Handleiding voor docenten - Woordvoerders van de Natuur
advertisement
HANDLEIDING VOOR DOCENTEN VOOR WOORDVOEDERS VAN DE NATUUR, DOORNIK NATUURAKKERS 1. Aanmeldgegevens 2. Voorbereiding in de klas 3. Bezoek en veldwerkopdrachten en praktische tips 4. Presentatie 5. Certificaat 6. Achtergrondinformatie Doornik Natuurakkers 1. Aanmeldgegevens Het educatief programma Woordvoerders van de Natuur Doornik Natuurakkers is bedoeld voor groepen 7-8 van het basisonderwijs met een voorbereiding, bezoek (1 dagdeel) en een presentatie. Voor scholen binnen de gemeente Lingewaard zijn er geen kosten verbonden aan het programma Woordvoerders van de Natuur Doornik Natuurakkers. Boekingen kunnen gemaakt worden via www.nmedebastei.nl. Voor scholen buiten de gemeente Lingewaard is het ook mogelijk dit programma te boeken. Er wordt dan wel een bijdrage in de kosten gevraagd. Voor informatie en contact: www.doorniknatuurakkers.nl. Indien u mee wilt doen schrijft u zich in voor het hele programma, te weten: - voorbereidende les op school - locatiebezoek met spannende ontdekkingen - presentatie 2. Voorbereiding in de klas Doornik Natuurakkers is een onderdeel van Park Lingezegen. Het biedt voor kinderen uiteenlopende én spannende uitdagingen om te ontdekken hoe mens en natuur samenwerken in het landschap! Samen met de gidsen/beheerders van Doornik Natuurakkers ontdekken de leerlingen een paar belangrijke elementen uit het landschap: akkers, bloemenranden, hagen, zegen (= sloten) en keverbanken. Zij ontdekken waarom mensen vroeger zulke elementen aanbrachten in het landschap, hoe die elementen eruit zien en wat het belang voor natuur is. In Doornik Natuurakkers verzamelen ze ervaringen, informatie en materiaal voor hun afsluitende presentatie. Ter voorbereiding in de klas kunt u de PowerPointpresentatie presenteren aan de klas. Op iedere pagina staan aanwijzingen hoe u dit met de klas kunt bespreken. U kunt de presentatie downloaden vanaf de website www.woordvoerdersvandenatuur.nl. [interne link]. Voor Doornik Natuurakkers is ook een aparte website gemaakt. Het is aan te bevelen om deze vooraf aan de klas te laten zien. Zie www.doorniknatuurakkers.nl. 3. Bezoek met veldwerkopdrachten en praktische tips Startlocatie is Openluchtklaslokaal in Doornik Natuurakkers. Voor Doornik Natuurakkers zijn 11 veldwerkopdrachten ontwikkeld. Deze kunt u inzien en downloaden vanaf de website www.woordvoerdersvandenatuur.nl [interne link]. Uitprinten is niet noodzakelijk: de gidsen die het bezoek in het veld begeleiden zorgen voor geplastificeerde opdrachtkaarten en benodigde onderzoeksmaterialen. Het is niet noodzakelijk dat de leerlingen alle opdrachten uitvoeren. Het is belangrijk dat zij met plezier weer naar huis gaan omdat zij een leuke ervaring in het gebied hebben gehad. De leerlingen zijn op school in groepjes van maximaal vier kinderen ingedeeld. Op een centrale plaats worden tijdens het veldbezoek aan de groepjes de materialen en opdrachtkaarten uitgedeeld. Als kinderen zelf onderzoeksvragen hebben, kunnen ze die vooraf kenbaar maken. Materialen: opdrachtkaarten, materialen worden uitgereikt tijdens bezoek aan Doornik Natuurakkers. Zorg zelf voor voldoende papier voor notities, potloden/pennen en neem apparatuur mee voor het maken van foto’s. 4. Presentatie Na het bezoek aan Doornik Natuurakkers maken de leerlingen een presentatie van hun bezoek. Het is aan u en de leerlingen te bepalen voor wie die presentie gemaakt wordt en welke vorm u kiest. De presentatie kan voor volwassenen zijn of andere leerlingen van school. Dat kan bijvoorbeeld in de vorm van een tentoonstelling, spreekbeurten of een reportage op de website van school. Voor aanvullende informatie: voor presentatietips link: http://www.woordvoerdersvandenatuur.nl/OverWoordvoerders/Achtergrondinformatie], voor informatie over Doornik Natuurakkers: link: www.doorniknatuurakkers.nl. 5. Certificaat Na afloop van de presentatie kunt u de leerlingen een certificaat uitreiken. Ook deze is te downloaden vanaf de website www.woordvoerdersvandenatuur.nl. [interne link]. U kunt hier zelf de gegevens en de naam van de leerling aanpassen. 6. Achtergrondinformatie Doornik natuurakkers Het educatief programma ‘Woordvoerders van de Natuur, Doornik Natuurakkers’ wordt uitgevoerd op locaties die eigendom zijn van Staatsbosbeheer en worden beheerd door de Doornik Natuurakkers. Hieronder staat uitleg over de ligging van het gebied en de doelen en aanpak van Doornik Natuurakkers. Deze informatie is handig voor docenten en begeleiders van de leerlingen, om het programma beter te begrijpen en uitleg te geven bij vragen. Geschiedenis In 1996 werden er tegelijk met de Waalsprong plannen gemaakt voor de aanleg van "Park de Woerdt". Uiteindelijk is dit een onderdeel geworden van het veel grotere landschapspark "Park Lingezegen". Dit grote landschapspark bestaat uit 5 deelgebieden: De Park, Het Waterrijk, Het Landbouwland, De Buitens en De Woerdt. Het cultuurlandschap "Doornik Natuurakkers" maakt deel uit van het deelgebied "De Woerdt". Sinds 2003 zijn hier weer kleinschalige akkers aangelegd en met hulp van o.a. scholen zijn er veel heggen aangeplant. In 2008 is er de rondwandeling "Het Ommetje Doornik De Pas" ontwikkeld die je rond leidt door dit kleinschalige gebied met natuurakkers en heggen. Tussen 1850 en 1900 was het agrarisch landschap in Nederland uitgebreid maar kleinschalig in cultuur gebracht. In die tijd was het agrarische landschap rijk aan heggen die vooral uit meidoorn- en sleedoornstruiken met overstaanders (doorgegroeide bomen) bestonden. Het landbouwland bestond voor ca. 70% uit akkers en 30% uit weiland. De Nederlandse akkerbouw is de afgelopen eeuw sterk veranderd, waardoor ons agrarische landschap op veel plaatsen grootschalig geworden is. In de terreinen van Doornik Natuurakkers wordt geprobeerd dit kleinschalige type akkerlandlandschap weer terug te halen of te herstellen. Daarin kunnen we veel leren van het verleden. Het is voor de beheerders van Doornik Natuurakkers een uitdaging om een economisch duurzaam agrarisch akkerlandschap te ontwikkelen door biologisch dynamische landbouw toe te passen waarbij de grond niet langer wordt uitgeput. Natuurlijke akkers Het doel van natuurlijke akkers is op een natuurlijke manier landbouwplagen te voorkomen of te bestrijden. Er wordt geen kunstmest toegepast of met chemische middelen zoals gifstoffen (insecticiden) in de akkers gewerkt of gespoten. Bij deze aanpak wordt juist bewust de hulp ingeroepen van natuurlijke predators, zoals bijvoorbeeld sluipwespen die jagen op rupsen die schadelijk zijn voor de landbouw. Natuurlijke predators In akkergebieden vallen akkervogels en mogelijke landbouwplagen snel op. De natuurlijke predators van de landbouwplagen vallen veel minder snel op. Het gaat om allerlei soorten beestjes die meestal over het hoofd worden gezien, zoals sluipwespen, zweefvliegen, gaasvliegen, loopkevers, kortschildkevers, roofwantsen en spinnen. De meeste soorten leven als volwassen dier van het stuifmeel en de nectar uit bloemen. Met deze energie vliegen en kruipen ze vrij onopgemerkt rond in de akkers op zoek naar partners om zich voort te kunnen planten. Hun larven hebben een hele andere levenswijze en soort honger. Die eten meestal vrij stiekem en onopgemerkt allerlei eitjes en beestjes van dreigende landbouwplagen op (zoals bladluizen). Bloemenzoom Aan de rand van de akkers worden bloemenzomen met speciale insecten lokkende bloemenmengsels ingezaaid (zoals de insecten lokkende wilde pastinaak e.d.). Deze speciale bloemenmengsels worden zo samengesteld dat er in de loop van het groeiseizoen altijd voldoende verschillende bloeiende bloemen voor de te lokken insecten in staan. Bij de bloemkeuze wordt erop gelet dat zowel het stuifmeel als de nectar goed bereikbaar is voor de gewenste te lokken natuurlijke predators. Naast de natuurlijke predators die vooral op het stuifmeel en de nectar van de bloemen afkomen, zijn er ook veel insecten en spinnen die daar niet speciaal op afkomen. Zij zijn vooral afhankelijk van stroken met meerjarige planten, struiken en bomen die een veilige overwinteringsplek bieden, zoals keverbanken en heggen die hieronder nog besproken worden. Keverbank In natuurlijke akkers worden dwars in de akkers stroken met hoofdzakelijk polvormende grassen aangelegd (zoals kamgras, roodzwenkgras), de zogenaamde keverbanken. In de luwte van de wortels leven vooral allerlei op landbouwplagen jagende (meestal niet vliegende) loopkevers en spinnen. Ze zijn vooral 's nachts actief en pakken dan de mogelijk bedreigende insectenplagen aan. Heggen De toegangswegen en de randen van de akkers worden net zoals vroeger gewoon was bij voorkeur begrensd met speciaal daarvoor aangelegde heggen. Deze heggen vormen net zoals keverbanken gedurende de kritieke oogst- en winterperiode een veilige en onmisbare uitwijkplaats voor de gewenste te beschermen predators. Daarnaast biedt het broedgelegenheid, voedsel en dekking voor veel soorten planten en dieren. Het idee is om de Doornik Natuurakkers aan te leggen in de verhouding 10 ha graan, 5 ha bloemenzones & keverbanken en 5 ha heggen langs de akkerranden en toegangswegen. Op basis van wetenschappelijk onderzoek is aangetoond dat vlechtheggen de grootste biodiversiteit aan planten en dieren opleveren, daarom wordt deze methodiek her en der in het terrein graag toegepast. Fijnmazig netwerk De predators leggen een beperkte afstand af naar hun prooien. Om te zorgen dat de predators een zo groot mogelijk deel van de akkers kunnen ‘bejagen’ zorgen de heggen, bloemenzomen en keverbanken een fijnmazig netwerk over de akkers. Drieslagstelsel & Groenbemesting In de Doornik Natuurakkers wordt de uit de vroege Middeleeuwen stammende landbouwmethode het drieslagstelsel toegepast. Het gaat hierbij om een in onbruik geraakt "verouderd landbouwstelsel ". Op een stuk grond wordt het ene jaar zomergraan verbouwd en het volgende jaar wintergraan, waarna het land in het derde jaar braak ligt met een groenbemester (zoals zwart mosterdzaad, grasklaver, lupine). De boontjes van de lupine kunnen weer bij een "vegetarische slager" worden afgezet als goede vervangende eiwitbron van vlees. Op deze manier raakt de grond niet uitgeput omdat de grond na twee jaar teelt op een natuurlijke manier met een "groenbemester" wordt bemest en verrijkt met de benodigde voedingsstoffen (zoals stikstof, met stikstofbindende plantensoorten). Akkervogels en voedselweb De besproken natuurlijke predators vormen op hun beurt weer een belangrijke voedselbron voor karakteristieke akkervogels, zoals de patrijs, veldleeuwerik, geelgors en grauwe gors. Al deze soorten vogels doen het de laatste jaren erg slecht. De verwachting is dat het aangepaste beheer in de Doornik Natuurakkers er de komende jaren toe gaan leiden dat de geelgors weer als broedvogel te verwelkomen is. De karakteristieke akkervogel de grauwe gors staat sinds 1985 al op de rode lijst van de Nederlandse broedvogels. Deze soort is nu bijna uitgestorven in Nederland. Ze broeden graag in insectenrijke graanakkers. In België heeft men voor deze soort goede resultaten geboekt door bij de laatste graanakkers mesthopen aan te leggen en zangstokken aan te brengen. Is dit ook hier een haalbaar idee? Gedurende de winter zijn akkervogels hoofdzakelijk zaadeters, in het zomerseizoen vooral insecteneters. De akkervogels worden weer gegeten door roofvogels zoals de havik en sperwer, de zogenaamde toppredators van het voedselweb. Daarmee is de kringloop weer rond en wordt het natuurlijke evenwicht in stand gehouden! Alle boven genoemde maatregelen zorgen er samen voor dat de gewenste predators van landbouwplagen in het terrein worden aangetrokken en gehuisvest. De predators vormen zelf weer een belangrijke prooi voor allerlei andere soorten akkerdieren, die er zo ook weer van profiteren. Dit komt vanzelfsprekend ten goede aan de "natuurlijke rijkdom" van de natuurlijke akkers! Voor Doornik Natuurakkers is ook een aparte website gemaakt. Het is aan te bevelen om deze vooraf aan de klas te laten zien. Zie www.doorniknatuurakkers.nl. Colofon Woordvoerders van de Natuur, Doornik Natuurakkers is een programma van Staatsbosbeheer en Doornik Natuurakkers Het programma is tot stand gekomen met dank aan
