Algemeen Ziekenhuis Sint-Jozef - AZ Sint

Predialyse
Inleidend informatiegesprek op de kunstnier
De bedoeling van het gesprek is u meer duidelijkheid te geven over de verschillende niervervangende
therapieën.
We geven uitleg over hemodialyse en over buikdialyse.
U krijgt de toelichting zowel mondeling als met gebruik van videofilms en cd-rom. We raden u ook aan de
afdeling zelf te bezoeken.
Hierdoor krijgt u een duidelijker beeld van het verloop van de behandeling.
Zo wordt u wat gerustgesteld, want "onbekend is onbemind".
Deze informatiegesprekken vinden plaats op dinsdag- of donderdagnamiddag en dit na afspraak.
Anatomie en werking van de nieren
1. Anatomie van de nieren
De nieren zijn boonvormige organen, die zich bevinden buiten het buikvlies, aan beide zijden naast de
wervelkolom, ongeveer ter hoogte van de lendenstreek. Een normale nier van een volwassene is circa 12
cm lang, 5 cm breed en weegt ongeveer 160 gr. Een nier bestaat uit verschillende weefsellagen en het
nierbekken. Het is een zeer bloedrijk orgaan. Eigenlijk is een nier opgebouwd uit 1 miljoen onderdeeltjes
(nefronen) die min of meer zelfstandig werken. In het eerste deel van zo'n nefron wordt het bloed gefilterd.
Zo ontstaat een grote hoeveelheid sterk verdund filtraat, waarin naast veel water en afvalstoffen ook
nuttige stoffen aanwezig zijn. In het laatste buisvormige deel van zo'n nefron worden het grootste deel van
het water en de nuttige stoffen weer uit het filtraat teruggehaald. Wat overblijft, is de urine.
Doorsnede van de nier:
Algemeen Ziekenhuis Sint-Jozef
www.azsintjozef-malle.be
Oude Liersebaan 4 - 2390 Malle
Het AZ Sint-Jozef maakt deel uit van de groep Emmaüs
tel. 03 380 20 11
fax 03 380 28 90
[email protected]
Uitvergroting van een nefron:
2. Werking van een gezonde nier
De bloedtoevoer naar de nieren geschiedt via de nierslagader en de afvoer via de nierader. De gevormde
urine wordt opgevangen in de nierkelkjes die uitmonden in het nierbekken. Via de urineleider vloeit de
urine van het nierbekken naar de blaas. Onderaan de urineleiders bevindt zich een klepmechanisme om
te beletten dat de urine terugvloeit van de blaas naar de nier. Iedereen weet dat de nier het orgaan is dat
instaat voor de zuivering van het bloed en de uitscheiding van de afvalstoffen via de urine.
Als persoon met een nierziekte, beseft u echter dat dit orgaan nog andere belangrijke lichaamsfuncties
vervult. Zo speelt de nier een belangrijke rol in de regeling van de bloeddruk en van de vocht- en
zoutenbalans (natrium, kalium …). Samen met de long zorgt de nier voor een constante zuurtegraad in
het lichaam.
De nier is ook een hormonaal actief orgaan en scheidt een drietal hormonen af, namelijk erythropoietine,
vitamine D en renine.
Beide nieren samen bestaan uit 2 miljoen microscopisch kleine eenheden, nefronen genaamd. Het nefron
is opgebouwd uit een filtertje (glomerulus), gevolgd door een buisjessysteem (tubulus). In de glomerulus
wordt het bloed gefilterd. Beide nieren maken ongeveer 100 ml filtraat per minuut, d.w.z. 140 liter per dag.
In het tubulussysteem worden de stoffen die nuttig zijn voor het lichaam, terug opgenomen. Door de
zouten in meer of mindere mate terug op te nemen, houdt de nier de balans tussen toevoer en
uitscheiding in evenwicht. Wanneer u bijvoorbeeld door het eten van een portie fruit een belangrijke
hoeveelheid kalium inneemt, zal een gezonde nier minder kalium uit het filtraat verwijderen, zodat er meer
kalium met de urine uitgescheiden wordt. In het tubulussysteem wordt het filtraat ook ongeveer 100 maal
geconcentreerd door reabsorptie van water. Door de urine minder geconcentreerd te maken, kan meer
vocht worden uitgescheiden. Omgekeerd kan het lichaam zich verdedigen tegen uitdroging door het
uitscheiden van zeer geconcentreerde urine.
3. De hormonale werking van de nier
Renine is een bloeddrukverhogend hormoon dat door de nier in het bloed wordt afgescheiden. De zieke
nier scheidt meestal meer van dit hormoon af en het gevolg is dat de nierpatiënten een verhoogde
bloeddruk (hypertensie) vertonen. Hypertensie kan hoofdpijn en duizeligheid veroorzaken. Een hoge
bloeddruk is op lange termijn schadelijk omdat hij arteriosclerose of "aderverkalking" bevordert.
Hypertensie zal daarom steeds behandeld moeten worden, zelfs al zijn er geen klachten. De behandeling
bestaat uit een zoutbeperkend dieet en bloeddrukverlagende geneesmiddelen.
Algemeen Ziekenhuis Sint-Jozef
www.azsintjozef-malle.be
Oude Liersebaan 4 - 2390 Malle
Het AZ Sint-Jozef maakt deel uit van de groep Emmaüs
tel. 03 380 20 11
fax 03 380 28 90
[email protected]
Erytropoëtine is een tweede hormoon dat door de nier wordt afgescheiden. Dit hormoon speelt een
belangrijke rol bij de aanmaak van nieuwe rode bloedcellen. Zieke nieren scheiden in het algemeen
minder erytropoëtine af. Het gevolg is dat de meeste nierpatiënten lijden aan bloedarmoede. Gelukkig
heeft men dit hormoon dankzij de moderne biotechnologische technieken kunnen namaken (bv. Eprex of
Recormon). Het hormoon moet één- tot driemaal per week onderhuids ingespoten worden en is in staat
de bloedarmoede volledig te genezen.
De nier vervult een belangrijke rol in de kalkhuishouding van het lichaam. Kalk (calcium) is, zoals iedereen
weet, de voornaamste component van het skelet, maar speelt ook een rol in de werking van hart en
zenuwen. In de eerste plaats zorgt de nier voor de activering van vitamine D. Het actieve vitamine D, dat
als hormoon beschouwd moet worden, bevordert de opname van calcium uit de voeding. Bij patiënten met
een nierziekte kan een tekort aan calcium ontstaan door een verminderde afscheiding van dit hormoon.
Skeletproblemen kunnen bij deze patiënten ook nog in de hand gewerkt worden door een opstapeling van
fosfaat. Een hoog fosfaatgehalte in het bloed kan tot ontkalking van het skelet leiden. Dat gebeurt via een
ingewikkeld mechanisme waarbij het bijschildklierhormoon (parathormoon) een centrale rol speelt.
Belangrijk voor u is te weten dat deze skeletproblemen in belangrijke mate vermeden kunnen worden door
het handhaven van een normaal fosfaatgehalte in het bloed en zo nodig door het toedienen van het
vitamine D-hormoon.
Terminale nierinsufficiëntie
1. De weerslag van een nierziekte op het lichaam
Uw arts heeft u verteld dat u lijdt aan nierinsufficiëntie.
Daarmee bedoelt hij dat de filterwerking van de nier verminderd is. Vele nierziekten, onafhankelijk van hun
oorsprong, leiden tot het uitvallen van de nefronen. In een vroeg stadium kunnen de overblijvende
nefronen dit verlies compenseren door harder te werken, maar als de nierziekte voortschrijdt, vermindert
het globale uitscheidingsvermogen van de nier.
In het bloed zien wij een stijgende concentratie van afvalstoffen. Bepaling van het ureum-, kreatinine- en
zuurgehalte in het bloed wordt gebruikt om de opstapeling van afvalstoffen te meten. In het begin geeft dit
nog geen aanleiding tot klachten. Als de nierfunctie echter ernstig is verminderd, kan er een gevoel van
misselijkheid optreden. Andere mensen kunnen dan weer klagen over jeuk of een vuile smaak in de
mond.
Al deze klachten zijn een gevolg van de opstapeling in het lichaam van deze afvalstoffen. Als behandeling
zal uw arts u een eiwitbeperkend dieet opleggen. De meeste van deze afvalstoffen zijn immers het gevolg
van verbranding van eiwitten. Een dieet dat arm is aan eiwitten kan op deze wijze de aanmaak van
afvalstoffen verminderen.
Wanneer de nierfunctie bijna geheel is weggevallen, is een dieetbehandeling niet meer voldoende en
wordt de zuivering van het bloed door middel van dialyse (kunstnier of peritoneale dialyse) noodzakelijk.
Naast de problemen met de uitscheiding van afvalstoffen ondervindt de zieke nier ook moeilijkheden met
de zout- en waterhuishouding. Gelukkig treden deze moeilijkheden meestal maar in een laattijdig stadium
van de ziekte op. Opgezwollen enkels (oedeem), hoge bloeddruk (hypertensie) of kortademigheid
(longoedeem) kunnen het gevolg zijn van deze opstapeling van zout en water.
De behandeling bestaat uit beperking van de zoutinname en stimulering van de zout- en vochtuitscheiding
met geneesmiddelen (Lasix en Burinex). In bepaalde gevallen zal ook de vochtinname beperkt moeten
worden.
Kalium is ook een zout dat zich opstapelt bij ernstige nierinsufficiëntie. Een verhoogd kaliumgehalte in het
bloed (hyperkaliëmie) verstoort de samentrekking van de hartspier en de skeletspieren. De opstapeling
van kalium kan voorkomen worden door een beperking van kalium in de voeding.
Opstapeling van zuren kan dan weer aanleiding geven tot verzuring van het bloed (acidose). In het bloed
is bicarbonaat aanwezig, een stof die normalerwijze overtollig zuur neutraliseert. Bij ernstige verzuring kan
het noodzakelijk zijn extra bicarbonaat toe te dienen onder de vorm van poeder verwerkt in capsules.
Een patiënt met ernstige nierinsufficiëntie is meer vatbaar voor infecties, omdat de afweermechanismen
niet optimaal functioneren. Vooral besmetting met het hepatitis B-virus was vroeger een groot probleem bij
dialysepatiënten. Om deze infectie te voorkomen, krijgt elke nierpatiënt een vaccinatie tegen dit virus
enkele maanden tot jaren voor het starten van de dialyse. Ook griepvaccinatie (jaarlijks) en een
vijfjaarlijkse vaccinatie tegen pneumococcen zijn aangewezen.
Algemeen Ziekenhuis Sint-Jozef
www.azsintjozef-malle.be
Oude Liersebaan 4 - 2390 Malle
Het AZ Sint-Jozef maakt deel uit van de groep Emmaüs
tel. 03 380 20 11
fax 03 380 28 90
[email protected]
2. Oorzaken van chronisch slecht werkende nieren (nier-insufficiëntie)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Suikerziekte: 25 % van alle chronische nierpatiënten;
Aderverkalking van de nierslagaders;
Chronische filterontsteking (glomerulonefritis);
Jarenlang ongecontroleerde hoge bloeddruk;
Niercysten, vaak erfelijk;
Nierdestructie door jarenlange inname van pijnstillers
(poeders Mann, Wit-Kruis, enz …);
Veel andere oorzaken zijn mogelijk, maar komen slechts in
mindere mate voor.
3. Verschijnselen die optreden als gevolg van stoornissen in de
werking van de nieren
Wanneer nog maar 5 à 10 % van de nieren werkt, dan spreken we van terminale nierinsufficiëntie.
Mensen met een ver voortgeschreden nierziekte kunnen één of meer van de volgende klachten in
wisselende mate hebben: moeheid, sufheid, ongemakken in de benen, gevoel van brandende voeten,
hoofdpijn, braken, diarree, verminderde of toegenomen urineproductie, benauwd gevoel in de borstkas,
kortademigheid, oedeem (= ophoping van vocht onder de huid, bv. aan de voeten of enkels, gelaat), jeuk,
krampen, jicht (door opstapeling van urinezuur), slecht riekende adem, veelvuldig optreden van blauwe
plekken en neusbloedingen, hoge bloeddruk.
Deze verschijnselen zijn te wijten aan:
1. te weinig zuivering;
2. te geringe wateruitscheiding;
3. slechte regeling van het zuurgehalte van het bloed;
4. hormonale tekorten.
4. Het dieet bij een gestoorde nierfunctie (predialyse)
Wanneer u een gestoorde nierfunctie hebt, kan het noodzakelijk zijn dat u een eiwitarm dieet gaat volgen.
Bij de eiwitverbranding in het lichaam ontstaan immers veel afvalstoffen waaronder ureum, kreatinine enz.
die door de nieren moeten worden verwijderd.
Een eiwitbeperking draagt ertoe bij de ophoping van afbraakproducten in het bloed zo laag mogelijk te
houden en de evolutie naar dialyse zo lang mogelijk uit te stellen. Het is echter niet verstandig om àlle
eiwitten uit de voeding te schrappen, want het organisme heeft dagelijks een minimum aan hoogwaardige
eiwitten nodig om de verschillende weefsels, waaronder de spieren, te onderhouden. De algemene regel
is dat u best niet minder dan 40 gr eiwit per dag inneemt.
Eiwitbeperking bereikt slechts haar gunstigste uitwerking wanneer er gelijktijdig voldoende
energieaanvoer is. Een eiwitarm dieet gaat dus niet samen met een caloriearme voeding! Om de
calorieaanbreng te verzekeren, zal het dieet "verrijkt" worden met koolhydraten (= suikers) en vetten van
goede kwaliteit.
Om het risico van voedingstekorten te beperken, stelt de diëtiste samen met u een individueel
dieetschema op, dat juist genoeg eiwit bevat en dat zoveel mogelijk rekening houdt met uw huidige
eetgewoonten.
Lijdt u bovendien aan hoge bloeddruk, dan is het aan te raden om een zoutbeperking (=
natriumbeperking) aan het dieet toe te voegen. Stapelen ook andere minerale zouten zoals kalium en
fosfor zich op, dan kan het nodig zijn die eveneens te beperken.
Eiwitbeperking in de praktijk
In veel voedingsmiddelen zitten eiwitten die onderverdeeld worden in eiwitten van lage kwaliteit (in granen
en brood) en eiwitten van hoge kwaliteit (in vlees, vis, gevogelte, wild, eieren, soja, kaas en alle andere
melkproducten).
Alhoewel de totale hoeveelheid eiwit in dit dieet beperkt moet worden, is het toch ook nodig om ervoor te
waken dat u voldoende eiwit van hoge kwaliteit gebruikt. Groenten en fruit zijn veeleer arm aan eiwit.
Door gebruik te maken van speciale eiwituitwisselingslijsten, is het mogelijk om voldoende variatie in het
dieet te brengen. Wie echter meer inspiratie zoekt voor gerechten, menu's en bereidingstechnieken, kan
speciale kookboeken voor het eiwitarm dieet raadplegen in de bibliotheek of de boekhandel. De diëtiste
van de dialyseafdeling is ook steeds bereid u hierbij te helpen.
Algemeen Ziekenhuis Sint-Jozef
www.azsintjozef-malle.be
Oude Liersebaan 4 - 2390 Malle
Het AZ Sint-Jozef maakt deel uit van de groep Emmaüs
tel. 03 380 20 11
fax 03 380 28 90
[email protected]
Zoutbeperking
De geneesmiddelen tegen hoge bloeddruk waarover we vandaag beschikken, maken het niet langer
nodig het gebruik van zout zeer streng te beperken.
Ook weten we nu dat een matige inname van zout reeds voldoende effect heeft, een strengere
dieetinspanning baat in verhouding niet zoveel.
Maar wie een hoge bloeddruk heeft, moet overmatig gebruik van zout zeker vermijden. Het volstaat in de
meeste gevallen geen zout (ook geen zeezout) of bouillonextracten aan de vers bereide voeding toe te
voegen, sterk gezouten belegsoorten zoals rookvlees, pekelharing en roquefort te vermijden en geen
sterk gezouten bronwater te gebruiken.
Wie de gewoonte heeft om dikwijls kant-en-klare producten en maaltijden te gebruiken, kan daar beter
van afstappen omdat in deze producten heel veel zout verwerkt wordt.
Zoutarm eten betekent niet 'smaakloos' eten: wie voldoende kruiden ter vervanging van zout gebruikt, zal
een nieuwe variatie van smaken ontdekken!
Het gebruik van zoutarm brood en zoutarme belegsoorten wordt o.a. aangeraden aan personen die de
warme maaltijd hoofdzakelijk buitenshuis gebruiken, bv. op restaurant of in de kantine van school of werk.
Een dieet volgen kan dan toch nog zonder te veel te veranderen aan uw sociale leefgewoonten.
De hoeveelheden vermeld in deze voedingsdriehoek zijn algemeen
en dienen in functie van uw dieet te worden aangepast.
Algemeen Ziekenhuis Sint-Jozef
www.azsintjozef-malle.be
Oude Liersebaan 4 - 2390 Malle
Het AZ Sint-Jozef maakt deel uit van de groep Emmaüs
tel. 03 380 20 11
fax 03 380 28 90
[email protected]
Niervervangende therapie
Afgaande op uw klachten en bloeduitslagen, zal uw behandelend arts de keuze hebben tussen het
voortzetten van een behandeling met medicamenten en dieet (bijvoorbeeld zoutarm, vochtbeperking,
eiwitbeperking) of het starten van een niervervangende behandeling. Zonder behandeling is terminale
nierinsufficiëntie levensbedreigend. Het is dan ook nodig de nierfunctie te vervangen.
Er zijn drie soorten niervervangende behandelingen mogelijk:
1)
Hemodialyse of
kunstnierbehandeling
Door driemaal per week bloed en badwater te verpompen door een kunstnier op de
kunstnierafdeling van het ziekenhuis, is het mogelijk de nierfunctie te vervangen.
2)
Peritoneale dialyse; buikdialyse
Door de buikholte gedurende de dag verschillende keren te vullen met dialysaat
(buikdialysevloeistof), is het eveneens mogelijk de nierfunctie te vervangen.
Algemeen Ziekenhuis Sint-Jozef
www.azsintjozef-malle.be
Oude Liersebaan 4 - 2390 Malle
Het AZ Sint-Jozef maakt deel uit van de groep Emmaüs
tel. 03 380 20 11
fax 03 380 28 90
[email protected]
3)
Niertransplantatie
Hemodialyse en peritoneale dialyse zijn gelijkwaardig. Beide technieken bieden dezelfde
overlevingskansen aan de patiënten. Niet iedereen komt evenwel in aanmerking voor alle vormen van
niervervangende therapie. Uw geneesheer en de verpleegkundige zullen u helpen die behandeling te
kiezen die voor u het meest aangewezen is.
Begeleiding door de maatschappelijk werker
U hebt een niervervangende therapie nodig (hemodialyse, buikdialyse, niertransplantatie). Dit brengt u
misschien in de war en doet ook heel wat praktische vragen rijzen. De maatschappelijk assistente staat
open voor uw vragen en zoekt samen met u naar geschikte oplossingen.
Wanneer u in het ziekenhuis bent opgenomen, organiseert zij mee uw ontslag en de eventuele thuishulp.
De maatschappelijk assistente helpt u met vragen die u kunt hebben op maatschappelijk en
psychosociaal gebied.
Die kunnen gaan over:
 sociale voorzieningen;
 de vervoerregeling van en naar de kunstnier;
 inkomen en huisvesting;
 vakanties;
 relaties;
 eenzaamheid;
 het verwerken van de ziekte.
De maatschappelijk assistente tracht een luisterend oor te hebben voor uw zorgen. Dit kan tijdens de
behandeling op de dialysezaal, of bij u thuis.
Een thuisbezoek biedt de mogelijkheid om iets rustiger en in een vertrouwde omgeving bepaalde punten
te bespreken.
Zij maakt deel uit van het team en komt regelmatig langs op de afdeling.
Ze is ook nog te bereiken in het ziekenhuis op het kantoor van de sociale dienst en telefonisch op het
nummer 03 380 20 20.
Nuttige adressen en telefoonnummers
vzw Emmaüs
Algemeen Ziekenhuis Sint-Jozef
Oude Liersebaan 4 - 2390 MALLE
03 380 20 11
03 380 28 90
telefooncentrale ziekenhuis
faxnummer ziekenhuis
03 380 27 21
kunstnier, kantoor hoofdverpleegkundige
Algemeen Ziekenhuis Sint-Jozef
www.azsintjozef-malle.be
Oude Liersebaan 4 - 2390 Malle
Het AZ Sint-Jozef maakt deel uit van de groep Emmaüs
tel. 03 380 20 11
fax 03 380 28 90
[email protected]
03 380 27 22
03 380 27 24
03 380 27 23
03 380 27 27
03 380 27 28
kunstnier, kantoor geneesheren
kunstnier, low care, verpleegkundigen
kunstnier, dialysezaal
lokaal peritoneale dialyse
maatschappelijk werker (kantoor kunstnier)
03 380 20 20
03 380 22 20
03 380 20 31
maatschappelijk werker (kantoor ziekenhuis)
afdeling nierziekten in het ziekenhuis
secretariaat polikliniek, afspraken
Wachtdienst nefrologen
Te bereiken via de telefooncentrale van het ziekenhuis (24 uur op 24).
Wachtdienst dialyseverpleegkundige
Te bereiken via de telefooncentrale van het ziekenhuis (24 uur op 24).
Bij ieder dringend probleem kunt u, via uw huisarts, altijd terecht op de dienst spoedgevallen van het AZ
Sint-Jozef.
Verenigingen van dialysepatiënten:
Dialaug
Belgische Vereniging voor
P.a. Herman De Preter
Nierinsufficiëntie
Schotense Steenweg 285
Vaartstraat 35
2100 DEURNE
3000 LEUVEN
tel. 03 324 23 78
tel. 016 20 31 32 - fax 016 23 04 70
of neem contact op met de maatschappelijk werker.
Patiëntenvereniging: Dialaug
De vzw Dialaug is een vereniging van mensen met nierinsufficiëntie van het Medisch Instituut SintAugustinus Wilrijk-Antwerpen, het Algemeen Ziekenhuis Sint-Jozef Malle en het Universitair Ziekenhuis
Edegem.
De vzw werd opgericht in Wilrijk op 16 december 1978.
Het is een vereniging zonder winstoogmerk, zoals bepaald in de wet van 27 juni 1921. Haar
maatschappelijke zetel is gevestigd in de Oosterveldlaan 24 te 2610 Wilrijk-Antwerpen.
Familieleden, vrienden en sympathisanten van personen met nierinsufficiëntie kunnen eveneens
aansluiten.
De vereniging heeft tot doel:
1. de begeleiding van personen met chronische nierinsufficiëntie, niertransplantpatiënten en hun
verwanten;
2. verlening van advies aan deze patiënten en hun verwanten;
3. informatie verstrekken aan deze patiënten en hun verwanten en de communicatie met en tussen hen
bevorderen;
4. alle activiteiten ontwikkelen om dit doel te verwezenlijken.
Het kandidaat-lidmaatschap wordt u aanvankelijk gratis aangeboden.
U zult dan ook tijdelijk gratis het tweemaandelijkse tijdschrift 'Nieuwsbrief' ontvangen. Gelieve ons, via de
maatschappelijk werker, te laten weten of u hierop ingaat.
Het driemaandelijkse tijdschrift 'Horizon', uitgegeven door de Belgische Vereniging van Nierinsufficiënten
(waarbij Dialaug is aangesloten), kunt u alleen ontvangen wanneer u beslist om effectief lid te worden van
Dialaug en u uw jaarlijks lidgeld betaalt.
In de eerste nieuwsbrief zit alle informatie over lidmaatschap, lidgeld en activiteiten.
Enkel als effectief lid kunt u genieten van de speciale voorwaarden voor onze activiteiten.
Voor verdere informatie kunt u terecht bij de hoofdverpleegkundige en bij de maatschappelijk werker van
de kunstnierafdeling.
Algemeen Ziekenhuis Sint-Jozef
www.azsintjozef-malle.be
Oude Liersebaan 4 - 2390 Malle
Het AZ Sint-Jozef maakt deel uit van de groep Emmaüs
tel. 03 380 20 11
fax 03 380 28 90
[email protected]