Aantekeningen 6 VWO Frans 2009

Aantekeningen 6 VWO Frans 2009-2010 periode 3
1
Natuurbeleving in de Romantiek
1. de natuur als toevluchtsoord
Aantekeningen 6 VWO Frans 2009-2010 periode 2
19-7-2017
Aantekeningen 6 VWO Frans 2009-2010 periode 3
2
De romantische dichter trekt zich graag terug in eenzaamheid om, niet
gestoord door andere mensen, te kunnen vluchten uit de harde werkelijkheid
van alledag, om te kunnen dromen. Hij zoekt dus bij voorkeur desolate
plekken op, zoals dichte wouden, verlaten stranden of hoge bergtoppen.
Ich wandelte unter den Bäumen
Mit meinem Gram1 allein;
Da kam das alte Träumen
Und schlich2 mir ins Herz hinein.
Heinrich Heine
2. het goddelijke in de natuur
De dichter voelt een goddelijke aanwezigheid in de natuur. Het verblijf in de
natuur is voor hem dan ook een hele blijde, extatische ervaring. Zelf onderdeel
van de natuur, herkent de dichter vaak ook iets goddelijks in zichzelf.
De Zee, de Zee klotst voort in eindeloze deining,
De Zee, waarin mijn Ziel zichzelf weerspiegeld ziet;
De Zee is als mijn Ziel in wezen en verschijning,
Zij is een levend Schoon en kent zichzelve niet.
Willem Kloos
My heart leaps up when I behold
A rainbow in the sky:
So was it when my life began,
So is it now I am a man,
So be it when I shall grow old,
Or let me die!
The Child is father of the Man:
And I could wish my days to be
Bound each to each by natural piety3
William Wordsworth
3. de natuur als weerspiegeling van de emoties van de dichter
De gevoelens van de romantische mens worden in de natuur weeerspiegeld.
De natuur past zich als het ware aan: als de dichter triest is, begint het
spontaan te regenen… Niet alleen emoties, maar alle menselijke
eigenschappen kunnen in de natuur worden teruggevonden (personificaties).
Bekende parallellen zijn bijvoorbeeld lente/jeugd en herfst/sterven.
1
2
3
Gram = verdriet
schlich = sloop
piety = vroomheid
Aantekeningen 6 VWO Frans 2009-2010 periode 2
19-7-2017
Aantekeningen 6 VWO Frans 2009-2010 periode 3
3
Le papillon
Naître avec le printemps, mourir avec les roses
Sur l’aile du zéphyr4 nager dans un ciel pur
Balancé sur le sein des fleurs à peine écloses5
S’enivrer6 de parfums, de lumière et d’azur
5 Secouant7, jeune encor, la poudre de ses ailes,
S’envoler comme un souffle aux voûtes éternelles,
Voilà du papillon le destin enchanté!
Il ressemble au désir, qui jamais ne se pose,
Et sans se satisfaire, effleurant8 toute chose,
10 Retourne enfin au ciel chercher la volupté9!
Alphonse de Lamartine
De bomen dorren in het laat seizoen,
En wachten roerloos den nabijen winter…
Wat is dat alles stil, doodstil… ik vind er
Mijn eigen leven in, dat heen gaat spoên.
Willem Kloos
4. de relatie tussen de natuur en de liefde
De liefde is misschien het belangrijkste inhoudelijke thema van de Romantiek.
Vandaar dat het moderne woord romantiek daar ook altijd mee geassocieerd
wordt. In het eerstvolgende fragment wordt een onbetrouwbare geliefde
vergeleken met verraderlijke stromingen in de Rijn. In het tweede fragment
roept de dichter om vrije liefde. Vrijheid is belangrijk voor de romanticus. Hij wil
niet meer gebonden zijn aan alle regels die in de klassieke tijd golden. De
natuur is symbool van de vrijheid (zij trekt zich niets aan van wat mensen
willen). De kerk daarentegen is een obstakel op de weg naar vrije liefde.
Oben Lust, im Busen Tücken10
Strom, du bist der Liebsten Bild!
Die kann auch so freundlich nicken,
Lächelt auch so fromm und mild.
Heinrich Heine
The Garden of Love
4
zéphyr = (westen)wind
éclos = ontloken
6 s’enivrer de = bedwelmd worden door
7 secouer = schudden
8 effleurer = net even aanraken
9 volupté = wellust
10 Tücken = boosaardigheid
5
Aantekeningen 6 VWO Frans 2009-2010 periode 2
19-7-2017
Aantekeningen 6 VWO Frans 2009-2010 periode 3
4
I went to the Garden of Love,
And saw what I never had seen:
A chapel was built in the midst,
Where I used to play on the green.
5
And the gates of this chapel were shut,
And “Thou shalt not” writ over the door;
So I turned to the Garden of Love,
That so many sweet flowers bore;
And I saw it was filled with graves,
10 And tombstones where flowers should be;
And priests in black gowns were walking their rounds,
And binding with briars11 my joys and desires.
William Blake
5. de natuur en de herinnering
In tegenstelling tot de mens, die slechts een kort leven op aarde beschoren is,
is de natuur welhaast onsterfelijk. Lang nadat de mens gestorven is, zullen de
rotsten waarop hij heeft gezeten, het meer waarover hij heeft gevaren, nog
steeds bestaan. De dichter hoopt vurig dat de natuur de herinnering aan
gelukkige momenten zal vasthouden, en keert dan ook regelmatig terug naar
plekken met een emotionele waarde.
Ô lac! rochers muets! grottes! forêt obscure!
Vous, que le temps épargne ou qu’il peut rajeunir,
Gardez de cette nuit, gardez, belle nature,
Au moins le souvenir!
Alphonse de Lamartine
11
briar = doornstruik
Aantekeningen 6 VWO Frans 2009-2010 periode 2
19-7-2017
Aantekeningen 6 VWO Frans 2009-2010 periode 3
5
Vlucht uit de dagelijkse werkelijkheid
De romantische held lijkt in niets op de held zoals we die kennen uit de klassieke
literatuur. Deze laatste was de perfecte vertegenwoordiger van de maatschappij, die
de heersende normen en waarden volledig eerbiedigde. De romantische held wijst
de hypocriete maatschappij echter af en voelt zich onbegrepen door de massa. Hij
zoekt de eenzaamheid op en probeert de harde werkelijkheid van alledag te
ontvluchten.
Maar waar vindt de gekwelde romantische ziel een toevluchtsoord?
1. de natuur als toevluchtsoord
De romantische dichter trekt zich graag terug in eenzaamheid om, niet
gestoord door andere mensen, te kunnen vluchten uit de harde werkelijkheid
Aantekeningen 6 VWO Frans 2009-2010 periode 2
19-7-2017
Aantekeningen 6 VWO Frans 2009-2010 periode 3
6
van alledag, om te kunnen dromen. Hij zoekt dus bij voorkeur desolate
plekken op, zoals dichte wouden, verlaten stranden of hoge bergtoppen
2. vlucht in het verleden
Het verleden oefent een grote aantrekkingskracht uit op de romanticus. Hij
houdt zich graag op bij ruïnes uit de Oudheid of de Middeleeuwen (gothische
bouwkunst) om daar te mijmeren over de vergankelijkheid van het leven en
zich een voorstelling te maken van wat er zich lang geleden op die plek heeft
afgespeeld.
3. de religie
In de stoffelijke wereld, waarin al wat leeft vluchtig en vergankelijk is, bestaat
slechts één constante: God. Veel romantici kenmerken zich door een hang
naar mystiek, een zoeken naar het goddelijke in de natuur en in hun eigen
ziel.
4. vlucht in het bovennatuurlijke
Vooral in Engeland (Byron, Radcliffe, Lewis) en in Duitsland (Hoffmann), maar
ook in Frankrijk (Nodier, Bertrand) voelen velen zich aangetrokken tot het
occulte en het duistere: nachtmerries, duistere fantasieën, satanisme,
vampier- en spookverhalen.
5. het exotische
Veel dichters ondernemen reizen naar de grenzen van onze beschaving of
naar werelden die zeer van de onze verschillen (Rome, Athene, Jeruzalem),
soms naar het exotische (Amerika, het Midden-Oosten). Ze verheerlijken vaak
de zeden van de “primitieve”, nog niet door de beschaving verpeste mens.
Overigens worden veel reisverhalen geschreven door auteurs die de verre
oorden alleen in hun fantasie hebben bezocht.
HET SYMBOLISME
1.
herkomst van het woord "symbool"
Als in de Griekse Oudheid twee vrienden een tijd uit elkaar gingen, omdat een van hen
bijvoorbeeld op reis ging, dan gooiden zij een oude vaas aan diggelen. Zij zochten dan
twee stukken uit die precies in elkaar pasten en bewaarden ieder een scherf. Als zij
elkaar later dan weer terugzagen, pasten zij de twee scherven weer in elkaar ten
teken van hun blijvende vriendschap. Het Griekse woord voor bijeenbrengen was
"sumballoo" (lett. samengooien). Daarvan is ons begrip "symbool" afgeleid.
Net als in de Griekse Oudheid verwijst een symbool in onze tijd naar een soort
hogere werkelijkheid, iets abstracts wat niet direct door onze zintuigen is waar te
nemen. Zo kan een vlag symbool staan voor vaderlandsliefde en een gebroken hart
voor liefdesverdriet. Een symbool is dus iets anders dan een teken of symptoom, dat
Aantekeningen 6 VWO Frans 2009-2010 periode 2
19-7-2017
Aantekeningen 6 VWO Frans 2009-2010 periode 3
7
verwijst naar een werkelijkheid die direct voorhanden is, zoals de pictogrammen op
een station.
2.
verwijzing naar een hogere werkelijkheid: Plato's Ideeënwereld
In de natuurwetenschappen, en dan vooral zoals die sinds de negentiende eeuw
beoefend worden, wordt alleen de zintuiglijk waarneembare werkelijkheid in
ogenschouw genomen. Zolang de mensheid bestaat echter, denken velen dat er
achter die direct waarneembare wereld een andere werkelijkheid verscholen zit. De
Griekse filosoof Plato noemde die verborgen ("hogere") werkelijkheid de
Ideeënwereld. Hij legde dit uit d.m.v. de beroemd geworden allegorie van de grot, die
hieronder kort samengevat is weergegeven:
Stel je een grot voor met een brede opening naar het zonlicht, waarin een
groep mensen zo zit vastgeklonken dat ze alleen naar de wand tegenover de
opening kunnen kijken. Ze zitten daar al vanaf hun vroegste jeugd en weten
dus niet beter dan dat de schimmen die ze op de rotswand weerspiegeld zien
de totale werkelijkheid zijn. Achter hun rug brandt een vuur waarlangs allerlei
figuren, dieren en voorwerpen trekken. De gevangenen zien alleen de
schimmen die het zonlicht en het vuur hiervan op de rotswand werpen.
Op een dag wordt één van de geboeiden bevrijd en hij ziet de voorwerpen, de
dieren en de figuren zoals ze in werkelijkheid zijn. Buiten ziet hij de zon en de
natuur en hij neemt kennis van de wisselende jaargetijden. Vervolgens wordt
hij weer teruggebracht bij zijn vroegere lotgenoten.
Hij zou nu zeker proberen hen ervan te overtuigen dat hun kijk op de
werkelijkheid niet juist en onvolledig is. Maar ze zouden hem niet geloven en hij
zou niet de kans krijgen de vanzelfsprekendheid van hun wereldbeeld aan het
wankelen te brengen. Ze zouden hem zelfs proberen te doden, omdat hij onrust
zaait in hun wereld.
3.
reactie op het positivisme
Joachim du Bellay liet zich in de zestiende eeuw al door deze ideeën van Plato
inspireren en ook in de Romantiek zag Victor Hugo de dichter als een ziener, die de
gewone mensen de wereld kon laten zien die achter de zintuiglijk waarneembare
werkelijkheid verborgen ligt.
Maar halverwege de negentiende eeuw werd deze hogere werkelijkheid door de
realisten en de naturalisten resoluut van de hand gewezen. Onder invloed van de
empirische natuurwetenschappen (denk bijvoorbeeld aan Darwin en Pasteur) wilde
men alleen de zintuiglijk waarneembare werkelijkheid beschouwen. De symbolisten
verzetten zich hevig tegen de positivisten en de naturalisten. Zij wilden niet de
objectieve werkelijkheid beschrijven, maar een mysterie suggereren. Ze gingen zelfs
zover hun zintuigen opzettelijk te "ontregelen" door alcohol- en drugsgebruik, in de
hoop de alledaagse werkelijkheid te kunnen ontstijgen, op zoek naar een "esthetisch
paradijs", waarin alle aardse verschijnselen onderling verbonden zijn en zo een
verheven werkelijkheid uitdrukken van eenheid en schoonheid. Baudelaire noemde
deze onderlinge verbindingen "correspondances":
Aantekeningen 6 VWO Frans 2009-2010 periode 2
19-7-2017
Aantekeningen 6 VWO Frans 2009-2010 periode 3
8
CORRESPONDANCES
La Nature est un temple où de vivants piliers
Laissent parfois sortir de confuses paroles;
L'homme y passe à travers des forêts de symboles
Qui l'observent avec des regards familiers.
5
10
Comme de longs échos qui de loin se confondent
Dans une ténébreuse et profonde unité,
Vaste comme la nuit et comme la clarté,
Les parfums, les couleurs et les sons se répondent.
Il est des parfums frais comme des chairs d'enfants,
Doux comme les hautbois, verts comme les prairies,
- Et d'autres, corrompus, riches et triomphants,
Ayant l'expansion des choses infinies,
Comme l'ambre, le musc, le benjoin et l'encens,
Qui chantent les transports de l'esprit et des sens.
4.
reactie op de romantiek
Net als in de Romantiek wordt de symbolistische dichter voorgesteld als een
ziener, die de hogere werkelijkheid kan aanschouwen. Anders dan in de
Romantiek echter is de dichter niet een profeet die de grote massa de weg kan
wijzen naar een betere toekomst. De geheimen van de andere wereld worden
alleen voor hemzelf en misschien een kleine elite ontsluierd. De dichter wordt
dan ook meestal door de massa niet begrepen. Hij is een "poète maudit". De
kunst komt de dichter overigens niet aanwaaien, zoals de romantische dichters
dat nog wel eens suggereerden. De romantische dichter zonderde zich af in de
natuur om zich te laten inspireren. Inspiratie was veel belangrijker dan de vorm
van zijn gedichten. De symbolistische dichter daarentegen zag zichzelf als een
vakman, een verskunstenaar, laten we zeggen 5% inspiratie en 95% zweet.
Een heel mooi beeld van deze schouwende dichter die door de massa niet
begrepen wordt, geeft het gedicht L'albatros van Charles Baudelaire:
L'ALBATROS
Souvent, pour s'amuser, les hommes d'équipage
Prennent des albatros, vastes oiseaux des mers,
Qui suivent, indolents compagnons de voyage,
Le navire glissant sur les gouffres amers.
5
A peine les ont-ils déposés sur les planches,
Aantekeningen 6 VWO Frans 2009-2010 periode 2
19-7-2017
Aantekeningen 6 VWO Frans 2009-2010 periode 3
9
Que ces rois de l'azur, maladroits et honteux,
Laissent piteusement leurs grandes ailes blanches
Comme des avirons traîner à côté d'eux.
10
15
5.
Ce voyageur ailé, comme il est gauche et veule!
Lui, naguère si beau, qu'il est comique et laid!
L'un agace son bec avec un brûle-gueule,
L'autre mime, en boitant, l'infirme qui volait!
Le Poète est semblable au prince des nuées
Qui hante la tempête et se rit de l'archer;
Exilé sur le sol au milieu des huées,
Ses ailes de géant l'empêchent de marcher.
de belangrijkste vertegenwoordigers
Charles Baudelaire (1821-1867) groeide op als een eenzaam, melancholiek
mens in Parijs. In zijn studententijd woonde hij in het Quartier Latin. Zijn leven
was volgens zijn familie zo losbandig en onaanvaardbaar, dat ze hem op een
schip zetten naar Indië, in de hoop voorgoed van hem af te zijn. Hij kwam
echter snel terug, om een nog veel opvallender leven te leiden samen met zijn
zwarte minnares Jeanne Duval. Al snel kwam hij in geldnood en raakte
verzwakt door alcohol- en drugsgebruik. Zijn inmiddels wereldberoemde
dichtbundel Les Fleurs du Mal werd bij verschijnen in 1857 op grond van
zedeloosheid veroordeeld en hij moest enkele aanstootgevende gedichten
vervangen. Baudelaire was de eerste die ook de lelijke kanten van het leven in
poëzie bezong. Hij ervoer de aardse werkelijkheid als ellende waaruit hij op alle
mogelijke manieren probeerde te ontsnappen: poëzie, liefde, alcohol, drugs, en
tenslotte de dood.
Stéphane Mallarmé (1842-1898) werd wel als de meester van het symbolisme beschouwd. Vam 1882 tot 1894 organiseerde hij bij hem thuis in de rue
de Rome in Parijs samenkomsten op dinsdagen die het feitelijke brandpunt
vormden van de symbolistische beweging. Zijn elitaire bezoekers noemden hem
"maître". Paul Verlaine moest niets hebben van dit elitaire gedoe en
organiseerde woensdagen voor de "poètes maudits" die zich probeerden te
onderscheiden van het chique gezelschap dat bij Mallarmé over de vloer kwam.
Mallarmé's poëzie is heel moeilijk toegankelijk.
Paul Verlaine (1844-1896) leidde aanvankelijk een rustig burgerbestaan, maar
voelde zich steeds onzekerder en angstiger worden. Hij begon te drinken, wat
hem een slechte reputatie opleverde. Na 3 jaar huwelijk verliet Verlaine zijn
vrouw Mathilde en vestigde zich met de toen 16 jaar oude Arthur Rimbaud
(1854-1891) in Brussel en Londen. Helaas is ook hun relatie geen lang leven
beschoren. In 1873 hadden de twee geliefden zo'n hevige ruzie, dat Verlaine
zijn vriend met een pistool verwondde. Hij verdween voor twee jaar in de
Aantekeningen 6 VWO Frans 2009-2010 periode 2
19-7-2017
Aantekeningen 6 VWO Frans 2009-2010 periode 3
10
gevangenis. Daar bekeerde hij zich tot het katholicisme. Zijn poëzie behandelt
eenvoudige onderwerpen uit de liefde, de religie en de erotiek en is heel
ritmisch en muzikaal. Zijn grote zwaarmoedigheid, die hij zelf niet kan
verklaren, blijkt heel mooi uit het volgende gedicht:
IL PLEURE DANS MON COEUR
Il pleure dans mon coeur
Comme il pleut sur la ville.
Quelle est cette langueur
Qui pénètre mon coeur?
5
10
15
het huilt
weemoed
doordringt
O bruit doux de la pluie
Par terre et sur les toits!
Pour un coeur qui s'ennuie,
O le chant de la pluie!
Il pleure sans raison
Dans ce coeur qui s'écoeure
Quoi! nulle trahison?
Ce deuil est sans raison
C'est bien la pire peine
De ne savoir pourquoi,
Sans amour et sans haine,
Mon coeur a tant de peine.
van zichzelf walgt
verraad
rouw
de ergste straf/pijn
Zijn vriend Arthur Rimbaud (1854-1891) was een wonderkind en een echt "enfant
terrible". Hij schreef al zijn gedichten tussen zijn 15e (!) en 21e levensjaar. Hij kwam
op uitnodiging van Verlaine naar Parijs. Kort na de enorme crisis met zijn vriend hield
hij op met het schrijven van zijn hevige en kleurrijke poëzie, die heel vernieuwend
was, en naar zijn zeggen gebaseerd op een totale ontregeling van alle zintuigen:
5
"Je dis qu'il faut être voyant, se faire voyant. Le Poète se fait voyant par un
long, immense et raisonné dérèglement de tous les sens. Toutes les formes
d'amour, de souffrance, de folie: il cherche lui-même, il épuise en lui tous les
poisons, pour n'en garder que les
quintessences. Ineffable torture où il a besoin de toute la foi, de toute la force
surhumaine, où il devient entre tous le grand malade, le grand criminel, le
grand maudit, - et le suprême Savant! - Car il arrive à l'inconnu! Puisqu'il a
cultivé son âme, déjà riche, plus qu'aucun! Il arrive à l'inconnu!
1 voyant = ziener; 2 raisonné = beredeneerd; dérèglement de tous les sens =
ontregeling van alle zintuigen; 3 souffrance = lijden; 4 épuiser = uitputten; poison =
vergif; 5 ineffable = onuitsprekelijk; foi = geloof; 6 surhumaine = bovenmenselijk; 7
maudit = vervloekt.
Aantekeningen 6 VWO Frans 2009-2010 periode 2
19-7-2017
Aantekeningen 6 VWO Frans 2009-2010 periode 3
11
Hij kwam in opstand tegen de maatschappij, de gevestigde moraal, de religie en de
burgelijke waarden en normen. Hij ging reizen door Engeland, Duitsland en Java, en
vestigde zich uiteindelijk in Ethiopië om handel te drijven.
HET SYMBOLISME IN VOGELVLUCHT
definitie:
literaire beweging die de relatie wil herstellen tussen de alledaagse
werkelijkheid en een verborgen, "hogere" werkelijkheid
bijzonderheid:
dichters probeerden vaak tot die hogere werkelijkheid te
komen door alcohol en drugs te gebruiken
dominant genre:
poëzie
kenmerken: 1.
correspondances, vaak synesthesieën: de ene zintuiglijke
ervaring roept de andere op
suggestie: de werkelijkheid wordt niet objectief beschreven,
maar er wordt iets mysterieus gesuggereerd
strakke versvormen zoals het sonnet, meestal korte
kernachtige gedichten, het dichten is een ambacht
voor het eerst verzen met een oneven aantal lettergrepen (vers
impairs)
2.
3.
4.
belangrijkste vertegenwoordigers:
in Frankrijk: Charles Baudelaire (1821-1867)
Stéphane Mallarmé (1842-1898)
Paul Verlaine (1844-1896)
Arthur Rimbaud (1854-1891)
andere landen:
Maeterlinck, Verhaeren (België); Perk, Roland Holst
(Nederland); George, Von Hofmannsthal (Duitsland),
Yeats (Ierland)
Aantekeningen 6 VWO Frans 2009-2010 periode 2
19-7-2017