- Brabants Landschap

Doe schoonheid niet te kort
Geografische duiding
Van Maashees tot Beers,
van zoet naar zure pas,
tussen Oeffelt en Beugen,
tussen Sam- en Vierlingsbeek.
Het lijkt wel of 1000 jaar geleden een reusachtig web over het Maasdal werd gespannen van
100-en km’s heg die op onregelmatige wijze 1000 weitjes omlijsten, a.h.w. de mazen van een
net. Ook elders in ons land treffen we langs de grote rivieren wel heggen aan in uiterwaarden,
maar nergens staan ze zo dicht op elkaar en spelen ze zo’n dominante rol in het landschap als
hier. Zelfs nergens in Europa komt zo’n omvangrijk aaneengesloten heggengebied voor: 20
km lang en 1 km breed en vooral aan de Brabantse kant. (Sorry, Limbo’s.)
Hoe te omschrijven?
Het hardhout-ooibos dat ons rest
Strepen oerwoud, door de boer gespaard
Oud, zeldzaam en gaaf
Natuurlijk prikkeldraad
Besloten en behaaglijk.
Wat doen ze?
Ter kering van het vee
Markering van eigendom
Het vangen van goed slib
Beteugelen van wind
Verstrekken van schaduw
Temperen van vorst
Maar het zijn vooral:
Dragers van bloem en vrucht, een eetbaar landschap …
… voor mens en dier, nergens worden bramen zo groot als hier.
Ecologie
Wat zijn eigenlijk heggen en wat is nou toch een haag?
Beschouw een heg als twee tegen elkaar geplakte bosranden, een noordelijke tegen een
zuidelijke of een westelijke tegen een oostelijke. Je hebt het hele bos niet meer nodig, als je
het beste ervan bewaart! (In een heg natuurlijk.) De flora van het ooibos vond er een
toevlucht …
gevlekte aronskelk, de tulp uit het bos, gevlekte dovenetel, heggenrank en hop.
Het zijn fluwelen struwelen en zelfs sensuele …
… denk aan Brigitte Bardot in een bontjas; of zonder, het is dat soort aaibaarheid. Zulke
weelderige heggen kunnen alleen aan de Maas liggen en niet aan de Rijn, want Mosa is
vrouwelijk en Rhenus is van een mannelijke uitgang. De Romeinen hadden hun ogen ook niet
in hun zak zitten! Laat in de uiterwaarden van de Rijn de grote grazers de boel maar kapot
trappen - natuur die tegen een stootje kan - wat binnen bereik van de Maas ligt, verdient
voorzichtige menselijke penetratie.
De heggen zijn op hun mooist in voor- en najaar, met in de lente een witte bloemenpracht,
terwijl ze in de herfst rood zien van de bessen. En wat een variatie daarin! Op 100 meter haal
je wel 15 soorten houtige gewassen. Ga maar na: meidoorn (de één en tweestijlige),
sleedoorn, wegedoorn, Gelderse roos, hondsroos, heggenroos, rode kornoelje, kardinaalsmuts,
Spaanse aak, aalbes, kruisbes, gewone vlier, hop, kamperfoelie, bos en heggenrank en in de
perceelshoeken de eik en de es, al dan niet geknot.
Zo dat was de fine fleur, dan nu de zoogdieren. Het meest aan heggen verknochte zoogdier is
wel de das. Het rivierduin is zijn woonst, de heg zijn provisiekast. Nergens zoveel vette
pieren, vruchten, kevers, slakken noem maar op.
En wat vind je aan vogels in fluwelen struwelen? Struweelvogels natuurlijk! De braamsluiper
heeft zijn naam niet gestolen, hetzelfde geldt voor de grasmus. Verder zitten er nog roodstaart,
geelgors, koekoek en kneu. En heel veel andere zangertjes, die er voedsel in overvloed
vinden. En - zeker zo belangrijk - nestgelegenheid.
Groei, geen snoei
Tenminste, en nou worden we serieus, als heggen heggen mogen blijven. Of dat anders
mogen worden. Er is niks mis met groei, en haaks daarop staat snoei. Snoei heggen niet te
vaak! Anders komen ze niet eens tot bloei. Je verspert er de weg mee voor insecten, vogels en
das.
Snoei niet rigoureus, je krijgt daarvan een kneus.
Laat daarentegen 1000 bloemen bloeien! Daar komen insecten op af en bloemen worden
vruchten.
Houd een heg niet klein, vogels vinden dat niet fijn!
Ze vinden er geen ruimte meer om hun nestje te bouwen. Dat is allemaal zo logisch als wat en
zou niet eens uitgelegd hoeven te worden. Knippen en scheren doe je maar bij de kapper.
Niemand wordt graag kort gehouden. Een lekkere heg kan wel tien jaar zonder u. Richt u zich
anders maar tot de bonsai-vereniging.
Kathedralen aan de Maas
Het eens uiterst fijnmazig heggennet heeft de afgelopen 50 jaar veel geleden. Veel kabels van
het net zijn gebroken, de mazen werden groter en het net zwakker. Het visnet is een gatenkaas
geworden. De heggen staan de moderne landbouw kennelijk in de weg. Die denkt van: ‘maak
plaats, maak plaats, maak plaats, we hebben ongelofelijke haast’. Wat kunnen we hiertegen
doen? Hoe kunnen we de heggen redden? Door niet alleen te wijzen op de biologische
rijkdom en de landschappelijke fraaiheid, maar vooral op de hoge cultuurwaarde. Die is te
vergelijken met die van gotische kathedralen. De Sint Jan van Den Bosch en de Maasheggen
van Vierlingsbeek hebben nogal wat overeenkomsten. Uit beide is af te lezen op welke wijze
vroegere Brabanders in het leven stonden en gestalte gaven aan de hen omgevende ruimte.
Beide kennen een hoge zeldzaamheidswaarde, een grote schoonheid en een hoge ouderdom.
De ouderdom van de heggen reikt zelfs dubbel zo ver, gaat terug tot het jaar 1000 terwijl de
Sint Jan als gotische kathedraal pas afkwam in 1530, dat is 1000 tegen 500 jaar oud, bingo!
En toch wordt de een, de Sint Jan heel anders tegemoet getreden als de ander, het
Maasheggengebied. Voor de kerk hebben we, terecht, veel geld over om haar te restaureren en
te behouden voor de toekomst. Een bedreiging als zure regen, die de kwetsbare zandsteen van
het gebouw aantast, wordt algemeen als een gruwel beschouwd. Geen zinnig mens zal op de
gedachte komen om het teruglopende kerkbezoek als argument aan te voeren om het
kerkgebouw dan maar te slopen en bijvoorbeeld te vervangen door een subtropisch
zwemparadijs, omdat daar toevallig meer vraag naar is. Het langzaam in de tijd en door de
mens uit natuurlijke bouwstenen opgebouwde Maasheggengebied staat wél onder de druk en
veel minder mensen maken zich daar druk over. En daar zit hem net nou de crux. De
noodzaak van het redden van de heggen is een proces, een kwestie van bewustwording, het zit
tussen de oren. De film die onlangs in première is gegaan kan daar een belangrijke bijdrage
aan leveren.