Herinneringsplaatsen en geschiedenis: een nieuwe benadering

Herinneringsplaatsen en geschiedenis: een nieuwe benadering
voor een ander publiek?
Het aanvankelijke concept van de herinneringsplaatsen weerspiegelde én een crisis van de
klassieke historiografie én een overinvestering van het collectief geheugen dat het
historische veld overwoekerde.
Als reactie op deze crisis ontwikkelde de Franse historicus Pierre Nora de notie van
geschiedenis “in de tweede graad” via het concept ‘lieu de mémoire’ (‘elke betekenisvolle
eenheid, van materiële of ideële orde, waarvan de menselijke wil of het werk van de tijd een
symbolisch element van het herinneringspatrimonium van een gemeenschap heeft
gemaakt’). Het gaat niet meer om het voorstellen van plaatsen, feiten, mensen aan de hand
van een historische dimensie, maar om het focussen op de herinnering van gebeurtenissen.
Parallel aan het succes en de veralgemening van de ‘lieu de mémoire’ is er effectief een
nieuwe herdenkingsfase aangebroken, die van start ging met de vieringen rond de
tweehonderdste verjaardag van de Franse Revolutie.
Herdenken, het herinneren, de ‘herinneringsplicht’ werden meer en meer de
sleutelwoorden in een nieuwe relatie met het verleden. Met de herdenkingen van de
vijftigste verjaardag van de Bevrijding kwam de term ‘herinneringsplicht’ op de voorgrond
met een inherente politieke boodschap: vergeten houdt het risico in dat dit verleden
herbeleefd zal worden. Op basis van deze visie werden historische instellingen gecreëerd,
plaatsen gerenoveerd en doken er nieuwe musea op.
De herinneringsplaatsen vormden eerst een wetenschappelijk concept maar werden
vervolgens als onmisbaar gerecupereerd door de politiek: de verplichting om te herinneren
via plaatsen en gebeurtenissen. De notie van ‘lieu de mémoire’ kreeg een nieuwe betekenis,
één die veraf stond van de complexe en weldoordachte analyse van Pierre Nora.
Deze beweging begon een twintigtal jaren geleden en duurt voort tot op de dag van
vandaag. Ondertussen maken over de hele wereld historici gebruik van het concept ‘lieu de
mémoire’. Zelden is een historisch concept zo succesvol geweest. Niet alleen werd het werk
van Nora vele malen vertaald maar het concept werd ook toegepast op vele verschillende
geografische plekken. In België werd het boek ‘België, een parcours van herinnering’
gepubliceerd in 2008. De opzet, het belang van dit initiatief, het succes, de limieten en de
geformuleerde kritieken zullen het onderwerp vormen van deze uiteenzetting. Ook zal er
aandacht worden besteed aan het gebruik van de notie ‘lieu de mémoire’ voor een breed
publiek.