PPT

Genetisch onderzoek:
wat weten we, wat kan er
allemaal?
Prof.dr. Martina Cornel
www.vumc.com/researchcommunitygenetics
Wetenschap
Gezondheidszorg
2
Wat weten we, wat kan er allemaal?
Mijn kind
• heeft een aangeboren afwijking
• ontwikkelt zit erg langzaam
Wat is de diagnose, hoe gaat het verder, kan
een volgend kind dit ook krijgen?
3
Genetisch onderzoek?
• Verwijzing naar afdeling klinische genetica
• Gespecialiseerd arts = klinisch geneticus
• Kind onderzoeken, kijken, meten
• Bloedonderzoek?
4
Genetisch onderzoek?
• Chromosomenonderzoek (+21? 4p-?)
• Eén gen onderzoeken met DNA onderzoek (Fragiele X?)
5
Nieuw!
• In kaart brengen
van het hele genoom
• Nijmegen:
Bij de helft van kinderen
met verstandelijke
handicap door
onbekende oorzaak
nieuwe mutatie
gevonden, 16%
oorzakelijk verband
6
Wanneer naar klinische genetica?
1. Mijn kind heeft…..
7
Wanneer naar klinische genetica?
1. Mijn kind heeft…..
2. In mijn familie komt kanker op jonge leeftijd voor, kan ik dat
ook krijgen? Kan ik iets doen om het te voorkómen?
"I CARRY A “FAULTY” GENE, BRCA1, WHICH
SHARPLY INCREASES MY RISK OF
DEVELOPING BREAST CANCER AND OVARIAN
CANCER. [...] ONCE I KNEW THAT THIS WAS MY
REALITY, I DECIDED TO BE PROACTIVE AND TO
MINIMIZE THE RISK AS MUCH I COULD. I MADE
A DECISION TO HAVE A PREVENTIVE DOUBLE
MASTECTOMY. I STARTED WITH THE BREASTS,
AS MY RISK OF BREAST CANCER IS HIGHER
THAN MY RISK OF OVARIAN CANCER, AND THE
SURGERY IS MORE COMPLEX. [...] I CAN TELL
MY CHILDREN THAT THEY DON’T NEED TO
FEAR THEY WILL LOSE ME TO BREAST
CANCER."
8
Darmkanker
• FAP, HNPCC
• Coloscopie
• Aspirine verlaagt kans
op kanker bij HNPCC
9
Eén gen geeft grote kans op….
• Kanker
• Diabetes
– MODY diabetes
– Geen insuline maar tabletten
– Juist bij zwangerschap goed monitoren
– Prognose gunstiger
• Hart- en vaatziekten
10
Eén gen geeft grote kans op….
• Kanker
• Diabetes
– MODY diabetes
• Hart- en vaatziekten
– Familiaire hypercholesterolemie
– Lange QT syndroom
– HCM
11
Wie neemt het initiatief?
• Bij dergelijke ziekten in de familie is de zorg zo georganiseerd
dat men zelf moet vragen
• Klinisch geneticus zal i.h.a. niet uitnodigen om ook te komen
• Uitzonderingen daargelaten (cascadescreening familiaire
hypercholesterolemie)
12
Testen rond de zwangerschap
• Mijn neefje heeft Duchenne spierdystrofie, kan mijn zoon het
ook krijgen?
• DNA test neefje ter identificatie mutatie, dan moeder neefje
• Onderzoek familieleden op deze mutatie
• Prenataal onderzoek tijdens zwangerschap
• Is het een jongen? Niet-invasief testen uit bloed moeder
• Vlokken of vruchtwater afnemen voor DNA onderzoek
13
Liever geen prenatale diagnostiek
keuze… pre implantatie genetische
diagnostiek?
14
Non invasief?
• Vrij foetaal DNA in bloed moeder
• Moeder resus D negatief, dan in bloed moeder kijken of kind
resus positief is (zo ja → Anti D)
• Jongen bij X-gebonden aandoening in familie
• Down syndroom screening?
15
Testen voor iedereen: screening
• Diagnostiek: advies gevraagd
• Bij alle pasgeborenen kan bloed
onderzocht worden op 18
(veelal) erfelijke ziekten
16
Ethische afwegingen
Bij genetische diagnostiek:
• Zelf kunnen kiezen op basis van informatie
Bij prenataal onderzoek, PGD:
• Zelf kunnen kiezen op basis van informatie
Bij babyscreening:
• meer “goed doen” dan “schaden”
• Aandringen dat ouders meedoen!
17
Vóór de zwangerschap?
• Dragerschapscreening
• Wij zijn allen drager van mutaties van
een aantal autosomaal recessive ziekten
• Als de tweede kopie van zo’n gen geen
mutatie heeft, ontstaat geen ziekte
• Als twee partners toevallig beide drager
zijn, is er bij elke zwangerschap kans van
één op vier dat het kind de ziekte heeft
• Bij 2 kinderen heeft 44% van de gezinnen
minstens één kind met de aandoening
• Bij 3 kinderen … 58%.
18
Genetic screening for Tay Sachs in USA
19
20
Consanguïniteit
• Grotere kans op recessieve
aandoeningen
• Bij neef-nicht 2-3% extra
21
Preconceptionele
dragerschapscreening
• Hoe bereik je vrouwen vóór de zwangerschap?
• Wiens verantwoordelijkheid? Verloskundige? Huisarts? GGD?
• Op welke recessieve aandoeningen moet je testen?
– Volendam
– Sikkelcelziekte (hemoglobineafwijkingen) bij afrikaanse
voorouders
– CF bij west-europese voorouders
– 100+ (Counsyl)
22
Afronding
• Voor of tijdens zwangerschap, kort na de geboorte of later in
het leven
• Soms ethisch gevoelige keuzes rond kinderen krijgen,
soms behandeling
• Snelle ontwikkelingen genetische testen,
steeds meer en goedkoper
• Van wetenschap naar gezondheidszorg
23