Hoe leerlingen historische vaardigheden ontwikkelen in de onder

Doorlopende leerlijnen in Geschiedeniswerkplaats
1 Historische inhoud
Brede basis in de onderbouw
De onderbouwdelen van Geschiedeniswerkplaats gaan over de historische onderdelen van
de in 2006 vastgestelde kerndoelen 36 tot en met 48. De in kerndoel 37 genoemde tien
tijdvakken zijn over de leerjaren verdeeld, met - naar het advies van de commissie De Rooy duidelijke aandacht voor 27 kenmerkende aspecten in vmbo en 37 in havo en vwo. Ook
worden alle 50 vensters van de Canon van Nederland behandeld. Deze twee verplichte
lijsten zijn efficiënt in de leerstof met elkaar vervlochten.
In de onderbouw leren leerlingen expliciet over de historische tijdsindelingen: in vijf periodes,
tien tijdvakken en vijf soorten samenlevingen. Leerlingen die examen gaan doen in
geschiedenis nemen deze kennis mee naar de bovenbouw. Op de laatste pagina van de
informatieboeken voor vwo/havo/vmbo-t en de leerwerkboeken voor vmbo is in een overzicht
verantwoord, in welke hoofdstukonderdelen verplichte leerstof wordt behandeld.
Naast de verplichte leerstof bevatten de onderbouwdelen ook andere leerstof. Met de
historische inhoud van de onderbouwdelen kunnen leerlingen een brede basis aan kennis en
inzicht ontwikkelen, als voorbereiding op het meer gerichte en dieper gaande
examenprogramma. In havo en vwo wordt hiermee ook het advies van De Rooy gevolgd
over een concentrische behandeling van de tien tijdvakken, met telkens meer kenmerkende
aspecten: 20 in basisonderwijs, 37 in onderbouw havo/vwo en 49 in bovenbouw havo/vwo.
Hoger niveau in de bovenbouw
In de bovenbouw wordt dieper op bepaalde leerstof ingegaan. In de Handboeken historisch
overzicht voor havo en vwo worden de tien tijdvakken met 49 kenmerkende aspecten
systematisch op een hoger abstractieniveau dan in de onderbouw behandeld, gericht op de
in het examen vereiste oriëntatiekennis. Met de themakaternen passen leerlingen deze
oriëntatiekennis op een telkens hoger niveau toe.
Het examenprogramma vmbo is nog niet vernieuwd volgens het advies van De Rooy. Het
gaat over het historisch overzicht vanaf 1900 en staatsinrichting in het centraal examen en
enkele thema's in het schoolexamen. Deze examenstof sluit voor een deel aan bij de leerstof
over de tien tijdvakken met 27 kenmerkende aspecten in de onderbouw. In de uitgaven van
Geschiedeniswerkplaats voor de bovenbouw vmbo zal waar mogelijk worden aangesloten bij
de voorkennis van leerlingen.
2 Historische vaardigheden
Expliciet benoemd en apart uitgelegd
Bij geschiedenis ontwikkelen leerlingen hun kennis, inzicht, vaardigheden en houding.
Historische vaardigheden ontwikkelen leerlingen het beste als ze de vaardigheden niet
alleen regelmatig beoefenen, maar daarbij ook steeds meer gaan inzien waarmee ze bezig
zijn. Hiervoor is nodig dat vaardigheden expliciet worden benoemd en apart worden
uitgelegd, los van de diverse historische inhouden.
In de delen van Geschiedeniswerkplaats voor de tweede fase havo en vwo en de
onderbouwdelen voor vwo, havo/vwo en vmbo-t/havo worden bij vaardigheidsopdrachten de
betreffende vaardigheden benoemd. Dit geeft de docent de mogelijkheid om op elk gewenst
moment in het programma expliciet stil te staan bij een bepaalde vaardigheid, met de daarbij
behorende vaktermen. Leerlingen kunnen de uitleg zo vaak als nodig lezen, waardoor ze
steeds beter begrijpen wat de vaardigheid inhoudt. Zo leren ze steeds beter historisch te
denken en ontwikkelen ze het in het examenprogramma vereiste historisch besef.
© Noordhoff Uitgevers
Vakvaardigheden en historisch denken
In de onderbouwdelen voor vwo, havo/vwo en vmbo-t bevindt zich achter in de
informatieboeken een lijst van vijftien vakvaardigheden, met een uitleg aan de hand van
afbeeldingen uit het betreffende boek. Boven de vaardigheidsopdrachten in de werkboeken
wordt de vaardigheid genoemd en wordt naar de uitleg verwezen.
In de delen voor de tweede fase bevindt zich achter in het Opdrachtenboek historisch
overzicht een overzicht met uitleg van tien vormen van historisch denken. Dit overzicht is ook
opgenomen achter in de themaleerwerkkaternen. In elk van de tien hoofdstukken van het
Opdrachtenboek historisch overzicht is een van de tien vormen van historisch denken nader
uitgewerkt met opdrachten, telkens aan de hand van de inhoudelijke stof van het betreffende
hoofdstuk. Hiermee ontwikkelen leerlingen stap voor stap hun historisch besef, op een door
de docent te bepalen moment in het leerproces.
Bij de thema's gaat het er vooral om dat leerlingen 'op grond van situaties in de verschillende
tijdvakken ontwikkelingen op langere termijn (kunnen) beschrijven' (examenprogramma
domein C). Daarom is er bij elk thema in het begin van het katern een speciale bladzijde over
verandering en continuïteit onderscheiden, met oefenopdrachten over het betreffende thema.
Van onder- naar bovenbouw
In Geschiedeniswerkplaats ontwikkelen leerlingen hun historische vaardigheden stap voor
stap door regelmatige herhaling, telkens op een hoger niveau: steeds complexer wat betreft
inhoud, vraagstelling en beantwoording. In de onderbouw is er een opklimmend niveau in de
drie leerjaren; in de bovenbouw is er een opklimmend niveau vanaf het Opdrachtenboek
historisch overzicht naar de themakaternen. De opdracht Eigen onderzoek in het thema
Eenheid en verdeeldheid in België is op het hoogste niveau wat betreft historisch onderzoek
doen; het niveau van de opdrachten in het katern China en Europa zijn op het hoogste
niveau betreft de overige vormen van historisch denken.
In Geschiedeniswerkplaats is de indeling en uitleg van vaardigheden afgestemd op het
verschil in niveau tussen onder- en bovenbouw. De lijst van vijftien in de onderbouwdelen is
fundamenteler en breder uitgewerkt, in een voor het aanleren van vaardigheden logische
volgorde. De lijst van tien in de tweede fase-delen is meer ingedikt en meer toegespitst is op
de abstracter geformuleerde exameneisen, met meer aandacht voor oriëntatiekennis en het
omgaan met de diverse tijdsindelingen. De volgorde is gericht op systematische training van
de vaardigheden op gevorderd niveau. In het onderstaande overzicht is de relatie tussen de
twee lijsten weergegeven. Het overzicht maakt de doorgaande leerlijn tussen onder- en
bovenbouw duidelijk. In de onderbouw ontwikkelen leerlingen een fundament van
vaardigheden; in de tweede fase bouwen ze daar doelgericht op voort.
Om leerlingen in het derde leerjaar van havo en vwo extra goed voor te bereiden op het vak
geschiedenis in de bovenbouw, bevatten de werkboeken vwo-3 en havo-3 per hoofdstuk de
taak 'Oefenen met oriëntatiekennis'. Hierin wordt verwezen naar de uitleg van dit voor
leerlingen nieuwe begrip in het vakvaardighedenoverzicht achter in het informatieboek. Deze
taken bieden de leraar de mogelijkheid om in aansluiting op het niveau van zijn diverse
leerlingen stap voor stap een brug te slaan van onder- naar bovenbouw.
© Noordhoff Uitgevers
Vijftien vakvaardigheden in GWP-onderbouw
5 Historische indelingen gebruiken
7 Situaties en verschijnselen uit verschillende tijdvakken met
elkaar en met het heden vergelijken
8 In ontwikkelingen verandering en continuïteit onderscheiden
13 Uitleggen wat historische situaties en verschijnselen te
maken hebben met het heden en het eigen leven
Tien vormen van
historisch denken in
GWP-tweede fase
a Indelen in tijdvakken
b Indelen in tijdvakken,
perioden en soorten
samenlevingen
c Tijdsindelingen
gebruiken
d Verandering en
continuïteit onderscheiden
e De betekenis van het
verleden voor het heden
aangeven
f Het verleden beoordelen
4 Historische informatie kritisch beoordelen, zoals onderscheid
maken tussen feiten, verzinsels en meningen
11 Ermee rekening houden dat gedrag en ideeën van mensen
bepaald worden door hun plaats, tijd en achtergrond
9 Soorten oorzaken en gevolgen onderscheiden, zoals oorzaken g Heden en verleden
van meer en minder belang
verklaren
12 Ermee rekening houden dat hedendaagse en toekomstige
verschijnselen worden beïnvloed door historische verschijnselen
8 In ontwikkelingen verandering en continuïteit onderscheiden
h Ontwikkelingen op
langere termijn
beschrijven
1 Diverse onderzoeksvragen bedenken en gebruiken
i Historisch onderzoek
2 De bruikbaarheid van bronnen vaststellen
doen
3 Informatie uit diverse bronnen halen
10 Historische gegevens verwerken, bijvoorbeeld in teksten, en
niet met opzet misleidend of verdraaid weergeven
14 Conclusies trekken
6 Historische gegevens in hun context plaatsen
j De betekenis van
15 Een standpunt innemen en met argumenten uitleggen
tijdvakken uitleggen /
oriëntatiekennis
© Noordhoff Uitgevers