Klassiek Armeens

Klassiek Armeens - Uitwerking
Milan Lopuhaä
5 maart 2013
1
Wat is het onderwerp in de zin ՓԱՐԷՍ ԾՆԱՒ ԶԵԶՐՈՎՆ, en welke naam in het Nederlands komt hiermee
overeen?
Als we naar het Armeens origineel kijken, dan zien we dat deze zin verspreid staat over drie regels:
...ՓԱՐԷՍ
ԾՆԱՒԶԵԶՐ
ՈՎՆ...
Er is maar één manier om die regels aan elkaar te plakken om dit te krijgen, en dat is door van links
naar rechts te lezen; Armeens wordt dus van links naar rechts geschreven. De spaties in de zin zijn niet
in de tekst geschreven, en blijkbaar worden woorden ook gewoon over regelgrenzen heen geschreven.
Als we naar het Armeens kijken, zien we dat het woord ԾՆԱՒ vaker in de tekst voorkomt. Aangezien
ՓԱՐԷՍ ԾՆԱՒ ԶԵԶՐՈՎՆ een hele zin is, moet er een werkwoord in zitten. In het Nederlands komt de
hele tijd ‘was de vader van...’ voor; hier moet het dus mee corresponderen. Met behulp hiervan, en met
de tekens die op leestekens lijken in de Armeense tekst, kunnen we de Armeense tekst opdelen in ‘zinnen’:
ԳԻՐՔԾՆՆԴԵԱՆ ՅԻ̅ ՔԻ̅ ՈՐԴՒՈՅԴԱՒԹԻՈՐԴՒՈՅԱԲՐԱՀԱՄ
ԱԲՐԱՀԱՄ
ԾՆԱՒ ԶԻՍԱՀԱԿ
ԻՍԱՀԱԿ
ԾՆԱՒ ԶՅԱԿՈԲ
ՅԱԿՈԲ
ԾՆԱՒ ԶՅ ԴԱԵՒԶԵՂԲԱՐՍՆՈՐԱ
Յ ԴԱ
ԾՆԱՒ ԶՓԱՐԷՍԵՒԶԱՐԱԻԹԱՄԱՐԱ
ՓԱՐԷՍ
ԾՆԱՒ ԶԵԶՐՈՎՆ
ԵԶՐՈՎՆ
ԾՆԱՒ ԶԱՐԱՄ
ԱՐԱՄ
ԾՆԱՒ ԶԱՄԻՆԱԴԱԲ
ԱՄԻՆԱԴԱԲ ԾՄԱՒ ԶՆԱԱՍՍՈՎՆ
ՆԱԱՍՍՈՎՆ ԾՆԱՒ ԶՍԱ
Als we hiernaar kijken vallen een aantal dingen op:
• Het Armeens heeft meer ԾՆԱՒ dan er in het Nederlands volledig ‘was de vader van...’ wordt
neergezet. Blijkbaar schrijft het Armeens ‘A was de vader van B. B was de vader van C’ waar het
Nederlands ‘A was de vader van B, en B van C’ zou zeggen.
• Elke keer begint het deel na ԾՆԱՒ met een Զ. Als we deze letter weglaten, dan zien we daarin
het eerste woord van de volgende zin. In het Nederlands zien we dat de zoon in een zin de vader
in de volgende zin is. In onze zin, ՓԱՐԷՍ ԾՆԱՒ ԶԵԶՐՈՎՆ, is ՓԱՐԷՍ dus de vader. In het
Nederlands is dat het onderwerp, dus gaan we ervan uit dat dit in het Armeens ook zo is. Door nu
Nederlandse ‘vader-zoon-relaties’ te tellen (van voren kan, maar van achteren is makkelijker) zien
we dat dit Peres moet zijn.
2
Wat was, denk je, de uitspraak van de klassiek Armeense letters Ա, Ր en Հ?
1
Uit wat we bij de vorige deelvraag hebben geconstateerd kunnen we opmaken dat het woord ԱԲՐԱՀԱՄ
overeenkomt met Abraham. We zien dat er een één-op-één-relatie is tussen de Nederlandse en de Armeense letters; hieruit maken we op dat Ա, Ր en Հ uitgesproken werden als respectievelijk a, r en h. We
kunnen dit controleren door naar andere namen te kijken, waar het redelijk lijkt te kloppen, maar er
is wel een onregelmatigheid: in de naam ՓԱՐԷՍ ‘Peres’ die we net ontdekt hebben, correspondeert de
Ա met een e. Dit zou in principe ook mogelijk zijn, maar er zijn meer namen waarin het met een a
correspondeert, dus dat kiezen we als antwoord.
3
In andere manuscripten van deze tekst vinden we het woord ԶԶԱՐԱ in plaats van ԶԱՐԱ. Welk van de
twee is de ‘correcte’ schrijfwijze, denk je, en waarom?
Met behulp van de extra informatie dat dit een woord is, kunnen we wat meer spaties zetten in de
Armeense zin waar dit woord in voorkomt. Ook kunnen we nagaan dat dit overeenkomt met het Nederlandse stuk tekst ‘Juda was de vader van Peres en Zerach; Tamar was hun moeder.’ Nu kunnen we veel
namen herkennen uit de stukken tekst eromheen, en dus kunnen we de woorden als volgt analyseren:
Յ ԴԱ
Juda
ԾՆԱՒ
was de vader van
ԶՓԱՐԷՍ
Peres
ԵՒ
en
(Զ)ԶԱՐԱ
Zerach
ԻԹԱՄԱՐԱ
Tamar was hun moeder.
Hier is (Զ)ԶԱՐԱ gekoppeld aan Zerach om twee redenen:
• Het is óf de naam Zerach, óf het stuk ‘Tamar was hun moeder’, maar het komt in het Armeens
eerst, en in het Nederlands komt Zerach eerst.
• De Armeense letters kunnen we herkennen als ?ara. Aangezien in Peres de Armeense a ook als e
gebruikt werd, zou dat hier ook het geval kunnen zijn, en dan zou de Armeens Զ een z kunnen zijn.
Om bovenstaande redenen koppelen we (Զ)ԶԱՐԱ dus aan Zerach. We zien dat deze naam sowieso
minstens Զ moet hebben om de klank z uit te drukken. Daarnaast is het ook nog lijdend voorwerp in de
zin, en we zien dat een lijdend voorwerp er altijd een Զ bij krijgt, dus het lijkt erop dat ԶԶԱՐԱ de juiste
spelling zou moeten zijn. Nu zou het in principe kunnen dat bij meerdere lijdende voorwerpen deze Զ
maar één keer geschreven worden, en dan zou deze theorie niet opgaan. In het Nederlands is er ook nog
de zin ‘Jakob [was de vader] van Juda en zijn broers,’ die overeenkomt met de volgende Armeense zin:
ՅԱԿՈԲ ԾՆԱՒ
ԶՅ ԴԱ ԵՒ ԶԵՂԲԱՐՍՆՈՐԱ
en
zijn broers
Jakob
was de vader van Juda
Hier begint het tweede lijdend voorwerp ook met Զ, dus we gaan ervan uit dat het bij elk lijdend
voorwerp geschreven moet worden: de juiste spelling is dus ԶԶԱՐԱ.
4
Wat was, denk je, de uitspraak van de klassiek Armeense letter Զ?
Uitgaande van de redenering bij de vorige deelvraag moet dit dus z zijn.
5
Wat wordt er met de klank ch gedaan in de Armeense vertaling van Mattheus, en welke twee verklaringen
kun je hiervoor verzinnen?
In het Nederlands vinden we de namen Zerach, Chesron en Nachson met deze ch. Hiermee komen de
Armeense namen ԶԱՐԱ, ԵԶՐՈՎՆ en ՆԱԱՍՍՈՎՆ overeen. Van de eerste hadden we al gezien dat er
in het Armeens zara staat; hier wordt de ch dus niet geschreven.
In de naam ԵԶՐՈՎՆ herkennen we ?zr???. De laatste letter zien we terug in het begin en eind van
Nachson, en dus moet dit een n zijn. Voor de -zr- is er plaats voor één letter, terwijl er in het Nederlands
twee klanken (ch en e) staan. Een van de twee moet dus zijn weggelaten. Aangezien er verder in het
Armeens alle klinkers geschreven worden, en de ch in Zerach ook niet geschreven werd, nemen we aan dat
2
deze hier ook niet geschreven werd.
In ՆԱԱՍՍՈՎՆ herkennen we de middelste letter Ս (die twee keer voorkomt) uit ԻՍԱՀԱԿ = Isaak;
dit zal dus een s zijn geweest. Met behulp hiervan, en met de letters die we al kennen, zien we dat er in
het Armeens naass??n geschreven staat. Ook hier wordt de ch dus niet geschreven.
Voor het Armeens zouden we hiervoor de volgende twee verklaringen kunnen verzinnen:
• Het Armeens heeft de namen overgenomen uit het Grieks, en aangezien er daar geen ch stond, kwam
dat er in het Armeens ook niet.
• Het Armeens heeft de namen overgenomen uit het Hebreeuws, maar omdat het Armeens zelf geen
ch had werd dat ook niet geschreven.
6
Naast de Bijbel zijn er teksten die oorspronkelijk in het Armeens geschreven zijn. Een voorbeeld hiervan is
de Geschiedenis van Armenië van de Armeense auteur Movses Chorenatsi. Leg uit hoe de naam van deze
auteur je helpt om te kiezen voor één van je verklaringen van de vorige vraag.
Het Armeens had blijkbaar wel een klank ch, waardoor de tweede verklaring wegvalt en de eerste reden
dus de juiste moet zijn.
3