Het laatste nieuws Laser meet aan constant elektron

Het laatste nieuws
8
Laser meet aan constant elektron
Eetlust, pag. 10
Leeuw, pag. 12
Nanotractor, pag. 14
Ruimtetochtje, pag. 15
Natuurwetenschap & Techniek
| juni 2004
n • Seks geeft teken vreetkick • Belgische molens in zee •
Laser meet aan
constant elektron
Diemen (NL) - Twee natuurconstanten doen hun naam
eer aan: voor zover meetbaar, zijn ze al twaalf miljard
jaar hetzelfde.
Om het universum te begrijpen, gebruiken fysici het zogeheten Standaardmodel. Dit beschrijft de interactie tussen elektromagnetisme en de krachten
die ervoor zorgen dat atoomkernen niet spontaan uit elkaar
vallen. In de formules waar het
model uit bestaat, staan ongeveer twintig Griekse en Romeinse letters die een bepaalde
eigenschap van de natuur weergeven: de natuurconstanten.
Eén van de aannamen
in het model is dat zulke natuurconstanten altijd dezelfde
waarde hebben gehad. Als iemand een meting doet waaruit
blijkt dat de natuurconstanten
niet constant zijn, dan is er iets
mis. Een paar jaar geleden deed
de Australiër John Webb zo’n
meting.Helemaal aan de randen
van ons universum bevinden
zich mysterieuze voorwerpen
die energie uitstralen: quasars.
Omdat ze zo ver weg liggen,
doet het licht van een quasar er
ongeveer twaalf miljard jaar
over om bij de Aarde te komen.
Onderzoek aan dat licht leert
wetenschappers dus iets over
hoe het universum twaalf miljard jaar geleden was. Uit zijn
metingen concludeerde Webb
dat de natuurconstante alfa –
waar het samenspel tussen elektriciteit en magnetisme vanaf
hangt – niet altijd dezelfde
waarde gehad heeft.
Er was dus iets mis. Het
probleem ligt echter bij Webbs
metingen, en niet bij het Stan-
daardmodel, volgens Wim
Ubachs van de Vrije Universiteit
in Amsterdam. In Physical Review
Letters toonde hij aan dat een andere natuurconstante,het protongewicht,al twaalf miljoen jaar dezelfde waarde heeft.Twee weken
later toonden een Indiase en een
Franse onderzoeker al aan dat alfa
juist constant was,in tegenstelling
tot wat Webb had gezegd.
Als je gassen verhit of er
fel licht op schijnt, gaan ze licht
Waterstofatoom Twijfels zijn de
wereld uit: protonen en elektronen zijn altijd zo zwaar geweest
als ze nu zijn.
uitstralen. Dat licht onderzoek
je bijvoorbeeld met een spectrometer.De verschillende golflengten van licht worden dan
zichtbaar als streepjes, het zogenoemde emissiespectrum.
De emissielijnen van
waterstof liggen in het zogenaamde extreme ultraviolet
(XUV),licht met een golflengte
van rond de honderd nanometer. Ubachs’ groep wekte de
emissie op met behulp van een
zelfgebouwde laser.“Het meten
van die lijnen is zeer moeilijk,
omdat XUV-licht niet door
lucht kan reizen.” Met een vacuümopstelling maten de Amsterdammers de golflengten tot
op de honderdduizendste nanometer nauwkeurig.
Ze vergeleken de kersverse laboratoriumdata met het
licht dat waterstofwolken in de
ruimte uitzonden, nadat ze ‘opgestookt’ waren door licht van
quasars. Net als bij de metingen
van Webb heeft dat licht er miljarden jaren over gedaan om bij
de Aarde te komen.Als een proton miljoenen jaren geleden
lichter of zwaarder was, moet
dat zichtbaar zijn als een verschil
tussen de ruimtespectra en de
laboratoriumspectra. Dat verschil vond Ubachs niet.
Voorlopig is het Standaardmodel gered.Ubachs is tevreden, maar kijkt vooral naar
de toekomst:“Een proton is altijd plusminus 1836 keer zo
zwaar als een elektron geweest,
maar niemand weet waarom die
verhouding zo ligt. Men is uit
op een theorie die dat zou verklaren. Er valt dus nog veel te
ontdekken.”
Bart Braun
9
Thee reinigt computer • Reuzenstormen vormen klimaat
Seks geeft teken vreetkick Thee reinigt Belgische
Edmonton (CA) – Een vrouwtjes-teek krijgt pas echt honger na
de seks. Deze kennis leidt mogelijk tot een vaccin tegen deze verspreidster van gevaarlijke ziekten.
Zodra een vrouwtjes-teek
haar honger naar seks gestild
heeft, begint haar honger naar
bloed. In het zaad van een volgegeten mannetje zit namelijk
een eetlustopwekkende stof.
Canadese biologen ontdekten
uit welke eiwitten deze stof
bestaat. In Proceedings of the
National Academy of Sciences
beschrijven ze een antitekenvaccin dat tweemaal zo effectief is als huidige vaccins.
Na een goede maaltijd
maakt een mannetjes-teek in
zijn geslachtsklieren vele eiwitten aan. De Canadese biologen Brian Weiss en Reuben
Kaufman van de universiteit
van Alberta onderzochten de
effecten van 28 eiwitten op
vrouwtjes, en ontdekten dat
twee ervan tezamen een eet-
lustopwekkende stof vormen.
Ze noemden de stof ‘voraxin’
naar het Latijnse ‘vorax’, dat
‘gulzig’ betekent.
De onderzoekers zetten een handjevol vrouwtjesteken na het paren op een gevaccineerd konijn met antistoffen tegen voraxin. Na twee
weken parasiteren lag het gemiddelde gewicht van deze
vrouwtjes 72 procent lager
dan dat van vrouwtjes die zich
na het paren tegoed deden aan
een controlekonijn. De huidige vaccins tegen teken verminderen het gemiddelde gewicht slechts met 37 procent.
Vrouwtjes-teken die
minder eten, leggen minder
eitjes en scheiden minder
speeksel af. Een middel tegen
hun vraatzucht vermindert
dus de kans dat zij hun slachtoffers besmetten met gevaarlijke ziekteverwekkers uit hun
speeksel, zoals bacteriën die de
ziekte van Lyme veroorzaken.
Ernst van Eijk
Bomvol Een nieuw vaccin
vermindert de eetlust van
molens in zee
Tucson (VS) – Hetzelfde spul dat
vlekken achterlaat in een theekopje, kan de harde schijf van een
computer juist schoonmaken.
Brussel (B) – Het licht staat op
groen voor de aanleg van een windmolenpark voor de Belgische kust.
Je moet er niet aan denken dat
je thee over je computer
gooit, laat staan over je harde
schijf.Toch kwam een Amerikaanse technicus op het idee
om harde schijven schoon te
maken met extracten uit
groene thee.
John Lombardi, president van Ventana Research,
combineerde looizuur uit
groene thee met synthetische
eiwitten en een schuurmiddel
tot een schoonmaakmiddel
dat harde schijven bijna viermaal sneller poetst dan andere
middelen. Het is ook nog eens
biologisch afbreekbaar, wat
producenten van harde schijven miljoenen euro’s aan afvoerkosten kan besparen.
Minuscule stofdeeltjes
plakken stevig aan de magnetische koppen en zijn moeilijk
te verwijderen. Het looizuur
bindt sterk aan deze deeltjes,
zodat ze samen nieuwe deeltjes vormen met een ongelijke
ladingsverdeling. De nieuwe
deeltjes stoten daardoor af van
de harde schijf, en laten zich
makkelijk met water afvoeren.Ventana gaat nu op zoek
naar andere toepassingen voor
looizuur.
Ernst van Eijk
PNAS
vrouwtjes-teken
10
computer
De Belgische minister voor de
Noordzee, Johan VandeLanotte,
heeft de vergunning afgegeven
voor een windmolenpark op de
Thorntonbank, een gebied op
27 kilometer voor de kust van
Knokke-Heist. De komende
drie jaar wil C-Power, een
samenwerkingsverband van enkele Belgische bedrijven, daar
zestig windmolens neerzetten,
goed voor 400.000 gezinnen.
Uit een bodemonderzoek moet blijken hoeveel het
project gaat kosten.De financiering is nog niet rond, maar bestuurder Filip Martens denkt dat
hij de slordige half miljard euro
wel bij elkaar krijgt.
Martens hoopt in de
lente van volgend jaar de eerste
zes windturbines te plaatsen, in
2006 nog eens achttien en de
laatste 36 in 2007. Hun gezamenlijke vermogen van 216
megawatt is goed voor een
derde van de zes procent duurzame energie die België tegen
2010 verplicht moet leveren
volgens de Europese afspraken.
De Nederlandse overheid wil in 2020 een vermogen
van 6.000 megawatt leveren met
buitenkust-windenergie. Begin
2002 kreeg E-Connection een
vergunning voor het bouwen
van zestig windmolens in zee op
ruim 23 kilometer buiten de
kust van IJmuiden.
Ernst van Eijk
Herenigde leeuwenkop • Het laatste nieuws • Ondraa
Reuzenstormen vormen klimaat
Berkeley, Californië (VS) - Een
klimatoloog voorspelt dat het klimaat de komende tien jaar drastisch zal veranderen. De opwarming rond de evenaar zal gepaard
gaan met de vorming van reusachtige draaikolken die ongeveer vijftig jaar lang over het oppervlak
van de planeet zullen zieden. De
planeet Jupiter, welteverstaan.
Jupiter, de grootste planeet
van ons zonnestelsel, staart de
Aarde aan met één oog. Dat
oog wordt meestal de Rode
Vlek genoemd, al is het niet
altijd rood. De Rode Vlek is
een enorme wervelstorm
waar de Aarde makkelijk inpast. De wind raast er met
450 kilometer per uur rond.
De vlek is al meer dan driehonderd jaar de grootste van
de wervelstormen die het
klimaat op Jupiter bepalen.
De wervelstormen, en
dus het klimaat, gaan de komende tien jaar flink veranderen, voorspelt Philip Marcus
van de universiteit van Berkeley. Een aantal grote draaikolken is aan het eind van hun
Latijn en lossen letterlijk op
in de lucht, die op Jupiter
voornamelijk uit waterstof
bestaat. De wervelwinden
mengen de lucht en daarmee
de warmte, zodat er bijna
geen temperatuurverschil is
tussen de Jupiter-evenaar en
de polen. Zonder de stormen
loopt dat verschil op tot ongeveer tien graden Celsius,rekent Marcus voor in Nature.
De klimaatverandering is onderdeel van een cyclus in het weersysteem van
de reusachtige planeet: elke
Jupiter De komende tien jaar zijn
nieuwe ‘ogen’ te verwachten.
zeventig jaar vindt een uitdoving van grote wervelwinden
plaats. Een temperatuurverandering zorgt vervolgens voor
de vorming van nieuwe stormen. In 1939 zagen astronomen de geboorte van de zogeheten Witte Ovalen, een
drietal draaikolken ten zuiden
van de Rode Vlek, bij het begin van de vorige cyclus.Twee
van de ovalen zijn inmiddels
verdwenen.
Opvallend aan de modellen van Marcus is dat hij
zijn achtergrond als kenner
van vloeistofdynamica toepast. De wetten die de beweging van vloeistoffen beschrijven zijn veel eenvoudiger dan de complexe
atmosferische modellen of de
analyse van data van de gasstromen op Jupiter, volgens de
hoogleraar. Volgens Marcus
zijn de resultaten van zijn modellenstudie overigens onbruikbaar voor voorspellingen van het klimaat op Aarde.
Wervelwinden die daar eenmaal vaste grond onder de
voeten hebben doven snel uit.
Dankzij de klimaatverandering verwacht Marcus
dus de komende tien jaar
nieuwe oogjes op Jupiter.
Amateurastronomen kunnen
ze met een hobbytelescoop
waarnemen. Ook het rode
oog blijft voor hen zichtbaar:
de storm verkrijgt nieuwe
energie door het opslokken
van kleine draaikolkjes die
hem te dicht naderen.
STScI
•
Bart Braun
www.natutech.nl
De hemel
in juni
Het hoogtepunt van deze
maand is de Venusovergang. Op
8 juni is het zover, en trekt de
planeet voor de Zon langs. De
overgang is dan te zien als een
donker vlekje onderin de zonneschijf.Rond kwart over zeven
’s morgens raakt Venus de Zon,
en ongeveer vijf uur later is het
voorbij. Zonder bescherming
naar de Zon kijken is slecht voor
de ogen; vergeet de eclipsbrilletjes of zonnefilters niet!
De laatste keer datVenus
voor de Zon langstrok was in
1882, maar wie zich verslaapt,
kan in 2012 alweer de volgende
overgang zien (zie ook het artikel ‘Venus in de overgang’ in dit
nummer). 21 Juni is de langste
dag van het jaar en het begin van
de astronomische zomer: de
Zon bereikt zijn noordelijkste
breedte.
Voor de overige sterrenkijkactiviteiten zal gewacht
moeten worden op het donker.
De meteorenzwerm Boötiden
(op 26 en 27 juni) is zelfs pas optimaal zichtbaar na twee uur
’s nachts, als de Maan onder is
gegaan. Aan het begin van de
maand zijn voor de liefhebber
planetoïden te zien: op 3 juni
staat Juno in het sterrenbeeld
Arend, een dag later is Vesta
zichtbaar in Waterman.
Bart Braun
11
Ondraaglijke traagheid • Het laatste nieuws • Prijs voor
Shefton Museum
Herenigde leeuwenkop
12
Natuurwetenschap & Techniek
| juni 2004
www-bedenker • Nanotractor beweegt als een rups • Extre
Een Griekse leeuwenkop van aardewerk, gemaakt rond
500 voor Christus,
brak lange tijd geleden in tweeën. Eén
helft belandde rond
1970 in het universiteitsmuseum
te
Newcastle, de andere helft behoorde
toe aan een Zwitserse verzamelaar.
Twintig jaar geleden
kreeg de Britse archeoloog
Brian
Shefton (85) een ingeving, toen hij een
afbeelding zag van
het Zwitserse exemplaar. Nu vormen
de twee helften van
de terracotta leeuwenkop
eindelijk
weer een geheel.
Ze zijn voor het publiek te zien in het
Newcastle University’s Shefton Museum of Greek Art
and Archaeology.
Ondraaglijke traagheid
Prijs voor wwwbedenker
Parijs (F) – De nieuwe generatie
televisies besteedt zoveel tijd aan
betere beeldkwaliteit, dat we het
publiek al horen juichen voordat
we Kluivert zien scoren. Speciale
chips laten beeld en geluid weer
synchroon lopen.
Helsinki (SF) - Tim Berners-Lee
wint als eerste de Millennium
Technology Prize.
Wil je dat het snel gebeurt, of
wil je dat het goed gebeurt?
Moderne televisies zitten zó
vol tijdrovende snufjes voor
een goede beeldkwaliteit, dat
het beeld merkbaar later komt
dan het geluid. Zo’n tweederde van de flatscreens kan wel
een synchroniseringsapparaatje gebruiken.
Het Duitse bedrijf
Micronas in Freiburg bracht
onlangs twee versies van een
chip op de markt die het geluid vertraagt, zodat het in fase
loopt met het beeld. Een simpele oplossing, als je er niet
mee zit dat je buren eerder
dan jij weten of de strafschop
van Zidane zit of niet. Philips
loste het probleem op door de
verwerking van beeld en geluid op één chip te laten
plaatsvinden, waardoor de
weergave automatisch tegelijkertijd is – maar nog steeds
ietsje later dan bij de buren.
De snelste CRT
(Cathode Ray Tube), oftewel
de gewoonlijke beeldbuis met
elektronenkanon, ververst het
hele beeld in acht milliseconden. Het bijbehorende geluid
is al binnen één milliseconde
verwerkt en weergegeven,
maar dit verschil is onwaarneembaar klein.
Moderne LCD- (Liquid Crystal Display) en plasmaschermen zijn echter veel
tijd kwijt aan deinterlacing (het
splitsen van frames in beelden), bewegingsaanpassing en
schalen.
Plasmaschermen
moeten de beelden eerst in
het geheugen zetten en kunnen ze pas na twintig tot
zestig milliseconden weergeven. LCD-schermen zetten
hun pixels aan en uit in vijftien tot vijfentwintig milliseconden.Tel daar nog eens de
verwerkingstijd van de voorafgaande berekeningen bij op,
en je komt al gauw aan de
honderd milliseconden beeldvertraging.
In een recent onderzoek aan een Duitse universiteit raakten kijkers al geïrriteerd wanneer het beeld dertig milliseconden op het
geluid achterbleef. Deze
drempelwaarde is zo laag, omdat mensen het onnatuurlijk
vinden dat geluid aan beeld
voorafgaat: de bliksem hoort
immers vóór de donderslag.
www.natutech.nl
Ernst van Eijk
Vijftien jaar geleden bedacht
Tim Berners-Lee het World
Wide Web.Het bestuur van de
Finnish Technology Award
Foundation heeft hem unaniem uitgeroepen tot winnaar
van de Millennium Technology Prize. Berners-Lee mag
op 15 juni als eerste de prijs
van een miljoen euro in ontvangst nemen tijdens de Millennium Technology Conference in Helsinki. De prijs is
bedoeld als internationale erkenning voor een technologische ontwikkeling die de
kwaliteit van het leven direct
verbetert en de economische
groei langdurig stimuleert.
Daarmee lijkt het wel de Nobelprijs voor techneuten.
Voor de prijs waren 78
uitvinders genomineerd uit
22 landen,op vier technologische gebieden: gezondheidszorg en levenswetenschappen,
nieuwe materialen en processen, energie en milieu, en
communicatie en informatie
(de categorie van BernersLee).Vanaf nu zal de prijs elke
twee jaar worden uitgereikt.
Ernst van Eijk
13
Extreem maanmineraal • XPrize wacht op winnaar • Cy
Nanotractor
is een rups
Met stapjes van veertig nanometer beweegt de nanotractor
over een traject. Fysici aan het
Sandia National Laboratory
zochten uit of op deze schaal
dezelfde natuurkundige wetten
gelden als op macroschaal.
Op macroschaal weten
we goed wat er gebeurt als een
gewicht aan een touw een blok
hout over een tafeloppervlak
trekt. De wrijvingskracht is
evenredig met de normaalkracht, de reactiekracht van de
tafel op het gewicht van het
hout. Deze wet is in 1699 afgeleid door de Fransemaan
Guillaume Amonton.
Maarten de Boer en
Alex Corwin fabriceerden een
siliciumtoestel waarmee ze op
microschaal de geldigheid van
deze wet van Amonton kunnen
testen. Deze nanotractor, een
millimeter lang, is mede geïnspireerd op de lineaire motor
die het Mesa+-instituut in
Enschede zes jaar geleden ontwierp.Tussen twee grote contactoppervlakken bevat deze
motor een buigzaam plaatje.
De nanotractor beweegt als een rups. Allereerst
zet een elektrische spanning de
voorste plaat van de nanotrac-
14
tor vast. Daarna zorgt een elektrische spanning voor het doorbuigen van het smalle plaatje,
zodat de achterplaat veertig
nanometer opschuift. Vervolgens houdt een elektrische
spanning de achterste plaat vast,
terwijl de spanning over de
voorste plaat en het buigplaatje
verdwijnt. Die schuiven daardoor voorwaarts. De nanotractor kan dit proces tachtigduizend keer per seconde herhalen
en daarbij een afstand van drie
millimeter afleggen. Een essentieel verschil met de Twentse
micromotor is dat bij de nanotractor het werkelijke contactoppervlak zeer klein is.In plaats
van een isolerende laag siliciumnitride scheidt een luchtlaag
de platen van de ondergrond.
Voor de wrijvingsbepalingen moest een krachtopbouw in de bewegingsrichting
plaatsvinden. De Boer liet de
nanotractor daarom trekken
aan een niet-lineaire veer. Bij
elk volgend stapje neemt de
kracht op de veer toe. De duwkracht in de lengterichting bedroeg maximaal 2,5 millinewton. Voor de bepaling van de
wrijvingscoëfficiënt liet hij de
nanotractor eerst vooruit lopen
tot de veer op spanning stond.
Een hoge spanning zette de
plaat vast op zijn plek.Als deze
spanning vervolgens afneemt,
komt een moment waarop de
veerkracht groter is dan de
Nanoschaal Op een televisiescherm
zien Maarten de Boer (rechts) en
Alex Corwin de minuscule nanotractor over een oppervlak bewegen.
wrijving. De nanotractor
schuift dan enkele millimeters
op totdat de veerkracht voldoende is afgenomen.
Met een collega van de
University of California ontdekte De Boer dat de wrijvingskracht lineair afhangt van
de normaalkracht, precies zoals
de wet van Amonton voorspelt.
Hij keek daarbij naar het gebied tussen één millinewton en
vijftig micronewton. Bij zwakkere krachten blijkt de wrij-
vingscoëfficiënt echter niet
meer constant, maar neemt hij
juist toe.Nog vreemder,en vervelender, is dat de vastgezette
plaat van de nanotractor kan terugglijden als de centrale plaat
doorbuigt. Soms verschoof hij
wel tweehonderd nanometer,
zo’n honderd keer meer dan
verwacht.Dat is lastig als dergelijke micromechanische motoren juist iets precies op zijn plek
moeten brengen.
Erick Vermeulen
Sandia
Albuquerque, New Mexico (VS) –
Een minuscuul toestel laat zien hoe
op micromechanische schaal de normaalkracht samenhangt met de
wrijving.
yanidesensor • Harige spinnenpoten • Het laatste nieuws
Extreem maanmineraal XPrize wacht op winnaar
Knoxville,Tennessee (VS) – In een
brok maansteen ontdekten Amerikaanse en Russische geologen
nieuwe mineralen, die ontstaan na
de inslag van kometen in een ijle
atmosfeer.
Op de Maan, Mercurius en de
asteroïden heersen extreme
omstandigheden die zorgen
voor een ander soort geologie.
Mahesh Anand onderzocht
met zijn collega’s een maanmeteoriet gevonden in Oman.
Daarin zaten vele kleine metaalachtige korreltjes die uit
een soort ijzersiliciumkristallen
moesten bestaan.
Bij de kleinste korrels
konden ze onmogelijk de aard
van het mineraal vaststellen.
Die bestonden meer uit de
overgang tussen twee mineralen. Met enkele grote korrels,
van ongeveer 35 micrometer
doorsnede, had Anand meer
succes. Drie op Aarde onbekende mineralen trof hij aan.
Deze bestaan voor ruim 95
procent uit ijzer en silicium, en
bevatten daarnaast sporen nikkel, kobalt en fosfor. Het belangrijkste mineraal, Fe2Si,
hebben de onderzoekers nu
genoemd naar Bruce Hapke.
Die geoloog voorspelde dertig
jaar geleden aan de universiteit
van Pittsburgh dat in de ijle
maanatmosfeer bij de inslag
van meteorieten uit verdampt
materiaal exotische mineralen
kunnen ontstaan. Hapkeïet
luidt nu de naam voor Fe2Si.
De onderzoekers denken dat de ijzersiliciummineralen nog steeds ontstaan als minuscule stofdeeltjes uit de
ruimte met een snelheid van
honderdduizend kilometer per
uur inslaan op de Maan. Daarbij lopen de temperaturen op
tot meer dan 2000ºC, waarbij
steen smelt en in de ijle atmosfeer verdampt.Daarna kunnen
ijzer- en siliciumatomen condenseren op maangruis en
hapkeïet vormen.
Erick Vermeulen
St.Louis,Missouri (VS) –Tien miljoen dollar wacht op de winnaar van
de X Prize. Doel: als eerste private
organisatie binnen twee weken tweemaal hetzelfde ruimteschip met drie
passagiers op een hoogte van honderd
kilometer brengen.
Ruimtetoerisme heeft de toekomst. Voor veel geld hebben
multimiljonairs Dennis Tito en
Mark Shuttleworth inmiddels
de ruimte bezocht. De X Prize
Foundation wil de drempels
naar de ruimte verlagen. Sinds
1996 hebben zich bijna dertig
teams aangemeld voor deelname
aan hun X Prize-wedstrijd, die
de winnaar een cheque van tien
miljoen dollar oplevert.
Scaled Composites ligt
momenteel voorop in de race.
Hun schip, de SpaceshipOne,
was het eerste privé ruimteschip
met een vliegvergunning. Het
werd op de voet gevolgd door
het bedrijf XCOR, maar dat
doet niet mee met de X Prizewedstrijd,want hun ruimteschip
kan maar twee mensen meenemen. Totnogtoe beperken de
vluchtactiviteiten zich tot testvluchten.
Grote ruimtevaartorganisaties zoals Nasa en Ariane-
space sturen met enorme raketten relatief kleine ruimtevoertuigen naar een baan om de
Aarde. De X Prize Foundation
gelooft in kleinere initiatieven,
die ruimtevaart betaalbaar maken. Ruimteschepen moeten
herbruikbaar zijn. In de wedstrijdregels staat dan ook dat een
ruimteschip niet alleen binnen
twee weken opnieuw drie mensen naar honderd kilometer
hoogte moet brengen, maar dat
in die periode afgezien van de
brandstof hooguit tien procent
van het gewicht van het ruimteschip mag worden vervangen.
Ook teams in Roemenië, Argentinië, Canada en
Israël werken naarstig aan hun
herbruikbare ruimteschepen.
De organisatie denkt dat binnen
een half jaar een winnaar zich
gaat aandienen. Een vervolg van
de X Prize-wedstrijd zal de X
Prize Cup zijn, waarin als in
oude Hollywoodfilms ‘dwaze
mannen met hun rare ruimtevoertuigen’ verder kunnen wedijveren. Dit moet een jaarlijks
evenement in Florida of New
Mexico worden, in de geest van
de Olympische Spelen en
Nascar races.
Erick Vermeulen
Gelanceerd De WhiteKnight
brengt SpaceshipOne naar
Betrapt De elektronenmicroscoop verraadt
de aanwezigheid van de extreme mineralen Fe2Si en FeSi in maanmeteorieten.
www.natutech.nl
X Prize
PNAS/Mahesh Anand
grote hoogte in de atmosfeer.
15
Laser meet aan constant elektron • Het laatste nieuws •
Voetbal is niet alleen oorlog,
maar ook wetenschap.
Leuke voetbalweetjes
www.oceansiderevolution.com/
einstein.htm
Von Neumanns speltheorie
center.uvt.nl/staff/vdamme/
voetbal.pdf
Kopballen en hersenbeschadiging
www.gr.nl/pdf.php?ID=844
Regerend wereldkampioen
voetbalsimulatie
carol.wins.uva.nl/~jellekok/
index_en.html
Kunstgras
www.knvb.nl/kunstgras/
kunstgras.pdf
Johan Cruyff University
www.jcu.hva.nl/
Lichaamstaal in sport
www.lichaamstaal.nl/
lichaamstaal.html?sport.html
Voetbalsimulatiemodel
www.ub.rug.nl/eldoc/som/a/
01A65/01a65.pdf
Het voetbalmolecuul
www.allesoverballen.com/
bucky.html
Voetbal en statistiek
www.soccer-research.com/
Computers en sport
www.computable.nl/artikels/
archief1/d11ag101.htm
De oervoetbal
www.racing90-nieuwenrode.be/
Pagina’s/extra%20Voetballen.htm
Het allernieuwste balmateriaal voor EK 2004
www.sport.bayer.com/index.cfm?
PAGE_ID=3512
Ernst van Eijk
16
Harige
spinnenpoten
Bremen (D) - Spinnen plakken
aan het plafond met behulp van
superkleine haartjes. Onderzoekers hopen nu op klevende ruimtepakken en super-Post-It.
Als hij zou willen, zou een
spin aan het plafond kunnen
hangen terwijl 173 andere
spinnen aan hém hangen.Wie
een dode spin onder een
elektronenmicroscoop legt,
kan zien dat er onderaan zijn
poten een borsteltje zit. Op
de haren van die borstel zitten
nog kleinere haren: op een
vierkante millimeter passen er
één tot drie miljoen. De borstel vormt zich om eventueel
reliëf, en dankzij het grote
contactoppervlak zijn de vanderwaalskrachten tussen de
haartjes en het plafond sterk
genoeg om de spin stevig te
laten zitten.
“De meeste andere
geleedpotigen plakken aan
oppervlakken met een olieachtige vloeistof op hun poten”, schrijven de onderzoekers in Smart Materials and
Structures. Zij zien toepassingen van de spinnenpoottechniek in supersterke PostIts en ruimtepakken waarmee
een astronaut aan zijn stoel
blijft kleven. Dat kan nog
even duren:“Geschikte materialen en productietechnieken moeten nog ontwikkeld
worden.”
Bart Braun
Cyanidesensor
Jülich (D) - Een nieuwe biosensor
spoort cyanide op door het af te
breken.
Als je een cyanide-vergiftiging
hebt, kan een dokter dat merken aan je adem: die ruikt dan
naar amandelen.Als dat het geval is, zit je met een groot probleem: cyanide is een sterk vergif. Een milliliter waterstofcyanide – ook bekend als
blauwzuur of, als het vermengd
is met houtpulp, Zyklon B – is
genoeg om een volwassen man
te doden. Toen in 2000 een
goudmijn in Roemenië per
ongeluk een grote hoeveelheid
cyanide loosde in de rivier
de Tsiza, legde al het leven tot
300 kilometer stroomafwaarts
het loodje.
Duitse onderzoekers
ontwierpen een meetapparaat
dat cyanide opspoort in bloed,
eten en rivierwater. Het meetapparaat is een zogeheten biosensor: het werkt met een eiwit
als biologisch onderdeel. Cyanidase, het eiwit in kwestie, is
afkomstig uit E. coli-bacteriën.
Het gen voor cyanidase dat
deze bacteriën hebben, is afkomstig uit een Pseudomonasbodembacterie, die cyanide als
voedsel kan gebruiken.
Als de vloeistof in de
sensor cyanide bevat, breekt het
cyanidase dat af tot mierenzuur
en ammoniak.Daardoor verandert de zuurgraad van de vloeistof, en die verandering wordt
gemeten door een chip.De onderzoekers van het Forschungzentrum Jülich maakten eerder
al met vergelijkbare technieken
een penicilline- en een knoflooksensor.
Bart Braun
Afbraak
Cyanidase
zorgt
voor detectie en vernietiging
van blauwzuur
Forschungszentrum Jülich
Voetbal