Hoe vrij is vrij, vragen we ons vandaag af. Evert Jan

Hoe vrij is vrij, vragen we ons vandaag af. Evert Jan legde de link tussen vrijheid en grenzen. En waar
mijn grootouders de grenzen van hun vrijheid hebben moeten bewaken tegen nazi-Duitsland en mijn
ouders konden genieten van deze verworven vrijheid, moet mijn generatie wellicht opstaan om er
zeker van te zijn dat de grens tussen vrijheid en comfort niet verdwijnt. Wellicht zullen wij de
vrijheid, door eerdere generaties verworven, moeten beschermen tegen onszelf, en onze zucht naar
zekerheid.
Wellicht klinkt het u wat vreemd in de oren:
Zekerheid is toch juist aangenaam? Het is fijn om er zeker van te zijn dat je een pensioen hebt. Het is
fijn om er zeker van te zijn dat er later plek voor je is in een verzorgingstehuis. Het is fijn om er zeker
van te zijn dat er voldoende thuiszorg en jeugdzorg is. Zekerheid biedt veiligheid en continuïteit. En is
een van de verworvenheden van een vrij mens zijn niet dat je aan een zeker bestaan kunt bouwen?
Bovendien, hoe actueel is vrijheid nog? Het lijkt bijna vanzelfsprekend! Voor mijn generatie dan, hier
in Nederland. Wij hoeven immers nergens meer van bevrijd te worden. We worden niet onderdrukt
door een vijandige natie of een totalitair regime. De begrenzende kaders van de verzuiling zijn
afgebrokkeld. Vrouwen zijn niet langer gebonden aan het aanrecht, homofielen en lesbiennes
kunnen trouwen en dieren hebben hun eigen politieke partij.
Welk juk moeten wij nog van ons afwerpen? Wij leven in totale vrijheid, met alle middelen en alles is
goed voor ons geregeld. Wij hoeven nergens meer tegen en nergens meer voor te vechten. Als alles
maar blijft zoals het is, en er niet te veel verandert, is het goed. We zijn op onze eigen manier
conservatief geworden, terwijl we onszelf graag als vooruitstrevend en modern zien.
Hoe komt dit, wat is er gebeurd?
Mijn generatie heeft geleerd dat onze wereld maakbaar is. Dit zorgt ervoor dat we banger dan ooit
zijn om fouten te maken of te falen. Voor iedere keuze word je immers zelf verantwoordelijk
gehouden en elke fout is daarmee je eigen schuld. Om mislukkingen te voorkomen proberen we
alles te beheersen, te verzekeren en veilig te stellen. We verzekeren huis en haard, iphone en fiets,
en zijn met gemiddeld 4000 euro premie per persoon het meest verzekerde land ter wereld. De
overheid wijst ons op de gevaren van roken, ongezond eten en te weinig bewegen. Studenten
worden meer dan ooit bij de hand genomen door het instellen van een aanwezigheidsplicht. En ook
in het persoonlijke leven proberen we ons in te dekken tegen alle mogelijke risico’s. Kinderen mogen
niet in bomen klimmen uit angst dat ze zullen vallen, worden met de auto van school naar sport
gereden uit angst voor het verkeer. Hun scholen en vrienden worden zorgvuldig gekozen om maar
zeker te zijn van een goede toekomst.
Het lijkt er op dat we meer waarde zijn gaan hechten aan materiële zekerheid dan aan innerlijke
vrijheid. Terwijl vrijheid in feite veel belangrijker is.
Vergeten we in dit krampachtige vasthouden aan en verlangen naar zekerheid niet een vrij mens te
zijn? Niet gebonden aan huis, haard of verzekering, maar vrij van geest.
Onze drang om te beschermen, te verzekeren en te controleren kan heel verstikkend werken.
Wie vrij wil zijn, moet kunnen ademen.
Want om het even iets breder te trekken dan onze eigen, oververzekerde maatschappij. Denkt u
eens na, hoe veel dictators/onderdrukkers zijn er niet geweest die zekerheid en voorspoed
beloofden, meer banen en betere wegen, in ruil voor slechts een beetje van uw vrijheid. Met het
idee dat je geen vrijheid nodig hebt, wanneer je ervan verzekerd bent dat alles goed is. Het maakt je,
gechargeerd gezegd, niet zoveel uit wie er de baas over je is, zolang het maar comfortabel en veilig
voelt.
Het opmerkelijke is echter dat we zoeken naar zekerheid, terwijl we het nooit écht zullen verkrijgen.
Alles verandert, niets blijft hetzelfde. Ook vandaag de dag verandert onze wereld snel en opnieuw
blijken maar weinig dingen zeker. De economische machtspositie van het westen is op drift. De
economie blijkt niet altijd te blijven groeien. Technologische ontwikkeling verandert de interactie
tussen mensen van analoog naar digitaal. Een universitair diploma is geen garantie meer voor een
baan. En ook de pensioenleeftijd en hypotheekrente-aftrek blijken niet in steen gebeiteld.
Veel van onze zekerheden, die ooit in beton gegoten leken, vallen weg en dit maakt ons onrustig.
Het geloof dat ons niets kan gebeuren begint te wankelen. We voelen ons kwetsbaar.
Maar is dat erg?
Op het plein hier in op het oude dorp, waar men samen komt in de kerk en in de kroeg, waar gevierd
en gerouwd wordt, staat een bankje met daarop de tekst ‘Hoe kostbaar is een kwetsbaar mens’.
Kwetsbaarheid voelt ongemakkelijk en onveilig. Maar hoezeer we onze verworvenheden ook vast
proberen te leggen: de punten in het leven die het dichtste bij ons mens-zijn liggen zijn altijd onzeker
gebleven.
Voor vriendschappen, gezondheid en liefde, de kostbare dingen in het leven, bestaat geen
verzekering. Of je leven al dan niet door de zon wordt beschenen kun je niet vastleggen. Mensen
waarvan je dacht dat ze voor altijd in je leven zouden blijven, verdwijnen. De baan die je tot aan je
pensioen zou blijven vervullen, wordt zomaar weggesaneerd. Het lichaam dat je nooit in de steek liet
doet dat ineens wel.
Wanneer we onze zekerheden niet langer vanuit formele instituties verkrijgen, worden we
aangewezen op elkaar. Het wegvallen van zekerheden geeft ons het besef van de noodzaak tot
verbondenheid met de ander terug.
Wie vrij wil zijn, hoeft dit niet alleen te doen.
Want wanneer je elkaar vasthoudt, val je niet om wanneer de wereld om je heen verandert. En dat
maakt dat je werkelijk vrij bent.
Vrijheid vraagt om een beetje lef. Het lef om te leven met onzekerheden, het onbekende op te
zoeken. Het lef om te twijfelen en vragen te stellen bij hetgeen dat je kent. Het lef om op weg te
blijven, ook wanneer de vaste route verdwenen lijkt. Niet in je eentje, met slechts je verzekering op
zak, maar in verbondenheid, en vrij.
Geertje Standhardt