juryverslag TF - Vlaams Theater Instituut

Juryverslag 2011-2012
We hebben Guy Cassiers een wormpje zien spelen, echt waar. En Wilfried Martens en
Willy Claes antieke helden, ook niet slecht. We zagen een toneelstuk over alles, en ook
niks of niks. Dingen met paardenzwepen, dingen met alleen maar stenen, dingen
waarbij je in slaap moest vallen, of dingen die je kon eten. We hebben veel gesmaakt,
en bleven minstens zo vaak op onze honger. Het jeugdtheater bijvoorbeeld: daar
springt tegenwoordig nog zo weinig uit de band, meneer. Beetje droevig beetje gek.
Maar kom, het kan niet alle dagen feest zijn. Vooral dood, rouw en afscheid bleken
het sterkst te leven. Zelfs Tom Lanoye legde zijn diepste ziel bloot.
We zochten onze weg naar stadhuizen, naar jeugdherbergen, maar vooral naar kale
parkings. Stationeert het theater zich steeds meer buiten de schouwburg? De
bankencrisis brak door, de kerk ging te biecht en het theater leerde preken, zelfs al
dansend. Maar vooral puur spelplezier nam een hoge vlucht. Voorstellingen willen
weer oprechte geschenkjes zijn, al dan niet voor kijklustigen, desnoods met gogo
girls. In de jaarlijkse strijd tussen de blote tieten en de blote pieten wonnen deze keer
wel de blote pieten. Vele mansbeelden werden geslecht, vele heren deden monologen.
Vrouwen deden het liever samen, en niet zelden met opmerkelijk resultaat.
Noem het een cliché van een oververzadigde jury, maar er was van alles wat. Wie
vindt dat het gesubsidieerde theater eenheidsworst is geworden, moet dringend wat
breder leren eten. Er was kindertheater met speculoos, sociaal-artistiek toneel met
Tsjechov, performance met luchtbellen, dans rond een striptekenaar, virtueel
belevingstheater met spitstechnologie... Of het niet allemaal wat veel aan het worden
is? Zeker wel. Of toch als ons het gevoel bekruipt dat er steeds meer fabrieksmakelij
tussen steekt. Worst om de worst. En intussen werden er weer dikkere en dikkere
subsidiedossiers geschreven voor minder en minder subsidies...
Een keuze voor inhoud en soberheid
Als jury 12 rozijnen uit de pap mogen halen, na in totaal 254 geziene producties tussen
1 mei 2011 en 30 april 2012, blijft een dubbeltje op zijn kant. Bewust hebben we
gekozen voor een festivalselectie die de podiumkunsten begrijpt als een brede waaier,
en die zowel ingewijde als niet-ingewijde publieken kan aanspreken én verrassen.
Voorstellingen die het verschil maken, hoeven niet al het bekende op de helling te
zetten. Ze hoeven de zaal niet radicaal te verdelen. In een tijd waarin artistieke
verbeelding steeds meer terrein verliest op de koers van de euro, lijkt de uitdaging
voor Het Theaterfestival ons veeleer om publieken te proberen verenigen – zodat we
met genoeg zijn als het er echt om begint te spannen. Als er één verworvenheid op het
spel staat, ook binnen de podiumkunstensector, dan wel solidariteit. Als er vandaag
één zaak nodig is, dan wel één gedeelde zaak.
Daarom hebben we niet gekozen voor Hebzucht van Braakland/ZheBilding of Violet
van Meg Stuart: voorstellingen waarover rabiate voor- en tegenstanders in de jury
bijna slaags raakten. Een zinvoller streefdoel dan voor elk wat wils, leek ons alles voor
eenieder. We geloven dat de meeste geselecteerde producties die gemeenschappelijke
aanspraak hebben omdat ze zich uitspreken over levensvormen en publieke
vraagstukken die zich net vandaag sterk opdringen, en dat doen in een vorm die blijk
geeft van stijl, ambacht en oorspronkelijkheid. Het gaat ons om die combinatie.
‘Vernieuwing’ is in onze podiumkunsten lang louter een vormkwestie geweest. Vele
geselecteerde voorstellingen maken het verschil omdat ze ook iets nieuws te vertellen
hebben, onze kijk verdraaien. Hun inhoudelijke diepgang en complexe denken zijn een
voorstel voor een theaterveld waarvan de blik vaak niet voorbij de eigen evidenties
raakt.
Verder valt aan deze selectie op dat vele producties hun verhaal vertellen met relatief
weinig middelen. Er spreekt een groot minimalisme uit, een hernieuwde concentratie
op de naakte performer en zijn eigen instrumenten. Back to basics, zeg maar: stem,
spel, lichaam, kunde. Is het een vorm van ecologie? Een bevraging van de luxe, de
overdaad, de mediatisering die onze bestaansvoorwaarde zijn geworden? Deze makers
verstoppen zich niet achter toeters en bellen, maar spreken de zaal direct aan.
Conceptualisme heeft even zijn beste tijd gehad, spelplezier en generositeit komen
weer voorop. Het theater waar wij voor kozen, schuift dichter bij zijn publiek, soms
ook letterlijk. Op zoek naar ontroering, naar een rechtstreeks spreken en raken.
Geen repertoire in deze selectie? Dat klopt. Al worden er weer meer klassiekers
gespeeld dan een paar jaar geleden, we hebben ons tijdens meerdere van die
repertoirevoorstellingen oprecht afgevraagd waarom. Ze dwingen zo weinig hun
noodzaak af. Je voelt het gesprek erachter niet. Waarom nu? Wat wil er met al die
Grieken en die Russen verteld worden? Deze selectie werpt een heel andere blik op hoe
het theater met ‘erfgoed’ kan omgaan. Vele voorstellingen hebben de vorm van een
retrospectieve. In tijden van onveiligheid, streng bewaakte grenzen, politieke retoriek
en neoliberale oppermacht blikken ze terug op wat we onderweg verloren zouden
kunnen hebben aan gemeenschapsgevoel, socialistische idealen, verenigingsleven,
gedeelde religiositeit. Is dit heden een onvoltooid verleden of is it going to get worse
and worse? In elk geval spiegelt deze selectie een Europa op de wip tussen zijn rijke
culturele verleden met zijn grote sociale verworvenheden, en een toekomst waarin het
hard geconfronteerd dreigt te worden met de effecten van zijn eeuwige
vooruitgangsgedachte. Kom maar af, u zal het zien.
Bert Anciaux, senator en ex-cultuurminister
Eddie Guldolf, programmator C-mine Genk
Geert Overdam, directeur Theaterfestival Boulevard, ‘s-Hertogenbosch
Kristien De Proost, theatermaker bij Tristero
Wouter Hillaert, theatercriticus De Standaard en rekto:verso
Selectie Theaterfestival 2012
ONVOLTOOID VERLEDEN – Toneelhuis / Olympique Dramatique
Tegen een massieve wand vol geklasseerde levens, waarschijnlijk het meest treffende
decor van afgelopen seizoen, spelen Tom Dewispelaere en Jan Decleir het relaas van
moordenaar Noël Catrijsse. Met een uiterste spelconcentratie en tegelijk met sprekend
gemak maken ze van Claus’ laatste roman een whodunit waarvan de dader er al zit.
Alleen, wie is hij nu precies? Onder kaal licht, bijna roerloos, ontpopt Onvoltooid
verleden zich tot een psychologische thriller. Zo typeert de voorstelling het proces van
zovele publieke ‘monsters’ vandaag: zij zweten in hun eentje de trauma’s van een hele
samenleving uit. De jury had uit het voorbije Toneelhuis-seizoen zowat elke creatie
kunnen kiezen, maar viel voor het radicale vakmanschap waarmee Onvoltooid
verleden aantoont hoe snel we geneigd zijn een gebroken mens te geloven.
LAND’S END – Berlin
Ook het makersduo Bart Baele en Yves Degryse ensceneert een gerechtelijk onderzoek
waarin verwarring het wint van de waarheid. Half documentair, half fictief openbaart
Berlin vele perspectieven op één partnermoord in het Frans-Vlaamse grensgebied, via
alweer een uitgekiende filmmontage gespreid over meerdere schermen. Deze keer
zorgen prangend acteerspel en een installatieparcours met ontluisterende machines
voor nog een extra laag. Hoe absurd kunnen grenzen zijn? Voor de jury is Land’s End
een mooi voorbeeld van hoe kleinmenselijke verhaaltjes via coherente vormingrepen
een heel wereldbeeld kunnen gaan bevragen: met name hoe lijntjes op een landkaart
hele bedenkelijke werkelijkheden creëren, en al even strikte vakjes in ons hoofd. Berlin
zuigt je in een uniek staaltje vertelkunst.
SAN FRANCISCO – De Warme Winkel
Er blijken vele manieren om de bankencrisis te ensceneren, maar niemand doet het
met zo’n vitalistische en zelfkritische spirit als De Warme Winkel. Op een lege scène
(alle subsidies zijn over de balk gegooid) betuigen Vincent Rietveld en Mara van
Vlijmen hun medelijden met topbankiers, leggen ze de essentials van de financiële
kortsluiting uit vanuit een middeleeuws dorpje en gaan ze het algehele crisisgevoel te
lijf met rauwe poëzie en een weldadig je m’en foutisme. Met een wonderlijke
beheersing van vele speelstijlen bewijst San Francisco dat een pientere
maatschappelijke analyse over megalomanie en schuld niet in tegenspraak hoeft te zijn
met een bijzonder prettige publieksvriendelijkheid. De jury looft De Warme Winkel
voor zijn kunde om met niets in handen een voorstelling te maken die voorbij de crisis
denkt.
KRENZ – De Koe
Willem de Wolf maakte het pareltje van deze selectie: een (auto)biografische terugblik
op de idealen én de verstarring van het communisme. Met niet meer dan een paar
foto’s licht het nieuwe Nederlandse lid van De Koe het geval Egon Krenz uit. Krenz was
de eeuwige tweede onder Honecker in de DDR, en zag uiteindelijk als kersverse
staatsleider de Muur vallen. Wat wij daarmee te maken hebben? Krenz is niet alleen
de Bildungsgeschiedenis van De Wolf zelf, maar ook die van Europa: de kroniek van
een vergeten alternatief. Met zijn doordachte pen, maar ook met zijn authentieke
persoonlijkheid op scène blijkt De Wolf een van de fijnste recente aanwinsten voor de
Vlaamse podiumkunsten. Zo ontwapenend, zo wereldwijs, zo vol noodzaak zie je
theater zelden gemaakt worden. De jury viel voor Krenz als één blok.
RAYMOND – KVS
Ook Raymond is een biografische solo over een levensbepalende vader-zoonrelatie.
Tegelijk sober en smakelijk, zelfverzekerd en relativerend kruipt Josse De Pauw in de
rol van nationaal voetbalmonument Raymond Goethals. Over voetbal komen we
nochtans weinig te weten, over zingeving des te meer. Raymond vat dat ene moment
dat een heel bestaan kan bestemmen, in een vorm waar niets op af te dingen valt. De
cirkelende schriftuur van Thomas Gunzig getuigt van even veel lef als ambacht, en
regisseur Manu Riche vertaalt die naar een straf, strategisch scènebeeld. De Pauw zelf
toonde zich ook al in Duister hart en Boot en berg in bloedvorm, maar Raymond
sprong er voor de jury uit als de ware tour de force: het verkopen van een tweetalige
levensles als roerend verteltheater. Eenvoud is het wapen van de grootmeesters.
IT’S GOING TO GET WORSE AND WORSE AND WORSE, MY FRIEND
– Lisbeth Gruwez / Voetvolk
De derde solo in deze selectie gaat over retoriek, maar doet dat zonder woorden.
Geïnspireerd door preken van de ultraconservatieve ‘televangelist’ Jimmy Swaggart,
evoceert choreograaf Lisbeth Gruwez de corporele overtuigingskracht van het hoge
woord. Eerst met bescheiden gestes die de lucht bewegen, daarna met steeds meer
extase van het hele lijf, uiteindelijk als geweld op zich. Retoriek is een kwestie van
ritme, controle en uiterste precisie, zo tonen de bezwerende gebaren van Gruwez op de
soundscape van Maarten Van Cauwenberghe. Zelden hebben beeld, beweging, licht en
geluid elkaar zo sterk bewapend. Het maakt van It’s going to get worse and worse een
precieus meesterwerk, dat de jury in een bijna magische toestand heeft weten te
zuigen. Tegelijk geeft Gruwez weer inhoud en verhaal aan virtuositeit.
A LOUER – Peeping Tom / KVS
Als de waarde van dans en theater erop neerkomt dat ze de wereld confronteren met
parallelle werkelijkheden, dan toont A Louer zich daar het summum van. In een
grootse wachtkamer met brede divans, hoge rode gordijnen en zwart-wit geblokte
tegels transformeert landerigheid zich tot een erg actieve geestelijke verbeelding: de
Koreaanse dienstbode ontdubbelt, één zetel slokt zijn gasten op, mensen krabbelen
rond als ratten... De filmische suggestie van deze beelden is legio, maar hun ware
kracht ontlenen ze toch aan erg begiftigde live dans, en aan hun inspiratie uit opera en
acrobatie. Tegelijk blijft A Louer uiterst persoonlijk. Wat de jury er vooral in
waardeert, is hoe Peeping Tom het danstheater op wervelende wijze democratiseert:
het palmt het podium in als een kijklustige vrijruimte voor wat mogelijk is.
Entertainment met een twist.
CESENA – Rosas / graindelavoix
Met Cesena breit Anne Teresa De Keersmaeker een risicovol, maar wondermooi
vervolg aan En Atendant, waarmee Rosas vorig jaar op Het Theaterfestival stond.
Toen vormde een avondlijke troost de basistoon, hier is het een delicaat
ochtendgloren. Dertien dansers en zes zangers vervloeien met elkaar alsof het niets is:
ze uiten de hoop op een nieuwe gemeenschap, met simpele medemenselijkheid als
krachtbron. Zelfs instrumenten zijn achterwege gelaten. Dat typeert voor de jury het
volgehouden pad van De Keersmaeker – meer dan wie ook van haar generatie – naar
de heruitvinding van zichzelf in een spirituele ecologie. Tegelijk mag de inbreng van
Björn Schmelzer van graindelavoix geenszins onderschat worden. Artistieke fusies als
Cesena, van artiesten voor wie vorm en inhoud heilige doelen vormen, zijn
uitzonderlijk.
DE PIJNDERS – Cie Cecilia / De Werf / Antigone
Een heel andere gemeenschap, naar gewoonte een tikje meer nostalgisch, zet Arne
Sierens op scène in De Pijnders. Zes mannen en drie mannelijke muzikanten, zowel
kiekenborstjes als echte venten, geven lucht aan wat de kleine dorpsgemeenschap
benauwt en adem geeft: hun alles weten van allen, hun vereende draagkracht voor
elkaar. Op niet meer dan een kantelende evenwichtsplaat – alweer een knap decor van
Guido Vrolix – krijg je de precaire samenhang van het Vlaamse verenigingsleven te
zien. En hoe. Wat deze robuuste spelersgroep met Johan Heldenbergh en Dominique
Van Malder inboet aan verfijning, wint hij aan likkebaardend spelgenot. Meer dan ooit
weet Sierens goud te maken van de wisselwerking tussen individuele branie en
collectieve pijn. De jury kreeg een krop, en heeft luid gelachen. Ontroering heet dat.
HET FANTASTISCHE LEVEN VAN DE HEILIGE SINT-CHRISTOFFEL
ZOALS SAMENGEVAT IN TWAALF TAFERELEN EN DRIE LIEDEREN
– De Werf / Silence Fini
Ook Simon Allemeersch grijpt, samen met Barbara en Stefanie Claes, terug naar het
tanende gemeenschapsgevoel van religieuze folklore. De legende van patroonheilige
Sint-Christoffel, beschermheer van reizigers tegen van alles en nog wat, vormt de
brede korf waar de makers hun meest burleske fantasie op loslaten. Resultaat: een
reeks beeldende acts die de verrassing van dit seizoen opleveren. Niet alleen de
makershouding van dit trio – een frisse combinatie tussen persoonlijke noodzaak en
aandacht voor niet evidente maatschappelijke thema’s – vindt de jury een voorbeeld
voor het hele (figuren)theater. Net zo overtuigend is het verhaal dat al deze art brutpoëzie uitdraagt: ons onveiligheidsgevoel is gewoon een sociaalpsychologische
instelling. Een (concert)voorstelling die schuurt en toch breed toegankelijk blijkt: het
kan wél.
GIJ DIE MIJ NIET ZIET – KVS
Weet je wat ons aller probleem is? We maken onszelf van alles wijs in ons hoofd, en
noemen dat ‘de wereld’. Gelukkig zijn er Wim Helsen en Bruno Vanden Broecke om
ons dat zielige mechanisme subtiel en toch ontegensprekelijk terug te spelen. In Gij die
mij niet ziet zitten beide rasperformers in een besloten huiskamertje als tussen twee
dove oren. Tegen elkaar op fabuleren ze over de onwerkelijke schone Natasha, die ze
straks zullen verleiden met elk hun beste zelf. Al lijkt hun openingsdialoog louter
absurd, hij blijkt uiteindelijk het fundament van een spitse opbouwende tekst, die een
hele rist maatschappelijke problemen herleidt tot onze eigen mentale onzekerheid.
Bandeloze comedy meets breekbaar theater: voor de jury is Gij die mij niet ziet een
verraderlijk eenvoudig kleinood gebleken, met een paar memorabele scènes.
DIT IS ALLES – HETPALEIS
This is all was niet eens een overdreven titel, toen Aidan Chambers hem in 2005 boven
zijn nieuwe jeugdroman zette. Met de zelfgerichte nieuwsgierigheid van een bakvis en
de wijsheid van een doorleefde moeder laat zijn hoofdpersonage Cordelia Kenn zich
uit over vele thema’s, de liefde voorop. Marieke Dilles en Femke Heijens hebben zich
voor hun podiumbewerking natuurlijk moeten beperken, maar deden dat niet in hun
gekozen vormen. Dit is alles gebruikt filmbeelden, geschreven lijstjes en citaten op de
overhead. Het resulteert in een van die zeldzame jeugdvoorstellingen waarin een
sprekende vorm ook een verrijkende inhoud dekt. Dilles beweegt zich tussen al die
frisse gedachten als een vis in het water, en snoert scène per scène je keel strakker toe.
Van zoveel complexloosheid kwam de jury gereinigd buiten.
Selectie uit Nederlands Theaterfestival
De jury koos ook twee voorstellingen uit de selectie van het Nederlands
Theaterfestival:
BLOED&ROZEN – Toneelhuis
BIMBO – Theatergroep Boogaerdt/VanderSchoot
Selectie Circuit X 2012
TWEE MEISJES EN EEN SCHURK – Mieke Laureys en Annelore Stubbe /
Ensemble Leporello
Los gebaseerd op de Griekse mythe van de zussen Procne en Filomena, vol seksueel
vergrijp en kindermoord, zoekt deze beeldende productie de maximale spanning van
vier lakens, twee emmers slijkwater en een tobbe. Jonge makers Mieke Laureys en
Annelore Stubbe weten ze uiterst helder uit te wringen tot een prangend fysiek portret
van een getroebleerde zusterliefde.
JAKE & PETE’S BIG RECONCILIATION ATTEMPT FOR THE DISPUTES
FROM THE PAST – Jakob en Pieter Ampe / CAMPO
Twee grote jongens die elkaar in het gezicht gaan schreeuwen en niets liever doen dan
elkaar in te kleine dozen proppen: dat is de speelse sfeer die de broers Ampe een uur
lang installeren. Hun uitgestreken gezicht en hun ongecompliceerde omgang met het
geldende dansdiscours is daarbij hun grootste wapen. Absurd, charmant, ontroerend:
Jake & Pete is het allemaal.
DE VERLEIDING – Maarten Westra Hoekzema / unm
Met de overtuigingskracht van een goeroe in pak doet Maarten Westra Hoekzema je
splijtende tips aan de hand: hoe bereik je het ultieme succes, hoe verleid je de vrouw
van je dromen? Even grappig als clever speelt De verleiding met het format van de
vlotte presentatie, om je uiteindelijk toch met de nodige vragen achter te laten.
Onderhoudend als comedy, en toch.
WINTERLICHT – Thomas Janssens / Fernweh / De Tijd
Literaire hoogstandjes van Jeroen Brouwers ensceneren zonder de veiligheid van
heldere personages: wat Thomas Janssens doet, is voor jonge makers minstens
gedurfd. Zijn grote troef is de rust en de natuurlijke articulatie van zijn spel. Brouwers’
genuanceerde gedachten doen de rest. Winterlicht bewijst dat bestaand materiaal
bewerken geen toegift is, maar een kunst.
HET FANTASTISCHE LEVEN VAN DE HEILIGE SINT-CHRISTOFFEL
ZOALS SAMENGEVAT IN TWAALF TAFERELEN EN DRIE LIEDEREN
– De Werf / Silence Fini
Zie hoger.