In dit document vindt u informatie omtrent de belangrijkste ziekten

In dit document vindt u informatie omtrent de belangrijkste ziekten waartegen reizigers en
risicogroepen tegen gevaccineerd worden.
Belangrijk om te weten is dat mensen die, beschermd of onbeschermd, afreizen naar het buitenland,
met name naar Azië, Afrika en Zuid-Amerika, een groter risico lopen op problemen waartegen niet
gevaccineerd kan worden. U moet denken aan (verkeers)ongelukken in drukke steden of risicovolle
gebieden (hoogte, water), ziekten die ook in Nederland voorkomen (hart- en vaatziekten, problemen
met medicatie, psychische problemen) en ziekten waartegen niet gevaccineerd kan worden (malaria,
reizigersdiarree, dengue, et cetera). Soms is repatriëring (terugkeer naar Nederland per vliegtuig) het
gevolg.
Hier volgen de belangrijkste ziekten waartegen gevaccineerd kan worden. Ze worden genoemd op
volgorde van waarschijnlijkheid dat u wordt ingeënt tegen één of meerdere van deze ziektes.
Hepatitis A
Hepatitis A is een vrij acute leverontsteking veroorzaakt door het hepatitis A virus. Overdracht vindt
plaats van mens op mens en voornamelijk via ontlasting (besmet voedsel/water). Indien de
hygiënische omstandigheden (sanitair, keukens/restaurants, huishouden) slecht zijn loopt u risico. In
Nederland komt de ziekte nog steeds voor, 20 op de 100.000 mensen per jaar.
Bij zuigelingen en meestal bij kinderen tot 5 jaar verloopt de besmetting vrijwel zonder symptomen.
Met name volwassenen worden ziek. Na enige dagen van koorts, misselijkheid, vermoeidheid en
verminderde eetlust volgt een periode van geelzucht. Het acute beeld duurt 2-3 weken, het herstel
enige maanden! In 1% van de gevallen is het beloop ernstig, soms met de dood tot gevolg, met name
bij ouderen. Hepatitis A kent geen chronisch dragerschap, d.w.z. de infectie gaat altijd over.
Met twee vaccinaties bent u >25 jaar, en waarschijnlijk levenslang, beschermd.
DTP
‘DTP’ is geen ziekte, maar het vaccin tegen drie ziekten: difterie, tetanus en polio. Difterie is een
acute infectieziekte door een bacterie die door druppeltjes (hoesten, niezen) wordt overgedragen en
met name bij kinderen 5-14 jaar infecties geeft van mond en keelholte (kroep), onbehandeld vaak
ernstig. Bij volwassenen treedt difterie als huidziekte op in de tropen.
Tetanus is een acute, vaak fatale ziekte die wordt verzaakt door een bacterie, die wereldwijd
voorkomt in straatvuil, grond en menselijke en dierlijke darmen. Misschien bent u zelf wel eens
opnieuw ingeënt tegen tetanus bij een snij- of schaafwond. Het toxine (gif) wat de bacterie
produceert werkt verlammend op de zenuwen en dus de (ademhalings)spieren wat gepaard gaat
met spierkrampen (tetani) en uiteindelijk hartstilstand.
Polio wordt veroorzaakt door een virus, die door voedsel en water overgedragen kan worden. Dit
ziektebeeld leidt tot verlamming van ledematen en uiteindelijk spasticiteit.
In Nederland worden kinderen gevaccineerd tegen DKaTP (de Ka is van kinkhoest) volgens het
Rijksvaccinatieprogramma.
Indien u als kind volledig bent gevaccineerd en u bent ouder dan 18 jaar dan volstaat één extra
vaccinatie die vervolgens 10 jaar geldig is. Voor onvolledig gevaccineerden gelden andere schema’s
met meerdere prikken.
Buiktyfus
Buiktyfus wordt veroorzaakt door een bacterie van de Salmonellafamilie. Infectie wordt
overgedragen door besmet voedsel of water. Vanuit de darm kan de bacterie zich verder door het
lichaam verspreiden. Eén tot drie weken na besmetting (incubatietijd) treedt een beeld op met hoge
koorts, buikpijn, braken en diarree met of zonder bloed of juist obstipatie. De infectie kan behandeld
worden met antibiotica. Onbehandeld sterft 1 op de 10 mensen.
Risicogroepen zijn mensen die maagzuurremming hebben door operatie of medicatie, reizigers met
vaat- of klepprothesen, mensen met een verminderde weerstand door bijv. HIV of reizigers die door
de wijze van hun verblijf verhoogd risico lopen. Indien u langer dan 2 weken in een hoogrisicogebied
verblijft komt u reeds in aanmerking voor deze vaccinatie.
Het vaccin is eenmalig en biedt een bescherming voor 3 jaar. Het vaccin kan slechts tussen de 30-70%
van de buiktyfusinfecties voorkomen.
Hepatitis B
Hepatitis B wordt ook veroorzaakt door een virus, die de lever infecteert. Echter, dit virus wordt met
name overgedragen door contact met bloed (seksuele activiteit, piercings, tattoo’s of scheren bij de
lokale kapper!). Ook overdracht van moeder op kind tijdens de geboorte is een bekende oorzaak. In
minder ontwikkelde landen is hepatitis B endemisch, een groot probleem.
De tijd tussen besmetting en ziekte is tussen de 2-6 maanden. Patiënten hebben last van
vermoeidheid, koorts, spierpijn, verminderde eetlust en geelzucht. De meeste mensen genezen na
een acute infectie binnen 6 maanden. Echter, ongeveer 5% van de mensen blijft drager en dus wordt
de infectie chronisch, met name bij kinderen wordt het virus slecht geklaard. Chronische hepatitis B
kenmerkt zich door opvallend weinig klachten. Echter, de leverontsteking gaat door en leidt tot
levercirrose (verbindweefseling van de lever) en er is een verhoogde kans op leverkanker. De
diagnose wordt gesteld middels een bloedtest. Chronische hepatitis B is te behandelen met antivirale
middelen, maar de kans op genezing is klein.
Sinds januari 2003 was hepatitis B vaccinatie opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma voor
pasgeborenen waarvan één of beide ouders afkomstig waren uit een land waar hepatitis B veel
voorkomt. Ook kinderen van HbsAg positieve moeders en het syndroom van Down ontvangen via het
Rijksvaccinatieprogramma deze vaccinatie. Echter, sinds 1 augustus 2011 worden alle in Nederland
geboren kinderen ingeënt tegen hepatitis B (combinatievaccin met DKTP-Hib). Daarom adviseren we
als huisarts meestal ouders van reizende kinderen, geboren voor 1 augustus 2011, het
combinatievaccin tegen Hepatitis A én B (Ambirix). Ook volwassenen die door hun activiteiten in het
buitenland een hoog risico lopen op hepatitis A en B wordt het combinatievaccin aanbevolen
(Twinrix).
De vaccinaties bestaan doorgaans uit 3 prikken; op maand 0, 1 en 6. Er zijn afwijkende schema’s voor
last-minute reizigers. Drie injecties gelden ook voor het combinatievaccin, behalve bij kinderen <15
jaar, namelijk twee prikken.
Mensen die in aanmerking komen voor vaccinatie zijn alle personen die langer dan 3 maanden op
een bestemming verblijven waar hepatitis B veel voorkomt, immigranten en partners die reizen naar
hun land van herkomst en alle personen die over het algemeen een verhoogd risico lopen
(activiteiten met kinderen, gezondheidszorg, bouwprojecten, seksindustrie, piercings/tattoo’s in het
buitenland et cetera). Indien u gevaccineerd wordt zullen we bij bepaalde groepen vragen of u een
titercontrole wilt laten afnemen in het bloed (hoeveelheid antistoffen).
De beschermingsduur van totale vaccinatie is waarschijnlijk levenslang bij een voldoende titer (antiHBs >10 IE, gezondheidszorg personeel >100 IE).
Gele koorts
De infectieziekte gele koorts wordt gelukkig weinig gezien bij reizigers, mede door het bestaan van
een effectief vaccin. Gele koorts wordt veroorzaakt door een virus, die voorkomt in tropisch Afrika en
Zuid-Amerika rond het Amazonegebied. Diverse muggensoorten brengen het virus op mensen over,
met name overdag zijn deze actief. Het merendeel van de gevallen kent een relatief kort en acuut
verloop van de ziekte (incubatietijd 3-6 dagen) met hoge koorts en algemene ziekteverschijnselen.
De polsslag is vaak langzamer dan verwacht. Bij 15% van de mensen verloopt de infectie ernstig met
inwendige bloedingen, sterke geelkleuring en zwart braaksel (oud bloed), vaak met dodelijke afloop.
Er is geen behandeling tegen gele koorts, behalve ondersteunend.
Indien u reist naar één van deze gebieden ontvangt u de vaccinatie. Het vaccin bevat een levend
verzwakt virus. Daarom mogen niet alle mensen dit vaccin ontvangen vanwege contra-indicaties.
U ontvangt één prik, die vervolgens 10 jaar geldig is. Kinderen vanaf 9 maanden kunnen het vaccin
reeds ontvangen.
De volgende groepen cliënten mogen het vaccin niet toegediend krijgen: kinderen <6 maanden,
mensen met een ernstige allergie tegen kippeneiwit, personen met een thymusaandoening (bijv.
myasthenia gravis) en bij bepaalde ernstige afweerstoornissen (door ziekte of medicatie).
Zwangeren, mensen >60 jaar die voor het eerst gevaccineerd worden en mensen met een milde
allergie tegen kippeneiwit hebben een zogenaamd relatieve contra-indicatie tegen vaccinatie. Indien
deze groepen toch afreizen naar een gebied kan onder voorwaarden het vaccin toch gegeven
worden.
Gelekoortsvaccinatie mag alleen gegeven worden door (huis)artsen met een gelekoorts authorisatie.
Onze praktijk heeft deze authorisatie (‘gelekoorts stempel’). De vaccinatie krijgt een aparte plaats in
uw vaccinatieboekje en u dient deze te bekrachtigen met een handtekening.
Rabiës (hondsdolheid)
Rabiës wordt veroorzaakt door een virus. Onbehandeld leidt deze ziekte altijd tot een dodelijke
afloop. Er zijn veel landen waar rabiës zowel onder wilde dieren (apen, vleermuizen, katachtigen) als
onder huisdieren (m.n. honden, maar ook katachtigen) voorkomt. Landen als met name India, maar
ook Sri Lanka, Thailand, Bangladesh, China, Laos en Vietnam kennen veel slachtoffers. Niet alleen
beten, maar ook likwonden (bijv. een schram op uw been) kunnen rabiës overbrengen.
Via speeksel van een beet komt het virus in het lichaam, waarna het afreist naar de zenuwbanen en
uiteindelijk de hersenen. Hoe korter de beet bij de hersenen, hoe sneller de symptomen optreden.
Een beet in het gezicht heeft de kortste incubatietijd. De incubatietijd kan 2 weken tot 2 jaar
bedragen, maar meestal binnen een half jaar krijgen mensen symptomen. De symptomen zijn
abnormale gevoelens in het gebeten gebied. Later treedt een verhoogde prikkelbaarheid op, soms
gepaard gaande met krampen. Daarna ontstaat vrees voor water en luchtstromen, die namelijk
krampen kunnen uitlokken van slik- en ademhalingsspieren. Indien het virus het zenuwstelsel heeft
bereikt is genezing niet meer mogelijk. Het leidt tot verlamming, coma en uiteindelijk overlijden.
Indien u een wond heeft dient u deze goed schoon te maken; water, zeep en alcohol 70%. Er dient zo
snel mogelijk medische hulp te worden ingeschakeld. Na besmetting zijn snelle behandeling met
zogenaamde immuunglobulines (i.e. antistoffen of antiserum) en aanvullende vaccinaties nodig. Die
antistoffen heten MARIG (Menselijk AntiRabies ImmunoGlobuline, in het Engels HRIG genaamd).
Echter, de beschikbaar van MARIG in minder ontwikkelde landen is beperkt of helemaal niet
aanwezig! In Nederland is MARIG wel beschikbaar De productie van het MARIG is een zeer dure
aangelegenheid.
Een vaccinatie tegen rabiës omvat drie prikken op dag 0, 7 en 21. Dan is men 2 jaar beschermd. Na
precies een jaar kun je een vaccinatie herhalen, dan is men 5 jaar beschermd. Vaccinatie tegen rabiës
is duur, veelal tussen de 200-250 euro voor drie prikken. In Wageningen kun je door prikjes in de
oppervlakkig gelegen huid met minder vaccin per keer voor ongeveer 100 euro volstaan.
Indien men ongevaccineerd wordt gebeten of zelfs gelikt wordt door een mogelijk rabide dier dan
moet zo snel mogelijk (<24 uur) en uiterlijk binnen een week MARIG toegediend worden. Daarna
volgen 5 aanvullende vaccinaties, waarvan de eerste zo snel mogelijk (dag 0, 3, 7, 14 en 30). Indien u
wel gevaccineerd bent heeft u MARIG niet nodig, maar wel 2 aanvullende vaccinaties op dag 0 en 3.
Rabiës vaccinatie wordt geadviseerd bij een verblijf van >3 maanden in landen waar rabiës veel
voorkomt en waar de beschikbaarheid van vaccins en MARIG niet gegarandeerd is. Ook mensen die
vanwege hun beroep of werkzaamheden of hobby (bijv. hardlopen op Sri Lanka) verhoogd risico op
beten lopen worden geadviseerd te vaccineren. Rabiësuitbraken worden steeds bijgehouden. De
laatste is in Zuid-Afrika, juli 2012. De bekendste is de recente uitbraak op Bali.
Tuberculose (t.b.c.)
Tuberculose is een ziekte veroorzaakt door een bacterie, die via de luchtwegen de mens
binnendringt. De klachten zijn hoesten, koorts, afvallen, pijn in de borstkas en nachtzweten. Soms
wordt bloed opgehoest. Ook lymfklieren raken opgezet. De bacterie kan zich door het hele lichaam
verplaatsen (miliaire tuberculose). Het kan maanden, vaak jaren, duren voordat de eerste klachten
optreden.
Mensen met een extra verhoogd risico zijn gezondheidsmedewerkers of (gezondheids)medewerkers
in sloppenwijken of kinderopvang. Met name landen in Azië, Afrika en Midden of Zuid-Amerika
hebben een verhoogd risico, maar langer verblijf in Oost-Europa geeft ook meer kans op ziekte.
Alvorens op reis te gaan adviseren we een Mantouxtest bij de GGD. Dit is dus geen vaccin, maar een
test. Als de test positief is bent u mogelijk besmet of vroeger in aanraking geweest met tuberculose.
De Mantouxtest, door inbrengen van 0.1 ml tuberculine, moet minimaal 6 weken voor de reis gezet
worden op de onderarm als uitgangswaarde. Aflezen van de test gebeurt op de derde dag. Het is
belangrijk dat u 8 weken na de reis opnieuw een Mantoux laat zetten door de GGD om te zien of in
aanraking bent geweest met tuberculose, waardoor een positieve reactie ontstaat die er voor de reis
niet was.
Soms komen mensen in aanmerking voor vaccinatie met het BCG-vaccin. Dit is wel een vaccinatie.
Het is net als gele koorts een levend verzwakt organisme, maar dan een bacterie. De injectie is
eenmalig en gebeurt minimaal 6 weken voor vertrek. De beschermingsduur is niet bekend, maar
revaccinatie is niet nodig. Het vaccin biedt gedeeltelijke bescherming tegen het oplopen van
tuberculose (op z’n hoogst 50%) en 75-80% tegen de directe complicaties van tuberculose
(hersenvliesontsteking, longvliesontsteking en miliaire tbc). De vaccinatie geeft op de prikplaats een
behoorlijke wond die met vaak met litteken geneest. Als de Mantouxtest al voor de reis positief is
heeft vaccineren geen zin.
De Mantouxtest wordt aanbevolen voor een ieder, inclusief kinderen, bij een reisduur korter dan drie
maanden met extra verhoogd risico om tuberculose op te lopen. Gaat u langer dan 3 maanden komt
u altijd in aanmerking voor een Mantouxtest. Onder extra risico verstaand we: intensief gebruik van
lokaal vervoer, meermalen onderdak bij lokale bevolking onder gebrekkige omstandigheden,
intensief beroepscontact met lokale bevolking, patiëntcontacten in de gezondheidszorg en
verzorging van kinderen door lokale bevolking.
BCG vaccinatie wordt geadviseerd bij een reis langer dan 3 maanden met extra verhoogd risico en bij
kinderen vanaf een reis langer dan drie maanden ongeacht het risico.
Praktijk Stuveling de Bree verwijst alle mensen die in aanmerking komen voor een Mantouxtest
eventueel gevolgd door een BCG vaccinatie door naar de GGD Twente, waar de
tuberculosebestrijding is gesitueerd.
Bepaalde groepen, omdat het een levende bacterie is, mogen geen BCG vaccinatie ontvangen. U kunt
daarbij denken aan mensen met een immuunstoornis (door ziekte of medicatie).
Meningokokkenziekte (hersenvliesontsteking, meningitis)
Hersenvliesontsteking (meningitis) kan veroorzaakt worden door verschillende bacteriën en virussen,
maar déze vaccinatie is gericht tegen meningokokken, die vaak een ernstige vorm van meningitis
geeft. Meningokokken meningitis gaat gepaard met hoge koorts, braken, hoofdpijn en uiteindelijk
bewustzijnsverlies, vaak ontstaan door zwelling van de hersenen (hersenoedeem). Er ontstaat
nekstijfheid. De bacteriën kunnen ook in de bloedbaan terecht komen en bloedvergiftiging (sepsis)
en bloeduitstortingen geven, die goed gezien kunnen worden op de huid. De sterfte ligt zo rond de
5%. Er zijn verschillende subtypes van de meningokok; tegen vier subtypes, namelijk A, C, Y en W135,
wordt gevaccineerd (quadrivalent vaccin, quadri betekent vier). Besmetting vindt plaats via de
luchtwegen.
Volgens het Rijksvaccinatieprogramma in Nederland wordt alleen gevaccineerd tegen de meningokok
subtype C ( MenC, een monovalent vaccin). Het ongeconjungeerde vaccin heeft de voorkeur.
De beschermingsduur van het quadrivalente vaccin is drie jaar. U heeft slechts 1 prik nodig. Na 3 jaar
is dus een boost nodig. De prik kan milde bijwerkingen geven ter plaatse of wat koorts geven.
Het grootste gevaar om meningokokkenziekte op te lopen is in Afrika, met name rond de Sahel en
zuidelijk doorlopend tot aan tropisch Afrika, en tijdens deelname aan de Hadj, i.e. de
bedevaartstochten in en rond Mekka. Voor de Hadj of Umrah is vaccinatie zelfs verplicht!
Of u in aanmerking komt voor vaccinatie hangt erg af per land, seizoen en risico op infectie. Indien u
korter dan 6 weken reist is vaccinatie niet nodig, behalve dus tijdens de Hadj.
Mensen zonder milt moeten ten aller tijde worden gevaccineerd indien zij naar een meningitisgebied
afreizen (en mensen met zogenaamde ‘complementdeficiëntie’). Ook reizigers in een ‘medische
setting’ (vluchtelingenkampen, Artsen zonder grenzen etc.) verblijvend in meningitisgebieden
worden gevaccineerd. Kinderen <2 jaar worden gewoonlijk niet gevaccineerd, tenzij er een epidemie
heerst.
FSME (tekenencefalitis)
FSME staat voor Früh Sommer Meningo-Encefalitis. Met name mensen die enige tijd binnen Europa
reizen zijn niet goed op de hoogte van het bestaan van deze vorm van hersenvliesontsteking. In
Nederland komt het virus, wat de ziekte geeft, niet voor. Het virus wordt in de mens gebracht via een
tekenbeet. Het verspreidingsgebied in Europa is als volgt (rode gebieden):
In 35% van de besmettingsgevallen krijgen mensen symptomen. Eerst ontstaan griepachtige
verschijnselen gevolgd door een ernstig beeld met acute hersenvliesontsteking of hersenontsteking,
soms resulterend in neurologische of psychiatrische restverschijnselen. De Europese variant (FSME)
verloopt meestal milder dan de niet-Europese variant (RSSE), die veel ernstiger verloopt met een
overlijdenskans van 20%. Er is geen behandeling voor FSME, behalve ondersteunend.
De teken zitten met name in hoge struikgewassen en bosranden. Ook via ongepasteuriseerde melk
kan ziekte worden overgedragen. Blijft u in de rode gebieden, waaronder bijvoorbeeld ook het
Zwarte Woud en zelfs sommige plekken in Zweden, op de paden lopen en vermijd hoog struikgewas.
Kampeer niet aan de bosranden. Gebruik bedekkende kleding en muggenwerende middelen, al
werken de laatste minder goed tegen teken dan tegen muggen. Vermijd ongepasteuriseerde melk.
Een vaccinatie wordt geadviseerd aan de volgende reizigers: personen die door hun werk een hoog
risico hebben (boswachters, houthakkers, jagers), personen die 3 dagen of langer kan wandelen of
kamperen in natuurgebieden in de Baltische staten, de voormalige Sovjet-Unie, Mongolië of Japan
tijdens het actieve tekenseizoen (maart-november) of personen die langer dan 4 weken gaan
wandelen of kamperen in de natuurgebieden van Centraal- en Noord-Europa (maart-november).
In Duitsland en Oostenrijk worden schoolkinderen gevaccineerd.
De vaccinatiereeks heeft 3 prikken op maand 0,1 en 6. Er is ook een kinderdosering. De
beschermingsduur is 3 jaar. Daarna ontvangt u een booster.
BMR
‘BMR’ is geen vaccin maar staat voor, waarschijnlijk voor u bekende ziektes, de bof (parotitis
epidemica), mazelen (morbilli) en rode hond (rubella). De meeste mensen in Nederland geboren na
1965 zijn gevaccineerd tegen deze ziekten. Met name de ouderen hebben deze ziekten in de
kinderleeftijd doorgemaakt. Mensen geboren na 1965 die niet of onvolledig zijn gevaccineerd komen
in aanmerking. Ook kinderen >6 maanden die hun eerst BMR-vaccinatie via het Rijksvaccinatieprogramma nog niet hebben gehad komen in aanmerking.
Belangrijk is te weten dat het vaccin bestaat uit levend verzwakt virus, waardoor sommige groepen
patiënten de vaccinatie niet mogen ontvangen.
Influenza
Influenza kent u als de jaarlijks terugkerende griepprik en wordt soms gegeven aan reizigers, met
name reizigers die nog geen griepprik hebben gehad en daar wel voor in aanmerking komen zoals
mensen met suikerziekte.
Pneumokokkenziekte
Is niet een duidelijke reizigersvaccinatie. Het risico op ziekte in buitenland is net zo groot als in
Nederland, maar de indicatie is bedoeld voor onderliggende aandoeningen. Gezonde mensen
hebben geen indicatie voor dit vaccin. Pneumokokkenvaccinatie zit tegenwoordig in het
Rijksvaccinatieprogramma.
Haemophilus influenzae type A en B (Hib)
Is niet een duidelijke reizigersvaccinatie. Een kleine groep mensen komt er voor in aanmerking. Hibvaccinatie zit tegenwoordig in het Rijksvaccinatieprogramma.
Japanse encefalitis
De kans dat u gevaccineerd wordt tegen deze ziekte is niet heel groot.