het over

het
verhaaladvies
over
100 jaar
Vluchtoord
Uden
100 jaar
Vluchtoord
Uden
100 jaar Vluchtoord Uden / Wereldoorlog 1
Om in 2015 te herdenken dat er tussen 1915 en 1919, tijdens de ‘Grote Oorlog’, in totaal ongeveer
15.000 vluchtelingen hebben gewoond in het barakkenkamp Vluchtoord te Uden, heeft de
Heemkundekring Uden een werkgroep in het leven geroepen die allerlei activiteiten coördineert
tussen diverse instanties die iets organiseren m.b.t. herdenken Vluchtoord Uden ’14-‘18.
In samenwerking heeft de documentatiegroep van de Heemkundekring Uden een reizende
tentoonstelling samengesteld over de vluchtoorden in Ede, Nunspeet en Uden.
In Uden wordt deze tentoonstelling uitgebreid met de grote maquette van het Vluchtoord Uden,
die jaren geleden al is gemaakt door Pierre van Diepenbeek, en de door Cees en Willy Jacobs, op
schaal, nagebouwde slaap- en eetbarak, een villa en het ziekenhuis van Vluchtoord. Tevens zijn
er uit een privécollectie 10 politieke oorlogsprenten uit de Nieuwe Amsterdammer 1915-1919 van
o.a. Jan Sluijters te zien.
Ter gelegenheid van deze tentoonstelling presenteert de bibliotheek Uden dit verhaaladvies
over de Eerste Wereldoorlog. Over de Eerste wereldoorlog zijn tal van boeken geschreven, waarin
deze periode vanuit diverse kanten wordt belicht. De hierbij samengestelde lijst is niet compleet
maar geeft u een advies om kennis te maken met de vele boeken die er over Wereldoorlog 1 zijn
verschenen.
Er is een indeling gemaakt in thema’s, zoals Soldaten, Artsen en verpleegsters, Op de vlucht,
Spionage, Duitse ervaringen, , Een breder perspectief en Van een afstand.
Voor meer informatie kunt u terecht in de bibliotheek.
Veel leesplezier!
Soldaten
Weg der geesten-trilogie / Pat Barker
De boeken ‘Niemandsland’, ‘Het oog in de deur’ en ‘Weg der geesten’
zijn gebundeld in deze uitgave.
We volgen in deze boeken verschillende Engelse soldaten tijdens de
Eerste Wereldoorlog. Ze maken onvoorstelbare dingen mee. Geen van
hen komt ongeschonden uit de strijd, zowel lichamelijk als geestelijk
raken ze verwond.
Oorlogsgedruis / Edmund Blunden
De Engelse dichter Edmund Blunden vocht tijdens de Eerste
Wereldoorlog in België. In dit boek, dat tien jaar na de oorlog voor het
eerst uitkwam, vertelt hij zijn ervaringen. Hij vraagt zich af waarom de
oorlogshandelingen als in een flits voorbij zijn gegaan en het gewone
leven gewoon weer doorgaat. Hij verwerkt deze periode door veel te
dichten en te schrijven.
Door het koren / Thomas Boyd
We volgen hoofdpersoon William Hicks in de aanloop naar en tijdens
de Eerste Wereldoorlog. Na een eerste periode van afwachten en
verveling komt Hicks in het heetst van de strijd terecht. Een tijd vol
ontberingen, in de loopgraven en tussen het koren op de landerijen
van Noord-Frankrijk.
De schrijver putte voor dit boek uit zijn eigen ervaring.
Post voor mevrouw Bromley / Stefan Brijs
Augustus 1914. In Londen melden duizenden jongemannen zich aan
om te gaan vechten tegen de Duitsers. Martin Bromley, zeventien en
te jong voor het leger, probeert de twee jaar oudere John Patterson te
overreden samen in dienst te gaan, maar die wil zijn droom om te
gaan studeren niet opgeven. Uiteindelijk slaagt Martin er met een list
in naar het front te vertrekken en blijft John achter in een stad waar
de druk op dienstweigeraars toeneemt.
3
Soldaten
4
Houten kruisen / Roland Dorgeles
Puttend uit eigen ervaring schreef Roland Dorgelès al in 1919 dit boek
over het soldatenleven tijdens de Eerste Wereldoorlog. Hoofpersoon is
de Franse soldaat Jacques Larcher. Hij maakt deel uit van de vijfde
escouade van de derde compagnie van het Franse leger. Hij vertelt
over de ervaringen van hem en zijn kameraden aan het front, vaak
buiten de gevechten om. De gesprekken en de vriendschap tussen de
soldaten, de verveling, het verlangen naar huis, juist in die momenten
kan de schrijver het ware leed van de soldaat beschrijven.
Het lied van de loopgraven / Sebastian Faulks
Stephen Wraysford beleeft voor de Eerste Wereldoorlog een
onstuimige liefdesgeschiedenis, maar zijn geliefde verlaat hem. Als de
oorlog uitbreekt, neemt hij dienst in het Engelse leger. Zijn ervaringen
schrijft hij op in een gecodeerd dagboek. Aan het eind van de
zeventiger jaren vindt zijn kleindochter de aantekeningen. Nadat
iemand de code voor haar heeft gekraakt, leest zij het verhaal dat haar
grootvader aan niemand kon vertellen.
Verfilmd als mini-serie onder de titel Birdsong (BBC).
Dat hebben we gehad / Robert Graves
Graves schrijft tamelijk afstandelijk over zijn ervaringen in de
loopgraven. Hij laat de feiten en de anekdotes voor zichzelf spreken.
Graves laat de verschrikkingen en het twijfelachtige nut van de oorlog
vooral door de ervaringen en ogen van anderen zien. Het contrast
tussen de door verliezen en Franse ongastvrijheid gedemoraliseerde
loopgravensoldaten en de hysterische oorlogshitsers in het veilige
vaderland wordt erg duidelijk getekend.
De verborgen strijd / A.P. Herbert
Harry Penrose is student in Oxford als de Eerste Wereldoorlog
uitbreekt. Geestdriftig meldt hij zich direct aan als vrijwilliger. De
ervaringen die hij als soldaat opdoet, veranderen hem. Na een
incident aan het front in Frankrijk wordt hij wegens lafheid voor de
krijgsraad gebracht en ter dood veroordeeld.
Soldaten
De lange zondag van de verloving / Sébastien
Japrisot
Vijf Franse soldaten worden door de krijgsraad ter dood veroordeeld
omdat ze zichzelf verminkt hebben, in de hoop niet meer te hoeven
dienen. Ze komen in het niemandsland tussen de loopgraven, waar dan
wèl ineens de strijd losbarst. Er worden inderdaad vijf lichamen met
een verbonden hand gevonden. Maar Mathilde, de verloofde van een
van hen, is ervan overtuigd dat haar vriend niet gestorven is. Op haar
zoektocht vindt ze tegenstrijdige bewijzen en voelt ze dat ze wordt
tegengewerkt.
Witte zwanen, zwarte zwanen / Jennifer
Johnston
De hoofdpersonen Alec en Jerry zijn ondanks hun verschillen goed
bevriend. Dit is het verhaal van een vriendschap die tegen de regels
(van die tijd) ingaat. De zwanen staan symbool voor de tegenstellingen
die toen enorm waren: rijk versus arm, katholiek versus protestant,
Iers versus Engels. Op het slagveld blijven de verschillen bestaan, maar
ook devriendschap tussen Alec en Jerry gaat niet ten onder.
Poststempel Verdun. Het verhaal van twee
frontsoldaten / Bob Latten
De Hilversummer Bob Latten liet zich voor dit boek inspireren door de
omgeving van het Franse Verdun. Het werk is een bundeling van
fictieve brieven en dagboekfragmenten van een Duitse en een Franse
soldaat.
Geslacht / Frederic Manning
'Het mooiste en indrukwekkendste boek dat ik ooit heb gelezen over
mannen in oorlog.' - Ernest Hemingway
Manning volgt zijn alter ego soldaat Bourne door de Eerste
Wereldoorlog. Met honderdduizenden lotgenoten vecht hij een
manhaftige, primitieve en eigenlijke uitzichtloze strijd uit met de
vijand, maar vooral ook met allerlei elementen als hitte en kou.
5
Soldaten
De Duitse gevangene & Passie in het aangezicht
van de dood / James Hanley
‘De Duitse gevangene’ beschrijft de ontmenselijking van de
loopgravenoorlog, die tot uitdrukking komt in het ombrengen van een
Duitse krijgsgevangene en uiteindelijk in de eigen dood. Zoals Hanley
schrijft: 'Het vuur vergiftigde de geest'.
In ‘Passie in het aangezicht van de dood’, dat na de oorlog speelt,
wacht een veroordeelde op zijn terechtstelling vanwege de moord op
de verkrachter van zijn vrouw. Zijn bewakers worden geconfronteerd
met hun hulpeloosheid en met de roep van de veroordeelde om zijn
vrouw.
De Officierskamer / Marc Dugain
De debuutroman van de Franse auteur Marc Dugain (1957). Aan de
hand van de levensgeschiedenis van zijn grootvader schetst hij op een
zeer persoonlijke en indringende wijze de waanzin van de oorlog. Het
is het verhaal van drie vrienden, overlevenden uit de loopgraven van
de Eerste Wereldoorlog, geestelijk en lichamelijk verminkt voor de rest
van hun leven en de manier waarop de maatschappij met deze
mismaakte medemensen omgaat.
Van het Westelijk front geen nieuws / Erich
Maria Remarque
Het boek verhaalt van een groep jonge (19-jarige) Duitse soldaten die
door hun klassenleraar Kantorek in 1916 worden overgehaald dienst
te nemen in het leger. Bijna drie jaar delen ze de strijd, worden
volwassen en realiseren zich dat ze 'in het landschap van onze jeugd
rondstappen als bezoekers'. De een na de ander sneuvelt ten slotte.
Remarque beschrijft realistisch ,nuchter, beklemmend, indringend en
verbijsterend en bovenal de zin- en uitzichtloosheid van het
oorlogsgeweld..
De memoires van de man die op vossen jaagde
/ Siegfried Sassoon
Na de dood van zijn ouders wordt George Sherston pgevoed door zijn
rijke, ongetrouwde tante op het platteland. Tot zijn 12e heeft hij een
privé-leraar die hem weinig leert. Wel leert hij veel van rijknecht Dixon
over vossenjacht en cricket. Als Engeland mobiliseert, neemt hij in
augustus 1914 dienst, wordt opgeleid tot officier en vertrekt dan in
1915 naar het front in Noord-Frankrijk. Daar wordt hijhard
geconfronteerd met de verschrikkingen van de oorlog .
6
Artsen en verpleegsters
7
Dagboek zonder data / Enid Bagnold
Dagboek van de Engelse schrijfster over haar ervaringen in de Eerste
Wereldoorlog. Ze werkte als vrijwillige ziekenhelpster in een militair
hospitaal. De manier waarop de andere verpleegsters met de
gewonden omgaan, raakt haar diep.
Verboden gebied / Mary Borden
In zeventien verhalen en vijf prozagedichten kijkt een verpleegster
impressiegewijs terug op haar ervaringen in België en Frankrijk tijdens
de Eerste Wereldoorlog. Toen de bundel in 1929 werd uitgebracht,
werd deze niet vriendelijk ontvangen. De verhalen beschrijven juist
datgene wat men graag wilde vergeten. Ze stellen vragen en geven een
indringend beeld van de loopgravenoorlog.
Civilisatie 1914-1917. Arts aan het front van
WO I / Georges Duhamel
Toen de Grote Oorlog begon, was Duhamel al een gevierd schrijver.
Hij was echter ook arts. Daarom meldde hij zich bij het Franse leger. In
dit boek, dat al in 1918 voor het eerst verscheen, vertelt hij over zijn
ervaringen in het hospitaal: hoe het eraan toe ging, welke keuzes
gemaakt moesten worden, hoe er geleden en gestorven werd..
A Farewell to Arms / Ernest Hemingway
Amerikaan Frederick Henry is tijdens de Eerste Wereldoorlog
ambulancechauffeur in het Italiaanse leger. Als hij gewond raakt, komt
hij natuurlijk in een hospitaal terugt. Tijdens zijn verblijf daar bloeit de
liefde op tussen hem en de Engelse verpleegster Catherine, die hij al
eerder had leren kennen. Nog niet helemaal genezen, gaat Henry
terug naar het leger, dat zich al aan het terugtrekken is.
Artsen en verpleegsters
Het kielzog van de oorlog / Ellen N. La Motte
De Amerikaanse verpleegkundige werkte tijdens de Tweede
Wereldoorlog vrijwillig in een hospitaal nabij Ieper. Haar ervaringen
schreef ze al in 1916 neer in deze roman van schetsen. La Motte laat
weinig heel van verhalen over soldatenheroïek en vaderlandsliefde. Zij
schetst gruwelijke scènes, die worden gehuld in cynische
bespiegelingen omtrent de zin van oorlog en de waarde van een
mensenleven.
Sisterka / Marijke Libert
Deze derde roman van de Vlaamse journaliste en schrijfster (1962)
beschrijft het levensverhaal van haar grootoom Ephrem. Ephrem is een
knorrige oude man die op zijn sterfbed toegeeft dat hij in de Eerste
Wereldoorlog, als gewonde soldaat, een verhouding heeft gehad met
een Engelse verpleegster, Sisterka. Uit deze relatie is waarschijnlijk een
kind geboren. De schrijfster onderzoekt wie Sisterka is en wat er met
haar en het mogelijke kind gebeurd is. Dit brengt haar en het verhaal
naar de slagvelden in België, naar Engeland in het vegetarische
ziekenhuis en naar Schotland - tot het verhaal af is en het plaatje rond.
Het diep / Mary Swan
De Canadese tweelingzussen Ester en Ruth verliezen reeds op zeer
jonge leeftijd hun moeder. Met hun veel oudere broers hebben ze
nauwelijks contact en hun vader, die zakenman is, heeft weinig tijd.
Omdat de meisjes pas op elfjarige leeftijd naar school gaan, groeien ze
dus op in een betrekkelijk isolement. . Ze spreken met elkaar in een
geheimtaal en laten anderen niet toe in hun wereld. In 1918, als
Esther en Ruth 26 jaar oud zijn, gaan ze in Frankrijk de geallieerde
frontsoldaten helpen. In de wij-vorm vertellen ze over hun werk in
doorgangskampen en in ziekenhuizen, waar ze schoonmaken, koken,
kleren verstellen en brieven schrijven voor soldaten..
8
Spionage
Zilverlingen / Maureen Lang
In het Amerika van tijdens de Eerste Wereldoorlog is iedereen van
Duitse komaf automatisch verdacht. Ook Liesel Bonner verliest om die
reden haar baan. Onder een andere identiteit gaat ze aan de slag bij de
spoorwegen, maar wordt dan benaderd door een FBI-agent. Die
verdenkt Liesels geliefde Josef van spionage.
Wordt vervolgd door Herinnering.
Herinnering / Maureen Lang
Zelfstandig te lezen vervolg op Zilverlingen.
Josef von Woerner, een Amerikaan van Duitse komaf, lijdt aan
geheugenverlies na neergeschoten te zijn door een FBI-agent. Hij gaat
in het Amerikaanse leger, maar dan komt zijn geheugen terug.
Langzaam maar zeker herinnert Josef zich dat hij voor de schietpartij
spion voor de Duitsers was.
Wachten op de dageraad / William Boyd
Lysander Rief is een Britse toneelspeler die in 1913 een paar maanden
in Wenen verblijft. Daar ontmoet hij een jonge landgenote met wie hij
een verhouding begint. Plotseling beschuldigt zij van verkrachting.
Met behulp van de Britse ambassade weet hij te ontkomen, maar
komt wel bij hen in de schuld te staan. Daardoor wordt hij na de
uitbraak van de Eerste Wereldoorlog min of meer gedwongen een
taak als spion te aanvaarden.
Verbreek de stilte / Maureen Lang
Leuven is in 1914 een groot toneel van de grote oorlog die er woedt.
Te midden van deze strijd wordt Edward Kirkland geconfronteerd met
de komst van Isa Lassonne, die het veilige Baltimore verlaten heeft om
Edward uit het bezette België te bevrijden. Waar Isa niet op gerekend
heeft, is Edwards onwil om te vertrekken. Hij is betrokken bij het
drukken van ‘La Libre Belgique’, de illegale krant die via
verzetsmensen zijn weg vindt naar de bevolking. Dan wordt Isa
gearresteerd als spil van de drukkerij. Isa moet voor het vuurpeloton.
Zal ze standhouden of is er redding op komst?
9
Op de vlucht
Het geheim van Treurwegen / Guus Bauer
Aan het begin van de Eerste Wereldoorlog ziet de Vlaamse tiener
Willem Maria Treurwegen hoe zijn woonplaats bedreigd wordt door
Duitsers. Uiteindelijk besluit hij naar Nederland te vluchten. Op zijn
vlucht beleeft hij allerlei wonderbaarlijke avonturen.
Guus Bauer geeft in dit schelmenverhaal een verrassende en
verwarrende kijk op de oorlog, vol ontmoetingen en persoonlijke
invalshoeken.
In ballingschap/ Elisabeth Marain
Na het bombardement op Antwerpen in 1914 ontfermt een naar
Nederland gevluchte kinderloze weduwe zich over een enkele weken
oude baby.
Van porselein / Marjan Lammens – de Calluwé
Van porselein, dat waren de isolatoren waaraan de Duitsers in 1915
stroomdraden vastmaakten langs de Belgisch-Nederlandse grens. Op
de elektrische draadversperring stond een spanning van 2000 volt. Ze
moest vluchtelingen, smokkelaars, spionnen en Duitse deserteurs
tegenhouden. Ze kostte meer dan duizend mensen het leven. Tegen
deze, bij het grote publiek onbekende achtergrond speelt het verhaal
dat deze roman vertelt. Het is het verhaal van het Hollandse meisje
Roos, dat verliefd wordt op een Belgische man en voor een
onmogelijke keuze komt te staan.
10
Op de vlucht
De fluitspeler / Ron Rash
Wanneer in 1957 een stuwdam wordt aangelegd in de Appalachen,
Verenigde Staten, komt een dramatische gebeurtenis uit 1918 aan het
licht. Aan het einde van de Eerste Wereldoorlog heeft Walter, een
Duitse musicus gevlucht uit een interneringskamp, een schuilplaats
gevonden bij de geïsoleerd levende broer en zus Hank en Laurel
Shelton. Walter, die niet kan praten, speelt op zijn fluit, helpt op de
boerderij en tussen hem en Laurel ontstaat een romance, die eindigt in
een tragedie.
Vlucht / Johanna Spaey
‘Vlucht’, speelt tijdens de Eerste Wereldoorlog. De roman is opgedeeld
in vier delen met vier perspectieven. Het eerste en laatste zijn heel kort
en vanuit het perspectief van twee mannen verteld: een Duitse soldaat
en een Vlaamse officier. De twee middelste vormen de kern van het
verhaal, waarin we eerst de Leuvense Marieke volgen, wier ouders en
kinderen voor haar ogen worden doodgeschoten, waarna zij naar
Nederland vlucht. Zij vindt werk in een hotel in Oosterhout, waar ze
zich probeert te troosten met mannengezelschap. We volgen haar in
het derde deel, waarin ze op zoekt gaat naar de officier uit Leuven op
wie ze verliefd is.
Over het Kanaal / Annelies Beck
Hoofdfiguur is de jonge Marie die in 1914 met haar ouders naar
Glasgow reist, waar al gauw duizenden gevluchte Belgen arriveren. Ze
ontdekt dat haar broer, die in de Vlaamse loopgraven vecht, niet de
hele waarheid vertelt in zijn brieven en dat de oorlog grimmiger is en
langer zal duren dan vermoed. Door haar vriendschap met een
militante jonge Schotse krijgt Marie oog voor de misbruiken van de
oorlogsspeculanten. Als ze merkt dat er ook Belgen hun landgenoten
uitbuiten, schrijft ze een gedurfde protestbrief.
11
De machthebbers
12
De koning, de keizer en de tsaar / Catrine Clay
Koning George V, keizer Wilhelm II en tsaar Nicolaas II waren neven
van elkaar. Uitgebreid gebruikmakend van niet eerder gepubliceerde
documenten, vertelt Catrine Clay het bijzondere verhaal van de drie
neven, die deels hetzelfde soort leven leiden, in paleizen waar de
rijkdom onvoorstelbaar is en de hoofdpersonen omgeven worden door
vleierijen, gekuip en intriges. En daar doorheen speelt de vraag: in
hoeverre waren de koning, de keizer en de tsaar verantwoordelijk voor
het uitbreken van die oorlog en, zoals later zou blijken, ook voor het
einde van de autocratische monarchie.
Novembernovelle / Ep Meijer
De auteur vertelt van de strijd op 1 juli 1916, toen duizenden Engelsen
de opdracht kregen wandelend de vijand tegemoet te gaan: die zou
namelijk zijn gedood. Niets was echter minder waar, en bovendien
werden ook nog honderden Engelsen door hun eigen artillerie gedood:
geciviliseerde volken gedroegen zich in de Eerste Wereldoorlog
ontstellend. De auteur beschrijft eerst als een ooggetuige die strijd,
maar laat vervolgens anderen aan het woord, Duitsers en Fransen, die
een eigen verhaal hebben..
Niet alle smeerlappen komen uit Wenen /
Andrea Molesina
In de Eerste Wereldoorlog wordt het Noord-Oosten van Italië bezet
door Oostenrijkers en Duitsers. De 17-jarige Paolo groeit op in het huis
van zijn adellijke tante en grootouders. Hun villa wordt deels
geconfisqueerd door de bezetters: de familie krijgt intensief te maken
met de oorlogssituatie. De tante van Paolo is een sterke,
onafhankelijke vrouw die respect weet af te dwingen van de
bevelvoerder. Toch komen zij lijnrecht tegenover elkaar te staan
wanneer de familie hulp biedt aan een Engelse piloot. Het is voor de
jonge Paolo, die de liefde leert kennen met de mooie Giulia, een harde
leerschool, waarin hij ook persoonlijk te maken krijgt met
oorlogsgeweld.
De machthebbers
13
De strijd om sergeant Grisja / Arnold Zweig
Deze lijvige roman beschrijft niet alleen het lot van een armoedige
Russische soldaat in de Eerste Wereldoorlog, maar ook de
onmenselijkheid van een genadeloze oorlogsmachine. Sergeant Grisha
is krijgsgevangene in een Duits kamp, vlucht uit heimwee naar vrouw
en kinderen en valt weer in Duitse handen. Hij wordt beschouwd als
een spion en ter dood veroordeeld, alhoewel hij bewijst dat hij een
krijgsgevangene is. De militaire rechter spreekt hem weliswaar vrij,
maar een hogere officier laat hem executeren. Het gaat de auteur
vooral om het blootleggen van de machtsstrijd tussen officieren en
legeronderdelen, om de zielloze tucht en kadaverdiscipline, om star
egoïsme.
In gevangenschap
De enorme zaal / E.E. Cummings
Het autobiografische verslag van de tijdelijke gevangenschap van een
jonge Amerikaan in de Franse gevangenis La Ferté-Macé in Noyon. In
april 1917 mengde de VS zich in de Eerste Wereldoorlog en nam hij
dienst als ambulancechauffeur. In Frankrijk wordt hij gearresteerd en
verblijft drie maanden in de gevangenis.
De bondgenoten / Jack Cavanaugh
Deel uit een reeks over de familie Morgan.
Katy en haar broer Johnny Morgan raken als verpleegster en piloot
beiden verwikkeld in de Eerste Wereldoorlog. Allebei worden ze door
de vijand gevangen genomen.
14
Duitse ervaringen
Vriend aan het front. Bericht uit de loopgraven
/ Walter Flex
Walter Flex, oorlogsvrijwilliger en dichter, schreef deze novelle als een
ode aan zijn in de strijd omgekomen vriend Ernst Wurche, volgens Flex
de ideale “nieuwe mens”. Hij schetst een geromantiseerd beeld van de
oorlog, noodzakelijk voor het ontstaan van een nieuwe, betere wereld.
De dagelijkse praktijk van de oorlog wordt wel beschreven, maar staat
veel minder op de voorgrond dan de achterliggende idealen, het geloof
en de schoonheid van de natuur.
Jaargang 1902. Jeugd tussen traditie en
revolutie / Ernst Glaeser
Ernst is twaalf jaar als de Eerste Wereldoorlog uitbreekt. Hoewel hij
goed merkt en begrijpt wat er in de wijde wereld gebeurt, heeft hij –
vanzelfsprekend – vooral oog voor zijn directe omgeving: thuis, school,
vrienden. Uiteindelijk zullen de ervaringen van zijn generatie bepalend
zijn voor het ontstaan van de Tweede Wereldoorlog.
Oorlogsroes / Ernst Jünger
Tot in detail vertelt Jünger zijn ervaringen tijdens de Eerste
Wereldoorlog. Hij zet geen stap terug om zich er een mening over te
vormen, maar houdt zich aan de feiten. De instinctieve vatbaarheid
van jonge mannen voor de oorlog wordt hierdoor glashelder. Ook ziet
de lezer duidelijk hoe dun het laagje beschaving is dat ons normaal
gesproken weerhoudt van geweld en moordzucht.
Luitenant Sturm / Ernst Jünger
Hans Sturm leeft aan het front in een bunker bekleed met boeken.
Met twee vrienden, de schilder Hugershoff en de retoricus Döhring,
bespreekt hij Rabelais en Balzac. Sturm leest hun zelfgeschreven
verhalen voor. Algauw valt het doek voor de intellectueel Sturm: als
zijn bunker wordt beschoten en er licht moet worden gemaakt,
verbrandt hij zijn verhalen. De worsteling tussen zijn fijngevoelige kant
en de wens om sterk en moedig te zijn, speelt de hoofdrol.
15
Een breder perspectief
Val der titanen / Ken Follett
Aan de hand van vier families vertelt de schrijver over de
onderdrukking van arbeiders en de opstand van arbeiders tegen de
heersende klasse, sociale verhoudingen die onder druk komen te
staan, de Eerste Wereldoorlog en vooral wat die betekende voor de
gewone soldaten, en ten slotte het vrouwenkiesrecht. Het verhaal
speelt afwisselend in Engeland, Duitsland, Rusland en Amerika.
Onderling hebben de families op verschillende manieren met elkaar te
maken, door arbeidsverhoudingen, familiebanden of huwelijken
Oorlog en terpentijn / Stefan Hertmans
Uit de schriften die zijn grootvader hem heeft nagelaten, reconstrueert
Stefan Hertmans het leven van die man: Urbain Martien. De teksten uit
deze cahiers vormen de basis voor het tweede, middelste deel van het
boek: de ervaringen van Urbain in de Eerste Wereldoorlog. In de delen
een en drie reconstrueert Hertmans actief het verdere leven van zijn
grootvader voor en na de oorlog, onder meer door plaatsen te
bezoeken die in dat leven een rol hebben gespeeld.
Op zoek naar Julia / Jonathan Hull
In dit boek worden drie verhaallijnen uit het leven van één man met
elkaar verweven. De jongste periode speelt als deze Patrick Delaney
op 81-jarige leeftijd in een verpleeghuis zit. Daar kijkt hij terug op zijn
leven. Enerzijds vertelt hij over zijn ervaringen in de Eerste
Wereldoorlog, waar hij als jonge knaap zijn soldatenplicht doet. Aan
de andere kant denkt hij vooral vol weemoed en verlangen terug aan
Julia, zijn eigenlijke grote liefde, die hij in 1928 ontmoette.
De taal van de stilte / Frances Itani
Het Canadese meisje Grania krijgt op haar vijfde roodvonk en wordt
als gevolg daarvan van de ene op de andere dag doof. Voor een
opgroeiend kind is dat natuurlijk verre van gemakkelijk. Gelukkig krijgt
Grania hulp van haar grootmoeder en later van professionals op het
doveninstituut. Uiteindelijk lukt het haar, samen met haar (horende)
man Jim, een rustig leven op te bouwen. Maar dan breekt de Eerste
Wereldoorlog uit en moet Jim als soldaat naar het front...
16
Een breder perspectief
Godenslaap / Erwin Mortier
Aan de hand van vier families vertelt de schrijver over de
onderdrukking van arbeiders en de opstand van arbeiders tegen de
heersende klasse, sociale verhoudingen die onder druk komen te
staan, de Eerste Wereldoorlog en vooral wat die betekende voor de
gewone soldaten, en ten slotte het vrouwenkiesrecht. Het verhaal
speelt afwisselend in Engeland, Duitsland, Rusland en Amerika.
Onderling hebben de families op verschillende manieren met elkaar te
maken, door arbeidsverhoudingen, familiebanden of huwelijken
Spiegelingen / Erwin Mortier
Uit de schriften die zijn grootvader hem heeft nagelaten, reconstrueert
Stefan Hertmans het leven van die man: Urbain Martien. De teksten uit
deze cahiers vormen de basis voor het tweede, middelste deel van het
boek: de ervaringen van Urbain in de Eerste Wereldoorlog. In de delen
een en drie reconstrueert Hertmans actief het verdere leven van zijn
grootvader voor en na de oorlog, onder meer door plaatsen te
bezoeken die in dat leven een rol hebben gespeeld.
Gods gouden ogen / Willy Spillebeenl
I Aan het einde van de Eerste Wereldoorlog was er - letterlijk - nog
een bloedige strijd in de omgeving van Valenciennes tussen de
Engelsen en de Duitsers. Vele jaren nadien vertelt Lord, een Engelse
tuinman, in een zangerig West-Vlaams van zijn gruwelijke
belevenissen van destijds aan de auteur. Nooit zal Lord meer een
moment vrij kunnen zijn van zijn nachtmerrieachtige herinneringen,
die aanleiding zijn om de oorlog te veroordelen en indringende vragen
te stellen over (de relatie van) God en mens
Meester Mitraillete / Jan Vantoortelboom
Dit boek speelt in het Vlaamse dorpje Elverdinge, voor en in de
Eerste Wereldoorlog. Het eerste hoofdstuk grijpt direct naar de keel:
de nog jonge David Verbocht staat op het punt gefusilleerd te worden.
In chronologisch wisselende hoofdstukken lezen we in flashbacks hoe
hij opgroeit in Gent, botst met zijn ouders en als 22-jarige onderwijzer
een speciale band krijgt met één van zijn acht leerlingen van klas zes,
de gevoelige Marcus Verschoppen. David kan niet integreren in de
stugge, streng-katholieke dorpsgemeenschap, komt wegens zijn
ongeloof in de problemen met de pastoor, belandt in de gevangenis
omdat men hem schuldig acht aan de verdwijning en dood van
Marcus en wordt als de oorlog uitbreekt door de rechter naar het
front gestuurd..
17
Een breder perspectief
18
Woesten / Kris Van Steenberge
Woesten is een West-Vlaams dorp, vlakbij Ieper in België. Het is aan de
vooravond van de Eerste Wereldoorlog. Een dochter van een smid
leert een jonge dokter (uit gegoede familie) kennen en trouwt met
hem. Zij raakt zwanger en baart acht maanden later een tweeling: een
knappe zoon, Valentijn, en een mismaakt kind dat de vader weigert
een naam te geven. Nameloos, zo wordt hij aangeduid. De jongen gaat
gesluierd door het leven. Een gezinsdrama voltrekt zich en de gruwelen
van de Eerste Wereldoorlog breken los. Deze roman wordt vanuit
verschillende perspectieven verteld.
De Thibaults / Roger Martin du Gard
Centraal staan de woelingen in en rond een conservatief katholiek
bourgeoisgezin, waar de straffe hand van vader Oscar Thibault zijn
normen en waarden oplegt aan zoons Antoine, medisch student, en de
tien jaar jongere weerbarstige Jacques. Aldus kleuren de jaren tussen
1905 en 1914 zich door de ontworsteling aan het dogmatische juk, de
verwijdering tussen de broers, hun relaties en existentiële keuzes.
De eenzaamheid van het Westen / Johanna
Spaey
Aan het einde van de 19de eeuw migreren de ouders van Cassandra
vanuit Vlaanderen naar Canada. Haar vader trekt naar het barre
noorden op zoek naar goud, haar moeder belandt in Halifax, waar ze
zich verliest in antieke geschriften en balsemtechnieken. De jonge
schilderes Cassandra krijgt in 1919 de kans om een picturaal verslag te
maken van de naoorlogse slagvelden in Vlaanderen. De grote oorlog
beroofde haar van vier broers en van de mysterieuze man die ze haar
verloofde noemt.
De arme verkwister / Ernst Weiss
De liefde die een Oostenrijkse gymnasiast vlak vóór de Eerste
Wereldoorlog koestert voor zijn strenge vader is zo groot, dat hij niet
loskomt van deze dwingende oogarts. De zoon, gewond geraakt in de
oorlog, dreigt aan een ziekte te bezwijken maar blijkt sterk genoeg om
zijn vader te weerstreven. Uiteindelijk verkwist hij zijn krachten niet.
Herkenbaar verhaal over een autoritair gezin en land, voor, tijdens en
na de Eerste Wereldoorlog.
Van een afstand
Modelklas / Pat Barker
In het voorjaar van 1914 ontstaat een vriendschap tussen drie
studenten aan de Londense Slade Academy of Art: de aan zijn talent
twijfelende Paul, de al succesvolle Kit en de onafhankelijke maar
onzekere Elinor, die voor haar kunst wil leven. Als de Eerste
Wereldoorlog uitbreekt, gaan zij daar alledrie op een andere manier
mee om. De schrijfster werpt zo vragen op rond engagement en
artistieke onafhankelijkheid.
De opstandigen / Sandor Marai
Vier verschillende Hongaarse jongens, allen in de hoogste klas van het
gymnasium, vormen tijdens de Eerste Wereldoorlog een geheime club
met bijzondere gewoontes. Hun toekomst lijkt weinig rooskleurig, ze
weten dat ze binnenkort opgeroepen worden om dienst te nemne. Ze
zetten zich af tegen alles wat volwassen is, maar merken al snel dat ze
ook bij die gehate mensen gaan horen.
Levenslucht / Andrea Barrett
Verenigde Staten, 1916. De jonge immigrant Leo Marburg is nog maar
net uit Duitsland in Amerika aangekomen, als hij verplicht wordt
opgenomen in een sanatorium wegens tuberculose. Ook in deze
besloten gemeenschap heerst onrust, nu de VS bij de Eerste
Wereldoorlog betrokken is geraakt. Vooral na aanslagen van Duitse
spionnen heerst er een nerveuze stemming.
De lotgevallen van de brave soldaat Sveijk in
de wereldoorlog / Jaroslav Hasek
De goedmoedige, sullige soldaat Svejk, een schepping van de
Tsjechische schrijver Jaroslav Hasek (1883-1923), heeft zijn plaats
verdiend in de wereldliteratuur. Door zijn gedrag ontstaan hilarische
en absurde situaties, afgewisseld en verlevendigd met zo'n 200
anekdotes die Svejk te kust en te keur door het verhaal vlecht. Svejks
belevenissen in het Oostenrijks-Hongaarse leger tijdens de Eerste
Wereldoorlog worden in Hasek's 'Unvollendete' ebruikt als aanklacht
tegen militarisme en hiërarchie. Svejk is als zand in de raderen van het
militaire apparaat.
19
Na de oorlog
20
Het fluitersvertrek / Paul Alverdes
Drie Duitse en een Engelse soldaat zijn allen op dezelfde manier
gewond geraakt tijdens de Grote Oorlog: door een kogelwond aan de
keel is de luchtpijp afgesloten. Ze moeten ademen door een buisje dat
in de keel wordt geplaatst. Dit veroorzaakt een fluitend geluid. Doordat
alle vier de mannen dezelfde verwonding hebben opgelopen, vinden ze
vriendschap bij elkaar.
Doorwerking en gevolg
Reis naar het einde van de nacht / LouisFerdinand Céline
Zijn ervaringen in de Eerste Wereldoorlog en daarna maken Ferdinand
Bardamu tot een zeer cynische man. In niet mis te verstane
bewoordingen – de roman was ten tijde van verschijnen zeer
controversieel vanwege het taalgebruik – bekritiseert hij de mensheid.
In een uitgestorven hemel / Robert Edric
In de herfst van 1919 verblijft Elizabeth Mortlake met haar schoonzus,
de oorlogsweduwe Mary, in een Zwitsers kuuroord. Daar ontmoet ze
twee Engelse oud-officieren, die nog steeds beïnvloed worden door de
Grote Oorlog. Naarmate Elizabeth meer betrokken raakt bij hun levens,
begrijpt ze beter in wat voor breekbare en potentieel gewelddadige
vrede de twee militairen zich bevinden.
Een soldaat uit de Grote Oorlog / Mark Helprin
Tijdens een lange wandeltocht vertelt de 74-jarige professor
Alessandro Giuliani zijn levensverhaal aan een jongen van 17. De
Eerste Wereldoorlog heeft daar een grote rol in gespeeld. Giuliani
herinnert zich hoe hij die overleefde en tot inzichten kwam omtrent
de rol en de macht van bureaucraten en de schoonheid en
afzichtelijkheid van het leven. Zijn liefde voor het leven voert de
boventoon.
Tot ziens daarboven / Pierre Lemaitre
Albert en Édouard zijn twee soldaten die na de wapenstilstand van
1918 vanuit de loopgraven weer de Franse maatschappij in moeten
Maar de onderste helft van het gezicht van Édouard is een gapende
wonde en bovendien moeten ze allebei oppassen dat ze niet in
handen vallen van hun gewetenloze en wraakzuchtige commandant
D'Aulnay-Pradelle. Terwijl de twee vrienden vanaf hun onderduikadres
in hun levensonderhoud proberen te voorzien, verzint Édouard een
oplichterstruc die hen in een klap rijk kan maken, maar bij de
uitvoering daarvan worden ze onverwachts opnieuw met Pradelle
geconfronteerd. De leven en de manier waarop de maatschappij met
deze mismaakte medemensen omgaat
21
Websites:
www.europeana1914-1918.eu
http://entoen.nu/eerstewereldoorlog
www.wereldoorlog1418.nl
www.100jaarnederlandenwo1.nl
www.historischnieuwsblad.nl/eerstewereldoorlog
www.forumeerstewereldoorlog.nl
www.geschiedenis24nl/dossiers/eerste-wereldoorlog.html
www.bbc.co.uk/ww1
www.greatwar.co.uk
www.inflandersfield.be/nl
www.europeanfilmgateway.eu/about_efg/EFG1914collections
www.lib.byu.edu
22