ECI - Limburgse ondernemersgeschiedenis

In de ‘maal-stroom’ van de chemie: de
geschiedenis van het ECI-complex
Ernst Homburg
9 Juni 2017
(1) Kees Gelissen (1895-1982)
•
1926-1930 directeur van de NV
Electrochemische Industrie,
Roermond (ECI)
•
1930-1966 directeur van
Stroomverkoop Mij. Limburg /
P.L.E.M.
•
15 okt. 1930 bezoek Nederlandse
dagbladpers aan ECI, lezing
‘Industriemogelijkheden in
Limburg’ (foto)
•
1928-1930 Roermondse
Nijverheidscommissie. Kampioen
regionale industriepolitiek
Gelissen – briljant en dynamisch
• 1931 oprichter ETIL
• 1932-33 oprichter NV
Industriebank Limburg
• 15 dec. 1930 oratie Tilburg:
Kostprijs electrische energie
en chemische industrie
• Sept. 1931 spaarbekkens in
Zuid-Limburg
• 2 juni 1933 Toegepast
natuurwetensch. Onderzoek
• 1933 electrochemische
industrie in Nederland
• 1937 betekenis chem. Ind.
• 1935-1937 Minister EZ
Inhoudsopgave
• (1) Gelissen: ECI paradigma
voor Limburgse industrialisatie
• (2) Noury & Van der Lande:
waarom ECI?
• (3) Geschiedenis van het
complex. Waarom
waterkracht?
• (4) Geschiedenis van de ECI
in hoofdlijnen
• (5) ECI als erfgoed
(2) Noury & Van der Lande
• 1838-39 opgericht in Deventer:
tarwemeel, oliemolen,
veevoeder (vgl. Roermolens)
• 1911: NV Industriële Mij. v/h
Noury & Van der Lande:
expansie
• WO I: opvoeren meelproductie;
meelbleken
• 1915: Sutherland. Methode om
olie te bleken met
benzoylperoxide werkt ook
voor meel.
Noury – internationale expansie – via
olie- en meel-bleken in de chemie
• Aantrekken chemici; Gelissen
in 1920
• Novadelox (benzoylperoxide +
calciumfosfaat) komt op de
markt. Oktrooien.
• 1922 joint-ventures met
Vereinigte Chemische Werke
AG (VCW); productie in
Charlottenburg en Coswig
• Gelissen en anderen 19221924 werken voor Noury in
Berlijn: hoofd lab Oxydo GmbH
• 1924: Multaglut
(ammoniumpersulfaat) voor
verbeterde bak-aard van
tarwemeel
Noury – chemie op eigen benen
•
•
•
•
•
•
1924 Gelissen terug naar
Deventer en Delft. Promotie Delft
28 sept. 1925 op
benzoylperoxides
Noury maakt zich los van VCW
Verplaatst productie Novadelox
naar Deventer (meel) en
Emmerich (olie)
Zelf grondstoffen voor Multaglut
en Novadelox gaan maken.
1926 verkoop oktrooien en
fabrieken (Gelissen bouwt ze) in
USA en Canada voor ca. Hfl. 2
miljoen
Electrochemische fabriek nodig
over peroxiden en persulfaten >>
goedkope electriciteit
(3) De ‘maal-stroom’ van de Roer en de
waterkrachtcentrale
• Molens 1, 2 en 3 sinds Franse
tijd eigendom van Burghoff,
Magnée & Cie. Molen 4 later
van Magnée
• Onderste molens: 1 + 2
• Bovenste molens: 3 + 4
• 1 = bloemmolen (tarwemeel)
• 2 = papiermolen
• Complex verhaal van pachters,
nieuwe eigenaren, branden,
faillisementen, etc.
• 1918 verkoop 1 + 2 aan N.V.
Vereenigde
Conservenfabrieken te
Princenhage > NV Het Steel.
NV Het Steel, 1918-1926
• NV Het Steel moderniseert het
complex.
• Richt fabrieken in voor
aardappelvlokken en –
walsmeel; peulvruchten en
mais; havermout
• Ook een drogerij
En …
Een electriciteits centrale tussen
(voor) molen 1 en molen 2
Waterkracht centrale op de Roer (lange tijd grootste van
Nederland)
• Verwijderen waterrad en oude
turbine
• Twee ‘Francis turbines’ van
400 pk max. elk, van fa. J.A.
Voith, Heidenheim (als Roer
hoog, Maas laag – verval 2 à
2,5 meter) (campagne
industrie)
• Twee wisselstroom
generatoren, Brown Boveri,
320 kVA, 220/ 380 Volt.
• Kosten aanleg centrale: Hfl.
580.000,-
Helaas: de kolenprijs + verbetering PLEM
net + bouw Maurits
(4) Geschiedenis van de ECI in hoofdlijnen
•
•
•
•
•
•
•
Niet duidelijk wanneer en
waarom Noury oog op
Roermond liet vallen
1926? Het Steel failliet. Gekocht
door houthandel Van Esser.
1 juni 1926 Gelissen directeur
ECI, voorbereidingen inrichting
en bouw fabriek (of nov.?)
Nov. 1926 oprichting NV ECI
10 Dec. 1926 Noury/ ECI koopt
waterkrachtcentrale en
fabrieksgebouwen
‘Onmiddelijk’ parallelschakeling
met SVM net
Aug. 1927 start productie
ammoniumpersulfaat voor
Multaglut (electrolyse)
• H2 O2 = waterstofperoxide
• ((NH4)2SO3)2 O2 =
ammoniumpersulfaat (EC)
• (K2SO3)2 O2 =
kaliumpersulfaat (EC)
• (C6H5CO)2 O2 =
benzoylperoxide (indirect)
• (NaB(OH)2)2 (O2)2 =
natriumperboraat (EC)
Productdifferentiatie 1927-1940
• 1927/8 Kaliumpersulfaat
• Kaliumbromaat
• 1929 Natriumperboraat
• 1930 Benzoylperoxide
• Waterstofperoxide
• 1932 Reinigingszouten
• 1935 Moutextract
• 1936 Calciumgluconaat
1928/9 16 milj ton met Novadelox
1928/9 2 milj ton met Multaglut
Wereldmonopolie Noury
1939 90% omzet ECI in perboraat
Groei en einde
• Zeer veel producten in WO II
• 28 febr. 1945 opblazen
waterkrachtcentrale (1948)
weer in bedrijf
• Grote groei in perboraat,
melkkoe (Unilever contract
1933)
• TAED vondst Gelissen
• 1951-1961 H2O2, maar geen
bulk filosofie (farma-denken)
• 1965 KZO; 1969 Akzo
• Saneringen, ontslagen,
concentratie elders
• 28 febr. 1974 valt het doek
(5) ECI als erfgoed
•
Reddingsacties voor de unieke
waterkracht centrale. Wordt
1991 Rijksmonument
•
Lange geschiedenis van
plannen en leegstand
fabrieksgebouwen.1999
aankoop door Roerdelta BV
(Stienstra en Muermans Van
Pol)
•
2007-2011 ECI Cultuurfabriek
•
Immaterieel erfgoed: Paradigma
voor Limburgse, en
Nederlandse, regionale
industrialisatiepolitiek