Toelichting “Werking van het brein”

Toelichting
“Werking van het brein”
Het is niet toegestaan dit document te verspreiden of publiceren
zonder toestemming van afzender. Dit document maakt onderdeel uit
van de dienstverlening van Denise Munster als CREF-methode®
behandelaar. Kijk voor meer informatie op www.ikev.nl .
Hier volgt in het kort een uitleg over ons brein en de werking van ons
brein bij trauma en verwerking.
De hersenen en onze gevoelens
Postadres
Postbus 7
9470 AA ZUIDLAREN
Werkadres
Alleen op afspraak
Semsweg 5
DE GROEVE
Telefoon (050) 210 28 55
E-mailadres [email protected]
Website www.demusa.nl
KVK: 04084392
Bank: 1295.56.173
BTW: NL 170500494 B
1. Onze hersenen
De hersenen bestaan uit drie delen. Het onderste deel is het oudst en wordt ook wel het reptielenbrein of
de hersenstam genoemd. Dit deel regelt onze automatische basisfuncties als waken, slapen, transpireren,
ademhaling, hartslag, enz. Daarboven en deels eromheen liggen de tussenhersenen ofwel het limbisch
systeem, waar de gevoelens zetelen. Daar weer boven bevindt zich, in vouwen en plooien om het limbisch
systeem gedrapeerd, de hersenschors of neocortex, het jongste deel van onze hersenen.
In de neocortex vinden de hogere mentale activiteiten plaats, zoals abstract denken, logica, diepere
betekenis en taal en wordt ook wel ons taalgeheugen genoemd. De linker- en rechterhersenhelft hebben
verschillende functies. De linker is gespecialiseerd in taal en logica en is actief als wij positieve gevoelens
ervaren. De linkerhersenhelft is ook actief als wij relativeren of in abstracte temen ergens over nadenken.
De rechter hersenhelft is actief bij negatieve emoties als angst en agressie en is in staat om onafhankelijk
van de linkerhersenhelft te reageren op emotionele zintuiglijke indrukken. Deze helft
speelt een prominente rol bij het ontstaan van fobieën en angst- en
paniekstoornissen.
Bij verwerking van emoties is vooral het voorste deel van de neocortex actief.Alle
gebieden en neurale netwerken staan met elkaar in verbinding en stemmen hun
informatie op elkaar af door elkaar te activeren of af te remmen. Het is vooral het
limbisch systeem, bestaand uit onder andere de hippocampus en de amandelkernen, dat van speciaal
belang is voor de ervaring van emoties.
2. Het limbisch systeem
Verreweg het grootste deel van de verwerking van onze zintuiglijke indrukken in het limbisch systeem
vindt plaats buiten ons bewustzijn. De informatie bereikt het limbisch systeem eerder dan de neocortex,
waardoor wij ons pas bewust worden van deze indrukken, nadat zij al in het limbisch systeem zijn verwerkt,
compleet met bijbehorende emoties. Met andere woorden: onze hersenen ‘voelen’ al voordat wij ons
daarvan bewust zijn en bereiden ons al voor op gedrag voordat wij dat zelf weten. Dat gebeurt door de
aanmaak van adrenaline en andere activeringshormonen of dopamine en endorfine (dissociatiehormonen)
die ogenblikkelijk hun invloed doen gelden.
In het limbisch systeem zijn twee gebieden van belang bij de verwerking van emotionele gebeurtenissen.
Het betreft de hippocampus en de amandelkernen, die naast elkaar gelegen zijn.
Demusa Coaching & Training | bron: IKEV | Pagina 1 van 4
Toelichting
werking van het brein
Hippocampus
De hippocampus brengt de gezamenlijke feitelijke indrukken in kaart en plaatst ze in een betekenisvol
geheel. In deze samenhang slaat de hippocampus deze feiten op. Het goed functioneren van de
hippocampus is noodzakelijk om een gebeurtenis onder woorden te brengen. De hippocampus stelt ons
bijvoorbeeld in staat om te bepalen of de belevenissen kort of langer na elkaar hebben plaats gevonden en
weten we of herinneringsbeelden bij elkaar horen of niet. De hippocampus zet de herinneringen en
waarnemingen in een betekenisvolle context. Daarmee begrijpen we onder meer het verschil tussen
gevaarlijke en ongevaarlijke situaties. Verder is de hippocampus, evenals de neocortex, in staat om
impulsen te remmen. Een verminderd functioneren van de hippocampus kan ook leiden tot ongeremd,
impulsief gedrag, heftige emoties en mentale verwarring. Ook overbeweeglijkheid en hyperactiviteit
kunnen hiervan het gevolg zijn.
Amandelkernen
Naast de hippocampus liggen de linker- en rechter amandelkern. Zij zijn met elkaar verbonden en vormen
samen het amandelkernsysteem, ook wel de amygdala genoemd. De rechter amandelkern is vooral actief
bij negatieve emoties als angst. De amandelkernen bepalen of de binnenkomende zintuiglijke indrukken
belangrijk zijn of niet en koppelen er emoties aan, waardoor bepaalde indrukken gevoelens bij ons kunnen
oproepen. De amandelkernen slaan dus gevoelsinformatie op. Als de hippocampus niet werkt, dan kan ons
lichaam nog steeds heftig op een emotionele herinnering reageren. Onze amandelkernen vertonen deze
reactie ook wanneer wij ons niet bewust zijn van de herinnering.
De amandelkernen, het niet-bewuste geheugen, maken het mogelijk om gevoelens te herinneren en te
ervaren, zonder dat wij weten waarom. De rechter amandelkern speelt vooral een rol bij angst en is als het
ware een emotioneel alarmsignaal waarmee een vechtvluchtreactie op gang gebracht wordt, met een
verhoogde hartslag en bloeddruk, nog voor wij het gevaar gewaar worden. Dit gebeurt door de bijnieren
adrenaline en noradrenaline te laten produceren, waardoor de toch al geactiveerde amandelkernen nog
meer gestimuleerd worden. Hierdoor worden de angstreactie en de in gang gezette activering extra
versterkt. De amandelkernen kunnen dus via het onbewuste geheugen allerlei lichamelijke reacties
veroorzaken.
De amandelkernen geven deze informatie door aan ons bewuste denken in de neocortex, maar omdat er
meer verbindingen van de amandelkernen naar de neocortex lopen dan andersom, heeft de neocortex met
zijn gerichtheid op taal en logica en abstractievermogen relatief weinig invloed op deze gevoelens.
Wanneer er zeer hevige emoties optreden, kunnen de amandelkernen ook zorgen voor de productie van
endorfine. Deze morfineachtige stof heeft een verdovende werking en speelt een rol bij dissociatie.
3. Het ontstaan van een (posttraumatische) stressstoornis
De hippocampus en de amandelkernen zorgen samen voor een volledige herinnering van een emotionele
gebeurtenis, inclusief de gevoelens en beelden. De hippocampus kan de bewuste herinnering oproepen,
maar niet de emotie die erbij hoort. De amandelkernen kunnen ons de feitelijke herinnering niet feitelijk
laten ervaren, maar geven de emotionele herinnering ervan via de lichamelijke reacties door
(hartkloppingen, transpireren, gespannen voelen, ademhaling enz.).
Hersenonderzoeken hebben vastgesteld dat een zeer hoge amandelkernactiviteit (bij b.v. traumatische
stress) een verminderd functioneren van de hippocampus tot gevolg heeft. Zeer traumatische ervaringen
kunnen daarom vaak niet of moeilijk onder woorden worden gebracht. Een ander gevolg van een
verminderde hippocampusfunctie, die ook vaak optreedt bij posttraumatische stress, is een toename van
impulsiviteit. Dit kan zich uiten in zowel emotioneler reageren als impulsiever handelen.
Door de verstoorde hippocampuswerking kan de stressvolle/trauma-informatie niet worden opgeslagen in
het complexe geheel van het taalgeheugen in de neocortex met al zijn betekenissen en abstracties. Erover
Demusa Coaching & Training | bron: IKEV | Pagina 2 van 4
Toelichting
werking van het brein
spreken kunnen we dan ook nauwelijks of niet. De bij het trauma horende herinneringsbeelden, gedachten
en geluiden worden niet verwerkt en raken geïsoleerd opgeslagen buiten het bewustzijn van alledag.
De verhoogde activiteit van de amandelkernen stimuleert de productie van noradrenaline, wat de activiteit
van de hippocampus vermindert. De ervaring kan daardoor niet goed worden verwerkt en de beelden
worden als losse herinneringsblokken opgeslagen. Deze vaak heftige emoties zijn gevoelsherinneringen,
waardoor iemand met PTSS (Post Traumatische Stress Stoornis) angstig kan worden, het hart in de keel
voelen, hyperventilatie, buik- rugklachten, terwijl de persoon in kwestie niet begrijpt wat de oorzaak is.
Stressvolle, traumatische gebeurtenissen worden telkens met losse beelden en heftige gevoelens
herbeleefd zonder dat de neocortex hierop invloed uitoefent en zonder dat de herinnering wordt
opgenomen in het taalgeheugen. Verwerking kan niet plaatsvinden en de persoon zit gevangen in een
vicieuze cirkel. De amandelkenen zijn als gevolg van heftige ervaringen overgevoelig geworden en
reageren hyperactief op onverwachte of heftige indrukken. Door de bij behorende fysieke sensaties
vermindert het vertrouwen in het lichaam. Door een verstoring van de droomslaap nemen irritaties en
angsten toe. Alle activiteiten worden ondermijnd.
Onlangs is aangetoond dat mensen met chronische stress, zoals PTSS, een kleinere hippocampusinhoud
hebben. Het is inmiddels aangetoond dat onder invloed van stress een inkrimping van de hippocampus
plaatsvindt onder invloed van het stresshormoon cortisol, dat giftig is voor de hippocampus. Chronische,
traumatische, stress kan dus structurele gevolgen hebben voor de hersenen.
Demusa Coaching & Training | bron: IKEV | Pagina 3 van 4
Toelichting
werking van het brein
4. Psychotherapie heeft zin
Joseph LeDoux heeft onderzoek gedaan naar de relatie tussen het emotionele en het cognitieve brein. Hij
was een van de eerst die wist aan te tonen dat angst niet via de neocortex (het cognitieve brein) wordt
aangeleerd. Hij liet een belletje rinkelen waarna ratten een klein stroomstootje (pijnprikkel) kregen
toegediend. Zo gauw het belletje rinkelden verstijfden de ratten al, in afwachting van het stroomstootje. Net
als mensen die in traumatisch gebeurtenis hebben meegemaakt, bleven de ratten ( zelfs maanden na het
experiment) verstijfd van schrik zitten als het belletje klonk. Het is mogelijk deze ratten gedragstherapie te
onderwerpen teneinde hun te leren niet meer bang te zijn voor het belletje. De ratten kregen een continue
gerinkel van de bel te horen echter zonder dat dit werd opgevolgd door de stroomstoot. Op deze wijze kan
men een geconditioneerde prikkel doen uitsterven (Pavlov). Het experiment werd nog verder uitgewerkt.
Bij de bovenstaande ratten werd een deel van de neocortex operatief weggenomen. Na deze ingreep
reageerden de ratten ineens weer op het belletje, precies als voor de “gedragstherapie”.
Dit onderzoek heeft uitgewezen dat het emotionele brein nooit angstgevoelens afleert. Als het cognitieve
brein vernield wordt, of zijn werk niet goed doet of kan doen ( vermoeidheid, alcoholgebruik etc.) krijgt
angst direct weer de overhand. Alleen bij therapie waarbij het emotionele brein behandeld wordt, wordt
het limbisch systeem aangesproken zodat hiermee het cognitieve gedeelte daadwerkelijk goed kan
functioneren.
(LeDoux J.E. (1992) “Brain mechanismen of emotions and emotional learning.” ’Current Opinion in
Neurobiology.’ Bron: Uw Brein als medicijn, Scherban Schreiber)
5. Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR)
EMDR is een geprotocolleerde behandelingsmethode, ontwikkelt door de Amerikaanse psycholoog
Francine Shapiro. De methode is geschikt voor kinderen, jeugdigen en volwassenen die lijden aan
traumagerelateerde stoornissen, waaronder Acute Stress Stoornissen of Post Traumatische Stress
Stoornissen (PTSS). Vrij vertaald betekend het: Door oogbewegingen minder gevoelig maken en
verwerken. De methode is opgebouwd uit een aantal omgeschreven stappen.
Kort geschetst houdt EMDR het volgende in:
De cliënt concentreert zich op een maximaal negatief beladen beeld uit zijn herinnering en een daaraan
verbonden negatieve opvatting over zichzelf, met de daaraan gekoppelde emoties en lichamelijke
sensaties. Dit geheugenbeeld staat symbool voor het trauma. Tijdens het oproepen van dit beeld,
bewerkstelligt de therapeut voor afleiding door middel van:
• Voor de ogen van de cliënt heen en weer bewegende vingers van de therapeut.
• Tactiele bewegingen van de therapeut op bijv. de handen of de knieën van de cliënt.
• Geluidstonen via een koptelefoon die beurtelings in het rechter- en linkeroor zijn te horen.
Wanneer de cliënt geen spanning meer ervaart bij het beeld wordt op dezelfde wijze aan het beeld een
positieve opvatting, over zichzelf, gekoppeld. Het beeld is overigens niet geheel weg, maar de emotionele
lading en daarbij de fysieke respons is verdwenen. De methode geeft positieve resultaten en blijkt een
effectieve behandelmethode te zijn bij problematiek die is gerelateerd aan traumatische herinneringen.
De gedachte achter EMDR is dat er opnieuw een beeld wordt opgeslagen maar dit keer met een lichaam
met een laag adrenalinepeil en een rustige hartslag. Je zou het hele proces kunnen vergelijken met het
opslaan van een nieuw document op de computer. Je haalt het oude op, schrijft er iets bij of wist iets uit en
bergt het opnieuw op.
Demusa Coaching & Training | bron: IKEV | Pagina 4 van 4