1 EUCHARISTIE EN PRIESTERGEBREK EEN TERUGBLIK OP DE

1
EUCHARISTIE EN PRIESTERGEBREK
EEN TERUGBLIK OP DE SYNODE OVER DE EUCHARISTIE
De bisschoppensynode van 2 tot 23 oktober 2005 was de eerste universele
kerkvergadering over de Eucharistie sinds het Tweede Vaticaans Concilie uitvoerig over dit
thema sprak. De Constitutie over de Liturgie (3 dec. 1963) gaf de opdracht tot de herziening
van de liturgie van de Eucharistie. Tijdens de synode beraadslaagden de ruim 250
bisschoppen, grotendeels afgevaardigd door hun bisschoppenconferenties, uitvoerig over “de
Eucharistie als bron en hoogtepunt van het leven en de zending van de Kerk” en werd in
zekere zin de balans opgemaakt van het eucharistisch leven sinds het Concilie.
De synode betekende een herbezinning en heroriëntatie allereerst op de dogmatische
leer van de Kerk over de Eucharistie, vervolgens ook op de concrete wijze waarop de viering
van de Eucharistie sinds 1964 gestalte heeft gekregen en tenslotte op belangrijke pastorale
vragen met betrekking tot de viering, de bediening en de uitwerking van dit Sacrament in een
wereld die gekenmerkt wordt door een vergaande secularisatie en toenemend priestertekort.
Over dit laatste thema volgen hier enkele beschouwingen.
Statistische gegevens
De synode-vaders hebben frequent gesproken over de grote problemen voor de Kerk in
de huidige wereld, zoals de secularisatie, het hedonisme en de consumptie-maatschappij.
Deze hebben op zeer veel plaatsen geleid tot geloofscrisis en ontkerkelijking.
Intern heeft de Kerk ook te maken met een groeiende priestertekort. Het aantal
katholieken groeit mondiaal gezien zeer sterk. In 2003 telde de Kerk 1.086.000.000
katholieken; dat was een toename in één jaar tijd met 15 miljoen. In hetzelfde jaar 2003 telde
de katholieke Kerk ruim 400.000 priester. Maar verhoudingsgewijs loopt het aantal priesters
sterk terug. Was er gemiddeld in 1978 één priester per 1797 katholieken; een kwart eeuw later
(nl. in 2003) was er slechts nog één priester voor 2677 katholieken.
In Europa zijn er verhoudingsgewijs de meeste priesters (één priester op 1386
katholieken). Het grootste priestertekort bestaat in Amerika en in Afrika (een priester voor
4453, resp. 4723 katholieken).
Theologisch en pastorale problematiek
Deze gegevens stellen de Kerk voor theologische en pastorale vragen. De katholieke
Kerk verstaat zichzelf als een Kerk die leeft vanuit de Eucharistie als bron en hoogtepunt van
het hele geloofsleven en die vanuit de Eucharistie een zending in de wereld heeft. Maar door
het priestertekort is er op steeds meer plaatsen geen mogelijkheid (meer) voor de viering van
de Eucharistie als zondagsviering (en voor de bediening van de biecht). Zo worden woordsamenkomsten zonder Eucharistie steeds meer de gewone gestalte van plaatselijke
geloofsgemeenschappen. Dat is niet alleen een praktisch pastoraal probleem, maar stelt ook
vragen aan het zelf-verstaan van de katholieke Kerk als Kerk die leeft vanuit de Eucharistie.
Door het groeiend priestertekort blijven steeds meer gelovigen verstoken van de viering van
het sacrament van de Eucharistie. Kan de Kerk de gelovigen nog voldoende toegang
waarborgen tot het centrale sacrament van de Eucharistie? Wordt de katholieke Kerk als Kerk
van de Eucharistie feitelijk niet steeds meer een Kerk van het Woord? Deze indringende
problematiek werd door menige synode-vader geformuleerd. Kan bij groot priestergebrek nog
wel gesteld worden, dat de Eucharistie bron en hoogtepunt is van het leven en de zending van
de Kerk?
Viri probati?
2
In de synode-aula en tijdens de besprekingen in de taalgroepen werd (doorgaans kort)
gesproken over de vraag of en in hoeverre een eventuele toelating van “viri probati”
(gehuwde mannen die op latere leeftijd priester worden gewijd) een oplossing zou kunnen zijn
voor de problematiek van het priestertekort.
Vanuit oosterse Kerken - waar men het verschijnsel van de gehuwde priesters kent werd terughoudendheid geadviseerd in verband met een wijding van gehuwde mannen tot
priester in de Latijnse Kerk. Algemeen beschouwd was het overgrote aantal synode-vaders
van mening dat een oplossing voor het huidig en toekomstig priestergebrek niet gezocht moet
worden in de invoering van de “viri probati”. In Kerken waar men wel gehuwde priesters
heeft, bestaat ook een priestertekort. De invoering van het gehuwde priesterschap zou ook
een negatief effect kunnen hebben op roepingen tot het celibataire priesterschap. Bij herhaling
werd voorgesteld om de roepingenpastoraal te bevorderen en te komen tot een betere
verdeling van de beschikbare priesters over de hele wereld.
Niet-eucharistische vieringen
In steeds meer gebieden hebben woordvieringen hun intrede gedaan, al dan niet met
uitreiking van de communie. Het is weliswaar goed om aan gelovigen de H. Communie uit te
reiken, wanneer er geen mogelijkheid is tot de viering van de Eucharistie, maar anderzijds kan
een te frequente communiedienst het verlangen naar de viering van de Eucharistie onder
leiding van de priester verduisteren. Als men zich niet kan voeden met de Eucharistie, kan
men zich toch nog voeden met het Woord van God. Ook werd voorgesteld de woorddiensten
qua liturgische structuur niet teveel te doen gelijken op de liturgie van het woord in de
Eucharistie.
Aanbidding
De aanbidding dient volgens de synode een grotere plaats in te nemen in het leven van
de Kerk. De aanbidding versterkt de eucharistische dimensie van het kerkelijk leven, en is een
uitgelezen vorm van eucharistische aanwezigheid van de Heer bij zijn volk. Dit geldt ook bij
priestergebrek en bij onmogelijkheid om de Eucharistie te vieren.
Getuigenissen van een eucharistische Kerk
Dat de Kerk ook bij een feitelijke onmogelijkheid tot het vieren van de Eucharistie toch
een Kerk is die spiritueel leeft vanuit de Eucharistie, kwam aangrijpend naar voren in
getuigenissen vanuit situaties van kerkvervolging. Ook wanneer het door bijzondere
omstandigheden onmogelijk is om daadwerkelijk de Eucharistie te vieren, leven
geloofsgemeenschappen vanuit een eucharistische spiritualiteit van het verlangen naar de
viering van dit sacrament.
Het verlangen naar het sacrament heeft in het katholieke leven vanaf de oudste tijden
een belangrijke rol vervuld. Door het gemis groeit het verlangen en ook de daadwerkelijke
verbondenheid, ja zelfs de werkelijkheid van het leven vanuit het sacrament.
Hoe men ook bij feitelijke afwezigheid toch diep verbonden kan zijn, bleek tijdens de
synode overduidelijk, doordat de bisschoppen uit het Chinese vasteland geen toestemming
kregen om aan de synode deel te nemen. Hun stoelen bleven tijdens de hele synode leeg.
Maar de synode gaf herhaaldelijk uiting aan de intense verbondenheid met deze afwezigen.
Ook bij gemis kan de innerlijke verbondenheid uiterst intens zijn. De Kerk is en blijft
fundamenteel een eucharistische Kerk, ook als het door bijzondere omstandigheden korte of
langere tijd feitelijk onmogelijk is om de Eucharistie te vieren.
Geestelijke communie en vasten
3
Bij herhaling werd in die context gewezen op het belang van de geestelijke communie.
Daarin komt ook tot uiting dat de katholieke Kerk een Kerk van de Eucharistie is. En om het
besef van het belang van de Eucharistie en het verlangen ernaar te vergroten, werd door
sommige synodevaders gewezen op de waarde van het eucharistisch vasten: het zich
onthouden van spijs en drank gedurende enige tijd vóór het communiceren.
Vernieuwing eucharistisch geloof
Kan men conclusies trekken uit hetgeen de synode gezegd heeft over priestergebrek en
Eucharistie? Het grootste probleem is niet het priestertekort, maar het tekort aan geloof in de
Eucharistie en in de eucharistische Heer. De vervlakking van de beleving van de Eucharistie ook daar waar wel de Eucharistie gevierd wordt of kan worden -, laat zien dat het probleem
van priestergebrek slechts één aspect is in de vraag naar de zondagsviering en naar de
theologie van de Kerk als eucharistisch mysterie. Meerdere synode-leden getuigden hoe in
missielanden gelovigen ‘s zondags vaker een afstand van enkele uren te voet afleggen om
deel te kunnen nemen aan de viering van de Eucharistie. Dat feit kan een ander licht op de
vraag naar het priestergebrek ook in de West-Europese landen. Wat heeft men ervoor over om
de Eucharistie te vieren?
Waar het zicht op de betekenis van de Eucharistie verduisterd is en de beleving ervan
vervlakt, zal ook de bereidheid verdwijnen om ten koste van offers de Eucharistie te kunnen
vieren, en zal het verlangen naar dit sacrament uitsterven. Voor priesters geldt dat men een
beroep moet kunnen doen om hun beschikbaarheid om voor de gelovigen het misoffer op te
dragen, - ook al moeten de priesters daarvoor reizen ondernemen. Voor de gelovigen is de
bereidheid van belang om de voorrang te geven aan de deelname aan de Eucharistie, ook al
moeten ook zij daarvoor reizen ondernemen.
Zo nodigt de synode priesters, lekengelovigen en theologen indringend uit om temidden
van een geseculariseerde wereld daadwerkelijk het geloof in de Eucharistie te doordenken en
te vernieuwen in nederige eerbied en offerbereide overgave, en zo meer te groeien in het
verlangen naar de ontmoeting met Christus in dit sacrament.
J. Hermans
Nederlands expert bij de bisschoppensynode