POSITIEF - Stichting Limburgse Componisten

LUISTERTIPSBIJCD‘POSITIEF’
(volgensAndréStolwijk)
Debedoelingvandezeluisterhulpenis:aanknopingspuntentegevenbijhetluisterennaarde
dikwijlsongewoneklankenvandezeeigentijdsemuziek.Geenkijkjeindekeukenvande
componist,omteontdekkenhoe-het-gemaakt-is,maar‘hulpen’bijhetopmerkenvanwater-klinkt:
bretelsvoordeoren.
1. VaterunserimHimmelreich
Eenpartitapiccolaisdeoudevormvaneenvariatiewerk:hierzeskleineomspelingenvan
eenoudkerklied.
Jehoeftalleenmaartelkensdemelodietevolgen,dieaanhetbeginincanon[metkwartenin
derechterhand]wordtvoorgesteld.
2. Paulominusabangelis
5kortemuzikalemeditatiesoverdegedachte,datdemensen[volgensdegeciteerde
psalmtekst]nauwelijksvoorengelenzoudenmoetenonderdoen,hetoverdenkenwaardin
hetlichtvandebarbarijeninonzetijd.Deel1,3,en5zijnbicinia,eenoudevormvaneen
twee-stemmigecompositie,hierondersteunddoorpedaal[het‘voetenwerk’vanhetorgel].2
en4zijneenzachteeneenluideinterruptie,beidemeteensamenspelvantoontrossen:
clusters.
Kiestelkenseen[meestallange]toonuitenregistreerwanneerdieterugkomt,ganaareen
volgendetoonalsjewilt:zohebjeeenleidraadaandehandwaarvanjeallerleiandere
muzikalegebeurtenissenofmededelingenalsvanzelfzultkunnenopmerken.
3. Melodielangoureuse
LangoureuxbetekentinhetFranssmachtend:eengemoedstoestandvanverlangen,
hunkering,begeerte,diezichingolvenbeweegt:
himmelhochjauchzend,zumTodebetrübt.
Diegolvende,‘aanhalige’bewegingenhoorjeinde‘capriolen’vandedwarsfluit,de
onderliggendespleenofWeltschmerzkunje–indiengewenst-terugvindenindezoet-zure
accordiekvanhetbegeleidendeorgelspel.
4.Rabot
Rabotiseenoudenaamvoorsluis,-eenwaterkering,alleenhaddiegeendeuren,kondus
nietopen,werdafgeslotenmeteenopeenstapelingvanbalken,omhetwatererachternaar
believenhoogtehouden.Slangengebruiktditgebeurenalsgrondvormvoorzijnmuziekstuk.
Merkopdater(groepenvan)tonenzijndiehardnekkigophunplaatsblijven,tegenhouden,
o[b]stinaatzijn;danontdekjealsvanzelfanderetonendie‘erlangswillen’,proberente
passeren,willenontsnappen,opzoekzijnnaarvrijeuitloop.
Ditspelvan‘komtniksvanin’tegenover‘maarikwiltoch’neemtsteedsandere[vooralook
ritmische]vormenaan.
5. AveMaria
Tallozecomponistenhebbenzich-metwisselendsucces-aandetekstvanhetweesgegroet
‘herangemacht’.Huwelijksmissenwerdenonderdiezangafgeslotenmetdebloemlegging
doordebruidbijhetMariabeeld,een‘onderonsjetussenvrouwen’.Gounodplaktezijn
melodiebovenBach’spreludeinC,Schubert’sversiewordtgeweldaangedaan,doordatmen
deorigineleLatijnsetekstonderdiens[eigenlijkwatsombere]melodieprobeerttewringen.
Dehierklinkendetoonzettingheefteenonverbloemd-weldadigromantischidioom,waarde
zangeresprachtigvrijuitopinspeelt.Letopdeklassiekeherhaling:diekomt–zoalshet
hoort-bijSanctaMaria,zozaljedeanderemelodischemotievenvanhetbeginalsvanzelf
terugherkennen[enkunjeooknogdezijdenlingerie-registratierondNuncetinhora
opmerken!].
6. 5CanonsuitChoralbüchleinop.150
Hetkoraalvoorspelheefteennogalpragmatischeoorsprong:depredikantgeeftinde
kerkdiensteentezingenliedop,enterwijldegelovigendatinhetzangboekopzoeken
preludeertdeorganistalvastopdetezingenmelodie.Datlaatstewerdeenheeleigen
kunstvorm,dooro.a.Bachinallemogelijkhedenuitgebouwd.Eenvandiemanierenis:het
kerkliedwordtbegeleiddoorzichzelf[incanon]ofwordtvergezelddoormotievenuitde
melodieinvormenvanimitatie[stukjesmelodiedieelkaar‘nadoen’].
Omdemuzikalevoortgangoptemerkendoetmenergoedaanzichmetdeorenvastte
houdenaandemelodievanhetkerklied.Dankomtdebegeleidendemuzikalecontext
spontaanlangszij.
7. GameIIIvoortrompetenorgel
Erwordtinditmuziekstukgespeeldmetdevelemogelijkhedenvanzowelorgelalstrompet.
Daarkomtnogbijdatdecomponistveelmuzikalegegevensslechtsglobaalnoteertende
concreteinvullingisovergelatenaandespelers[watdusinelkeuitvoeringanderskanzijn].
Detrompetkan-bovenallesuitklinkend-tintelendemelodieënzingen,kortestaccatoklankenafstoten,eenratelenderrrrinflatterzungeproduceren,razendsnelleloopjes
afwisselenmetbredebewegingenofmilitair-achtigesignalen.Hetorgelmetzijnvele
registersheefteenregimentaanmogelijkheden:vanromantischesamenklankentotfel
passagewerk,vaneenfijnzinnigeweergavevantereziele-roerselentotgrofgeweldin
donderendeclusterblokken.
Descherpgefocustetoehoorderzalsnelontdekken,dathetmuziekstukisopgebouwduit
tableaux[zojewilt:schilderijtjes]:elkheefteeneigenkarakter/kleur,eeneigenbeweging,
presenteerteenuniekekleinegebeurtenis.Probeervoorjezelfvasttestellenwanneerzo’n
nieuwtableaubegint[wáárdenadenzitten]omvervolgenstegenietenvanwatjetelkens
wordtvoorgeschoteld.
8. DrieChroma’sop.66
FerruccioBusoniroeptalin1906componistenopomvooriedernieuwwerkeigenregels
optestellenzodatelkmuziekstukookdooreigenvormeenunicumwordt.Vormmaaktdat
hetmuzikaalmateriaalzowordtgeorganiseerddateengeordendemededelingontstaaten
deluisteraardiekanervarenalsbetekenisvol.EenchromaisvoorSarseensoortafgrenzend
kaderwaarbinnenhijzijnverhaalvertelt:eenopeenvolgingvan12-tonen,dietelkenseen
halve[chromatische]toonhogeroflagerwordtgeplaatst.Χρωμαbetekentwelkleur:kleur
bekennendcommunicerenmetmuziek.
1.Houjevastaandeinhalvetonenafdalendelijnen,danhoorjevanzelfde[nogaltonale]
bewegingenerboven.2.Detoneninhetpedaalzijneenleidraad[richtsnoer]voorjeoren.3.
Merkopdatersomstonenstilletjes[chromatisch]wegsluipen,omdandaarna[toch]weer
naarelkaartoetekruipen.
9.Circusmuziek[eenkleineRapsodie]
Rapsodiekomtvanραπτωaan-elkaar-naaienenωδηliedofgezang.Eenrapsodieisduseen
soortvanmuzikalelappendeken.Metkortefragmentenachterelkaarwordthier
gepresenteerdwatjemethetorgelallemaalkunt.
Maardangeeftdecomponistjeookeenvrijbriefombijhetluisterenjefantasieervrolijkop
lostelaten.Hoorjeaanbegineneindetrippelendeen/ofbreeduitsloffendevoetstappen?,er
wordtgespeeldmetderuimte,ergensisereenflardvantoccata-achtigtoetsenwerk,eneen
stiltezoekendemeditatie,eendansje?ikhoorooktegenheteindtweemaaldedraaimolen.
Enjij?Zoekhetvoorjezelfuit!
10.Bagatelle
Bagatellestaatvoorietskleins,[misschiennaarIt.baca:eenkleindruifje];weherkennenhet
inbagatelliseren=alsonbeduidendafdoen.Dusgeen[zoalsookheten]uitdragerijin
Kerkrade,restaurantinRaalteofeenmetrostationinToulouse.Hier:eenlichtverteerbaar
muziekstukje.
Hetbegintmeteenyel-achtigloopje[indetrantvanHeyaJanBols]datbijnasteeds(alis’t
somsookstruikelendenuit-de-pas)aanwezigblijft.Daarbovenverschijnteenmotiefdat
hardnekkigpogingendoeteenmelodieteworden,maar’tnietredt.
11.SenzaScampo
Technischgesprokenontplooithetmuziekstukzichopverschillendeniveaus:-langzaam
vullensteedsmeertonendetijdspannedieeerstaanstiltewastoebedeeld;-ookwordthet
toonspectrumnaarsteedsgroterehoogteuitgebreid–ensteedsmeerregistersworden
ingezetwaarmeehetklankvolumetotorkaansterktegroeit.Dankrijgthetritmevande
klankeruptiesdeoverhand,maarhetloopt–bijalleoorverdovendekrachtpatserij-opniets
uit:deterugkeernaardestiltesvanhetbeginisonvermijdelijk.
Hieralleennogwatpersoonlijkeontboezemingenteraanvulling.Realiseerjejedatstilte,
naastintiemenvertrouwd,ookheeldreigendenbeangstigendkanzijn.Endatherhaling,
methoeveelkrachtgebracht,ookmachteloosheidtentoonkanspreiden.Enwieietsvoor
ogenwilhebben:Debevingeneneruptiesvaneenvuurspuwendevulkaan,diejehuisen
haardopvreet,enjijkanalleenmaartoekijken.