Licht op zaad - Onze Eigen Tuin

Licht op zaad
P
lanten zaaien is een kunst. Dat weet
iedere tuinier die wel eens weken naar
een bakje zwarte aarde met zaaisel heeft
zitten kijken zonder dat er een kiemplantje
in verscheen. Zaden hebben zo hun eisen:
voldoende vocht, lucht en warmte. Of het
zaad in het licht of het donker ligt maakt bij
de meeste plantensoorten niet uit, maar er
is ook een kleine groep planten met een
gebruiksaanwijzing als het om licht gaat. Er
zijn donkerkiemers en lichtkiemers.
Donkerkiemers spelen op safe. Zij ontkiemen pas als ze zeker weten dat ze onder
de grond zitten. Ze zijn voor de gek te
houden met een stuk papier over het zaaipotje. Zodra de kiemplantjes tevoorschijn
komen moet dat papier eraf, want dan is
licht onmisbaar voor de groei.
Lichtkiemers blijven juist in rust zolang ze
zich in het donker bevinden. Pas als ze licht
opvangen komen ze in actie. Soms is een
korte lichtprikkel al genoeg om de kieming
op gang te brengen. Dat geldt voor veel
pioniersoorten, zogenaamd onkruid. Een
enkele flits licht kan al voldoende zijn om
hen het signaal te geven dat het een goed
moment is om te gaan groeien. Door het
verstoren van de grond, bijvoorbeeld door
schoffelen, komen meteen verschillende
zaden tot leven. Andere plantensoorten
moeten langer in het licht liggen om te
kunnen kiemen.
Ontkieming onder invloed van licht is een
goede overlevingsstrategie voor kleine
zaden. Kleine zaden hebben weinig reservestoffen bij zich. Daarom moeten ze zodra ze
ontkiemen over licht kunnen beschikken om
te kunnen wortelen en een stengel en blad
te kunnen vormen. Grotere zaden zitten vol
reservestoffen die ze gebruiken voor hun
eerste groeiactiviteiten in de donkere
grond. Zij kunnen een goed begin maken
zonder licht.
D
e kieming van het zaad van lichtkiemers
wordt in gang gezet door lichtgevoelige
pigmenten in de plant, zogenoemde fytochromen. Dit verschijnsel is in 1952 ontdekt
door experimenten met de kieming van
slazaad; sla is een lichtkiemer. Tijdens de
experimenten werden slazaadjes in een
schaaltje op nat papier gelegd en blootgesteld aan verschillende lichtfrequenties. Als
de zaadjes werden belicht met helderrood
licht, wat overeenkomt met een zonnige
situatie, dan ontkiemde bijna al het zaad.
Werden ze belicht met verrood (donkerrood)
licht, wat overeenkomt met schaduw, dan
kiemde het zaad nauwelijks. Tot zover eigenlijk niets bijzonders. Maar als men zaadjes
eerst belichtte met rood licht en direct
daarna met verrood licht, dan kiemde er
weinig zaad. Werd de lichtvolgorde omgedraaid, dan kiemde weer bijna al het zaad.
Hoeveel keer de lichtkleur ook gewisseld
werd, uiteindelijk bleek alleen de laatste
ESTHER DE WINTER
kleur licht die op de zaden had geschenen te
tellen. Was dat helderrood, dan kiemde het
zaad, was het donkerrood, dan kiemde het
niet. Helderrood licht zet dus een soort
kiemingsschakelaar aan, en donkerrood
licht zet het weer uit. Dit schakeleffect blijkt
te ontstaan door een omkeerbare verandering in het fytochroom onder invloed van
licht. De ene vorm van fytochroom activeert
processen in de plant, zoals de kieming, de
andere vorm remt deze juist af.
H
et zou natuurlijk jammer zijn om zo’n
mooi systeem alleen maar te gebruiken
voor de kieming van zaad. Er bestaan dan
ook meerdere typen fytochromen, die in de
hele plant voorkomen. Ze zorgen ervoor dat
planten kunnen reageren op verschillende
lichtomstandigheden, bijvoorbeeld op het
verschil tussen licht en schaduw of tussen
dag en nacht. Zo helpen fytochromen zonminnende planten zo snel mogelijk uit de
schaduw naar het licht te groeien. Ook
spelen ze een rol bij het bepalen van de
daglengte, wat planten in staat stelt om
ieder jaar weer in dezelfde periode te
bloeien. Zonder dit vaste ritme zou het
voor dieren ieder jaar maar afwachten zijn
op welke momenten er voedsel in de vorm
van nectar, stuifmeel of vruchten te vinden
was. En het zou voor tuiniers onmogelijk
zijn een harmonisch beplantingsplan
te componeren. !
Esther de Winter is
tekstschrijver en
wetenschapsjournalist.
www.estherdewinter.nl
FOTO: LEO DEN DULK
Kiemend gras
OnzeEigenTuin/Lente 2011
OET342 lente 2011 v3 DEF.indd 7
7
21-02-2011 11:18:27