Brussel
11
Masterclass Zorgzame Buurten
Eindhoven - Fellenoord
Fellenoord is een wijk in Eindhoven die deel uitmaakt van het stadsdeel
Centrum, en die een schakelstuk vormt tussen het station, het stadscentrum en Woensel-Zuid. Deze wijk komt om verschillende redenen in het
vizier. Dit gebied beschikt nog over heel wat capaciteit om de toekomstige verdichtingsopgave voor de binnenstad mee te helpen waarmaken.
De ambities in het kader van deze verdichtingsoperatie zijn hoog.
De Stad Eindhoven wil werk maken van een sterke, vitale ‘aorta’, die
zorgt voor gezondheid (bescherming én bevordering); gezond en sociaal (samen)leven en participeren; samenhang en (ver)binding tussen
werken, wonen, verplaatsen, bewegen en ontmoeten en tussen binnenstad, wijken en ommeland. Tegelijkertijd biedt dit gebied ook kansen om
de link tussen het centrum en de twee ‘hotspots’, namelijk Strijp-S en de
TUEindhoven campus te versterken. Tot slot is in dit gebied de afgelopen decennia eenzijdig op verkeersinfrastructuur (treinsporen, stadsautowegen en fietstunnels) en kantoren ingezet, terwijl hier net als in de
rest van Eindhoven, en aansluitend bij het karakter van groene lobbenstad, ook het potentieel van de integratie van groen-blauwe structuren
verder verkend kan worden.
Opgaven en kansen:
1. Van breuk naar schakelstuk. Hoe kan dit gebied zowel in ruimtelijke,
sociale, en ecologische zin; zowel lokaal als regionaal, de omliggende buurten met elkaar verbinden, en daarbij ook lokale waarde
toevoegen?
2. Zorgzame én inclusieve verdichting. Hoe kan de herontwikkeling van
dit gebied ook worden aangegrepen om de grote sociaal-economische contrasten en gezondheidsverschillen tussen de noord- en de
zuidzijde, tussen Woensel-Zuid en het stadscentrum te overbruggen?
3. Meesurfen op ‘hotspots’ en strategische projecten. Welke hefbomen
zijn nodig bij de ontwikkeling van deze binnenstedelijke toplocatie,
om naast het ‘business as usual’ scenario van maximaal financieel
rendement, ook voldoende ruimte voor sociaal programma en maatschappelijk rendement in het script te schrijven?
12
16 en 17 maart - Brussel
Fellenoord
13
Masterclass Zorgzame Buurten
14
Foto’s: Gemeente Eindhoven
16 en 17 maart - Brussel
15
Masterclass Zorgzame Buurten
Groningen - Selwerd
Selwerd is een naoorlogse stempelwijk, gelegen op vijf kilometer ten
noorden van de Groningse binnenstad. De wijk is op de groei bedacht.
Maar de verwachte bevolkingstoename van de stad Groningen is lange
tijd uitgebleven: het beoogde groeicijfer van 200.000 inwoners is pas enkele jaren geleden gehaald. Er is veel groen en open ruimte aanwezig.
Het woningbestand bestaat uit een mix van koop- en huurwoningen en
is deels verouderd. Centraal in de wijk ligt de Es, een zorginstelling voor
ouderen die vaak uit de wijk afkomstig zijn. De Es bevindt zich vlakbij
een winkelcentrum met een gevarieerd aanbod aan winkels. Een aantal
ontsluitingswegen met druk verkeer verdelen de wijk, verschillende straten worden als onveilig ervaren. Vlakbij ligt de Zernike Campus Groningen die hier in dezelfde periode als Selwerd werd ontwikkeld. Selwerd
komt nu als laatste aan de beurt voor een grootschalige wijkvernieuwing.
De Gemeente en de corporaties zullen de komende tijd prioriteit geven
aan fysieke en sociale investeringen omwille van een achterstand ten
opzichte van andere wijken in de stad. Selwerd wordt gekenmerkt door
een diverse bevolkingssamenstelling. Er is sprake van gezondheidsachterstanden. De bewonerservaring in de wijk is dubbel. Enerzijds zijn
er relatief veel ouderen die gehecht zijn aan hun wijk en die er relatief
graag wonen. Anderzijds is de binding met de wijk laag, en is er veel
doorstroming. In het algemeen hebben bewoners een lage toekomstverwachting van de wijk, wat wellicht samenhangt met het uitblijven van
zichtbare wijkvernieuwing.
Opgaven en kansen:
1. Denk- en doekracht van de wijk en de directe omgeving inzetten. In
Selwerd zijn al heel wat initiatieven in gang gezet door en met de
bewoners, zoals bijvoorbeeld het ‘Wijkbedrijf’. Ook de nabijheid van
studenten biedt vele kansen. Hoe kunnen dit soort initiatieven die
dynamiek in de wijk brengen geëxtrapoleerd worden, met in het achterhoofd het realiseren van de genoemde grootschalige opgaven?
Dit sluit ook aan bij de doelstellingen van het ‘man made blue zone’
concept om diverse stakeholders te betrekken (Gemeente, kennisinstellingen, Healthy Ageing Netwerk Noord-Nederland, corporaties,
Wijkbedrijf, WIJ-Teams, ondernemers, bewoners, ontwerpers, enz.).
16
16 en 17 maart - Brussel
2. Aanhaken bij de ambitieuze doelstellingen van het Healthy Ageingbeleid. De stad Groningen ontwikkelt samen met verschillende
kennisinstellingen en het HANNN een strategische Healthy Ageing
Agenda met als doel de gezondheidsverschillen tussen wijken te
verkleinen. Hoe kunnen in Selwerd, als één van de voorbeeldprojecten, de agendadoelstellingen naar de praktijk worden vertaald en
uitgetest?
3. Fysieke ingrepen als vliegwiel voor sociale verandering. Binnenkort
wordt in Selwerd een warmtenet aangelegd dat aansluit op een groot
reservoir aan aardwarmte onder de Campus. Deze fysieke ingreep in
de straten biedt allerlei mogelijkheden voor de herinrichting van het
publieke domein. Ook andere ruimtelijke opgaven, zoals de aanpassing van het woningbestand en het verbeteren van voorzieningen
bieden diverse mogelijkheden.
Selwerd
17
Masterclass Zorgzame Buurten
18
Foto’s: Sis Pillen
16 en 17 maart - Brussel
19
Masterclass Zorgzame Buurten
Programma
Donderdag 16 maart 2017
10.00 Welkom en kennismaking
Welkomstwoord door Indira van ‘t Klooster (Architectuur Lokaal)
Kennismakingsronde met de deelnemers
10.30
Debat
Presentaties (3x15’)
• Griet Roets (Universiteit Gent, Vakgroep Sociaal Werk en
Sociale Pedagogiek), studie Zorgnet Oostende
• Leendert van Bree (adviseur Gezonde Steden, voormalig
Hoofddocent Healthy Urban Living UU, voormalig Senior
Beleidsonderzoeker PBL), beleidsvisie Eindhoven
• Josine van ’t Klooster (Head Healthy Ageing Team,
UMCG/RUG Groningen), man made blue zones
Context: Hoe kan de koppeling tussen het ruimtelijke domein
en de verwachte investeringen in zorg worden aangegrepen om
sociaal programma opnieuw een plek te geven in stadsontwikkeling?
11.15
Tafelgesprek
Discussie gemodereerd door Joachim Declerck (Architecture
Workroom Brussels) met Frank den Hertog (RIVM),
Dorine Peters (GGZ Zeeland), Juliette Bekkering (TU/e), Griet
Roets, Josine van ’t Klooster
Centrale vraag: Wat zijn de knelpunten in de koppeling tussen
zorg en ruimte?
12.30
Lunch
13.30
Introductie
Opgave van de Masterclass door Els Vervloesem (Architecture
Workroom Brussels)
20
16 en 17 maart - Brussel
14.00 Mapping Workshop
Toelichting van de mapping oefening door Otto Trienekens
(Veldacademie)
14.15
Werksessie 1 (in 3 teams)
- werktafel 1 - Oostende: begeleid door Els Vervloesem
- werktafel 2 - Groningen: begeleid door Otto Trienekens
- werktafel 3 - Eindhoven: begeleid door Paul Vermeulen
Mappingsessie (180’)
Doelstelling: In kaart brengen van de veldomgeving met de
verschillende leefvelden, de bijhorende actoren, en de huidige
en potentiële relaties en netwerken (per werktafel).
17.15
Koffiepauze
17.30
Plenaire discussie
- Samenvatting door de begeleiders (10’ per tafel)
- Discussie gemodereerd door Otto Trienekens (60’)
Aanwezig: alle deelnemers en externe deskundigen
Centrale vraag: Welke kansen zijn er om in de toekomst samen
te bouwen aan zorgzame buurten?
19:00
Borrel en diner
21
Masterclass Zorgzame Buurten
Programma
Vrijdag 17 maart 2017
8.00 Ontbijt
8.30
Vertrek naar Masterclasslocatie (uitchecken, bagage mee)
10.30
Mapping workshop
Werksessie 2 (roulatie, gemengde teams)
Volgens een roulatiesysteem, dus de deelnemers schuiven
door naar de drie werktafels
Doelstelling: van veldomgeving en relaties naar ruimtelijke
strategieën.
12.00
Lunch
13.00
Opgave ontwerpend onderzoek
Werksessie 3 (in drie teams, per gemeente)
Doelstelling: verkenning van eerste ruimtelijke pistes. Hoe nu
verder? Stappenplan voor de nabije toekomst. Wie pakt dit op?
Verbinding naar bestuurlijke acties? Betrokkenheid van andere
partijen?
Begeleiding:
Oostende: Els Vervloesem
Groningen: Otto Trienekens
Eindhoven: Paul Vermeulen
15.00
22
Plenaire discussie
Samenvatting en conclusies per team (3 x 15’)
Discussie gemodereerd door Joachim Declerck
Aanwezig: alle deelnemers en externen: Marc Martens (Bureau
voor Architectuur & Planning), Stijn De Vleesschouwer (Atelier
Vlaams Bouwmeester), Luc Lampaert (Woonzorg Brussel),
Lucas Vandendriessche (directeur Sociaal Huis Oostende),
Stefan Devoldere (Stadsatelier Oostende)
Centrale vragen: wat is de (ontwerp)opgave? Wat vereist dat
van de deelnemers? Formuleren van een gedeelde agenda.
16 en 17 maart - Brussel
17.00 Borrel en klein hapje
18.00
Einde
23
Programma donderdag 16 maart 2017
Masterclass Zorgzame Buurten
24
Programma vrijdag 17 maart 2017
16 en 17 maart - Brussel
25
Masterclass Zorgzame Buurten
Curators
•
•
26
Els Vervloesem (1978, Antwerpen) is architect, onderzoeker,
publicist en partner bij Architecture Workroom Brussels. Zij studeerde
in 2001 af als architect aan het Henry van de Velde Instituut in
Antwerpen en beëindigde in 2004 de postinitiële masteropleiding
‘Human Settlements’ aan de KU Leuven. Van 2001 tot 2005 was zij
actief als zelfstandig architect bij verschillende architectuurbureaus,
onder meer bij Luc Deleu en B-architecten. In 2006 startte zij als
doctoraatsonderzoeker bij de onderzoeksgroep Urbanism aan
de TU Eindhoven, binnen een gemengd team van architecten,
stedenbouwkundigen en antropologen, onder leiding van Bruno
De Meulder en Michiel Dehaene. Haar PhD-onderzoek gaat
over het complexe samenspel tussen stedenbouw en bottom-up
stadsontwikkelingsprocessen en focust op de plaats die nieuwkomers,
migranten en andere gemarginaliseerde groepen krijgen toegewezen
en zelf opeisen in de stad. Vanaf 2011 was zij als onderzoeker en
lesgever verbonden aan het departement architectuur, stedenbouw
en ruimtelijke ordening (ASRO) van de KU Leuven. Sinds 2014 is zij
partner bij Architecture Workroom Brussels.
Joachim Declerck (1979, Kortrijk) is medeoprichter en partner
van Architecture Workroom Brussels. Architecture Workroom werkt
samen met publieke en private partijen in het opzetten en coördineren
van prospectieve ontwerpstudies die tot doel hebben innovatieve
antwoorden te ontwikkelen op architecturale en stedelijke uitdagingen.
Declerck leidde het professionele ontwikkelingsprogramma bij het
Berlage Instituut (Rotterdam) van 2008 tot 2010. Hij was co-curator
van de 3e Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam, Power Producing the Contemporary City (2007). Sinds de oprichting van
de Architecture Workroom in 2010, was Declerck curator van de
tentoonstelling Bouwen voor Brussel. Architectuur en Stedelijke
Transformatie in Europa in BOZAR (2010). Hij was lid van het curator
team van de 5e Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam,
getiteld Making City (april 2012).
16 en 17 maart - Brussel
Begeleiders
•
•
Paul Vermeulen (1962, Brugge) studeerde in 1985 af als ir.-architect
aan de KU Leuven. Als wetenschappelijk medewerker voerde hij
nadien onderzoek in Indonesië (Bandung); Thailand (Bankok) en
Algerije (Algiers). In 1989 begon zijn samenwerking met Henk De
Smet. Hij publiceert sinds 1986 over architectuur en werkte van
1996 tot 2000 als redactielid bij Archis. Gedurende verschillende
periodes was hij werkzaam als assistent ontwerppraktijk aan de KU
Leuven (1991-1995, 2000-2006) en als docent zowel aan de KU
Leuven (architectuurkritiek, 1994-2006) als aan de TU Delft (20062007, 2008-2014). Sinds 2007 is hij lid van de Adviescommissie
Bouwkundig Erfgoed Oostende en sinds 2011 is hij voorzitter van de
Kwaliteitskamer Monumenten en Architectuur, Gent. Hij was jurylid
voor verschillende wedstrijden, onder meer de Gouden Pyramide (Prijs
van de Bouwheer Nederland, 2003) en de wedstrijd voor het Militair
Hospitaal Antwerpen georganiseerd door VESPA (2005). In 2011
ontving hij de Prijs van de Vlaamse Gemeenschap voor Architectuur
(Cultuurprijs Vlaanderen 2010-11).
Otto Trienekens, is architect en heeft de dagelijke leiding over de
Veldacademie. De Veldacademie fungeert als kenniscentrum van
de wijk en werkt vanuit een eigen, zichtbare locatie in het gebied.
Hierdoor zijn we betrokken bij de bewoners waar het om gaat en de
omgeving waar zij in wonen. Samen met bewoners, ondernemers
en professionals wordt gewerkt aan duurzame oplossingen voor de
opgaven in het gebied.Veldacademie koppelt concrete stedelijke
opgaves aan onderzoekstrajecten waarin studenten van verschillende
onderwijsinstellingen binnen reguliere onderwijsmodules kunnen
participeren.
27
Masterclass Zorgzame Buurten
Experts
•
•
•
•
•
•
28
Juliette Bekkering is architect en medeoprichter en mededirecteur
van Bekkering Adams Architects. Ze bekleedt de hoogleraarsstoel
Architectural Design and Engineering aan de faculteit Bouwkunde van
de Technische universiteit Eindhoven. Ze studeerde aan de Universitat
Politècnica de Catalunya in Barcelona (1991-1993) en bouwkunde aan
de Technische Universiteit van Delft (1983-1989).
Joris De Corte is verbonden aan de Vakgroep Sociaal Werk en
Sociale Pedagogiek (U Gent)
Frank den Hertog is senior onderzoeker bij het Centrum Gezondheid
en Maatschappij (afdeling Verkenningen Volksgezondheid) van het
RIVM en is van oorsprong sociaal-geograaf. Hij werkte onder meer
aan projecten De Gezonde Wijk en Park of Perk over de effecten
van de gebouwde omgeving op beweeggedrag en de Zorgatlas,
waarin legio aan gezondheid gerelateerde data in kaart zijn gebracht.
Hij is gedetacheerd geweest bij het Ministerie van IenM, om onder
meer te werken aan de Nationale Aanpak Milieu en Gezondheid. In
samenwerking met de TU Eindhoven en GGD Nederland zette hij
het platform Gezond Ontwerp op, met als doelstelling het faciliteren
en adviseren van lokale partijen op het gebied van gezondheid en
omgevingsfactoren.
Luc Lampaert werkt bij Kenniscentrum Woonzorg Brussel bij de
afdeling Alternatieve woonvormen, waar hij kennis verzamelt over
alternatieve/collectieve woonvormen (hoofdzakelijk voor senioren)
in Brussel. Hij initieert, begeleidt en coördineert deze projecten.
Hij haalde zijn bachelor Tuin- en landschapsarchitectuur aan de
Hogeschool Gent in 1989.
Marc Martens is architect en ruimtelijk planner. Tevens medeoprichter
en vennoot van de Werkplaats Voor Architectuur en van ba-p (bureau
voor architectuur & planning). Hij gaf tot 2016 les (Ruimtelijke
Planning en Ontwerpend Stedenbouwkundig Onderzoek) aan de
Vrije Universiteit Brussel. Hij studeerde Stedenbouw en Ruimtelijke
Ordening aan de Katholieke Universiteit Leuven.
Dorine Peters is Directeur Vastgoed Emergis (GGZ Zeeland).
Ze heeft veel ervaring opgebouwd in de volle breedte van het
vastgoed-werkveld: vastgoed-portefeuillevraagstukken, maar ook
gebiedsontwikkelingsvraagstukken, tot uitvoering van projecten en
beheer- en onderhoudsvraagstukken. In haar interim-opdrachten is
het haar verantwoordelijkheid om veranderende organisatieprocessen
16 en 17 maart - Brussel
•
•
•
te vertalen naar duurzame oplossingen, vaak in relatie tot
vastgoedvraagstukken. Daarnaast is ze sinds 2010 gevestigd als
zelfstandig interim manager en vastgoedadviseur in publieke en nonprofit organisaties. Ze haalde haar master aan de TIAS School for
Business and Society 2015. Eerder haalde ze haar master Bouwkunde
aan de TU Delft in 1988.
Fréderic Rasier is architect, stedelijk planner en vennoot van maat
ontwerpers.Sinds 2006 werkt hij als deeltijds praktijkassistent aan de
Universiteit van Gent bij de Vakgroep Architectuur en Stedenbouw. In
2001 haalde hij zijn Master Civil Engineering aan de Universiteit Gent.
Griet Roets is docent Sociaal Werk aan de vakgroep Sociaal Werk
en Sociale Pedagogiek van de Universiteit Gent. Haar onderzoek en
onderwijs focussen op sociaal werk, armoede en gender, concepten
van burgerschap en welzijnsrechten, en interpretatieve en biografische
onderzoeksmethodologie. Ze promoveerde aan de Universiteit Gent in
2014.
Stijn De Vleeschouwer is Coördinator Open Oproep en
Pilootprojecten Zorgsector bij het Team Vlaams Bouwmeester. Voor
de zorgsector werkt de Vlaams Bouwmeester samen met Vlaams
minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, Jo Vandeurzen, 5
pilootprojecten uit. Deze pilootprojecten moeten nieuwe ruimtelijke
inzichten en concepten leveren voor de uitwerking van toekomstige
projecten in de zorgsector. Speciale aandacht gaat hierbij naar
zowel architecturale, stedenbouwkundige als zorgconcepten. De
Vleeschouwer haalde zijn master Stedenbouw en Ruimtelijke Planning
aan de Hogeschool Antwerpen in 2002 en zijn master Urban Design
aan de Erasmushogeschool in Brussel in 2008.
29
Masterclass Zorgzame Buurten
Deelnemers Oostende
•
•
•
•
•
•
•
•
30
Kevan Aspeslagh is directeur-jurist van het Autonoom
Gemeentebedrijf Stadsvernieuwing Oostende. Hij haalde in 2004 zijn
master Bijzonder Licentiaat (Master na Master), Fiscaal recht aan de
Vrije Universiteit Brussel.
Jacky Dereu is milieuambtenaar bij de dienst Milieu, gemeente
Oostende.
Stefan Devoldere is architectuurcriticus en -curator, expert
stadsontwikkeling en voorzitter Stadsatelier Oostende. Het Stadsatelier
Oostende heeft als taak de architecturale en stedenbouwkundige
kwaliteit van Oostende te bewaken en te stimuleren. Het Stadsatelier
werkt aan een Globaal Strategisch Ontwikkelingsplan voor de stad op
lange termijn, verzorgt de omkadering van een aantal innoverende
woonprojecten, en begeleidt en adviseert verschillende strategische
bouwprojecten voor de stad. Devoldere studeerde bouwkunde aan
de universiteit Gent van 1992 -1998 en volgde het postacademische
programma Urbanisme & Planning van 1998 – 2001 aan de Katholieke
Universiteit Leuven.
Jan Hamerlinck is partner van BUUR, een toonaangevend
multidisciplinair team van stedenbouwkundigen, architecten,
landschapsarchitecten, ruimtelijk planners en mobiliteitsexperten.
Tom van Mieghem (1973) is architect van Tom van Mieghem
Architecten en lid van VONT - de stedenbouwkundige werkgroep om
een visie te ontwikkelen voor stadsvernieuwing in al zijn aspecten voor
de hele Stad Oostende.
Eva Roets is Deskundige Opbouwwerk Oud-Centrum, Sociaal Huis
Oostende van de gemeente Oostende. Ze haalde in 2012 haar Master
Sociaal Werk aan de Universiteit van Gent.
Lieven Pascal is stedenbouwkundige van de stad Oostende. Hij kreeg
zijn opleiding aan het Hoger architectuurinstituut Sint-Lucas Gent en
haalde zijn master Stedenbouw en Ruimtelijke planning in 2006 aan
de Universiteit Gent.
Karel Vanackere is directeur project- en procesregie bij het Autonoom
Gemeentebedrijf Stadsvernieuwing Oostende (AGSO). Hij haalde zijn
Persoonlijk Meesterschap in 2008 aan de Vlerick Business School. Hij
studeerde in 1994-1995 aan de Vrije Universiteit Brussel Geografische
informatiesystemen en Ruimtelijke analyse en aan de Universiteit Gent
Verkeers- en vervoerseconomie.
16 en 17 maart - Brussel
•
•
Lucas Vandendriessche is directeur seniorenzorg Sociaal Huis
Oostende, gemeente Oostende. Hij studeerde sociologie aan Vrije
Universiteit Brussel.
Ellen Verbiest is stedenbouwkundig onderzoeker. Ze haalde haar
Master human settlements aan de KU Leuven in 2014; en een Master
Architectuur aan de Universiteit Antwerpen. In 2011 en 2012 volgde zij
het Erasmus programma Architectuur aan de Politecnico van Milaan.
Deelnemers Eindhoven
•
•
•
•
•
Ed Albers is projectmanager Innovatie bij de gemeente Eindhoven. Hij
werkte 34 jaar als manager van het Ir. Otten Fieldlab en medewerker
van het Kenniscentrum Sportcentrum tot 2015.
Leendert van Bree houdt zich intensief bezig met (strategische)
vraagstukken en beleidsanalyses op het gebied van milieu- en
leefomgevingskwaliteit en de relatie tot (duurzame) stedelijke
ontwikkeling, mobiliteit en ruimtelijke ordening. Acteert in
multidisciplinaire studies in samenwerking met diverse kennisinstituten,
universiteiten en adviesbureaus.
Hij studeerde Chemie/Farmacochemie aan de Vrije Universiteit (19721978) en promoveerde in 1984 in de Toxicologie/Farmacologie aan
dezelfde universiteit. Als gastdocent doceerde hij aan verschillende
universiteiten. Hij is verbonden aan de Universiteit Utrecht als
Business Developer Healthy Urban Living.
Inge van den Broek is beleidsadviseur van de GGD West-Brabant/
Bureau Gezondheid Milieu & Veiligheid. Ze studeerde in 1999 af
met als studierichting Arbeid en Sociale zekerheid aan de Tilburg
Universiteit. Daarna deed tot 2002 ze onderzoek bij het Nederlands
Instituut voor Zorg en Welzijn.
Mathijs Dielissen is stagiair bij de gemeente Eindhoven.
Gedurende deze stage bij de gemeente Eindhoven werkt hij aan een
afstudeeropdracht die betrekking heeft op het aantrekkelijker maken
van de verbinding tussen de binnenstad van Eindhoven en stadsdeel
Strijp-S. Hij studeerde Landscape Design aan de HAS Hogeschool
Den Bosch.
Frans Dijstelbloem is Financieel Economisch Adviseur (QC)
bij de gemeente Eindhoven. Hij houdt zich binnen de gemeente
Eindhoven bezig met ‘gebiedsontwikkeling’. Een werkwijze waarbij in
samenspraak met betrokkenen in de stad/ de wijken, buurten invulling
31
Masterclass Zorgzame Buurten
•
•
•
wordt gegeven aan de stedelijke ontwikkeling. De invulling is integraal,
d.w.z. dat zowel de sociaal-economische, de sociaal-maatschappelijke,
de ecologische als de ruimtelijk-fysieke aspecten aan bod komen.
Robbert de Mug is Strategisch Adviseur bij de gemeente Eindhoven.
Zijn focus ligt op ‘ruimte & ontwikkeling’, ‘de stad & regio’ en daarmee
de leefwereld van mensen. De stad Eindhoven staat voor een
schaalsprong in stedelijkheid, wil haar internationale voorsprong
in technologie en design behouden en de positie van Brainport
Eindhoven versterken. Hierop zijn tal van interventies en opgaven
gericht, in uitvoering of onderhandeling. Hij studeerde Urban and
Cultural Geography aan de Radboud Universiteit Nijmegen en haalde
hier zijn master in 2009.
Rens Mulder is sinds 2014 werkzaam bij Telos - Brabants centrum
voor duurzame ontwikkeling als student-assistent, en werkt onder
andere mee aan het onderzoek ‘Kijk op Brabant’, een onderzoek
naar de concurrentiepositie van Brabant in Europa op het gebied van
innovatie, concurrerend vermogen en kwaliteit van leven. Daarnaast
is Rens student aan de Universiteit Utrecht. Na een propedeuse
Bouwkunde op de Technische Universiteit Eindhoven, en een bachelor
Sociologie en de pre-master Sociale Psychologie aan de Universiteit
van Tilburg, is hij nu bezig aan zijn master Urban Geography aan de
Universiteit Utrecht.
Hans Verhoeven is programmaleider Milieu in de gemeente
Eindhoven. Hij studeerde Werktuigbouwkunde en Milieu aan de Fontys
Hogescholen (1975-1980) en PBNA Milieukunde (1983-1986).
Deelnemers Groningen
•
•
•
32
Tamara Ekamper is programmaleider duurzaamheid en
leefomgeving bij de gemeente Groningen. Zij studeerde van 19952002 landschapsarchitectuur aan de Wageningen Universiteit en
Researchcentrum.
Jaco Kalfsbeek is landschapsarchitect, stedenbouwkundig adviseur
DRIVE! 3D, Bureau voor Omgevingsontwerp. Hij studeerde Tuinen landschapsarchitectuur van 1979 – 1986 aan de Wageningen
Universiteit en Researchcentrum. En Stedenbouwkundig MicroMilieu,
ontwerp openbare ruimte van 1989 - 1990 aan de Hogeschool voor de
Kunsten
Josine van ’t Klooster is Hoofd van het Healthy Ageing Team
aan het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). Ze is
16 en 17 maart - Brussel
•
•
•
•
verantwoordelijk voor de strategische internationale samenwerking
met partners in China, de Verenigde Staten, Canada en NoordWest Duitsland met als doel het opzetten van onderzoeksnetwerken
in (inter)nationaal verband en het genereren subsidies voor
onderzoeksprojecten. Ze haalde haar master Euroculture, Erasmus
Mundus Programme of Excellence in 2008 aan de Universiteit
Groningen.
Hannah Liem is sinds 2016 stagiaire bij Atelier Stadsbouwmeester,
gemeente Groningen. Ze haalde haar bachelor Beeldende kunst en
Vormgeving aan de Hanzehogeschool Groningen in 2011 en zal haar
bachelor Architectuur en Bouwkunde aan het NCOI in 2018 voltooien.
Janine Schnieders is medewerker van het WIJ team Selwerd/
Paddepoel/Tuinwijk, gemeente Groningen. Ze haalde haar master
Sociaal Werk aan de Universiteit Groningen in 2007.
Peter Wijnsma is stadsdeelcoördinator bij gemeente Groningen.
Wijnsma leidt twee pilots in het gebiedsgerichte werken: een cocreatief visieproces in het westen van de stad waar voor vijf wijken een
gebiedsvisie wordt opgesteld en ‘wijkontwikkeling op uitnodiging’ in de
wijk Selwerd.
Marieke Zwaving is bestuursadviseur en projectleider bij de gemeente
Groningen. Zij studeerde kunstgeschiedenis en archeologie aan de
Rijksuniversiteit Groningen van 1984 – 1992. Aan dezelfde universiteit
studeerde ze van 1995 tot 1991 Kunst en Kunstbeleid.
Organisatie
•
•
Indira van ‘t Klooster studeerde architectuurgeschiedenis aan de
Universiteit van Amsterdam en is sinds 2004 werkzaam bij Architectuur
Lokaal als senior projectleider. Ze is daar verantwoordelijk voor
kennisbevordering op het gebied van architectuur, stedenbouw
en architectuurbeleid, en voor de ontwikkeling en implementatie
van beleidsinstrumenten bij lokale bestuurders, raadsleden, en
andere opdrachtgevers. In 2013 schreef ze het boek REACTIVATE,
Vernieuwers van de Nederlandse architectuur. Daarnaast is ze jurylid
van diverse prijzen en prijsvragen in binnen- en buitenland, en spreker
op bijeenkomsten in heel Europa.
Margot de Jager studeerde Nederlandse taal- en letterkunde aan
de Universiteit van Amsterdam. Daarnaast volgde zij een opleiding
schilderen en grafiek aan de Gerrit Rietveldacademie. Naast
33
Masterclass Zorgzame Buurten
•
•
34
haar beeldende activiteiten werkt ze als projectmedewerker bij Architectuur
Lokaal, waarbij ze de projectleiders bij de uitvoering van de diverse projecten
ondersteunt.
Stef Bogaerds volgde de master Stedenbouw aan de TU Delft. Hij studeerde
in 2013 af met een ruimtelijk plan voor de Hoeksche Waard gebaseerd op
nieuwe vormen van democratie. Bij Architectuur Lokaal werkt hij o.a. aan
het opstellen van ambities voor omgevingsvisies met nieuwe vormen van
burgerbetrokkenheid.
Carmen Van Maercke studeerde af in 2013 aan de Universiteit Gent als Master
in de Ingenieurswetenschappen Architectuur. Hierna volgde ze de European
Postgraduate Master in Urbanism (EMU) aan de KULeuven en IUAV Venetië.
Sinds januari 2016 is Carmen werkzaam als medewerker bij Architecture
workroom Brussels. Momenteel werkt ze mee aan de studie voor het ruimtelijk
structuurplan van Kortrijk, het onderzoek ‘mapping levendigheid in wijken’ in
Antwerpen en de projectdefinitie voor de stadskernvernieuwing van Torhout.
16 en 17 maart - Brussel
Gebruik Atelier Bouwmeester
Algemeen
Het Atelier Bouwmeester is de ontvangst- en presentatieruimte van
het Team Vlaams Bouwmeester. Het Atelier is gelegen in de rotonde
van de Ravensteingalerij te Brussel en maakt het ruimtelijk beleid van
de Vlaamse overheid en het werk van het Team Vlaams Bouwmeester
zichtbaar voor partners, stakeholders en het brede publiek. Regelmatig
worden publieke momenten georganiseerd, die inhoudelijk gekoppeld
zijn aan de werking van het Team Vlaams Bouwmeester.
Organisaties kunnen voor een activiteit/vergadering met link met de werking van het Team Vlaams Bouwmeester gratis van het atelier gebruik
maken indien beschikbaar.
Het Atelier Bouwmeester wordt gehuurd door het Team Vlaams Bouwmeester en staat zelf in voor het beheer. De gebruikers van het atelier
worden dus gevraagd alle praktische organisatie op zich nemen.
Opruimen
• Altijd kopjes en glazen afruimen en in de vaatwasser steken
• Wanneer vaatwasser meer dan halfvol is op het einde van de dag:
machine laten draaien (gebruik halfvol-knop!) zodat volgende gebruiker niet voor verrassingen komt te staan. Steek de tablet in het bestekmandje, want het klepje van het zeepreservoir opent niet altijd.
• papier, PMD, glas sorteren
• eigen materiaal (documenten, maquettes, presentaties) terug mee
nemen
• Tafels en stoelen terugzetten:
• Opstelling: rode tafels in vierkant, koffiemachine met kopjes op kar
naast gordijn
Wifi
Bezoekers moeten een account aanvragen (atelierbwmstr@vlaanderen.
be) en kunnen dan inloggen op VO Bezoekers netwerk.
35
Architectuur Lokaal organiseert in opdracht
Curators
van de Internationale Architectuur Biennale
Joachim Declerck, medeoprichter en partner
Rotterdam (IABR) een serie Master Classes
van Architecture Workroom Brussels
Ontwerpkracht voor bestuurders. Centraal
Els Vervloesem, architect, onderzoeker,
staat steeds de inzet van ontwerpkracht bij
publicist en partner bij Architecture Workroom
de lokale en regionale opgaven.
Brussels
De eerste twee Master Classes vonden
Begeleiders
plaats respectievelijk op 25 en 26 november
Otto Trienekens, Veldacademie -
2015 en op 2 en 3 juni in Rotterdam. De
Onderzoekswerkplaats en kennisplatform
derde Master Class vindt plaats op 16 en 17
voor wijkontwikkeling
maart in Brussel. Deze Master Class bouwt
Paul Vermeulen, De Smet Vermeulen
voort op de resultaten van het IABR–Atelier:
architecten
De Gezonde Stad, dat als onderdeel van
IABR–2016–THE NEXT ECONOMY is
Deelnemende gemeenten
ontwikkeld.
Groningen
Oostende
De Master Classes Ontwerpkracht worden
Eindhoven
georganiseerd in het kader van ‘Werken aan
Ontwerpkracht – Actieagenda Architectuur en
Organisatie
Ruimtelijke Ontwerp’ (AAARO) van het
Indira van ’t Klooster en Margot de Jager
Ministerie van Infrastructuur en Milieu en
(Architectuur Lokaal)
de Opdrachtgeversschool van Architectuur
Carmen Van Maercke (Architecture
Lokaal, met financiële steun van het
Workroom Brussels)
Stimuleringsfonds Creatieve Industrie.
Grafisch ontwerp
16 en 17 maart 2017 in Brussel
Stef Bogaerds (Architectuur Lokaal)