Bijlage 1: CVS criteria

INFOWIJZER
Inhoudelijke module: handicap en indicering
Versie december 2012
•
INHOUD
Aanbod zorg ..............................................................................................................3
ADHD ..................................................................................................................... 25
Auditieve stoornis ..................................................................................................... 28
Autismespectrumstoornis (ASS) ..................................................................................... 35
Chronisch Vermoeidheidssyndroom (CVS) ......................................................................... 44
Consensus- & discussiedossiers ...................................................................................... 47
Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD) ................................................................. 48
Dementie ................................................................................................................ 50
Doelgroepen binnen de sector Zorg ................................................................................ 52
Dyslexie .................................................................................................................. 55
Dyspraxie ................................................................................................................ 60
Gedrags- en Emotionele Stoornis ................................................................................... 65
Geïnterneerden ........................................................................................................ 74
Handicap ................................................................................................................ 77
Incontinentie ........................................................................................................... 81
Interventieniveau & functiebeperking ............................................................................. 90
Meervoudige handicap ................................................................................................ 98
Motorische stoornis ................................................................................................... 100
Multiple Sclerose (MS) ............................................................................................... 102
Niet-Aangeboren Hersenletsel (NAH).............................................................................. 104
Obesitas ................................................................................................................ 109
Overgang minderjarig-meerderjarig ............................................................................... 111
Palliatieve zorg........................................................................................................ 113
Psychische stoornis ................................................................................................... 117
Ruglijden ............................................................................................................... 121
Taal- en spraakstoornis .............................................................................................. 123
Tijdelijke beslissingen ............................................................................................... 126
Verstandelijke handicap ............................................................................................. 130
Visuele stoornis ....................................................................................................... 135
Lijst van afkortingen ................................................................................................. 139
Bijlagen ................................................................................................................. 141
Inhoud
•2
AANBOD ZORG
1 Diensten en voorzieningen binnen het VAPH: algemeen
De diensten en voorzieningen binnen het VAPH kunnen we onderverdelen in drie grote groepen:
1. Ambulante diensten die ondersteuning aan huis bieden, o.a.:
a. (ped)agogische en psychosociale ondersteuning voor de ouders;
b. hulp bij activiteiten van het dagelijks leven zoals zich wassen, zich aankleden,
eten,… ;
c. begeleiding bij de planning van de week;
d. financiële begeleiding;
e. hulp in crisissituaties;
f. trajectbegeleiding1.
2. Semi-residentiële voorzieningen die opvang bieden op weekdagen, in voor- en namiddag.
3. Residentiële voorzieningen die 24 uur op 24 opvang bieden, in principe 7 dagen op 7 en het
hele jaar door.
Naast deze drie soorten voorzieningen, bestaan er nog een aantal tussenvormen.
De concrete organisatie en het aanbod van elke voorziening kunnen enigszins afwijken van wat hier
beschreven staat.
Voor de opvang in de (semi-)residentiële voorzieningen wordt een financiële bijdrage gevraagd. Voor
minderjarigen is dit maximaal de kinderbijslag; voor meerderjarigen hangt dit af van het inkomen
maar er is steeds een vrijgesteld bedrag.
Voor thuisbegeleiding wordt een beperkte bijdrage gevraagd per begeleiding.
Voor begeleid wonen, zelfstandig wonen, beschermd en geïntegreerd wonen wordt geen bijdrage
gevraagd. Betrokken personen dienen wel de woon-en leefkost te betalen.
Het VAPH subsidieert diensten en voorzieningen die zich enerzijds naar kinderen en jongeren richten,
en anderzijds naar volwassenen. Bij de overgang van een dienst of voorziening voor minderjarigen
naar een dienst of voorziening voor meerderjarigen is een herindicering noodzakelijk.
1
T.e.m. 31.12.2012; nadien wordt trajectbegeleiding volledig door de DOP’s opgenomen.
Aanbod zorg
•3
2 Diensten en voorzieningen voor kinderen en jongeren
2.1 Logeerfunctie (Z 1)
Aanbod
Kinderen en jongeren kunnen gaan logeren in een erkend internaat met logeeraanbod. Deze
internaten bieden de kinderen en jongeren opvang en begeleiding voor een korte duur.
Doelpubliek
Personen van alle VAPH-doelgroepen kunnen gaan logeren. Om van de logeerfunctie te kunnen
genieten volstaat het dat de minderjarige voor eender welk VAPH-aanbod een positieve nog geldige
beslissing heeft. Uiteraard kan enkel logeerfunctie ook toegekend worden.
Praktisch
Een logeerdag geldt voor tenminste 12 uur, overnachting inbegrepen. Gaan logeren kan ook in het
weekend en tijdens de vakanties. Een minderjarige kan maximaal 30 dagen per jaar "logeren".
2.2 Thuisbegeleiding (Z 6)
Aanbod
De ondersteuning vanuit diensten voor thuisbegeleiding is gericht op de ontwikkeling van het kind of
de jongere en de pedagogische en psychologische ondersteuning aan ouders die zelf instaan voor de
zorg voor hun kind of jongere met een handicap. De aanvaarding van de handicap en de toekomst van
het kind of de jongere staan centraal.
De dienst thuisbegeleiding heeft niet als taak therapie te verstrekken; de inzet van paramedici
(logopedisten, kinesisten,…) dient ondersteunend te zijn aan de opvoedingsondersteuning en
advisering.
De dienst vraagt per begeleiding een financiële bijdrage.
Doelpubliek
De diensten richten zich tot gezinnen met een kind of jongere van alle VAPH-doelgroepen. Om van de
thuisbegeleidingsdienst gebruik te kunnen maken, moet het kind of de jongere met een handicap een
positieve beslissing ‘thuisbegeleiding’ van het VAPH hebben. De dienst kan een beperkt aantal
begeleidingen aanbieden zonder dat daarvoor een beslissing is vereist.
Aanbod zorg
•4
Praktisch
De begeleidingsintensiteit is variabel naargelang de nood. Drie vierde van de begeleidingen moeten in
de thuissituatie gebeuren of in een andere niet-schoolse situatie die deel uitmaakt van het secundair
opvoedingsmilieu.
2.3 Kortverblijf (Z 11)
Aanbod
Wanneer een gezin gedurende een korte periode door welke omstandigheden ook, niet voor zijn kind
of jongere met een handicap kan zorgen, en het aangewezen is dat het kind tijdelijk ergens anders
verblijft, kan het gebruik maken van de tehuizen van kortverblijf.
Deze diensten bieden het kind of jongere opvang en begeleiding voor een korte periode.
Doelpubliek
Kortverblijf is bedoeld voor personen van alle VAPH-doelgroepen. Om van kortverblijf gebruik te
kunnen maken, moet het kind of de jongere een positieve beslissing ‘kortverblijf’ van het VAPH
hebben met vermelding van de doelgroep.
Praktisch
Tehuizen van kortverblijf bieden uitsluitend kortverblijf aan. Er zijn echter ook internaten die binnen
hun erkenning over een aantal plaatsen voor kortdurende opvang beschikken.
Kortverblijf kan zowel overdag als ’s nachts, ook in het weekend en in de vakanties. In principe kan
men per 5 jaar 92 dagen kortverblijf benutten, maar gegronde afwijkingen kunnen worden
toegestaan.
2.4 Pleeggezin (Z 20)
Aanbod
In sommige situaties kan de zorg voor een kind of jongere met een handicap (tijdelijk) te zwaar
worden en kan opvang voor een korte of langere periode toevertrouwd worden aan een pleeg- of
gastgezin. Het gastgezin kan bv. een familielid zijn van de persoon met een handicap.
Een dienst voor pleegzorg heeft een dubbele opdracht. Enerzijds zoekt zij voor het kind of jongere
met een handicap een geschikt pleeggezin. Anderzijds begeleidt en ondersteunt de dienst het
pleeggezin/gastgezin.
Het
pleeggezin
staat
(tijdelijk)
in
voor
de
verzorging
en
opvoeding/ondersteuning van het kind of de jongere. Het pleeggezin krijgt via huisbezoeken
Aanbod zorg
•5
informatie, advies en ondersteuning door een erkende dienst voor pleegzorg. Deze dienst staat tevens
in voor de selectie van de opvanggezinnen.
Doelpubliek
Om van pleegzorg gebruik te kunnen maken moet het kind of de jongere hiertoe een positieve
beslissing hebben van het VAPH.
Praktisch
Pleegzorg richt zich tot kinderen en jongeren van alle VAPH-doelgroepen.
Het gezin ontvangt een vergoeding voor de opvang van het pleegkind. Pleegplaatsing moet steeds
gebeuren via een dienst voor pleegzorg.
2.5 Semi-internaat (Z 25)
Aanbod
Kinderen en jongeren met een handicap kunnen overdag opvang en ondersteuning krijgen in een
semi-internaat.
Ook specifieke therapieën behoren tot het aanbod van de semi-internaten.

Bij schoolgaanden ligt de nadruk vooral op voor- en naschoolse opvang en op een aangepast
opvoedings- en therapeutisch kader. Deze semi-internaten zijn meestal verbonden aan een
onderwijsinstelling voor Buitengewoon Onderwijs.

Bij de niet-schoolgaanden ligt de nadruk op verzorging en stimulatie van de basisfuncties.
Semi-internaten kunnen ook ambulante begeleiding aanbieden en zich zo meer richten naar de
opvoedingsondersteuning in de gezinscontext en bij de vrijetijdsbesteding.
Doelpubliek
Semi-internaten richten zich tot kinderen en jongeren van alle VAPH-doelgroepen. Om van een semiinternaat gebruik te kunnen maken, moet het kind of de jongere een positieve beslissing ‘semiinternaat’ hebben van het VAPH. Ook cliënten die enkel ambulante begeleiding vragen vanuit deze
diensten, dienen te beschikken over een beslissing semi-internaat.
Praktisch
‘s Avonds, 's nachts en in de weekends verblijven de kinderen en jongeren thuis. Sommige
voorzieningen bieden een vakantieprogramma aan.
Aanbod zorg
•6
2.6 Internaat (Z30)
Aanbod
Internaten bieden 24 uur op 24 begeleiding en opvang aan, zowel aan schoolgaande als nietschoolgaande kinderen en jongeren. Internaten zijn dikwijls verbonden aan een instelling voor
buitengewoon onderwijs.
Ook specifieke therapieën behoren tot het aanbod: kinesitherapie, logopedie, ergotherapie,…
Kinderen of jongeren die het internaat verlaten en terug thuis gaan wonen, kunnen een tijdje nog
thuis worden begeleid door het personeel van de voorziening. Deze begeleide uitgroei maakt een
vlotte overgang naar de thuissituatie mogelijk.
Begeleide uitgroei is een ambulante begeleiding door het internaat na verblijf in deze voorziening,
bedoeld voor kinderen en jongeren waarvoor de intensieve begeleiding van het internaat niet meer
nodig is, of omdat de jongere in het internaat de volwassen leeftijd heeft bereikt, en de ouders
ervoor kiezen om hun kind opnieuw thuis op te vangen.
Deze overgangsperiode wordt uitgevoerd in de termijn waarop de gunstige beslissing voor opname in
het internaat betrekking heeft. Er is dus geen nieuwe beslissing nodig.
Tenslotte kunnen internaten ook ambulante begeleiding aanbieden, zonder dat eerst een plaatsing in
internaat is gebeurd en zich zo meer richten naar de opvoedingsondersteuning in de gezinscontext en
de vrijetijdsinvulling. De nadruk van deze begeleidingen komt te liggen op het handhaven en
verbeteren van de opvang in de gezinscontext.
Doelpubliek
Internaten richten zich tot kinderen en jongeren van alle VAPH-doelgroepen. Om van een internaat
gebruik te kunnen maken, moet het kind of jongere een positieve beslissing ‘internaat’ hebben van
het VAPH.
Ambulante begeleiding door een internaat is ook mogelijk; cliënten die enkel van deze begeleiding
gebruik willen maken, dienen te beschikken over een beslissing internaat.
Praktisch
Het kind of de jongere kan in principe 7 dagen op 7 terecht op het internaat, het hele jaar door. In
de weekends en de vakanties is er meestal slechts opvang voor de kinderen en jongeren die daar
behoefte aan hebben.
De duur van de overgangsperiode (begeleide uitgroei) bedraagt maximum 6 maanden.
Aanbod zorg
•7
2.7 Observatie- en behandelingscentrum (OBC) (Z 35)
Aanbod
Wanneer er nog geen duidelijkheid bestaat over de aard van de handicap, kan een kind of jongere
terecht in een observatie- en behandelingscentrum.
Het OBC stelt zich tot doel via intensieve observatie tot een diagnose te komen en gericht door te
verwijzen voor verdere ondersteuning naar een gepaste dienst of voorziening. De ouders worden
nauw betrokkene bij deze diagnosestelling en behandeling.
Kinderen of jongeren die het OBC verlaten en terug thuis gaan wonen, kunnen nog een tijdje thuis
verder begeleid worden door de voorziening. Deze begeleide uitgroei maakt een vlotte overgang naar
de thuissituatie mogelijk.
Tenslotte kunnen OBC’s ook ambulante begeleiding aanbieden, en zich zo meer richten naar de
opvoedingsondersteuning in de gezinscontext en de vrijetijdsinvulling.
Doelpubliek
Deze centra richten zich voornamelijk tot minderjarigen met complexe gedrags- en emotionele
stoornissen, al dan niet in combinatie met een verstandelijke handicap. Om van een OBC gebruik te
kunnen maken, moet het kind of de jongere beschikken over beslissing die deze ondersteuningsvorm
vermeldt.
De minderjarigen die ambulant worden begeleid moeten een beslissing hebben voor het OBC.
Praktisch
De minderjarigen verblijven 24 uur op 24 in observatie, ook tijdens het weekend en in de vakanties.
De verblijfsduur is in principe beperkt tot 36 maand. Een termijnverlenging kan op basis van een
motiveringsrapport van het centrum en in samenspraak met het kind of de jongere aangevraagd
worden bij het VAPH.
De duur van de overgangsperiode (begeleide uitgroei) bedraagt maximum 6 maanden.
3 Diensten en voorzieningen voor volwassenen
3.1 Logeerfunctie (Z 2)
Naar aanleiding van bijzondere situaties of toestanden van de persoon of zijn gezin, is het soms
aangewezen dat een persoon gedurende korte tijd verblijft in een voorziening.
Aanbod zorg
•8
Aanbod
Volwassenen met een handicap kunnen gaan logeren in een bestaande voorziening (tehuis voor
werkenden of tehuis voor niet-werkenden) met logeeraanbod. Deze bieden de volwassene opvang en
begeleiding voor een korte duur.
Het is niet de bedoeling om de beginperiode van een vaste langdurige opname te starten met enkele
logeerdagen.
Doelpubliek
Personen van alle VAPH-doelgroepen kunnen gaan logeren. Om van de logeerfunctie te kunnen
genieten volstaat het dat de persoon voor eender welke zorgvorm een positieve nog geldende
beslissing heeft van het VAPH. Uiteraard is een beslissing met enkel logeerfunctie ook mogelijk.
Praktisch
Een logeerdag geldt voor tenminste 12 uur, overnachting inbegrepen. Gaan logeren kan ook in het
weekend en tijdens de vakanties. Een volwassene kan maximaal 30 dagen per jaar "logeren".
3.2 Thuisbegeleiding (Z 7)
Aanbod
Wanneer iemand op latere leeftijd op basis van een bestaande of verworven handicap ondersteuning
wenst in de thuissituatie, kunnen de mensen waarbij deze persoon verblijft én die het ouderlijk gezag
uitoefenen (of hen in rechte of in feite onder hun hoede hebben), een beroep doen op een dienst
voor thuisbegeleiding.
De begeleiding gebeurt door professionele gezinsbegeleiders, in nauw overleg met de betrokken
partijen, via regelmatige huisbezoeken. De begeleiding is gericht op het stimuleren van de
zelfstandigheid van de meerderjarige en het ondersteunen van de ouders in alledaagse
(opvoedings)situaties. De begeleiding is niet bedoeld voor therapie, vorming en opleiding. Drie vierde
van de begeleidingen gebeuren in de thuissituatie.
Daarnaast is ook trajectbegeleiding mogelijk: het verhelderen van ondersteuningsbehoeften en het
coördineren en opvolgen van het ondersteuningsplan. Deze zorgvorm houdt op te bestaan op 1 januari
2013.
Het aanbod van de diensten is handicapspecifiek: de diensten richten zich tot volwassenen met een
motorische, verstandelijke, of sensoriële handicap, of met een autismespectrumstoornis.
Om van de thuisbegeleidingsdienst gebruik te kunnen maken, moet de persoon met een handicap een
positieve beslissing ‘thuisbegeleiding’ van het VAPH hebben.
De dienst kan een beperkt aantal begeleidingen aanbieden zonder dat daarvoor een beslissing is
vereist.
De dienst vraagt per begeleiding een financiële bijdrage.
Aanbod zorg
•9
Doelpubliek
De thuisbegeleidingsdiensten richten zich:
(1) tot gezinnen met een meerderjarig kind met een bestaande of verworven handicap. Personen bij
wie deze persoon verblijft én het ouderlijk gezag uitoefenen (of hen in rechte of in feite onder
hun hoede hebben) kunnen dan beroep doen op deze dienst;
(2) tot autonoom wonende personen die nood hebben aan handicapspecifieke ondersteuning die niet
kan geboden worden door een dienst begeleid wonen.
Het gaat om personen die weliswaar niet meer bij de ouders verblijven en die door de aard van hun
handicap (bv. niet-aangeboren hersenletsel) beroep willen doen op een thuisbegeleidingsdienst voor
zorgvragen die niet voldoende kunnen opgenomen worden door een dienst begeleid wonen. Sommige
doelgroepen zijn immers zo klein (bv. doofblinde personen) en vragen een dergelijke specifieke
knowhow (die wel te vinden is in thuisbegeleidingsdiensten), dat het weinig zin heeft om deze
handicapspecifieke begeleiding over een groot aantal diensten te spreiden. Veel diensten voor
thuisbegeleiding sluiten ook aan bij een kenniscentrum, een voorziening die in bepaalde
doelgroepen gespecialiseerd is.
Om beroep te kunnen doen op deze begeleiding moet men over een beslissing thuisbegeleiding
beschikken.
Praktisch
Drie vierde van de begeleidingen gebeuren in de thuissituatie en omvatten individuele gesprekken of
groepssessies.
3.3 Kortverblijf (Z 12)
Aanbod
Wanneer de omgeving of familie gedurende een korte periode door welke omstandigheden ook, niet
voor de persoon met een handicap kan zorgen en het aangewezen is dat de persoon tijdelijk ergens
anders verblijft, kunnen ze gebruik maken van de diensten voor kortverblijf.
Deze diensten bieden opvang en begeleiding voor een korte periode.
Doelpubliek
Kortverblijf is bedoeld voor personen van alle VAPH-doelgroepen. Om van kortverblijf gebruik te
kunnen maken, moet de volwassene een positieve beslissing ‘kortverblijf’ van het VAPH hebben met
vermelding van de doelgroep.
Aanbod zorg
•10
Praktisch
Tehuizen van kortverblijf bieden uitsluitend kortverblijf aan. Er zijn echter ook een aantal tehuizen
werkenden en niet-werkenden die binnen hun erkenning eveneens over een aantal plaatsen voor
kortverblijf beschikken.
Kortverblijf kan zowel overdag als ’s nachts, ook in het weekend en in de vakanties. In principe kan
men per 5 jaar 92 dagen kortverblijf benutten, maar gegronde afwijkingen kunnen worden
toegestaan.
3.4 Wonen met ondersteuning van een particulier (WOP) (Z 40)
Aanbod
De volwassene met een handicap woont zelfstandig, en organiseert zelf zijn leven, maar heeft hierbij
enige ondersteuning nodig, die hij krijgt van een particulier, meestal een familielid of een
vertrouwde figuur uit hun omgeving. Deze steunfiguur wordt in zijn taak ondersteund door (een
begeleider uit) de dienst voor pleegzorg.
Ook al maakt WOP weliswaar deel uit van het residentiële aanbod van de pleegzorg, toch heeft het
een lagere “professionele” begeleidingsintensiteit dan begeleid wonen.
Doelpubliek
WOP is bedoeld voor die personen die een zelfstandiger leven aankunnen dan met pleegzorg, echter
niet zonder enige ondersteuning.
Voor deze woonvorm is een beslissing voor WOP nodig.
Praktisch
Een erkende dienst voor pleegzorg biedt ondersteuning en begeleiding aan de persoon met een
handicap en de particulier.
3.5 Begeleid wonen (Z 51)
Aanbod
Volwassenen die zelfstandig wonen, doch gedurende een beperkt aantal uren per week nood hebben
aan ondersteuning, kunnen beroep doen op een dienst voor begeleid wonen. Ook mensen die nog
thuis wonen, kunnen in het systeem van begeleid wonen stappen in voorbereiding op een meer
zelfstandige woonvorm.
Een individuele begeleider biedt aan huis begeleiding op zowel psychosociaal vlak als bij de
dagelijkse activiteiten. Onder het eerste moet verstaan worden: relaties, opvoeding kinderen,…
Aanbod zorg
•11
Onder het tweede moet verstaan worden: de organisatie van het huishouden, het budget, de
administratie en de werksituatie.
De begeleiding van personen met een handicap die zelfstandig wonen, en volop deelnemen aan het
maatschappelijk leven, omvat een breed takenveld dat gericht is op het vermijden en remediëren
van problemen in diverse levensdomeinen: huishoudelijk, familiaal, relationeel, emotioneel, vrije
tijd, administratief, enz. … De opdrachten van de dienst begeleid wonen zijn gericht op het vinden en
aanleren van oplossingsstrategieën, die de persoon gaandeweg kunnen helpen om zich zelfstandig te
ontplooien en te handhaven in deze complexe samenleving. Deze begeleiding richt zich niet op
therapie, vorming en opleiding.
Een kenmerk van deze diensten is dat zoveel mogelijk gebruik gemaakt wordt van bestaande, niethandicapspecifieke diensten. De ambulante ondersteuning vult aan en coördineert indien nodig. Er
wordt geopteerd voor de minst beperkende en minst vervreemdende ondersteuning. De opvang of de
plaatsing in een residentiële voorziening wordt vermeden of uitgesteld.
Daarnaast is ook trajectbegeleiding mogelijk: het verhelderen van ondersteuningsbehoeften en het
coördineren en opvolgen van het ondersteuningsplan. Deze zorgvorm houdt op te bestaan op 1 januari
2013.
Begeleid wonen mag niet verward worden met beschermd wonen.
Doelpubliek
De diensten voor begeleid wonen kunnen zich richten naar alle VAPH-doelgroepen; de beslissing voor
begeleid wonen moet echter steeds de doelgroep(en) vermelden.
Het gaat om personen met een handicap van minimum 18 jaar die niet in staat zijn zich op eigen
kracht in het sociaal leven te integreren.
Praktisch
Het aantal begeleidingen varieert van één tot meerdere keren per week. De persoon woont autonoom
in een eigen huis of in een huurhuis. De dienst kan ook begeleiding aanbieden aan meerdere personen
die samen een huis delen.
De gebruikers van deze woonvorm staan zelf in voor hun woon- en leefkosten. De begeleiding is
gratis.
3.6 Pleeggezin (niet WOP) (Z 61)
Aanbod
In sommige situaties kan de zorg voor een volwassene met een handicap (tijdelijk) te zwaar worden
en kan opvang voor een korte of langere periode toevertrouwd worden aan een pleeg- of gastgezin.
Het gastgezin kan bv. een familielid zijn van de persoon met een handicap.
Aanbod zorg
•12
Een dienst voor pleegzorg heeft een dubbele opdracht. Enerzijds zoekt zij voor de volwassene met
een handicap een geschikt pleeggezin. Anderzijds begeleidt en ondersteunt de dienst het
pleeggezin/gastgezin.
Het
pleeggezin
staat
(tijdelijk)
in
voor
de
verzorging
en
opvoeding/ondersteuning van de volwassene. Het pleeggezin krijgt via huisbezoeken informatie,
advies en ondersteuning door een erkende dienst voor pleegzorg. Deze dienst staat tevens in voor de
selectie van de opvanggezinnen.
Doelpubliek
Pleegzorg richt zich tot volwassenen van alle doelgroepen.
Om van pleegzorg gebruik te kunnen maken moet de persoon hiertoe een positieve beslissing hebben
van het VAPH.
Praktisch
Het gezin ontvangt een vergoeding voor de opvang van de persoon met een handicap. Pleegplaatsing
moet steeds gebeuren via een dienst voor pleegzorg.
3.7 Beschermd wonen (Z 66)
De diensten voor beschermd wonen situeren zich qua ondersteuningsintensiteit tussen het begeleid
wonen en de tehuizen voor (niet-)werkenden. Doorgaans is de intensiteit van de begeleiding in
begeleid wonen te licht; anderzijds horen deze mensen niet thuis in de zwaardere begeleidingsvorm
van een tehuis voor (niet-)werkenden.
Aanbod
De dienst biedt personen met een handicap ondersteuning in de woonsituatie en op psychosociaal en
administratief vlak. Bovendien biedt hij zelf dagbesteding aan, ofwel via een voorziening waarmee
een samenwerkingsakkoord afgesloten wordt.
Doelpubliek
De diensten voor beschermd wonen richten zich tot personen met lichte tot matige beperkingen van
alle VAPH-doelgroepen.
Voor toegang tot beschermd wonen heeft men minstens een beslissing voor beschermd wonen nodig.
Praktisch
Beschermd wonen biedt een in de gewone woonwijk geïntegreerde (groeps)woning (1 tot 5 personen)
aan (in de nabijheid van een instelling).
Er dient voorzien in oproepbare permanentie die binnen redelijke termijn ter plaatse kan zijn.
De gebruikers van deze woonvorm staan zelf in voor hun woon- en leefkosten.
Aanbod zorg
•13
3.8 DIO (Z 66)
De integratie in DIO (Diensten Inclusieve Ondersteuning) is voorzien op 1 januari 2013. Vanaf dan
kunnen geëigende tickets DIO worden gevraagd en toegekend. Nieuw opstartende diensten (opstart
vanaf 2010) nemen reeds de ondersteuningsvorm DIO aan. Voor toegang tot DIO is momenteel
minstens een ticket voor beschermd wonen nodig.
3.9 Tehuis voor werkenden (Z 71)
Aanbod
Tehuizen voor werkenden bieden opvang en begeleiding aan. Er wordt wel meer persoonlijke
begeleiding dan verzorging aangeboden.
Voor die personen die niet (meer) kunnen werken, is een dagbesteding voorzien.
Doelpubliek
Personen met een handicap die overdag tewerkgesteld (geweest) zijn, kunnen in een tehuis voor
werkenden verblijven wanneer zij niet zelfstandig kunnen wonen. Deze voorzieningen richten zich
voornamelijk tot personen met een verstandelijke handicap.
Om beroep te kunnen doen op een tehuis voor werkenden, moet men hiervoor een positieve
beslissing van het VAPH hebben.
Praktisch
Er is permanente opvang en begeleiding voorzien: 24 uur op 24, in principe het hele jaar door.
3.10 Dagcentrum (Z 76)
Aanbod
Dagcentra zijn bedoeld voor personen met een hoge nood aan ondersteuning op vlak van
dagbesteding.
In een dagcentrum kan de volwassene terecht voor activiteiten als atelierwerking, tuinbouw of semiindustrieel werk. Daarnaast bieden de dagcentra in een aantal gevallen training of therapie op
diverse domeinen aan: kinesitherapie, logopedie, ergotherapie, zelfredzaamheidstraining, sociale
vaardigheidstraining, ontwikkeling van arbeidsgerichte vaardigheden, emotionele ondersteuning, enz.
…
Aanbod zorg
•14
Dagcentra kunnen hun werking heroriënteren door het organiseren van ambulante begeleidingen. De
diensten die deze zorg verstrekken, verplaatsen zich naar de thuis- of werksituatie van de persoon
met een handicap om hem in staat te stellen optimaal te functioneren.
Een andere vorm van ambulante begeleiding is begeleid werken. Het gaat hier om het begeleiden
(door een dagcentrum of eventueel een tehuis voor niet-werkenden) van onbezoldigde arbeidsmatige
prestaties, die door de persoon met een handicap vrijwillig en op zijn vraag worden geleverd. Indien
nodig begeleidt men de persoon ook op de werkvloer zelf (i.c. een sociale voorziening of een
culturele organisatie, een particulier of een bedrijf). Deze arbeidsactiviteiten zijn optimaal
aangepast aan zijn voorkeur en zijn arbeidsmogelijkheden. Bovendien biedt begeleid werken reële
kansen tot sociale interacties en participatie in de samenleving, doordat dit meer aansluit bij het
gewone leven dan de atelierwerking in een dagcentrum.
Doelpubliek
Om in aanmerking te komen voor een dagcentrum zijn de beperkingen op vlak van dagbesteding en
de ernst daarvan belangrijke beoordelingscriteria. Dagcentra richten zich tot personen van alle VAPHdoelgroepen. Het dient te gaan om volwassen personen met een handicap (met matige tot ernstige
beperkingen) die niet in staan zijn te gaan werken in het normale economische circuit of de sociale
economie (de beschutte of sociale werkplaatsen). Het hebben van een handicap op zich is
onvoldoende om in aanmerking te komen voor een dagcentrum. Het moet gaan om personen met
dermate hoge ondersteuningsnood dat zij niet de bekwaamheid hebben om te werken, zelfs niet in
beschutte tewerkstelling.
Personen die BUSO-OV 1 hebben gevolgd, zijn opgeleid om arbeidsmatige activiteiten uit oefenen op
niveau van een dagcentrum en komen dus in principe in aanmerking voor dagbesteding in een
dagcentrum.
Arbeidsinactief is niet hetzelfde als arbeidsonbekwaam. Personen met een handicap die tot
tewerkstelling in staat zijn, kunnen arbeidsinactief zijn door bv. werkloosheid of pensionering. Zij
behoren niet tot de doelgroep van een dagcentrum, aangezien zij potentieel arbeidsbekwaam, doch
arbeidsinactief zijn.
Begeleid werken is bedoeld voor personen die niet het niveau van een betaalde job halen, maar die
wel meer aankunnen dan de gewone dagactiviteiten in een dagcentrum.
Alhoewel dagcentra geen handicapspecifieke erkenning meer hebben, dient de beslissing nog steeds
een doelgroep te vermelden. Dagcentra richten zich niet tot personen met enkelvoudig psychische
stoornissen.
Praktisch
Volwassen personen met een handicap kunnen overdag opgevangen worden in een dagcentrum. Het
gaat hier om semi-residentiële begeleiding: de betrokkene wordt er overdag begeleid en 's avonds, 's
nachts en in de weekends verblijft hij thuis.
Personen die omwille van hun beperkingen een voltijdse beschutte tewerkstelling niet aankunnen,
kunnen halftijds beroep doen op een dagcentrum indien ze nood hebben aan een voltijdse
Aanbod zorg
•15
daginvulling om zich te kunnen handhaven op het huidige niveau van sociale integratie. Om in
aanmerking te komen voor een halftijdse bezigheid in of via een dagcentrum, in combinatie met
beschutte tewerkstelling, dient aangetoond te worden dat voltijdse beschutte werkplaats, of
alternatieve aanvullende dagbesteding, niet haalbaar is. Deze personen dienen ook te beantwoorden
aan het profiel (in functie van de ondersteuningsbehoefte) van een dagcentrum en het dagcentrum
dient noodzakelijk te zijn om de halftijdse tewerkstelling in de beschutte werkplaats te kunnen
handhaven.
Voor begeleid werken volstaat een positieve beslissing van het VAPH voor een dagcentrum om van dit
specifiek type van dagbesteding gebruik te kunnen maken. Een aanvraag voor begeleid werken moet
dan worden vertaald in een aanvraag voor dagcentrum. Bij de vraag voor begeleid werken dient
nagegaan te worden of de betrokkene, gelet op zijn zorgvraag, nood heeft aan een dagcentrum. Wel
moet er worden opgemerkt dat, in tegenstelling tot wat de benaming ‘begeleid werken’ doet
vermoeden, het gaat over ondersteuning op het vlak van de zorg (dit blijft dus VAPH-bevoegdheid) en
dat deze vorm van ondersteuning bijgevolg niet openstaat voor personen met een psychische
handicap.
Enkele praktijkvoorbeelden:
Een persoon met een matig verstandelijke handicap volgde BUSO-OV2 en startte een
tewerkstelling in een beschutte werkplaats. Door bijkomende problemen is de tewerkstelling niet
meer haalbaar. Deze persoon kan potentieel arbeidsonbekwaam geworden zijn, waardoor hij in
aanmerking kan komen voor een dagcentrum.
Een persoon met een handicap wordt tijdens zijn tewerkstelling werkloos of gaat met pensioen na
de tewerkstelling en vraagt een dagcentrum aan in functie van vrijetijdsbesteding na zijn
pensionering. Deze persoon behoort niet tot de doelgroep van een dagcentrum.
3.11 Zelfstandig wonen (Z 79)
Aanbod
De diensten voor zelfstandig wonen bieden hulp, op vraag van personen met een fysieke handicap, bij
het stellen van alledaagse handelingen die moeilijkheden opleveren. Het gaat om activiteiten van het
dagelijks leven (ADL), zoals opstaan, zich aankleden, zich wassen, ...
De dienst biedt geen andere begeleiding of ondersteuning.
Doelpubliek
De diensten voor zelfstandig wonen richten zich tot autonoom wonende, meerderjarige personen met
een motorische handicap. Deze personen zijn in staat om zelf hun leven te organiseren en kunnen de
verantwoordelijkheid opnemen voor het geven van richtlijnen aan assistenten.
Zij moeten nood hebben aan minimum 7 en maximum 30 uur assistentie per week op het ogenblik van
de aanvraag.
Het al dan niet kunnen werken is geen indiceringscriterium voor zelfstandig wonen; dit is wel een
indiceringscriterium voor de hiërarchisch lager geschikte ondersteuningsvorm ‘dagcentrum’.
Aanbod zorg
•16
Een beslissing met vermelding van de doelgroep (motorisch A of motorisch B) is noodzakelijk alvorens
men gebruik kan maken van deze specifieke woonvorm.
Praktisch
Deze personen wonen in een aangepaste woning in een gewone woonwijk, maar in de buurt van een
ADL-centrum. Via een oproepsysteem garanderen deze diensten 24 uur op 24 assistentie in het
dagelijks leven bij de persoon thuis. De minimale begeleiding bedraagt 7 uur per week, de maximale
begeleiding bedraagt 30 uur per week.
De gebruikers van deze woonvorm staan zelf in voor hun woon- en leefkosten.
3.12 Tehuis voor niet-werkenden (Z 80 / Z 85)
Aanbod
Personen die niet beschikken over arbeidsvaardigheden kunnen terecht in een tehuis voor nietwerkenden. Voor een tehuis niet-werkenden bestaan er 2 varianten: tehuis niet-werkenden
(bezigheid) (Z 80) en tehuis niet-werkenden (nursing) (Z 85).

In de bezigheidstehuizen worden arbeidsvervangende activiteiten en het aanleren en
onderhouden van diverse vaardigheden aangeboden. Dit gebeurt onder begeleiding en volgens
de individuele mogelijkheden van elke persoon.

In een tehuis voor niet-werkenden, stelsel nursing, ligt het begeleidingsaccent sterker op de
verzorging en paramedische behandeling.
Doelpubliek
Tehuizen voor niet-werkenden richten zich tot personen met matige tot ernstige beperkingen.
Met een beslissing voor een tehuis niet-werkenden, type bezigheid, kan men enkel verblijven in een
bezigheidstehuis.
Voor ‘verzorging’ in een nursingtehuis heeft men ook de specifieke beslissing tehuis niet-werkenden,
stelsel nursing, nodig. De tehuizen niet–werkenden ‘nursing’ zijn er voor de zeer zorgbehoevende en
totaal ADL-afhankelijke mensen.
Richtinggevende criteria voor de bepaling van nursing zijn:
 permanent rolstoelgebruiker (geattesteerd door arts) mits ernstige beperkingen in de
zelfredzaamheid;
 ernstige/diepe verstandelijke handicap plus visuele handicap (geattesteerd door arts);
 bedlegerigheid: dit betekent in deze context niet letterlijk aan bed gekluisterd zijn, maar
wel tot de zwaarste categorie inzake hulpbehoevendheid behoren.
Aanbod zorg
•17
Praktisch
Er is permanente opvang en begeleiding voorzien: 24 uur op 24, in principe het hele jaar door.
De PEC en de administratie kregen via een omzendbrief de instructie om het automatisme “FOD
categorie 4 = recht op tehuis niet-werkenden nursing” te hanteren. Tot op heden wordt normaal
gezien dus altijd het ondersteuningsveld z85 (TNW nursing) toegekend aan personen die een beslissing
voor een integratietegemoetkoming categorie 4 of 5 hebben, of een gelijkgestelde beslissing uit het
oude stelsel. Een tehuis niet-werkenden nursing kan door de PEC dus niet geweigerd worden aan een
persoon met een integratietegemoetkoming categorie 4. De PEC kan wel een lagere zorgvorm (vb.
TNW bezigheid) adviseren wanneer zij oordeelt dat de zelfredzaamheid van de persoon te hoog is om
een opname in een nursingtehuis te verantwoorden, m.a.w. wanneer de ondersteuningsvraag niet
strookt met de reële zorgbehoefte. Er wordt gewerkt aan nieuwe instructies die deze automatische
goedkeuring teniet doen, via een omzendbrief.
Specifieke ondersteuningsvormen via ticket Tehuis Niet-Werkenden
1) Geïntegreerd wonen
Aanbod
Geïntegreerd wonen geeft personen met een zwaardere zorgbehoefte de kans te wonen in inclusieve
woonprojecten, waarbij deze persoon zelf instaat voor zijn woon- en leefkosten. Dit brengt mee dat
de voorziening meer kan ingaan op de concrete begeleidingsvraag van de personen met een handicap.
Steeds meer pleiten personen met een handicap en hun ouders voor inclusieve opvang. Integratie en
participatie starten immers met een zo normaal mogelijke leef- en woonsituatie. Personen met een
handicap willen meer impact op hun dagelijks leven, meer privacy, … De opvang in aparte
groepsaccommodatie, duidelijk afgescheiden van de samenleving, vormt hierop een rem. Het principe
van inclusie is beter te realiseren via kleine, geïntegreerde woonunits.
Doelpubliek
Geïntegreerd wonen is bedoeld voor volwassen personen met een ernstig/diep verstandelijke
handicap of personen met een fysieke of zintuiglijke handicap met een ‘vergelijkbare zorgzwaarte’
als de personen met een ernstig/diep verstandelijke handicap. Onder vergelijkbare zorgzwaarte
verstaat men personen met een fysieke of zintuiglijke handicap die zich in een situatie bevinden die
op treffende wijze verschilt van die van de groep van personen met soortgelijke beperkingen. Deze
situatie is het gevolg van factoren zoals bijkomende stoornissen en/of gezondheidsproblemen,
gecombineerd met problemen in de sociale, professionele en gezinssituatie, waardoor de persoon
dezelfde ondersteuningsbehoefte heeft als de persoon met een ernstig/diep verstandelijke handicap.
Aanbod zorg
•18
Praktisch
Tot en met 31 december 2012 heeft men voor de toegang tot de ondersteuningsvorm geïntegreerd
wonen een ticket tehuis niet-werkenden bezigheid of nursing nodig2. Een ticket beschermd wonen of
een ticket DIO verleent géén toegang tot geïntegreerd wonen.
Vanaf 1 januari 2013 zullen beschermd wonen, DIO en geïntegreerd wonen versmelten tot eenzelfde
ondersteuningsveld. Op dat moment zal de coördinator en/of de PEC moeten oordelen of de
ondersteuningsbehoefte overeenkomstig het niveau beschermd wonen is (en dus niet meer tehuis
niet-werkenden bezigheid).
2) Project ‘geïnterneerden’
Het VAPH subsidieert projecten voor geïnterneerden met een verstandelijke handicap. Om deel te
nemen aan een dergelijk project moet een ticket TNW worden aangevraagd, en dit binnen de 3 jaar
na het verlaten van de gevangenis. Om een beslissing TNW te krijgen moet aangetoond worden dat de
persoon een hoog niveau van toezicht, begeleiding en ondersteuning nodig heeft door een combinatie
van handicaps. Meer info is na te lezen onder “Geïnterneerden”.
3) Observatie-units voor volwassen personen met verstandelijke handicap en ernstige GES
Hierbij gaat het om doorstromingsplaatsen. Het doel van deze units is om een tijdelijke observatie te
doen in functie van diagnostiek, het opstellen van een behandelingsplan en voorbereiding van de
terugkeer naar een voorziening of de thuissituatie. Hierbij wil men komen tot re-integratie in de
context van waaruit verwezen werd.
Voor de tijdelijke opname in een observatie-unit volstaat het om over een ticket TNW (ongeacht
bezigheid of nursing) te beschikken. Een bijkomende PEC-procedure voor de toekenning van de
observatie-unit is niet nodig.
Binnen de voorzieningen (St. Oda, De Lovie en Gielsbos) werden 3 maal 6 plaatsen gecreëerd die
structureel gesubsidieerd worden en een verhoogde subsidie ontvangen als observatie-unit (naar
analogie met de 5 maal 6 plaatsen voor minderjarigen met verstandelijke handicap en ernstige GES).
4) Uitzonderlijke toekenningen TNW (nursing)
Personen met een licht of matig verstandelijke handicap en bijkomend ernstige niet-hanteerbare
gedragsstoornissen, kunnen uitzonderlijk in aanmerking komen voor een ticket TNW nursing wanneer
ze een bedreiging vormen voor zichzelf, voor anderen (medebewoners, personeel) en voor de
omgeving. Deze uitzonderlijke toekenning gebeurt op basis van de beoordeling van de ernst van de
gedragsstoornissen. Meer info hierover is terug te vinden in het onderdeel GES.
2
Cfr. BVR van 17 november 2006 betreffende de goedkeuring en subsidiëring van geïntegreerde woonprojecten voor personen
met een handicap
Aanbod zorg
•19
4 Mogelijke combinaties van opvang- en begeleidingsvormen
De reglementering laat toe om van meerdere zorgvormen van het VAPH tegelijkertijd gebruik te
maken, om zo flexibel in te spelen op zorgvragen –en behoeften.
Om van onderstaande combinaties gebruik te kunnen maken, moet de persoon met een handicap over
die respectievelijke toegangstickets beschikken. Het cumulverbod dat in sommige oude beslissingen
werd vermeld, is niet meer van toepassing. Uiteraard is in dat geval enkel cumul mogelijk voor de
combinaties die momenteel door de gewijzigde reglementering toegelaten worden.
Een overzicht van toegelaten combinaties staat vermeld op de VAPH-website.
4.1 Dubbele opvang
Personen kunnen in verschillende begeleidingsvormen voltijds worden ondersteund.

Bij minderjarigen zijn volgende combinaties mogelijk:
-
pleeggezin en semi-internaat;
pleeggezin en kortverblijf;
pleeggezin en kortverblijf en semi-internaat;
semi-internaat en kortverblijf;
semi-internaat en thuisbegeleiding;
kortverblijf en thuisbegeleiding.
Deze combinaties worden gemotiveerd door het principe dat semi-internaatsopvang moet
combineerbaar zijn met een woonfunctie of een andere vorm van begeleiding. Het is uiteraard niet
de bedoeling om twee voorzieningen die een woonfunctie aanbieden te combineren. Uitzondering
hierop is het kortverblijf. Vanuit zijn specifieke opdracht moet deze opvangvorm kunnen
gecombineerd worden met thuisbegeleiding en met pleeggezin en/of semi-internaat. Deze opvang is
immers tijdelijk en beoogt een antwoord te geven op een noodsituatie.

Bij volwassenen zijn volgende combinaties mogelijk:
-
pleegzorg en dagcentrum;
pleegzorg en kortverblijf;
pleegzorg en kortverblijf en dagcentrum;
dagcentrum en kortverblijf;
dagcentrum en thuisbegeleiding;
dagcentrum en zelfstandig wonen;
kortverblijf en thuisbegeleiding.
Aanbod zorg
•20
4.2 Deeltijdse en alternerende opvang
Het is mogelijk dat een persoon in een begeleidingsvorm deeltijds wordt ondersteund. Een voorbeeld
hiervan is de deeltijdse opvang voor minderjarigen in residentiële of semi-residentiële voorzieningen.
Internaten en semi-internaten moeten ingaan op de vraag om er deeltijds (wat betekent 1 tot 4
dagen per kalenderweek) opgevangen te worden. Daarenboven is in de semi-internaten voor nietschoolgaande kinderen of jongeren de mogelijkheid gecreëerd voor opname in halve dagen.
Minderjarigen die overgaan van voltijdse naar deeltijdse opvang krijgen, bij een hernieuwde vraag
naar voltijdse opvang, voorrang op eventuele nieuwkomers. Ook voor deze deeltijdse opvang moet de
minderjarige beschikken over een beslissing voor de betreffende ondersteuningsvorm.
Door de deeltijdse ondersteuning wordt ook de mogelijkheid gecreëerd van alternerende opvang, bv.
afwisselend in de ene voorziening en in de andere. Een voorbeeld hiervan zijn kinderen en jongeren
die alternerend gebruik maken van deeltijds internaat en deeltijds semi-internaat. De vraag naar
deze combinatie gaat uit van gezinnen die nog heel wat inspanningen wensen te leveren om hun kind,
meestal met een zware handicap, nog zoveel als mogelijk thuis op te vangen. De opname van enkele
dagen per week in het internaat is een absolute must om de inspanning te kunnen volhouden. Hierbij
sluit aan dat in de dagen waar de woonfunctie wordt gerealiseerd door het eigen gezin, het kind of
de jongere met een handicap ook nood heeft aan zijn reguliere dagopvang in het semi-internaat.

Bij minderjarigen zijn volgende combinaties mogelijk:
-
logeerfunctie + alle andere zorgvormen;
deeltijds semi-internaat + internaat;
begeleide uitgroei + internaat;
begeleide uitgroei + OBC.
Bovendien kunnen semi-internaten, internaten en observatiebegeleidingen doen. De dagen en dagdelen die de minderjarige in
verenigbaar met ambulante begeleidingen door de voorziening
enkel deeltijdse residenten of nog niet opgenomen minderjarigen
door de voorziening in aanmerking.

Bij volwassenen zijn de volgende combinaties voor deeltijdse opvang mogelijk:
-
-
3
en behandelingscentra ambulante
de voorziening doorbrengt zijn niet
gedurende diezelfde periode. Dus
komen voor ambulante begeleiding
tehuis voor niet-werkenden en dagcentrum;
dagcentrum en tewerkstelling in een beschutte werkplaats 3 (omdat personen met een
handicap het ritme van een voltijdse tewerkstelling in een beschutte werkplaats niet altijd
aankunnen).
Opmerking: tewerkstelling in een beschutte werkplaats valt onder de bevoegdheid van de VDAB.
Aanbod zorg
•21
4.3 Combinatie van diensten en voorzieningen gericht naar kinderen en
jongeren met diensten en voorzieningen gericht naar volwassenen
In de sector zorg wordt een onderscheid gemaakt tussen de zorg voor de minderjarige en deze voor
de meerderjarige. Bij een jongvolwassene kan per uitzondering een combinatie van een
ondersteuningsvorm voor de minderjarige met een ondersteuningsvorm voor de meerderjarige
toegestaan worden.
4.4 Combinatie van plaatsing binnen Bijzondere Jeugdzorg en ondersteuning
door het VAPH
De combinatie van pleeggezin BJZ met (semi-)residentiële zorg VAPH is toegestaan, althans vanuit
het VAPH. Ook de combinatie van voorzieningen uit de BJZ met ambulante zorg van het VAPH stelt
geen probleem voor het VAPH als subsidiërende overheid. Doorgaans zijn het de diensten van BJZ die
hier de ‘combinatiebeslissing’ moeten nemen. De cumul ontstaat in de meeste gevallen bij hen. De
diensten thuisbegeleiding zijn meestal de eerste betrokken partij.
Volgende combinaties zijn dus toegelaten:
 pleeggezin BJZ + (semi-)internaat, kortverblijf, logeren VAPH;
 pleeggezin BJZ + thuisbegeleiding VAPH;
 voorziening BJZ + thuisbegeleiding VAPH.
5 Ondersteuningsvelden binnen de sector zorg
Op 1 januari 2012 werden de ‘ondersteuningsvelden’ ingevoerd, ter vervanging van de vroegere
‘bijstandsvelden’. Dit begrip drukt de behoefte uit van de persoon met een handicap, om door een
passend aanbod zijn sociale integratie mogelijk te maken.
De ordening van ondersteuningsvelden is hiërarchisch, volgens:




het type ondersteuning: residentieel > semi-residentieel/ambulant > niet-residentieel >
mobiel (d.i. begeleidingsvormen aan huis)
de intensiteit van de begeleiding
de zorggradatie van het doelpubliek
de noodzaak aan continuering van de begeleiding.
De hiërarchische ordening correleert met de kostprijs van de ondersteuning, die op zijn beurt
correleert met de ondersteuningsintensiteit4.
4
Opgelet: correleren betekent dat er geen absolutisme is met betrekking tot frequentie, inhoudelijke gelijkenissen,
professionalisering… Bijgevolg blijft er altijd een zekere interpretatiemarge bij het bepalen van de ondersteuningsintensiteit
(de indicatiestelling).
Aanbod zorg
•22
Onderstaande kruistabellen5 geven aan welke zorgvormen bij toekenning van het desbetreffende
ondersteuningsveld kunnen ten laste genomen worden (cfr. de gearceerde velden).
De ondersteuningsvelden zijn dus geordend volgens hiërarchie: de toewijzing van een zorgvorm in een
hogere categorie verleent ook toegang tot een lagere categorie (uitzondering hierop is OBC).
Het doel daarvan is de vereenvoudiging van de indicatiestellingsprocedure zodat iemand met een
beslissing voor een bepaalde zorgvorm, overeenkomstig de behoefte aan een bepaalde
ondersteuningsintensiteit, automatisch in aanmerking kan komen voor een ondersteuningsvorm met
een lagere ondersteuningsintensiteit, zonder dat daarvoor een nieuwe aanvraagprocedure moet
worden doorlopen. Daarom wordt deze werkwijze in het werkveld ook wel “verruiming van de
beslissing” genoemd.
Het is echter niet zo dat specifieke indiceringscriteria van bepaalde ondersteuningsvormen
automatisch van toepassing zijn op ondersteuningsvormen die hoger staan in de ordening (cfr.
bijvoorbeeld het indiceringscriterium ‘arbeidsonbekwaam zijn’ dat van toepassing is op dagcentrum
maar niet op zelfstandig wonen).
5.1
Ondersteuningsvelden voor kinderen en jongeren met een handicap
Ondersteuningsvelden (Z1, Z6, Z11, Z20, Z25, Z30, Z35)
Ondersteuningsvormen
Z1
Z6
Z11
Z20
Z25
Z30
Z35
Observatie- en behandelingscentrum
X
Internaat
X
-
X
X
-
X
X
X
-
Semi-internaat
Pleeggezin
Kortverblijf
Thuisbegeleiding
Logeerfunctie
X
X
X
X
X
-
X
X
X
X
X
-
X
X
X
X
X
X
5
Tabellen houdende de ondersteuningsvelden, vermeld in artikel 12 van het besluit van de Vlaamse Regering van 24 juli 1991
betreffende de erkenning als persoon met een handicap bij het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap.
Aanbod zorg
•23
5.2 Ondersteuningsvelden voor volwassenen met een handicap
Ondersteuningsvelden (Z2, Z7, Z12, Z40, Z51, Z61, Z66, Z71, Z76, Z79, Z80,Z85)
Ondersteuningsvormen
Z2
Z7
Z12
Z40
Z51
Z61
Z66
Z71
Z76
Z79
Z80
Tehuis niet-werkenden (nursing)
X
Tehuis niet-werkenden (bezigheid)
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Zelfstandig wonen (enkel voor motorische
handicap)
Dagcentrum
Tehuis werkenden
Beschermd wonen/DIO
Pleeggezin (niet-WOP)
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
x
Begeleid wonen
WOP
Kortverblijf
Thuisbegeleiding
Logeerfunctie
Aanbod zorg
Z85
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
•24
ADHD
1 Wat is ADHD
Het gedrag van kinderen (en volwassenen) met Attention Deficit Hyperkinetic Disorder (ADHD) wordt
door hun omgeving in meer of mindere mate ervaren en beschreven als drukker, overbeweeglijk,
impulsiever, ongehoorzamer. Deze gedragingen kunnen, ondanks een goed IQ, de schoolprestaties van
een kind soms negatief beïnvloeden. Voor de ouders van een ADHD-kind kan dit een extra belasting
betekenen binnen het gezin.
Bij kinderen met de diagnose ADHD die geen adequate behandeling krijgen, zullen de symptomen en
hun consequenties vaak onverminderd blijven bestaan tot op volwassen leeftijd. De symptomen
kunnen soms gepaard gaan met aanhoudende emotionele en sociale stoornissen indien de persoon
zijn of haar plaats in de maatschappij niet vindt of hierbij onvoldoende wordt geholpen.
De oorzaak is niet bekend. Vroeger veronderstelde men dat een geringe pre- of perinatale
hersenbeschadiging aan de basis zou liggen, maar onderzoek heeft dit nooit kunnen aantonen. Nu
gaat men er van uit dat het om een gedragsstoornis gaat, die waarschijnlijk veroorzaakt wordt door
een onevenwicht in de aanmaak van bepaalde boodschappers (transmitters) in de hersenen.
Erfelijke factoren spelen een dominante rol. De kans op ADHD wordt verhoogd door een laag
geboortegewicht en/of een korte zwangerschapsduur, en prenatale blootstelling aan nicotine en
alcohol. ADHD is niet het gevolg van een falende opvoeding, maar de symptomen kunnen er wel door
versterkt worden. ADHD wordt evenmin veroorzaakt door bepaalde voedingsstoffen; wel bleek recent
dat een extreem dieet (het zgn. few food-dieet) de symptomen kan verlichten.
De behandeling kan zowel medicamenteus (vooral methylfenidaat of Rilatine) als via intensieve
gedragstherapie gebeuren. De aangewezen behandelingsstrategie is de combinatie van beide.
Zeker als er sprake is van taal- en spraakachterstand of andere ontwikkelingsstoornissen, kan een
aanpak in een revalidatiesetting (ambulante revalidatie) zich opdringen. Indien revalidatie
ontoereikend blijkt, kan ondersteuning vanuit (semi-)internaat aangewezen zijn.
ADHD zou naar schatting voorkomen bij 3 tot 5%6 kinderen op de basisschoolleeftijd. De prevalentie
neemt iets af met toename van de leeftijd en is ongeveer 1,5% bij adolescenten. Het komt meer voor
bij jongens dan bij meisjes in een verhouding van ongeveer 3:1.
Vroeger werd ook de term minimal brain dysfunction (MBD) gebruikt.
2 Wijze van diagnosestelling
Tot nu toe bestaat er geen enkele medische of psychologische test die zwart op wit kan bewijzen of
iemand ADHD heeft. ADHD is in eerste instantie een gedragsdiagnose. De beoordeling gebeurt volgens
de principes beschreven bij gedragsdiagnose.
De kenmerken van ADHD kunnen zich naargelang bv. de leeftijd, de situatie en de aanwezigheid van
andere personen zeer verschillend uiten. Bovendien kunnen deze kenmerken ook symptomen zijn van
6
Prevalentie volgens DSM-IV-TR.
ADHD
• 25
een andere, gelijkaardige stoornis of kan het beeld van ADHD gemaskeerd worden door één of
meerdere bijkomende stoornissen.
2.1 Diagnostische criteria
Volgens DSM-IV-TR leiden volgende criteria tot de diagnose ADHD:
A. Er is sprake van aandachtstekort (minimum 6 van de 9 symptomen7) en/of
hyperactiviteit/impulsiviteit (minimum 6 van de 9 symptomen).
Opgelet: de symptomen moeten minstens een half jaar bestaan in een mate die
onaangepast is en niet in overeenstemming is met het verstandelijk niveau.
B. Een aantal symptomen die leiden tot een minder goed functioneren (voor de leeftijd van
zeven jaar).
C. Het minder goed functioneren door deze symptomen doet zich voor in minstens twee
interactiesituaties, bv. zowel thuis als op school.
D. Er moet sprake zijn van duidelijke tekenen van blijvend disfunctioneren op sociaal vlak of
bij het leren.
E. De symptomen komen niet uitsluitend voor in het kader van een psychiatrische stoornis.
2.2 Comorbiditeit8
Een aantal veel voorkomende stoornissen gaan in wisselende mate samen met ADHD:









oppositioneel-opstandige en agressieve gedragsstoornissen
angst- en stemmingsstoornissen, waaronder bipolaire stoornissen
motorische onhandigheid (fijne en/of grove motoriek)
leerstoornissen
taal-spraakstoornissen op jonge leeftijd
ticstoornissen
autismespectrumstoornissen
middelenmisbruik (alcohol, drugs) bij adolescenten en volwassenen
persoonlijkheidsstoornissen bij volwassenen
3 Aanvragen voor ondersteuning
Gelet op de basisdefinitie van een handicap (“langdurige en belangrijke beperking van de kansen tot
sociale integratie”) mag men er van uitgaan dat het om ernstige ADHD gaat.
De 9 symptomen die duiden op aandachtstekort en hyperactiviteit/impulsiviteit worden hier niet nader beschreven maar zijn
terug te vinden in de DSM-IV-TR.
8
Het begrip “comorbiditeit” wordt in de literatuur op verschillende manieren gehanteerd. In deze tekst bedoelen we met
comorbiditeit dat er samen met de autismespectrumstoornis nog andere stoornissen voorkomen, al dan niet in een causale
relatie.
7
ADHD
• 26
Als er sprake is van de stoornis ADHD, moet de impact op het participeren in het maatschappelijk
leven aantoonbaar worden gemaakt. Deze impact kan zeer wisselend zijn.
Ondanks de welomschreven criteria, wordt de diagnose soms te vaag en te weinig doordacht
toegekend. Vaak wordt ADHD aangebracht als één van de aspecten van een complexe stoornis of als
‘ADHD-kenmerken’.
ADHD zal zeer vaak voorkomen tesamen met leerstoornissen. Bij deze kinderen is het vaak niet
duidelijk welke stoornis aan de basis ligt. Er moet steeds gekeken worden naar het functioneren van
het kind op alle gebieden. Belangrijk hierbij is wel om zich te realiseren dat de beperkingen die zich
voordoen op school ten gevolge van de leerstoornis de kernbevoegdheden zijn van de Departementen
Onderwijs en Tewerkstelling (VDAB), het principe van residuariteit is hier van kracht.
Meer info:
http://www.zitstil.be
ADHD
• 27
AUDITIEVE STOORNIS
1 Wat is een auditieve stoornis
Binnen de groep van auditieve stoornissen wordt een onderscheid gemaakt tussen doofheid en
slechthorendheid. Bij slechthorendheid is er sprake van een verminderd gehoorvermogen, maar is er
(zij het soms beperkt of met ondersteuning van hulpmiddelen) wel nog mogelijkheid om via het
gehoor te communiceren. Bij doofheid is dit niet meer mogelijk.
Er worden verschillende soorten auditieve stoornissen onderscheiden.
1.1 Indeling o.b.v. tijdstip van ontstaan van het gehoorverlies
Vroeg- of prelinguale doofheid of slechthorendheid
De meeste gevallen berusten op een aangeboren verlies van de gehoorscherpte. Prelinguaal
gehoorverlies kan ook ontstaan wanneer het gehoorverlies vóór het 3e levensjaar optreedt.
Als het gehoorverlies zich voordoet tussen het 3 e en het 7e levensjaar, kan de aangeleerde spraak
verloren gaan. In deze gevallen kunnen de kinderen door verschillende methoden tot spreken worden
opgevoed.
Prelinguale dove of slechthorende personen communiceren vaak via gebarentaal. Deze personen
beheersen onvoldoende de Nederlandse taal om bijv. een krant te kunnen lezen of een brief te
schrijven. Onderzoek heeft uitgewezen dat de kennis van het Nederlands van een prelinguale dove of
slechthorende persoon overeenstemt met dat van een horend kind van 10 jaar.
Communicatie zal vaak gebeuren met behulp van spraakafzien (liplezen), gesproken Nederlands,
Nederlands met ondersteunende gebaren, schrijven en Vlaamse Gebarentaal.
Postlinguale doofheid of slechthorendheid
Een postlinguale dove of slechthorende persoon is iemand waarbij het gehoorverlies is opgetreden
nadat hij zich de gesproken taal eigen heeft gemaakt. Afhankelijk van de leeftijd waarop de
auditieve stoornis is ontstaan, beheersen zij wel het Nederlands, maar kunnen ze de gesproken
variant niet meer verstaan. Ze zijn vaak minder vertrouwd met gebarentaal en zullen zich toespitsen
op liplezen. In contact met horenden zullen zij hun stem gebruiken en geen gebarentaal. Deze
personen worden ook orale dove of slechthorende persoon genoemd.
Gehoorverlies kan aangeboren zijn of op latere leeftijd ontstaan. Men kan doof of slechthorend zijn
aan 1 oor (unilateraal) of aan beide oren (bilateraal). Allerhande oorzaken kunnen aan de basis liggen
van het gehoorverlies.
Auditieve stoornis
• 28
1.2 Indeling o.b.v. oorzaak van het gehoorverlies
Geleidingsdoofheid of –slechthorendheid
Hierbij is iets mis met de geleiding van het geluid (de geluidstoevoerende delen van het oor).
Oorzaken kunnen zijn: afsluiting van de gehoorgang bijv. door oorsmeer, perforatie van het
trommelvlies, vochtophoping in het middenoor, een middenoorontsteking, een afwijking van de
gehoorbeentjes, … Door operatie of het gebruik van een gehoorapparaat kan er in sommige gevallen
een aanzienlijke verbetering optreden.
Perceptie- of waarnemingsdoofheid of –slechthorendheid
Hier situeert het defect zich in het binnenoor (slakkenhuis) of in het deel van de hersenen
verantwoordelijk voor het gehoor. Mogelijke oorzaken kunnen zijn: erfelijke aanleg, infecties van de
moeder tijdens de zwangerschap, hersenvliesontsteking, ziekte van Ménière, gehoorverlies door
lawaaibeschadiging, presbyacusis (ouderdomsslechthorendheid),… Perceptieverlies is moeilijker te
behandelen; soms kan een gehoorapparaat verbetering geven.
1.3 Indeling o.b.v. ernst van het gehoorverlies
Normaal en subnormaal gehoor
Het gemiddeld gehoorverlies is maximum 20 dB. Geen problemen voor het verstaan van spraak.
Licht gehoorverlies
Gemiddeld verlies tussen 21 en 40 dB. Niet alle elementen van gewone spraak worden
geïdentificeerd: de normale spreekstem wordt waargenomen, de zachte stem of een spreker die zich
veraf bevindt worden moeilijk waargenomen. Het merendeel van de vertrouwde geluiden wordt
waargenomen.
Matig gehoorverlies
Eerste graad: gemiddeld verlies tussen 41 en 55 dB.
Tweede graad: gemiddeld verlies tussen 56 en 70 dB.
De drempel bevindt zich in de spraakzone (tussen de 30 dB en 70 dB). Bij goede omstandigheden
(geen storend geluid, geordend gespreksverloop,…) is luisteren mogelijk, liplezen kan in deze
gevallen het luisteren ondersteunen. Men verstaat beter bij spraakafzien (liplezen). Enkele
vertrouwde geluiden worden nog waargenomen.
Auditieve stoornis
• 29
Ernstig gehoorverlies
Eerste graad: gemiddeld verlies tussen 71 en 80 dB.
Tweede graad: gemiddeld verlies tussen 81 en 90 dB.
Het verstaan van spraak is mogelijk in optimale omstandigheden en op een niet al te grote afstand.
Liplezen vervult een duidelijke aanvullende taak bij het luisteren. Soms kiezen mensen met een
ernstig gehoorverlies ervoor om via Vlaamse Gebarentaal te communiceren.
Diep gehoorverlies / ‘Doofheid’
Eerste graad: verlies tussen 91 en 100 dB
Tweede graad: verlies tussen 101 en 110 dB
Derde graad: verlies tussen 111 en 119 dB.
Geen spraakperceptie; enkel zeer sterke geluiden worden waargenomen.
Totaal gehoorverlies – Anakoesie
Gemiddeld gehoorverlies van 120 dB en meer.
Er wordt geen geluid waargenomen.
2 Wijze van diagnostiek
Gehoorverlies wordt uitgedrukt in decibels (dB) en gemeten op verschillende geluidsfrequenties
(uitgedrukt in Hertz (Hz)). Om het gemiddeld gehoorverlies te berekenen zijn er verschillende
formules.
Binnen het VAPH wordt voor een inschatting van de ernst van het gehoorverlies gebruikt gemaakt van
de BIAP-normen.
Hieronder worden een aantal veel gebruikte formules toegelicht:

De BIAP-normen worden de laatste jaren in Europa meer en meer gebruikt als dé
standaardnormen. BIAP staat voor ‘Bureau International d’Audiophonologie’, een
internationale wetenschappelijke vereniging van deskundigen binnen het domein van de
audiofonologie.
Het gemiddeld gehoorverlies (bepaald via toonaudiometrie) wordt hierbij als volgt berekend:
BIAP = verlies op 500 Hz + 1000 Hz + 2000 Hz + 4000 Hz
4
Voor de frequenties waarvoor geen drempel kan gemeten worden neemt men 120 dB. Het
resultaat wordt afgerond naar boven.

De Fletcher-Index (F.I.) was tot de jaren ’90 de meest gebruikte formule. Het is nog steeds
de standaardformule voor de Wereld Gezondheidsorganisatie. De meestal nog goede resten
op 500 Hz en het niet meetellen van het verlies op 4000 Hz zou echter een te positief
algemeen beeld geven.
F.I. = verlies op 500 Hz + 1000 Hz + 2000 Hz
Auditieve stoornis
• 30
3

De Consonant-index (C.I.) wordt door sommige gespecialiseerde centra naar voren geschoven
als correctie op de Fletcher-index. Argument is dat 72% van de medeklinkers hoger liggen dan
1000 Hz. Deze index kan naast de Fletcher-index gebruikt worden en wordt als volgt
berekend:
C.I. = verlies op 1000 Hz + 2000 Hz + 4000 Hz
3

De formule van Fournier of Indice de Perte Auditive (I.P.A.) gaat van dezelfde formule uit
als de Fletcher-index, maar het verlies op 1000 Hz wordt (omwille van de belangrijkheid van
deze frequentie voor het spraakverstaan) tweemaal geteld. Deze formule wordt vaak gebruikt
in het kader van gehoorrevalidatie.
I.P.A. = verlies op 500 Hz + 1000 Hz + 1000 Hz + 2000 Hz
4
De graad van gehoorverlies (bepaald volgens de BIAP-normen) wordt uitgedrukt via het gemiddeld
gemeten gehoorverlies over de twee oren (d.w.z. het gemiddelde van de gehoorverliezen van beide
oren) en dit ZONDER correctie (dus zonder gehoorapparaat).
Er wordt altijd een gemiddeld gehoorverlies bepaald, onafhankelijk van hoe groot het verschil in
gehoorverlies tussen beide oren is.
Op die manier krijgt men een idee van het globaal auditief functioneren, en kan ingeschat worden of
iemand een licht, matig of ernstig gehoorverlies heeft.
Wanneer men wil remediëren met gehoorapparaten of hulpmiddelen, is naast deze globale
inschatting ook nood aan kennis van het gehoorverlies per oor.
Voor de beoordeling van aanvragen binnen het VAPH zijn dus beide waarden belangrijk, namelijk het
gemiddeld gehoorverlies over de twee oren, alsook het gemiddeld verlies per oor.
In geval van asymmetrisch verlies wordt het gemiddeld gehoorverlies over de twee oren als volgt
berekend:
gemiddeld verlies: (gemiddeld verlies beste oor) x 7 + (gemiddeld verlies slechtste oor) x 3
10
Het BIAP preciseert niet vanaf welke graad van asymmetrie deze aparte berekening moet uitgevoerd
worden. In principe kan steeds deze formule gebruikt worden, omdat dit de enige manier is om zicht
te krijgen op het globaal auditief functioneren bij lichte asymmetrie.
3 Aanvragen voor ondersteuning
3.1 Toetsing aan de definitie van handicap
Wat minimaal aanwezig zou moeten zijn in het dossier om te oordelen over de aanwezigheid van een
handicap, is een recent audiogram met de testresultaten van het gemiddeld gemeten gehoorverlies
over beide oren, zonder correctie.
Auditieve stoornis
• 31
Het gemiddeld gehoorverlies is niet het enige criterium om de mogelijkheid tot erkenning als persoon
met een Handicap (PmH) te beoordelen. Ook de ervaren beperkingen spelen een rol.
Op basis van de praktijk kan volgende vuistregel als oriënteringspunt gebruikt worden:
 een persoon met een gemiddeld verlies onder 40 dB kan niet erkend worden als PmH;
 bij een persoon met een gemiddeld verlies tussen de 41 dB en 50 dB geven de beperkingen in
activiteiten de doorslag over de erkenning als PmH;
 een persoon met een gemiddeld verlies van 51 dB of meer kan vrijwel altijd erkend worden
als PmH.
Opgelet: het vertonen van een handicap betekent niet automatisch een noodzaak aan een bepaald
hulpmiddel, ook niet bij auditieve stoornissen.
3.1.1
Cochleair implantaat
Een cochleair implantaat (CI) is een elektronisch implantaat dat geluid omzet in elektrische pulsen
die de gehoorzenuw direct stimuleren. Hierdoor neemt het implant in feite de functie van buiten-,
midden- en binnenoor (inclusief de trilhaartjes in de cochlea of slakkenhuis) over. Met een CI kunnen
personen die geen of nog maar een beperkt restgehoor bezitten (opnieuw) klanken, geluiden en
spraak gedeeltelijk waarnemen. Zij nemen de geluiden echter op een andere wijze waar dan
horenden. De resultaten van een implantaat verschillen per persoon. Het functioneren van deze
kinderen is vaak vergelijkbaar met het functioneren van een (zwaar) slechthorende. Sommige
personen met een CI hebben dankzij dit implantaat een voldoende functioneel gehoor om baat te
hebben bij IMB ‘Aanvulling Gehoor’.
3.1.2
Eenzijdig doof
Om te oordelen over de mogelijkheid tot erkenning als PmH, wordt rekening gehouden met het
gehoorverlies over beide oren.
Louter oordelend op het gehoorverlies kan een eenzijdig dove persoon niet erkend worden als PmH.
Soms wordt er een trilwekker of FM-apparatuur gevraagd (aangesloten op een hoorapparaat). Doordat
de persoon niet erkend wordt als PmH, worden deze toestellen niet terugbetaald.
3.2 Aanvragen zorg
De doelgroep “Gehoor- of spraakstoornis” kan toegekend worden in geval van een matige
gehoorstoornis (als indicatie meer dan 40 dB gehoorverlies, berekend o.b.v. de BIAP-normen), waarbij
buiten het gebruik van gewone gehoorapparaten bijkomende specifieke maatregelen noodzakelijk
zijn.
Auditieve stoornis
• 32
3.2.1
Minderjarigen
Bij minderjarigen is de taalontwikkeling nog volop aan de gang en is vaak een ruimer omkaderde
zorgvorm aangewezen opdat het kind maximale ontwikkelingskansen krijgt aangeboden. Daarom kan
gesteld worden dat alle ondersteuningsvormen in principe toegankelijk zijn voor kinderen met een
enkelvoudige auditieve handicap of een auditieve handicap in combinatie met een andere handicap.
Het functioneren van slechthorende en dove kinderen is erg heterogeen en wordt bepaald door
verschillende factoren:
- De taal die thuis gesproken wordt.
- De persoonlijke historiek (bijvoorbeeld het moment van diagnose, welke ondersteuning reeds
benut wordt, onderwijskansen,…).
- De mogelijkheid van het kind om tot communicatie te komen: auditief, auditief – visueel of
visueel (het al dan niet vroeg gebruik van een cochleair implantaat is hierbij een cruciaal
gegeven).
- De wensen van de ouders in verband met communicatie en taal.
- De leer- en ontwikkelingsmogelijkheden.
- Het al dan niet aanwezig zijn van bijkomende beperkingen.
3.2.2
Meerderjarigen
Bij volwassenen dient men voor zorgvormen zwaarder dan thuisbegeleiding af te wegen of deze zorg
noodzakelijk is. Een auditieve handicap op zich is geen voldoende voorwaarde om beroep te doen op
intensievere zorgvormen. Een auditieve handicap is echter wel dikwijls een verzwarende factor, vb.
iemand met een verstandelijke handicap en daarbovenop een auditieve handicap.
Gewoonlijk wordt een tijdelijke beslissing van 2 jaar genomen. Voor verlenging moet worden
aangetoond dat de ondersteuningsbehoefte nog steeds actueel is.
3.3 Aanvragen IMB
Het VAPH komt tussen voor heel wat hulpmiddelen waarbij er een onderscheid wordt gemaakt tussen
aanvulling gehoor en vervanging gehoor.

Aanvulling: refertegroep ‘matig tot ernstig slechthorenden’: gemiddeld verlies tussen 41 dB
en 70 dB aan beide oren volgens de BIAP-normen, zonder correctie. (N.B.: matig
gehoorverlies eerste graad, 41 tot 55 dB, bevindt zich in overgangszone voor het al dan niet
erkennend worden als PmH).

Vervanging: refertegroep ‘ernstig tot zwaar slechthorenden en doven (diep of totaal
gehoorverlies)’: gemiddeld verlies van 71 dB en meer, aan beide oren volgens de BIAPnormen, zonder correctie.
Auditieve stoornis
• 33
3.3.1
FM-apparatuur
Een persoon met een gemiddeld gehoorverlies tussen 50 en 70 dB, kan gebaat zijn met FMapparatuur. Deze richtlijn dient als indicatief beschouwd te worden.
Personen met een cochleair implantaat vormen hierbij een uitzonderlijke groep. Deze personen
waren in principe doof, maar functioneren door de implantaten in vele gevallen vergelijkbaar met
(zwaar) slechthorenden waardoor ze ook baat kunnen hebben bij FM-apparatuur.
3.3.2
Doventolken
De voorwaarden voor doventolkassistentie in leefsituaties zijn opgenomen in het BVR van 20 juli
1994.
Tot de doelgroep van dit besluit behoren de personen met een auditieve handicap die:
a. ofwel via een tonaal audiometrische test een verlies aantonen van 90 dB of meer aan het
beste oor voor de zuivere toonstimuli van 500, 1000 en 2000 Hz (gemiddelde waarde Fletcherindex) en/of een verlies van 90 dB of meer aan het beste oor voor de zuivere toonstimuli van
1000, 2000 en 4000 Hz (gemiddelde waarde consonant-index).
b. ofwel, bij een gemiddeld verlies van minder dan 90db, via een vocaal audiometrische test
minder dan 20% herkende woorden scoren bij optimale versterking (categorie 4 in de BIAPclassificatie).
Het audiometrisch bewijs of audiogram dient te worden verstrekt door een erkend revalidatiecentrum
of –dienst of door een erkende universitaire dienst voor audiometrisch onderzoek.
3.4 PAB
PAB is in principe toegankelijk voor doven en slechthorenden. Deze doelgroep heeft echter één van
de laagste prioriteiten. PAB wordt voor deze doelgroep vooral ingeschakeld om te tolken. Hiervoor is
er echter al tussenkomst voorzien via de IMB-regelgeving, nl. doventolk - privé en doventolk werksfeer.
Auditieve stoornis
• 34
AUTISMESPECTRUMSTOORNIS (ASS)
1 Wat is een autismespectrumstoornis
1.1 Een ASS is een ontwikkelingsstoornis
Autismespectrumstoornissen (ASS) behoren tot de groep van ontwikkelingsstoornissen.
Er dienen aanwijzingen te zijn van de aanwezigheid van de stoornis vanaf de vroege kindertijd d.w.z.
aanwijzingen voor een kenmerkend patroon van kwalitatief afwijkend gedrag binnen de eerste drie
levensjaren, met invloed over de gehele levensloop.
Het ‘spectrum’ verwijst naar de verschillende verschijningsvormen en ernstgradaties waarin de
stoornis zich kan uiten (Roeyers, 2008). Sommige professionals gebruiken deze term om te verwijzen
naar de hele groep pervasieve ontwikkelingsstoornissen, maar meestal verwijst men hiermee naar de
deelgroep die in de DSM-IV-TR (APA, 2000) gedefinieerd wordt als de verzamelnaam voor een groep
stoornissen die wordt gekenmerkt door ernstige gebreken en diep ingrijpende (pervasieve)
beperkingen op verschillende domeinen van de ontwikkeling.
Binnen het Vlaamse werkveld en in de internationale literatuur wordt de term “autismespectrumstoornissen” (ASS) meer gebruikt dan de term pervasieve ontwikkelingsstoornissen van de DSM-IV-TR.
ASS wordt gekenmerkt door stoornissen in de sociale omgang, in de communicatie en in de
verbeelding (triade zoals voor het eerst beschreven door Lorna Wing (Wing & Gould, 1979). Het
gevolg van deze stoornissen is een beperkt en repetitief patroon van interesses en activiteiten (Wing,
2000).
De kwalitatieve beperkingen op deze gebieden manifesteren zich beduidend verschillend naargelang
de kalenderleeftijd en de verstandelijke leeftijd van het individu.
Er wordt algemeen aangenomen dat de stoornissen het gevolg zijn van biologische afwijkingen in de
werking van de hersenen die resulteren in een specifieke stijl van informatieverwerking, en dat de
aanleg voor deze afwijkingen erfelijk bepaald is.
1.2 Triade van Wing9
In de DSM-classificatie wordt de gedragstriade van Wing (stoornissen in de sociale omgang, in de
communicatie en in de verbeelding, met als gevolg een beperkt en repetitief patroon van interesses
en activiteiten) als basis gebruikt van de diagnostische criteria, zij het anders gegroepeerd. De
stoornissen in communicatie en verbeelding zijn samengevoegd en het beperkt en repetitief patroon
van gedrag en interesses wordt als een derde groep van kenmerken toegevoegd.
9
Bronnen: CDP ASS meerderjarigen (mei 2009)- CDP ASS minderjarigen (mei 2009), DSM-IV-TR
ASS
• 35
Het gaat bij ASS om beperkingen van de ontwikkeling van wederkerige sociale interacties, die
samengaan met beperkingen van de verbale en non-verbale communicatieve vaardigheden en/of met
de aanwezigheid van stereotiepe gedragingen, interesses en activiteiten.
De stoornissen worden gekenmerkt door een specifieke stijl van informatieverwerking die aan de
basis ligt van de gedragstriade van Wing. Deze triade is typerend voor zowat alle personen met ASS en
onderscheidt hen als ‘categorie’ van andere diagnostische entiteiten.
Er dient aangetoond te worden dat de persoon voldoet aan de criteria van de DSM IV-TR op de
verschillende domeinen:
- kwalitatieve stoornis in de sociale interactie
- kwalitatieve stoornis in de communicatie
- beperkingen/afwijkingen in het gedragspatroon
Binnen de groep pervasieve ontwikkelingsstoornissen worden verschillende subtypes onderscheiden.
De diagnose “autismespectrumstoornis” verwijst naar het hele spectrum, d.w.z. dat (nog) niet
uitgemaakt is over welk subtype het gaat. Bij PDD-NOS is wel uitgemaakt dat het om een specifiek
subtype gaat, d.w.z. met uitsluiting van de andere subtypes.
1.3 Subtypes
In de DSM-IV-TR worden volgende subtypes onderscheiden binnen de groep pervasieve ontwikkelingsstoornissen:
1. autistische stoornis
2. stoornis van Asperger
3. pervasieve ontwikkelingsstoornis – niet anderszins omschreven (met inbegrip van atypisch
autisme)
4. stoornis van Rett
5. desintegratiestoornis van de kindertijd
De stoornis van Rett en de desintegratiestoornis van de kindertijd hebben een beperkt voorkomen en
een regressief karakter. Deze stoornissen zijn dermate ernstig dat ze bijna altijd reeds op
kinderleeftijd worden gediagnosticeerd.
Soms komt men bij kinderen de diagnose MCDD tegen. MCDD staat voor multiple complex
developmental disorder (meervoudige complexe ontwikkelingsstoornis).
MCDD vertoont kenmerken die gezien worden bij autisme, maar ook bij angststoornissen en
schizofrenie. Er is nog maar weinig onderzoek over gebeurd en de diagnostische criteria zijn nog niet
duidelijk. MCDD is niet opgenomen in de DSM-IV-TR als aparte stoornis (het zal eventueel beschouwd
worden als een subtype van PDD-NOS). Het VAPH neemt de internationale classificaties als
uitgangspunt. Stoornissen dienen dus in dit begrippenkader gesteld te worden; in dit specifieke geval
is dit de DSM-IV-TR waarin MCDD niet is opgenomen. Alleen de diagnose MCDD is dus onvoldoende om
de diagnose ASS te kunnen stellen.
Er dient een specifieke verwijzing te zijn naar de diagnose PDD-NOS of ASS, waarvoor dan verder
nauwgezet gekeken moet worden naar de aard en de ernst van de beperkingen om te kunnen
oordelen of er sprake is van een handicap.
ASS
• 36
2 Wijze van diagnosestelling
De diagnose wordt gesteld op basis van de gedragskenmerken omdat er geen biologische kenmerken
voor deze stoornis zijn. De diagnostiek dient gebaseerd te zijn op een multimodaal en
multidisciplinair onderzoek op verschillende momenten in de tijd door een gespecialiseerd team. Uit
de verslaggeving dient te blijken dat de verschillende domeinen zijn onderzocht, met vermelding van
de resultaten, datum en de uitvoerder van de deelonderzoeken en eventueel met welke testen.


alleen een attest met de vermelding “autismespectrumstoornis” of een subtype daarvan is
dus onvoldoende; ook als dit van een (kinder-)psychiater komt
het afnemen van een screeningslijst of vragenlijst is onvoldoende om de diagnose te kunnen
stellen; het is slechts een indicatie voor verder gespecialiseerd onderzoek
De specifieke samenstelling van het diagnostisch team hangt af van de complexiteit van de
problematiek bij het kind. Het team dient echter minimaal te bestaan uit een gespecialiseerde arts
en een psycholoog of orthopedagoog.
In het optimale geval bestaat het diagnostisch team uit volgende disciplines:
1. gespecialiseerde arts: kinderpsychiater en/of neuropediater of kinderneuroloog bij kinderen,
psychiater bij volwassenen, met een gedegen kennis van gedragswetenschappen
2. psycholoog of orthopedagoog
3. logopedist
4. psychomotorisch therapeut/kinesitherapeut (op indicatie)
Dit team kan eventueel voor een aantal taken bijgestaan worden door een maatschappelijk werker.
Het diagnostisch onderzoek moet een antwoord geven op volgende vragen:
1. Is er sprake van autisme of een verwante stoornis?
2. Is er een bijkomende diagnose van verstandelijke handicap?
3. Wat is het reëel niveau van zelfredzaamheid en sociaal functioneren ongeacht het IQ?
4. Kan een etiologische diagnose worden gesteld?
5. Zijn er medische complicaties (bv. epilepsie)?
Bij personen met een verstandelijke handicap verloopt het uitklaren van het al dan niet aanwezig zijn
van autisme verloopt op dezelfde manier, mits niveauaanpassing tijdens de uitvoering van het
onderzoek. Het vaststellen van autisme bij personen met een ernstige tot diepe verstandelijke
handicap vereist een bijzondere specialisatie.
De PEC heeft het recht om te vragen naar een gefundeerde diagnosestelling om te kunnen oordelen
of een bepaalde persoon tot een bepaalde doelgroep behoort i.f.v. de indicatiestelling voor
ondersteuning die specifiek voor die doelgroep is erkend.
ASS
• 37
2.1 Diagnostische criteria
De operationele criteria voor deze voornaamste subtypes binnen de pervasieve ontwikkelingsstoornissen worden in de DSM-IV-TR als volgt gedefinieerd:
1. Autistische Stoornis:
A. Een totaal van zes (of meer) items van (1), (2) en (3) met ten minste twee van (1) en van (2) en
(3) elk één:
1. kwalitatieve beperkingen in de sociale interacties zoals blijkt uit ten minste twee van de
volgende:
 duidelijke stoornissen in het gebruik van verschillende vormen van non-verbaal gedrag,
zoals oogcontact, gelaatsuitdrukking, lichaamshoudingen en gebaren om de sociale
interactie te bepalen
 er niet in slagen met leeftijdgenoten tot relaties te komen, die passen bij het
ontwikkelingsniveau
 tekort in het spontaan proberen met anderen plezier, bezigheden of prestaties te delen
(bijvoorbeeld het niet laten zien, brengen of aanwijzen van voorwerpen die van betekenis
zijn)
 afwezigheid van sociale of emotionele wederkerigheid
2.
kwalitatieve beperkingen in de communicatie zoals blijkt uit ten minste één van de
volgende:
 achterstand in of volledige afwezigheid van de ontwikkeling van de gesproken taal (niet
samengaand met een poging dit te compenseren met alternatieve communicatiemiddelen
zoals gebaren of mimiek)
 bij individuen met voldoende spraak duidelijke beperkingen in het vermogen een gesprek
met anderen te beginnen of te onderhouden
 stereotiep en herhaald taalgebruik of eigenaardig woordgebruik
 afwezigheid van gevarieerd spontaan fantasiespel (‘doen-alsof spelletjes’) of sociaal
imiterend spel (‘nadoen spelletjes’) passend bij het ontwikkelingsniveau
3. beperkte, zich herhalende stereotiepe patronen van gedrag, belangstelling en activiteiten
zoals blijkt uit ten minste één van de volgende:
 sterke preoccupatie met één of meer stereotiepe en beperkte patronen van
belangstelling die abnormaal is ofwel in intensiteit ofwel in richting
 duidelijk rigide vastzitten aan specifieke niet-functionele routines of rituelen
 stereotiepe en zich herhalende motorische maniërismen (bijvoorbeeld fladderen of
draaien met hand of vingers of complexe bewegingen met het hele lichaam)
 aanhoudende preoccupatie met delen van voorwerpen
B. Achterstand in of abnormaal functioneren op ten minste één van de volgende gebieden met een
begin vóór het derde jaar: (1) sociale interacties, (2) taal zoals te gebruiken in sociale
communicatie of (3) symbolisch of fantasiespel.
ASS
• 38
C. De stoornis is niet eerder toe te schrijven aan de stoornis van Rett of desintegratiestoornis van
de kinderleeftijd
2. Stoornis van Asperger:
Deze stoornis kenmerkt zich door beperkingen in de sociale interacties en een beperkt repertoire aan
interesses en activiteiten. Anders dan bij de autistische stoornis is er geen significante achterstand in
de taalontwikkeling en is er een normale of soms hoge intelligentie.
A. Kwalitatieve beperkingen in de sociale interactie, zoals blijkt uit ten minste twee van de
volgende:
 duidelijke stoornissen in het gebruik van veelvoudig non-verbaal gedrag zoals oogcontact,
gelaatsuitdrukking, lichaamshoudingen en gebaren om de sociale interactie te bepalen
 er niet in slagen met leeftijdgenoten tot bij het ontwikkelingsniveau passende relaties te
komen
 tekort in het spontaan proberen met anderen plezier, bezigheden of prestaties te delen
(bijvoorbeeld het niet laten zien, brengen of aanwijzen van voorwerpen die van betekenis
zijn)
 afwezigheid van sociale of emotionele wederkerigheid
B. Beperkte, zich herhalende en stereotiepe patronen van gedrag, belangstelling en activiteiten
zoals blijkt uit ten minste één van de volgende:
 sterke preoccupatie met één of meer stereotiepe en beperkte patronen van
belangstelling die abnormaal is in ofwel intensiteit of aandachtspunt
 duidelijk rigide vastzitten aan specifieke niet-functionele routines of rituelen
 stereotiepe en zich herhalende motorische maniërismen (bijvoorbeeld fladderen of
draaien met hand of vingers of complexe bewegingen met het hele lichaam)
 aanhoudende preoccupatie met delen van voorwerpen
C. De stoornis veroorzaakt in significante mate beperkingen in het sociaal of beroepsmatig
functioneren of het functioneren op andere belangrijke terreinen.
D. Er is geen significante algemene achterstand in taalontwikkeling (bijvoorbeeld het gebruik van
enkele woorden op de leeftijd van twee jaar, communicatieve zinnen op de leeftijd van drie
jaar).
E. Er is geen significante achterstand in de cognitieve ontwikkeling of in de ontwikkeling van bij
de leeftijd passende vaardigheden om zichzelf te helpen, gedragsmatig aanpassen (anders dan
binnen sociale interacties) en nieuwsgierigheid over de omgeving.
F. Er is niet voldaan aan de criteria van een andere specifieke pervasieve ontwikkelingsstoornis of
schizofrenie.
3. De Pervasieve Ontwikkelingsstoornis Niet Anderszins Omschreven (PDD-NOS):
Mensen met deze diagnose vertonen autistiform gedrag, maar voldoen niet aan de criteria van de
hier vermelde diagnosen.
ASS
• 39
Deze categorie moet gebruikt worden als er een ernstige en pervasieve beperking is in de
ontwikkeling van de wederkerige sociale interactie samen met tekortkomingen in ofwel de verbale
ofwel non-verbale communicatieve vaardigheden of door de aanwezigheid van stereotiep gedrag,
interesses en activiteiten, terwijl niet voldaan wordt aan de criteria van de autistische stoornis
vanwege een begin op latere leeftijd, atypische symptomatologie of te weinig symptomen of deze
allemaal.
4. Stoornis van Rett:
Tot de leeftijd van vijf maanden is er een normale ontwikkeling. Daarna is er een afname van de
schedelgroei en een verlies van de vaardigheden die reeds eerder verworven werden. Typisch voor
kinderen met de stoornis van Rett zijn de stereotiepe handbewegingen. Dit syndroom komt bijna
uitsluitend bij meisjes voor.
5. Desintegratiestoornis van de kinderleeftijd:
Hierbij is er een normale ontwikkeling tot de leeftijd van twee jaar, met daarna (voor de leeftijd van
tien jaar) een verlies van verworven vaardigheden, afwijkingen in het functioneren, kwalitatieve
beperkingen in de communicatie en stereotiep gedrag.
2.2 Comorbiditeit
Bij autismespectrumstoornissen is het zeer belangrijk dat een goede differentiaaldiagnose gebeurt
(uitsluiten van de diagnoses receptieve-expressieve taalstoornis, ernstige affectieve en pedagogische
verwaarlozing, …) en dat een minimaal diagnostisch protocol gevolgd wordt.
Bovendien moet steeds nagegaan worden of er geen dubbele diagnose gesteld moet worden. Hoewel
er relatief weinig onderzoek gebeurd is naar comorbiditeit bij personen met een autismespectrumstoornis, bestaat er een consensus onder deskundigen dat er vaak bijkomende stoornissen aanwezig
zijn. Bij elk diagnostisch onderzoek moet dan ook gekeken worden naar mogelijke comorbiditeit.
In de praktijk is er vaak een meervoudige problematiek of hoge comorbiditeit met andere
(ontwikkelings-)stoornissen en/of verstandelijke handicap aanwezig bij personen met autisme. Er
moet dan een dubbele diagnose gesteld moet worden.
ASS
• 40
3 Aanvragen voor ondersteuning
3.1 Toetsing aan de definitie van handicap
Bij het beoordelen van de aanwezigheid van een handicap in de zin van het decreet is het van belang
niet alleen te kijken naar de aanwezigheid van de stoornis, maar vooral ook naar de (ernstige)
beperkingen in het functioneren (op de verschillende levensdomeinen) die deze met zich meebrengen
en waardoor de participatie ernstig belemmerd wordt.
De stoornis op zich, de onderverdeling in subtypes, is onvoldoende om een correct beeld te hebben
over de ernstgradatie van de stoornis en over de nood aan ondersteuning. De stoornis op zich is
m.a.w. onvoldoende om over een handicap te kunnen spreken. Het hebben van een stoornis is immers
een noodzakelijke maar onvoldoende voorwaarde. Er moet ook naar de ernst van de beperkingen in
het functioneren gekeken worden en naar de ernst en langdurigheid van de beperkingen in de sociale
integratie.
Bij de diagnose ASS zonder verdere specificering wordt enkel aangegeven dat de persoon een
pervasieve ontwikkelingsstoornis heeft in het autismespectrum. Er moet dan verder nauwgezet
gekeken worden naar de aard en de ernst van de beperkingen om te kunnen oordelen of er sprake is
van een handicap. ASS is een verzamelnaam voor een groep stoornissen, waarbij het label ASS op zich
geen inschatting toelaat van de ernst van de stoornis, noch van de ernst van de beperkingen die deze
stoornis met zich meebrengt. Men dient dus in het bijzonder te kijken naar de aanwezigheid en de
ernst van de beperkingen op de domeinen van de triade (sociale interactie, communicatie,
verbeelding) en de ernst en de langdurigheid daarvan voor de sociale integratie en participatie.
De diagnose PDD-NOS duidt op de aanwezigheid van een stoornis in het autismespectrum zonder dat
voldaan is aan de criteria van autistische stoornis vanwege begin op latere leeftijd, atypische
symptomatologie of te weinig symptomen of al deze elementen samen. PDD-NOS is in de DSM-IV-TR
een restcategorie waarvoor geen expliciete diagnostische criteria worden gegeven, enkel een vage en
in essentie negatieve omschrijving zonder operationalisering (“voldoet niet aan de criteria van een
specifieke pervasieve ontwikkelingsstoornis”). De mensen met deze diagnose vertonen autistiform
gedrag, maar voldoen niet aan de criteria van een specifieke pervasieve ontwikkelingsstoornis.
Voor de personen met de diagnose PDD-NOS moet daarom nauwgezet gekeken worden of deze
personen naast het hebben van een stoornis voldoen aan de bijkomende criteria die de definitie van
handicap stelt, met name de ernst van de beperkingen ten gevolge van de stoornis op de
verschillende levensdomeinen die ernstige en langdurige belemmeringen meebrengen voor de sociale
integratie en participatie.
Bij jonge kinderen of bij kinderen waarbij er nog geen volledig uitsluitsel kan gegeven worden over
de diagnose of het subtype autismespectrumstoornis stelt men zich, voor het inschatten van de
handicap op kinderleeftijd, de vraag : "In hoeverre stoort het de ontwikkeling van het kind ?"
ASS
• 41
ASS bij volwassenen
Bij volwassenen met de diagnose ASS en PDD-NOS dient in het bijzonder gekeken te worden of het
inderdaad om een ontwikkelingsstoornis gaat (en er dus in de anamnese reeds aanwijzingen zijn in de
kinderleeftijd) en of ze voldoen aan de definitie van handicap m.b.t. ernst en langdurigheid van de
beperkingen voor de sociale integratie en participatie.
Bij een combinatie van ASS met een psychische aandoening moet men nagaan welke stoornis en de
gevolgen daarvan doorslaggevend zijn op het functioneren en welke problematiek primair is.
Personen bij wie niet kan aangetoond worden dat het om een ontwikkelingsstoornis gaat en waarbij
niet voldaan is aan de definitie van handicap, of personen bij wie de psychische aandoening primeert,
zijn voor ondersteuning aangewezen op de sector van de geestelijke gezondheidszorg/psychiatrie.
3.2 Kwaliteitseisen diagnostiek
De diagnose van ASS vergt een gespecialiseerd onderzoek d.w.z. een multimodaal, multidisciplinair
onderzoek op verschillende momenten in de tijd, alsook uitgebreide bevragingen van personen uit
zijn omgeving. Het onderzoek en de bevragingen zijn ten zeerste aangewezen om een grondig beeld
te krijgen op de persoonlijke en familiale anamnese, op het gedragsmatig en cognitief functioneren
van een betrokkene en op de beperkingen die hij/zij in het dagelijks leven ondervindt.
3.2.1
Multidisciplinariteit
De Classificerende Diagnostische Protocollen voor ASS volwassenen en ASS kinderen stellen formeel
dat de diagnostiek multidisciplinair dient te gebeuren. Een groot probleem bij ASS (maar ook andere
gedragsdiagnoses zoals ADHD) blijken de gebrekkige diagnoses en de overdiagnosticering.
Kwaliteitsvolle diagnostiek is dus belangrijk. Cfr. Kwaliteitseisen gedragsdiagnose.
De prevalentie van ASS wordt geschat op 0,6%; voor de autistische stoornis is dit 0,06% 10.
3.2.2
Eerste versus volgende aanvragen
De beoordeling gebeurt volgens de principes beschreven bij gedragsdiagnose.
Een voorbeeld uit de praktijk: Een persoon vraagt begeleid wonen, doelgroep ASS. Als minderjarige
werd reeds een ondersteuningsvorm met deze doelgroep toegekend. Op de leeftijd van 5 jaar kreeg
hij de diagnose ASS, louter op basis van een attest van een kinderpsychiater. Hij volgde steeds BuO
(auti-onderwijs), maar kon ondanks een OV2-opleiding niet functioneren in een BW. Uit de
verslaggeving van het functioneren kan men de triade afleiden. In dit geval kan de verouderde
diagnosestelling als actueel beschouwd worden.
10
Prevalentie volgens de DSM-IV-TR.
ASS
• 42
3.3 Toekennen doelgroep ASS
Aangezien ASS niet als een psychische stoornis, maar als een ontwikkelingsstoornis wordt beschouwd,
kan deze groep ook in residentiële en ambulante voorzieningen van het VAPH terecht, en kunnen ook
volwassenen tot deze groep gerekend worden, indien ze voldoen aan de definitie van handicap.
3.4 Tijdelijke beslissingen
Bij een diagnose ASS (zonder vermelding van subtype) worden bij voorkeur tijdelijke beslissingen
(maximum 2 jaar) genomen. Er kunnen meerdere malen tijdelijke beslissingen worden genomen.
Meer info:
http://www.autismevlaanderen.be
ASS
• 43
CHRONISCH VERMOEIDHEIDSSYNDROOM (CVS)
1 Wat is CVS
Het chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS) staat onder tal van benamingen bekend en is zeer
moeilijk te omschrijven. Er bestaat zeer veel literatuur over. CVS kan algemeen gedefinieerd worden
als een subjectief gevoel van zwakte, gepaard gaande met moeilijkheden bij het uitvoeren van zowel
fysieke als mentale activiteiten. Een exacte oorzaak kon tot nu toe niet aangetoond worden, ondanks
intensief onderzoek. Er bestaan vele theorieën omtrent het pathogenetisch mechanisme: infectie
(vooral virussen), immunologisch, psychiatrisch, allergisch, e.a.
Wanneer men het in verband met CVS heeft over twee “scholen”, bedoelt men enerzijds de strekking
die intensief naar een ziekteverwekkend element zoekt en er van uit gaat dat de ziekte te genezen
valt wanneer daartegen een medicijn wordt ontwikkeld, en anderzijds de zgn. ‘tegenpool’, die
hoofdzakelijk heil verwacht van een psychiatrische benadering en behandeling. Volgens sommigen
gaat het echter om een combinatie van beide. Alleszins kan niet ontkend worden dat het syndroom
zowel duidelijke fysieke aspecten als een belangrijke psychische dimensie vertoont.
Doordat het gaat over een algehele aantasting van het stress-systeem wordt de overkoepelende term
“stressgebonden pijn- en uitputtingssyndromen” (voor CVS en fibromyalgie) naar voren geschoven. In
de ICF wordt de term “inspanningsintolerantie” gebruikt.
Dit wil niet zeggen dat deze patiënten simuleren, niet echt pijn of een invaliderende vermoeidheid
zouden hebben. De lijders aan deze ziekten willen niet ziek zijn en willen het ook niet blijven.
Myalgische encefalomyelitis (ME) is een andere naam voor hetzelfde syndroom. Deze benaming is
echter ongelukkig gekozen omdat zij suggestief is voor een welomschreven infectieuze of
inflammatoire orgaanlocalisatie terwijl dit allerminst bewezen is. Door onderzoekers en specialisten
wordt daarom de voorkeur gegeven aan het neutralere CVS.
Een verwante, gedeeltelijk overlappende aandoening is fibromyalgie. Ook dit is een controversieel
syndroom. Hierbij staan vooral chronische, diffuse pijnklachten en stijfheid ter hoogte van het
locomotorisch stelsel op de voorgrond. De diagnose wordt vooral gesteld aan de hand van het
opwekken van pijn op een aantal beschreven drukpunten. Uit de literatuur valt niet duidelijk op te
maken of het hier een vorm van CVS betreft, waar de klachten rond spieren en gewrichten sterk op
de voorgrond treden, of dat CVS en fibromyalgie toch min of meer aparte entiteiten zijn. Een deel
van de patiënten met fibromyalgie beantwoordt ook aan de criteria voor CVS. Beide syndromen
worden schematisch voorgesteld als twee Venndiagrammen, die elkaar gedeeltelijk overlappen.
1.1 Prognose
Het natuurlijke verloop van CVS is niet zo gunstig. Hoewel na 3 jaar 10% van de patiënten genezen en
50% verbeterd blijkt te zijn, volgt nadien toch vaak opnieuw een verslechtering. De prognose blijkt
CVS
• 44
bij jongeren beter te zijn dan bij hen waarbij CVS optreedt op oudere leeftijd. Recente prospectieve
studies wijzen op een chronisch verloop bij de grote meerderheid van de gevallen.
1.2 Behandeling
Op dit moment is men voor de behandeling meestal aangewezen op fysieke en psychologische
revalidatie, waarbij vooral cognitieve gedragstherapie en progressieve fysieke reconditionering
resultaten geven (hoewel het bij sommige patiënten juist averechts werkt) en de patiënten helpen
greep te krijgen op hun symptomen.
2 Wijze van diagnosestelling
Groot probleem is dat het hoofdsymptoom, zijnde moeheid, noch meetbaar noch objectiveerbaar is.
Toch zijn er temidden van de controversen rond diagnostiek een aantal werkdefinities ontwikkeld die
houvast geven om te kunnen spreken van CVS. In feite gaat het om operationele d.w.z. niet
empirisch gefundeerde consensuscriteria 11.
Onder leiding van G.P. Holmes e.a. werd een eerste definitie ontworpen. Om aan de diagnose CVS te
voldoen, vervult men de twee hoofdcriteria en minstens acht nevencriteria. De hoofdcriteria geven
aan dat de vermoeidheid reeds langer dan 6 maanden aanwezig moet zijn en dat het dagelijkse
activiteitenniveau afgenomen is tot minder dan 50%. De nevencriteria zijn opgesplitst in elf
symptoomcriteria waaronder algemene malaise, veralgemeende spierzwakte en gewrichtspijn, maar
ook drie objectiveerbare criteria zoals lichte koorts en voelbare of gevoelige lymfeklieren. In de
werkdefinitie van Holmes moet een patiënt minimaal een verlies van 50% van de dagelijkse
activiteiten melden.
Later werd door K. Fukuda et al. “een vermindering van ten minste 50% van de dagelijkse
activiteiten” vervangen door “sterke afname van premorbide (= vóór de ziekte) niveaus op
beroepsmatig, sociaal en/of persoonlijk vlak”. De aanpassing van Fukuda resulteerde in een meer
heterogene CVS-patiëntengroep.
Hoewel er tot op heden heel wat onduidelijkheid en controversen bestaan over de oorzaak en de
aanpak van het syndroom, mag men toch stellen dat zeer veel elementen erop wijzen dat er iets
fundamenteel en langdurig misloopt in het functioneren van een persoon met CVS. Dit is zonder meer
duidelijk wanneer er fysieke kenmerken zijn (vermagering, gebruik hulpmiddelen…). Ook wanneer er
geen opvallende fysieke kenmerken zijn (wat meestal het geval is), kunnen de mogelijkheden van een
persoon op een dramatische wijze beperkt zijn.
3 Aanvragen voor ondersteuning
Van veel aandoeningen en ‘toestanden’ die aanleiding kunnen geven tot een handicap, is het
ontstaansmechanisme niet volledig opgehelderd. Het VAPH kan uiteraard niet telkens wachten tot er
11
Cfr. bijlage 1 voor criteria en werkdefinities
CVS
• 45
volledige klaarheid is om ondersteuning te verlenen, ook niet in het geval van CVS. Anderzijds zijn er
ook veel subjectieve elementen in het spel en het inzicht dat men niet zonder meer van
‘onbehandelbaarheid’ mag spreken. Zeker de ‘psychosomatische school’ schuift een heel gamma van
psychotherapeutische technieken naar voor als behandeling. Voor enkele subgroepen is een gunstige
reactie op geneesmiddelen gemeld.
3.1 Toetsing aan de definitie van handicap
Een kritische houding is uiterst belangrijk bij de beoordeling van de handicap van personen met CVS.
Het behandelingsplan en het resultaat van de reeds gevolgde therapie (periode van minimum 6
maanden) zijn heel belangrijk om over de aanwezigheid van de handicap te oordelen.
Het gebruik van hulpmiddelen is meestal niet aangewezen, omdat ze de kans op herstel kunnen
verminderen.
3.2 Kwaliteitseisen diagnostiek
In een aantal gevallen kan CVS als handicap gediagnosticeerd worden, maar dan wel onder strikte
voorwaarden. De problematiek moet reeds jarenlang aanslepen en bijzonder ernstig zijn en de
aandoening moet goed gedocumenteerd zijn (grondig onderzoek waarbij specifieke, gekende
oorzaken van de symptomen werden uitgesloten). Een onderzoek in één van de referentiecentra met
een revalidatieovereenkomst inzake CVS met het RIZIV, namelijk het UZ Gent, UZ Antwerpen, UZ
Leuven (UZ Pellenberg) en UZ Brussel (voor UZ Brussel beperkt tot kinderen en adolescenten jonger
dan 18 jaar) levert een goede garantie voor de diagnosestelling en grondig onderzoek.
Er zijn ook specialisten buiten referentiecentra die de diagnose kunnen stellen. Er moeten wel
garanties zijn zoals specifieke tests die gedaan werden, voordat men een diagnose stelt.
Het fysieke onderzoek in het kader van de CVS-overeenkomst omvat o.a. obligaat een evaluatie van
de functionele capaciteit door een inspanningsproef, zodat we een goed idee hebben van het verlies
aan inspanningsvermogen (iemand die simuleert valt bij deze proef door de mand). De diagnose moet
gesteld worden in het licht van een internationale werkdefinitie type Holmes/Fukuda. Hierbij moet
ook de psychiatrische invalshoek aan bod komen. Bovendien moeten er ernstige pogingen
ondernomen zijn inzake therapie. Als er geen onderzoek gebeurde in een referentiecentrum zal de
PEC zelf moeten nagaan in hoeverre de hierboven beschreven garanties aanwezig zijn.
CVS
• 46
CONSENSUS- & DISCUSSIEDOSSIERS
Bij de dossiers waarbij een PEC-procedure doorlopen moet worden, wordt er een onderscheid
gemaakt tussen C- en D-dossiers. C staat voor consensus, D voor discussie. Met de C-dossiers wordt
getracht de werking van de PEC te versnellen.
-
C-dossiers:
 wanneer volledig ingegaan wordt op de vraag voor wat betreft doelgroep en zorgvraag op
niveau van de PEC (of interventieniveau en functiebeperking), en de erkenning als PmH en
zorgtoewijzing voor de hand liggend zijn;
 of indien in het verleden een zelfde interventiedoel werd toegekend (het
functioneringsdomein kan gegeven worden door de administratie.
In samenspraak met de PEC kan de lijst van mogelijke consensusaanvragen worden aangevuld.
-
De overige dossiers worden als D-dossiers aan de PEC voorgelegd.
De C-dossiers worden op de PEC gebracht zonder dat er over gediscussieerd wordt. Het betreft hier
zowel een oordeel over de erkenning als PmH als over zorg in natura, IMB en PAB. De dossiers liggen
wel ter consultatie voor op de vergadering en kunnen met het oog op een negatieve beslissing toch
besproken worden. De D-dossiers zijn diegene waar de PEC zijn oordeel over moet geven.
De betrokken personen met een C-dossier worden niet uitgenodigd voor de PEC.
Voorwaarde tot uitvoering van deze maatregel (d.i. de onderverdeling in consensus- en
discussiedossiers) zonder wijziging aan de regelgeving, is dat de verschillende PEC's hiermee akkoord
gaan. In het decreet staat immers dat de PEC oordeelt over de erkenning als PmH en het
integratieprotocol.
Aanvragen voor een hoger ondersteuningsveld of een ander interventiedoel, waarbij een vorige
beslissing
van
de
PEC
wordt
gewijzigd,
zullen
zelden
consensusdossiers
zijn.
Consensus- en discussiedossiers
• 47
CHRONIC OBSTRUCTIVE PULMONARY DISEASE (COPD)
1 Wat is COPD
COPD staat voor Chronic Obstructive Pulmonary Disease of Chronisch Obstructief Longlijden en is een
verzamelnaam voor chronische longziekten (chronische bronchitis en emfyseem) met als
gemeenschappelijk kenmerk een over de jaren toenemende grotendeels onomkeerbare beperking van
de luchtstroom ter hoogte van de longen. Als lucht die in de longen zit, moeilijk kan uitgeademd
worden, krijg je een hyperinflatie van de longen, waarbij geleidelijk ademnood ontstaat.
Bij COPD heeft men vooral last van chronische benauwdheid/kortademigheid, chronisch (continu)
hoesten en overmatige slijmproductie. Bij sommige patiënten verloopt de ziekte mild, bij anderen
kan er sprake zijn van een snel verergerend beeld. Bij ernstig COPD kan hierdoor, en door een
afname van de kracht van ademspieren, de longfunctie met meer dan de helft verminderen. Soms
wordt de patiënt zo benauwd, dat de dagelijkse bezigheden als aankleden en een stukje lopen bijna
onmogelijk worden. De ziekte kan daardoor ernstig invaliderend zijn.
2 Wijze van diagnosestelling
Cfr. CDP “COPD”.
3 Aanvragen voor ondersteuning
3.1 Toetsing aan de definitie van handicap
Een erkenning als persoon met een handicap volgens het decreet van het VAPH is mogelijk indien er
ernstige longfunctiestoornissen bestaan met ernstige weerslag op het functioneren van de persoon.
Onder ernstige longfunctiestoornissen wordt verstaan:
-
GOLD 3 = ernstige COPD met FEV1 tussen 49 en 30 %
GOLD 4 = zeer ernstige COPD met FEV1 < 30% .
De kortademigheid of dyspnoe die met COPD gepaard gaat, wordt soms weergegeven in graden op de
Medical Research Council dyspnoe schaal:
-
Graad 4: moeten stoppen om op adem te komen na 90 meter stappen op vlak terrein
Graad 5: te kortademig om het huis uit te gaan of dyspnoe bij aan- of uitkleden.
Chronic Obstructive Pulmonary Disease
• 48
COPD is een veel voorkomende en behandelbare ziekte. Als alleen COPD als oorzaak van mogelijke
handicap wordt aangegeven, vraagt het VAPH dat volgende medische gegevens minimaal aanwezig
zijn in het multidisciplinair verslag (MDV):
-
-
-
Resultaten van het longfunctieonderzoek op verschillende tijdstippen met vermelding van eenseconde waarde FEV1, geforceerde vitale capaciteit (FVC) en verhouding FEV1/FVC (zo < 0,70 is
een indicatie voor COPD). Aangezien personen met COPD vaak exacerbaties van de problematiek
vertonen, is het belangrijk dat niet enkel de resultaten van longfunctie van op het ogenblik van
een opstoot worden meegedeeld.
Zuurstofafhankelijkheid: hoeveel uur per dag is de persoon afhankelijk van zuurstof, ’s nachts
en/of overdag, bij welke activiteiten heeft de persoon extra zuurstof nodig (buitenshuis,
binnenshuis, …).
Overzicht van de gevolgde behandelingen:
1. Rookstop voorgesteld en geprobeerd met medicamenteuze ondersteuning. Eventuele
effect hiervan? Let op: Een rookstop is geen vereiste voor erkenning.
2. Medicamenteuze therapie of gebruikte geneesmiddelen
3. Fysieke revalidatie: alle personen met COPD – ongeacht de ernst van COPD – hebben
baat bij fysieke revalidatie en dienen dus aangezet te worden tot beweging. De
minimumduur van een effectief revalidatieprogramma is 6 weken; hoe langer het
programma aanhoudt, hoe effectiever de resultaten zijn.
4. Vooruitzichten voor longtransplantatie? Indien een longtransplantatie plaats vond, dan is
het in acht nemen van een lange revalidatieperiode zeker noodzakelijk: de revalidatie
neemt geregeld 1 jaar in beslag. Men opteert ook hier om de vuistregel van 6 maand in
acht te nemen. Een persoon moet minstens 6 maand gerevalideerd hebben alvorens een
Multidisciplinair Verslag kan opgesteld worden, cfr. Evolutieve aandoeningen.
3.2 Toekennen van VAPH-ondersteuning
Indien de problematiek ernstig/langdurig en onbehandelbaar is, kan men in aanmerking komen voor
VAPH-ondersteuning. Meestal beperkt het VAPH zich tot de toekenning van het interventieniveau/
functiebeperking: aanvulling onderste ledematen.
Doorgaans kunnen er goedkeuringen worden verleend voor de verbouwing van het sanitair en het
plaatsen van handgrepen om de zelfredzaamheid bij persoonlijke verzorging mogelijk te maken. Ook
een aanvullende trapleuning kan aangewezen zijn.
Chronic Obstructive Pulmonary Disease
• 49
DEMENTIE
1 Wat is dementie
Volgens de International Classification of Diseases (ICD-10, World Health Organisation, 1993) is
dementie een syndroom ten gevolge van een hersenaandoening, meestal chronisch of progressief van
aard, waarbij er een verstoring is van multipele corticale hersenfuncties, zoals geheugen, denken,
oriëntatie, begripsvermogen, rekenen, taal en beoordelingsvermogen. Er is geen verminderde
bewustzijnstoestand. Verlies van deze cognitieve functies gaat meestal gepaard met, of wordt in
mindere mate voorafgegaan door een verandering van emotionele controle en sociaal gedrag.
Een syndroom wil zeggen dat er sprake is van een verzameling verschijnselen en symptomen die
gezamenlijk voorkomen en waarbij het samen voorkomen door meer dan enkel toeval kan verklaard
worden. De term dementieel syndroom zegt niets over de oorzaak.
Er zijn meer dan zeventig aandoeningen die een dementiesyndroom kunnen veroorzaken. Afhankelijk
van de aangedane hersengebieden kunnen wisselende combinaties van symptomen voorkomen.
Er wordt een onderscheid gemaakt tussen primaire en secundaire vormen van dementie:
 Bij primaire dementie ligt de oorzaak in de hersenen zelf. Een voorbeeld hiervan is
Alzheimer-dementie. De mentale stoornissen treden bij dit type het vroegst als prominent
kenmerk op.
 Secundaire dementie is het gevolg van een andere hersenaandoening (ziekte, ongeval).
Voorbeelden hiervan zijn vasculaire dementie, dementie veroorzaakt door een
schedeltrauma, HIV, Ziekte van Parkinson, Ziekte van Huntington, etc…
Met jong-dementerenden worden personen bedoeld jonger dan 65 jaar.
2 Wijze van diagnosestelling
Cfr. CDP “Dementie”.
3 Aanvragen voor ondersteuning
3.1 Toetsing aan de definitie van handicap
Geen enkele aandoening of stoornis is uitgesloten als oorzaak van een handicap. Wanneer dementie
leidt tot een langdurige en belangrijke vermindering van de kansen tot sociale integratie, gaat het
om een handicap in de zin van het decreet.
Dementie
• 50
Een persoon met dementie en normaal premorbied cognitief functioneren (d.w.z. geen licht, matig,
ernstig/diep verstandelijke handicap), die door een dementieel proces op een lager cognitief niveau
functioneert, is géén persoon met een verstandelijke handicap. Eén van de criteria van verstandelijke
handicap is namelijk dat het een ontwikkelingsstoornis is die tot uiting is gekomen vóór de leeftijd
van 18 jaar.
Personen met een (verstandelijke) handicap die vroegtijdig dementeren, kunnen blijvend beroep
doen op de ondersteuning van het VAPH, ook al wordt hun zorgbehoevendheid groter omwille van de
dementie.
Ook personen die als hoofddiagnose een motorische handicap hebben en daarvoor reeds beroep doen
op een voorziening van het VAPH, kunnen dit blijven doen wanneer ze geconfronteerd worden met
dementie. Eventueel kan een hoger ondersteuningsveld gevraagd worden, moest dit noodzakelijk
blijken.
3.2 Toekennen van VAPH-ondersteuning
Wat zorgvragen betreft, moet men rekening houden met het residuair karakter van de ondersteuning
door het VAPH, inzonderheid t.o.v. de psychiatrische sector en de R.V.T.-diensten.
Personen met dementie, ook jong-dementerenden kunnen voor opvang en ondersteuning terecht in
de R.V.T.-sector.
Ook voor dagverzorging van thuiswonende jong-dementerenden zijn extra budgetten in andere
sectoren voorzien.
Bij het beslissen over ondersteuningsvragen, dienen volgende richtlijnen in acht genomen te worden:

Voor personen met een primaire vorm van dementie of met dementie als enige aandoening,
ongeacht de leeftijd waarop de dementie is ontstaan, kan men er van uit gaan dat het op de
eerste plaats gaat om chronische verzorging o.w.v. de mentale stoornissen.
Het VAPH heeft geen aangepast zorgaanbod voor personen met hoofddiagnose dementie.
Aanvragen voor ondersteuning bij wonen (alle woonvormen) of dagbesteding dienen daarom
negatief beslist te worden en doorverwezen te worden naar de R.V.T.- of psychiatrische
sector.

Bij secundaire dementie in het kader van een syndroom of een aandoening waar de dementie
maar één van de aspecten van is, kan de betrokkene in aanmerking komen voor VAPHondersteuning, o.b.v. de primaire problematiek (v.b. motorische handicap).

Vragen m.b.t. materiële hulp voor personen die verblijven in de thuissituatie, kunnen
voorkomen en legitiem zijn.
Voor personen opgenomen in een R.O.B. (rusthuis) of een R.V.T. (rust- en verzorgingstehuis),
zijn tegemoetkomingen voor IMB uitgesloten.
Dementie
• 51
DOELGROEPEN BINNEN DE SECTOR ZORG
1 Wat zijn doelgroepen
Onder “doelgroep” binnen de procedure tot erkenning als persoon met een handicap moet begrepen
worden: “omkadering van het type X, met als referentiegroep licht verstandelijke handicap of
auditieve handicap of…”
De toekenning van doelgroepen heeft vooral te maken met de VAPH-voorzieningen. Sinds maart 1997
is de PEC bevoegd om doelgroepen toe te kennen.
Het gaat om een afstemming tussen drie domeinen:
1. de erkenning als persoon met een handicap,
2. de erkenning van de voorziening,
3. de subsidiëring van de voorziening.
De bedoeling is dus niet zozeer een diagnostische indeling te maken, maar wel aan te geven op welk
type aanpak de persoon aangewezen is (en dit overeenstemmend met een bepaald type erkenning,
subsidiëring en personeelsomkadering). Er is logischerwijze steeds een relatie tussen de aard en ernst
van de stoornissen en de doelgroep, maar deze is niet absoluut.
Beslissingen voor de zorgsector moeten verplicht een doelgroep vermelden (met uitzondering van
beslissingen voor logeerfunctie en thuisbegeleiding, waarbij de persoon wel tot een doelgroep van
het VAPH moet behoren).
Doelgroepen kunnen herzien worden in het kader van (tijdelijke) beslissingen. Een tijdelijke
beslissing heeft tot doel de beslissing op termijn te herevalueren: dit kan over de ondersteuningsvorm
maar ook over de doelgroep gaan. Bij verlenging van een beslissing kan de doelgroep gewijzigd
worden. In de beslissing dient dan expliciet te worden vermeld dat het gaat om een herevaluatie van
de doelgroep.
Dagcentra en diensten begeleid wonen hebben geen handicapspecifieke erkenning meer. Deze
regeling is ingevoerd omdat niet steeds duidelijk is tot welke doelgroep een bepaalde persoon nu
precies behoort (bv. combinatie van licht verstandelijke handicap met auditieve en motorische
stoornissen) en om de diensten toe te laten soepel in te spelen op de vragen vanuit hun regio. Toch
moet voor de procedure tot erkenning als persoon met een handicap een doelgroep toegekend
worden. Dit is belangrijk wanneer de persoon op basis van een beslissing dagcentrum of begeleid
wonen gebruik wenst te maken van een onderliggende ondersteuningsvorm in het ondersteuningveld,
zoals kortverblijf.
Ondersteuningsvormen die in het kader van de VAPH-doelgroepen bijzondere aandacht verdienen zijn
pleegzorg en kortverblijf. Vermits het VAPH psychische stoornissen/gedrags- en emotionele
stoornissen niet erkent voor volwassenen binnen haar sector, kan een jongvolwassene vanaf de
leeftijd van 21 jaar niet langer in het gezin verblijven of gebruik maken van kortverblijf als hij enkel
gedrags- en emotionele stoornissen heeft. Dit kan wél voor de doelgroep autismespectrumstoornis.
Doelgroepen Zorg
• 52
2 VAPH-doelgroepen
Momenteel worden 9 VAPH-doelgroepen onderscheiden. Deze doelgroepen kunnen zowel aan
minderjarigen als meerderjarigen toegekend worden, met uitzondering van “Gedrags- en emotionele
stoornis”, die enkel relevant is voor minderjarigen.
2.1 Verstandelijke handicap
In geval van een verstandelijke handicap kunnen drie doelgroepen toegekend worden:
 Licht verstandelijke handicap
 Matig verstandelijke handicap
 Ernstig/diep verstandelijke handicap
Meer info is terug te vinden onder “Verstandelijke handicap”.
2.2 Gedrags - en emotionele stoornis
Deze doelgroep kan enkel toegekend worden bij minderjarigen. Voor meerderjarigen kan deze
doelgroep nooit toegekend worden, ook al is er, naast een verstandelijke, motorische, sensorische
handicap of autismespectrumstoornis, ook sprake van een gedrags- en emotionele stoornis of
psychiatrische stoornis.
Meer info is terug te vinden onder “Gedrags- en emotionele stoornis”.
2.3 Blind of slechtziend
Meer info is terug te vinden onder “Visuele stoornis”.
2.4 Gehoor - of spraakstoornis
Deze doelgroep kan in aanmerking genomen worden in geval van een gehoorstoornis of een taal/spraakstoornis. Deze communicatiestoornis kan primair of secundair zijn.
Meer info is terug te vinden onder “Auditieve stoornis” en “Taal- en Spraakstoornis”.
Doelgroepen Zorg
• 53
2.5 Motorische handicap
In geval van een motorische handicap kunnen twee doelgroepen toegekend worden:
 Motorisch A
 Motorisch B
Meer info is terug te vinden onder “Motorische stoornis”.
2.6 Autismespectrumstoornis
Aangezien ASS niet als een psychische stoornis, maar als een ontwikkelingsstoornis wordt beschouwd,
kan deze groep ook in residentiële en ambulante voorzieningen van het VAPH terecht, en kunnen ook
volwassenen tot deze groep gerekend worden.
Deze doelgroep is echter niet opgenomen in de erkenningsbesluiten van de voorzieningen, zodat het
subsidiëringsstelsel blijft rekening houden met de ‘klassieke’ doelgroepen in de reglementering van
het Fonds 81. Wat de toewijzing betreft worden de personen met ASS ingedeeld in de groep gedragsof emotionele stoornis, of gehoor- of spraakstoornis.
Als er sprake is van een combinatie met bijvoorbeeld een verstandelijke handicap, kan uiteraard ook
deze doelgroep extra aangeduid worden.
Bijvoorbeeld: een persoon met een licht verstandelijke handicap en een autismespectrumstoornis:
 Toegekende doelgroepen in de procedure tot erkenning als persoon met een handicap: “Licht
mentaal” en “Autismespectrumstoornis”

Toegekende doelgroepen binnen de toewijzing: “Licht mentaal”, “Gedrags- & emotionele
stoornis” en “Gehoor/spraak”
Opmerking: slechts die doelgroepen waarvoor de voorziening erkend is, worden in aanmerking
genomen.
Meer info is terug te vinden onder “Autismespectrumstoornis”.
3 Andere groepen
Voor onderstaande stoornissen bestaat geen aparte doelgroep. In sommige gevallen kan één of
meerdere van de VAPH-doelgroepen in aanmerking komen.
Meer info is terug te vinden bij de betreffende stoornissen.
 Epilepsie
 Niet aangeboren hersenletsel (NAH)
 Chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS)
 Meervoudige handicap
Doelgroepen Zorg
• 54
DYSLEXIE
1 Wat is dyslexie
Er bestaat veel discussie over een adequate definitie van dyslexie. De causale veronderstelling die
ten grondslag ligt aan het gebruik van de term “leerstoornissen” brengt moeilijkheden met zich mee
om dyslexie operationeel te definiëren. Er bestaat immers nog veel onduidelijkheid en discussie over
de oorzaken van dyslexie.
Aan de basis zou een slecht functioneren van de hersenen liggen. Ook erfelijke en omgevingsfactoren
worden verondersteld een rol te spelen in het ontwikkelen van dyslexie.
De vorm en mate waarin belemmeringen optreden, zijn eveneens sterk variabel. Vanuit
wetenschappelijk standpunt wordt daarom meer en meer gepleit voor het gebruik van een
beschrijvende definitie.
De definitie van de Stichting Dyslexie Nederland is momenteel in Nederland en Vlaanderen
toonaangevend en omschrijft dyslexie als volgt: “Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door
een hardnekkig probleem met het aanleren en/of vlot toepassen van het lezen en/of het spellen op
woordniveau”12.
Bij het leesproces spelen zowel een decodering (ontcijferen van woorden) als woordherkenning een
rol. Daar waar deze beide deelprocessen normaal vloeiend en vrijwel onbewust uitgevoerd worden, is
dit bij mensen met dyslexie niet het geval. Het gevolg is een traag en haperend technisch leesproces,
waarbij het begrijpen van de tekstinhoud naar de achtergrond verschuift.
In geval van ernstige dyslexie, waarbij loutere schoolse remediëring ontoereikend is, is logopedische
revalidatie aangewezen. Hierbij wordt niet zozeer gestreefd naar het foutloos leren lezen, maar
eerder naar het leren omgaan met geschreven taal zodat men er functioneel kan mee omgaan.
2 Wijze van diagnosestelling
De diagnose dyslexie kan pas gesteld worden na uitsluiting van andere oorzaken van lees- en
schrijfproblemen (sensorieel, intellectueel, neurologisch, onderstimulatie, …). Dyslexie heeft op zich
niets te maken met intelligentie. Hoe hoger de intelligentie en hoe meer stimulerend de
pedagogische omgeving, hoe groter de kans dat men met ‘zuivere’ dyslexie te maken heeft.
Ook bij volwassenen wordt de diagnose nu vaker dan vroeger gesteld.
De diagnose wordt gesteld op basis van multidisciplinair diagnostisch en handelingsgericht onderzoek.
Dit onderzoek leidt tot een attest/gemotiveerd verslag, afgeleverd door een verstrekker die
universitair geschoold moet zijn in schoolse processen en leerstoornissen en die toegang heeft tot een
multidisciplinair team met deskundigheid op dit domein. Vaak gaat het hier om CLB’s,
revalidatiecentra of orthopedagogen. Ook maatregelen, hulpmiddelen en een handelingsplan maken
12
Stichting Dyslexie Nederland (2008). Dyslexie. Diagnose en behandeling van dyslexie. Brochure van de Stichting Dyslexie
Nederland (SDN) Geheel herziene versie.
Dyslexie
• 55
deel uit van een dergelijk gemotiveerd verslag. Via het voorleggen van het attest kan men aan de
school individuele aanpassingen vragen.
2.1 Diagnostische criteria
In de DSM-IV-TR wordt dyslexie aangeduid als “leesstoornis”. Volgende criteria leiden tot de diagnose
dyslexie:
A. Het leesniveau ligt, gemeten met een individueel afgenomen gestandaardiseerde test voor
leesvaardigheid of begrip, aanzienlijk onder het te verwachten niveau dat hoort bij de
leeftijd, de gemeten intelligentie en de bij de leeftijd passende opleiding van betrokkene.
B. De stoornis van criterium A interfereert in significante mate met de schoolresultaten of de
dagelijkse bezigheden waarvoor leesvaardigheid vereist is.
C. Indien een zintuiglijk defect aanwezig is, zijn de leesproblemen ernstiger dan die die hier
gewoonlijk bij horen.
3 Aanvragen voor ondersteuning
3.1 Toetsing aan de definitie van handicap
3.1.1
Minderjarigen
Wat kinderen en adolescenten betreft, mag men stellen dat het voorbarig is om van handicap te
spreken, omdat het niet mogelijk is het uiteindelijke chronisch karakter (‘langdurigheid’) en de
impact op de ‘participatie’ te beoordelen. De beperkingen zijn nog niet gestabiliseerd. Minderjarigen
met dyslexie kunnen dus niet ingeschreven worden bij het VAPH.
3.1.2
Meerderjarigen
Bij volwassenen zal dyslexie zich vooral vertalen in problemen bij tewerkstelling.
Alleen in sommige gevallen, bij zeer ernstige dyslexie die een volwassen persoon ook in het dagelijks
leven naast de werkvloer of naast zijn of haar studies parten speelt, bestaat de mogelijkheid om deze
persoon in te schrijven. Hoewel het stichtingsdecreet van het VAPH niet toelaat bepaalde stoornissen
nominaal uit te sluiten, moet echter benadrukt worden dat de beperkingen van iemand met dyslexie
zelden tot nooit van die aard zijn dat gesproken kan worden van een persoon met handicap (ernstige
beperkingen in activiteiten en langdurige participatieproblemen).
Dyslexie
• 56
Indien de PEC op basis van de bovenvermelde criteria moet besluiten dat de aanvrager niet erkend
kan worden als PmH, moet dat met een voornemen bekrachtigd worden. De aanvrager kan dan alsnog
bij de HOC terecht, die evenwel volgens dezelfde criteria moet oordelen.
3.2 Toekennen van VAPH-ondersteuning
Men dient steeds voor ogen te houden dat het VAPH geen ondersteuning verleent waar deze al ergens
anders voorzien is (principe van de residuariteit). In het geval van dyslexie liggen de
kernbevoegdheden bij de Departementen Onderwijs en Tewerkstelling (VDAB).
3.2.1
Minderjarigen
De behandeling van kinderen en jongeren met dyslexie moet in de eerste plaats vanuit een
orthopedagogisch perspectief vorm krijgen. Dit betekent dat men in eerste instantie nadenkt over
hoe men het opvoedings- en onderwijsaanbod thuis en op school kan bijsturen in de richting van een
betere afstemming op de opvoedings- en onderwijsbehoeften van het kind of de jongere die men in
begeleiding heeft. Op deze wijze werkt men aan de condities die noodzakelijk zijn voor een
harmonische ontwikkeling en handelt men preventief ten aanzien van de ontwikkeling van secundaire
gedragsstoornissen.
Voor minderjarigen behoort de aanpak van de problematiek dus tot het domein van andere instanties
met name het Departement Onderwijs voor de schoolse aanpak, inclusief de hulpmiddelen en de
Ziekteverzekering voor de logopedie. In overleg met het Departement Onderwijs worden aanvragen
voor ondersteuning van leerlingen (kinderen en adolescenten) met dyslexie sinds 1 september 2009
doorverwezen naar hun onderwijsinstelling, en dit zowel voor hulpmiddelen op school (voornamelijk
ondersteunende software) als in het verlengde ervan in de thuisomgeving (studeren, huiswerk maken
enz. …).
3.2.2
Meerderjarigen
Meerderjarigen die hulpmiddelen aanvragen in het kader van hun hogere studies, worden naar hun
onderwijsinstelling verwezen. Vanuit het hoger onderwijs is er trouwens in 2004 een ‘Wegwijzer
Dyslexie in het Hoger Onderwijs’ vastgelegd, waarin gesteld wordt dat studenten met dyslexie ook in
het hoger onderwijs recht hebben op bepaalde onderwijs- en examenfaciliteiten. De opvolger van dit
project is het Steunpunt Inclusief Hoger Onderwijs (periode september 2008 – augustus 2013). Meer
informatie hierover is terug te vinden op http://www.siho.be.
Bij volwassenen zal dyslexie zich vooral vertalen in problemen bij tewerkstelling. Sedert de
overheveling van de bevoegdheden omtrent opleiding en tewerkstelling naar het Departement
Tewerkstelling zullen deze personen zich steeds tot deze instanties kunnen richten. Indien de
hulpmiddelen uitsluitend gebruikt worden op het werk, weigert het VAPH deze aanvragen en verwijst
door naar de VDAB.
Dyslexie
• 57
De restgroep die zich eventueel nog tot het VAPH zou kunnen richten, beperkt zich tot zwaar
dyslectische volwassenen die ondersteuningsmaatregelen buiten de werksfeer nodig hebben.
3.2.3
Te volgen werkwijze bij aanvragen voor hulpmiddelen
Toekennen van hulpmiddelen voor personen met dyslexie kan slechts in zeer uitzonderlijke situaties.
Voorwaarden voor toewijzing




De persoon dient te beantwoorden aan de definitie van persoon met een handicap.
De software moet bedoeld zijn voor gebruik thuis.
Het gebruik thuis dient gemotiveerd te worden in het adviesrapport, MDV, ...
De noodzaak, de gebruiksfrequentie, de werkzaamheid en de doelmatigheid van de software
moet in functie zijn van de handicap. (= algemene voorwaarde tot voorlegging aan BBC artikel 4).
Indien niet voldaan is aan één van de bovenstaande voorwaarden dient een gemotiveerd
voornemen tot weigering verstuurd te worden.

Hernieuwing van eerder toegekend hulpmiddel
De hernieuwing van een hulpmiddel moet in het licht van de huidige regelgeving en afspraken
bekeken worden, aangezien dit eigenlijk een nieuwe aanvraag is voor hetzelfde hulpmiddel.
De Bijzondere Bijstandscommissie
Indien aan de bovenstaande voorwaarden is voldaan, kan de vraag om specifieke software voor
mensen met dyslexie (Kurzweil 3000, Sprint, ...) aan de BBC worden voorgelegd.
(1)
Software
Wat software betreft komt enkel de voorleessoftware in aanmerking voor terugbetaling.
Spraakherkenningssoftware is vooral noodzakelijk in een professionele setting en aanvragen daarvoor
dienen dus geweigerd te worden met een doorverwijzing naar de VDAB. In het kader van onderwijs en
het stimuleren van leerlingen met dyslexie lijkt het gebruik van spraakherkenningssoftware eerder
nefast voor de ontwikkeling en dus niet in overeenstemming met een behandelingsgerichte aanpak.
Voorleessoftware en tekstherkenningssoftware (ondersteuning lezen, schrijven en studeren):
Voor voorleessoftware (bv. Kurzweil 3000) is de maximale vergoeding de prijs voor het volwaardige
alternatief Sprint plus + OCR-software, ter waarde van € 275 à 300 (huidige richtprijs van de
leverancier). Deze beide programma’s werden tot voor kort in één pakket (Sprint Pdf/Sprint)
verkocht. Vanuit het KOC werd gesignaleerd dat het Sprint Plus Pro-pakket niet meer aangeboden
wordt, maar de beide onderdelen wel nog verkrijgbaar zijn aan dezelfde prijs.
Dyslexie
• 58
Personen met een verstandelijke handicap kunnen veelal deze programma’s eveneens gebruiken,
maar toch kunnen de mogelijkheden te uitgebreid lijken. Voor deze personen is het eveneens
mogelijk om gebruik te maken van een klembordlezer, zoals bijvoorbeeld Deskbot of Sensospeak.
1e : Beoogd gebruik
Het maakt inhoudelijke informatie in boeken, tijdschriften , cursussen en websites toegankelijk. Het
is aangewezen bij personen met ernstige lees- en spellingsproblemen die veel extra tijd en energie
verliezen aan het lezen en schrijven van teksten.
2e :. Voorwaarden voor adequaat gebruik
 een Vlaamse voorleesstem hebben
 het voorgelezen woord moet gemarkeerd zijn om zo de blik van de persoon met
ernstige lees- en spellingsproblemen te sturen
 de voorleessnelheid moet instelbaar zijn
 men moet naar willekeur kunnen navigeren in de elektronische tekst (eender welke
elektronische tekst moet in een willekeurige volgorde kunnen voorgelezen worden)
 gedrukte tekst willen lezen door middel van een gewone computer (bureau of
draagbaar).
 geen probleem hebben met het feit dat het scannen veel tijd vraagt.
3e :. Voorbeelden
 Kurzweil 3000: Pro zwart-wit of Pro kleur
 Sprint: versies Sprint, Sprint Pdf en Sprinto
 WoDy (sensotec)
 Clearoread
 TextHelp WordSmith
2)
Hardware
Het VAPH zal geen tegemoetkomingen toekennen voor hardware. In het kader van gecombineerd
gebruik thuis en op school volstaat een leespen of een speciale handscanner (die slechts geschikt is
voor het lezen van kleine hoeveelheden tekst) bijvoorbeeld niet. Het is echter evenmin de bedoeling
dat het VAPH zeer krachtige scanners gaat terugbetalen die toelaten om vlot cursussen, boeken en zo
meer in te scannen. Het Vlaams Ministerie van Onderwijs moet ervoor zorgen dat de nodige boeken
en teksten in aangepaste vorm beschikbaar zijn voor de leerlingen.
Dit is dus een weigering op basis van artikel 6 van het BVR van 13 juli 2001:
Hulpmiddelen waarvan de toewijzing ervan op wettelijke, decretale of ordonnantiële basis behoort
tot de bevoegdheid van andere overheidsdiensten dan het VAPH, zijn uitgesloten. Door de extra
sleutel kan de software bovendien op twee computers gebruikt worden en valt de noodzakelijke
meerkost voor een draagbare computer weg. Ook een apparaat als een daisyspeler dat specifiek
ontworpen werd voor blinden, is geen noodzaak aangezien met de terugbetaalde software Sprint Plus
Pro de gescande tekst als MP3-bestanden kan opslagen worden en men zodoende met een MP3-speler
kan werken om de teksten te beluisteren.
Dyslexie
• 59
DYSPRAXIE
1 Wat is dyspraxie
1.1 Algemeen
Dyspraxie is een stoornis bij het correct verwerken van informatie in de hersenen. Dit leidt tot
moeilijkheden op vlak van motorische vaardigheden, in het bijzonder bij het uitvoeren van een taak
waarvoor oefening nodig is of bij acties die niet in de hersenen geprogrammeerd zijn (zoals het
schillen van een sinaasappel, het aantrekken van een jas en het papiertje van een snoepje halen).
Vaak gaat ‘dyspraxie’ gepaard met stoornissen o.v.v. spraak, taal, waarnemen, denken en gevoelige
tastzin. De oorzaak is vermoedelijk te zoeken in een onvolgroeidheid of vertraging in de ontwikkeling
van neuronen.
1.2 Dyspraxie versus apraxie
“Dyspraxie” (afgeleid van het Griekse woord praxis, handeling) is oorspronkelijk een neurologische
term, die ‘lichtere vorm van apraxie’ betekent (“dys-…” = vermindering van het vermogen, “a-…” =
verlies van het vermogen).
Apraxie is een neuropsychologische stoornis als gevolg van hersenletsels, met name het onvermogen
tot het uitvoeren van doelbewuste handelingen of samengestelde bewegingen, bij afwezigheid van
spierverlammingen of sensorische stoornissen. De coördinatie die noodzakelijk is voor het uitvoeren
van de doelgerichte handeling of beweging, ontbreekt in dat geval.
Er worden verschillende types apraxie onderscheiden:
 Motorische apraxie:
 Constructieve apraxie:
 Ideomotorische apraxie:
 Ideatoire apraxie:
 Ideationele apraxie:
 Faciale apraxie:
 Verbale apraxie:
Dyspraxie
onhandigheid bij intacte bewegingsmogelijkheden
stoornis in het tekenen of het bouwen van ruimtelijke
patronen
stoornis in het uitvoeren van bewegingen op verzoek; het
bewegingsplan is aanwezig, maar de uitvoering van de
verschillende bewegingen lukt niet
stoornis in het plannen van de opeenvolgende bewegingen,
terwijl de afzonderlijke bewegingen wel uitgevoerd kunnen
worden
stoornis in het juist hanteren van voorwerpen bij intacte
bewegingsmogelijkheden
onvermogen om op verzoek gezichtsuitdrukkingen aan te
nemen
onvermogen om spraakklanken te produceren bij intacte
mondmotoriek
• 60
1.3 Ontwikkelingsdyspraxie
Vooral bij kinderen wordt dyspraxie vaak aangeduid als DCD (Developmental Coördination Disorder) of
“ontwikkelingsdyspraxie”. Er treden problemen op met het goed op elkaar afstemmen en coördineren
van de bewegingen, waardoor de motorische ontwikkeling vertraagd verloopt t.o.v. de algemene
ontwikkeling.
Er is comorbiditeit met andere stoornissen, zoals onder meer ADHD, PDD-NOS, leerstoornissen en
stotteren.
Andere (verouderde) benamingen van ontwikkelingsdyspraxie zijn: MBD (minimal brain dysfunction,
minimal brain damage), Sensory Motor Disorder, Sensory Integration Dysfunction, Perceptuo-Motor
Difficulty, Clumsy Child Syndrome & DAMP (Deficits in Attention, Motor control and Perception).
1.4 Symptomen
Mensen met (ontwikkelings)dyspraxie vertonen beperkingen op vlak van sommige onderstaande
vaardigheden:










Planning:
Onvermogen om taken te plannen en uit te voeren. Elke nieuwe taak moet worden geleerd en
herhaald tot het een automatisme is.
Organiseren en ordenen:
Problemen met de volgorde van handelingen. Het probleem treedt ook op bij het vertellen
van een verhaal.
Fijne motoriek:
Problemen met schrijven, tekenen, spelen met lego, het maken van legpuzzels, schoenen
vastmaken, …
Grove motoriek:
Problemen met fietsen, het gooien en vangen van een bal, … Motorische mijlpalen worden
vertraagd bereikt of overgeslagen.
Ruimtelijk bewustzijn:
Beperking in het besef waar men zich bevindt in relatie tot de omgeving.
Bewustzijn van het eigen lichaam:
Gebrek aan bewustzijn van de verschillende lichaamsdelen of dat het lichaam twee kanten
heeft. Dit vertaalt zich naar een verlate keuze van de dominante hand, moeilijkheden met
schrijven enz. …
Gevoelige tastzin:
Lichte aanrakingen wordt als pijnlijk afgeweerd en harde, ruwe aanrakingen zijn welkom.
Concentratie:
Beperkte concentratiespanne. Met het ouder worden wordt deze tijd wel langer.
Aandacht:
Velen zoeken aandacht. Bij sommigen is het moeilijk om de aandacht te trekken, of anderen
gaan te veel op in wat ze doen. Differentiaaldiagnostiek kan nodig zijn om ADHD uit te
sluiten.
Emoties:
Vaak zijn kinderen erg onvolwassen en worden emoties overdreven.
Dyspraxie
• 61








Gedrag:
Onvolwassen gedrag. Sommigen weten niet welk gedrag van hen wordt verwacht, of
misdragen zich door problemen met tijd, de tastzin of het ruimtelijke bewustzijn.
Fobieën en obsessies:
Komt vaak voor.
Spraak en taal:
Spraak wordt soms langzaam aangeleerd, sommige klanken moeten worden aangeleerd omdat
er een gebrek is aan coördinatie van de mondbewegingen (= verbale ontwikkelingsdyspraxie).
Sommigen hebben geen besef van volume, en schreeuwen.
Waarneming:
Problemen met het waarnemen van de wereld om zich heen (grootte, snelheid, vorm, kleur
en tijd).
Gebrekkige oog-handcoördinatie
Leren:
Problemen met schrijven of lezen. De meerderheid heeft een gemiddelde intelligentie, maar
heeft een probleem om dit uit te drukken in taal.
Handschrift:
Schrijfproblemen door problemen met de motoriek en de coördinatie. Het handschrift kan
slechter worden als het kind ouder wordt, omdat het dan sneller gaat denken en sneller
probeert te schrijven.
Geheugen:
Problemen met het korte termijn geheugen. Het lange termijn geheugen werkt uitstekend, in
het bijzonder voor triviale gebeurtenissen.
1.5 Prognose
Men gaat er meestal van uit dat kinderen met DCD over de problemen heen groeien, maar dit blijkt
niet altijd zo te zijn. Bij het ouder worden leren kinderen strategieën aan om met de beperkingen om
te gaan, leren ze vermijdingstechnieken of specifieke vaardigheden aan. Dit betekent echter niet dat
de coördinatie verbeterd is: er wordt slechts één vaardigheid geleerd.
Bij volwassenen met DCD werd vroeger vaak geen diagnose gesteld. Zij vertonen beperkingen op vlak
van organiseren, zelfzorg en vaardigheden zoals de opvoeding van kinderen, autorijden, etc…
1.6 Behandeling
DCD is niet te genezen. Wel kan men de beperkingen verlichten door het aanleren en trainen van
(compenserende) vaardigheden, door het zelfvertrouwen te verhogen en de handicap te leren
accepteren. Meerdere disciplines kunnen hierbij betrokken zijn: (revalidatie)artsen, logopedisten,
psychomotorisch therapeuten, kinesisten, ergotherapeuten, orthopedagogen, …
Dyspraxie
• 62
2 Wijze van diagnosestelling
DCD is geen neurologische diagnose, maar een klinische motorische functionele diagnose, d.w.z. een
klinische beschrijving van de motoriek. De diagnose komt meestal tot stand na multidisciplinair
onderzoek door een kinderneuroloog en een kinesitherapeut of ergotherapeut.
2.1 Diagnostische criteria
In de DSM-IV-TR wordt (ontwikkelings)dyspraxie aangeduid als “Coördinatieontwikkelingsstoornis”.
Volgende criteria leiden tot de diagnose DCD:
A. De uitvoering van dagelijkse bezigheden, waarvoor coördinatie van de motoriek vereist is, ligt
aanzienlijk onder het te verwachten niveau dat hoort bij de leeftijd en de gemeten
intelligentie van betrokkene. Dit kan tot uiting komen door duidelijke vertragingen in het
bereiken van de mijlpalen van de motorische ontwikkeling (bijvoorbeeld lopen, kruipen,
zitten), dingen te laten vallen, onhandigheid, slechte sportprestaties of een slecht
handschrift.
B. De stoornis van criterium A interfereert in significante mate met de schoolresultaten of de
dagelijkse bezigheden.
C. De stoornis is niet het gevolg van een somatische aandoening (bijvoorbeeld de ziekte van
Parkinson, hemiplegie of spierdystrofie) en voldoet niet aan de criteria van een pervasieve
ontwikkelingsstoornis.
D. Indien er sprake is van zwakzinnigheid dan zijn de motorische problemen ernstiger dan die
welke hierbij gewoonlijk horen.
3 Aanvragen voor ondersteuning
3.1 Toetsing aan de definitie van handicap
Geen enkele aandoening of stoornis is uitgesloten als oorzaak van een handicap. Wanneer een
ernstige vorm van dyspraxie leidt tot ernstige beperkingen op verschillende levensdomeinen, die
leiden tot een langdurige en belangrijke vermindering van de kansen tot sociale integratie, gaat het
om een handicap in de zin van het decreet. Accurate diagnosestelling is onontbeerlijk om dit na te
gaan.
3.2 Toekennen van VAPH-ondersteuning
Gelet op de vaak atypische kenmerken en de onduidelijke afgrenzing t.o.v. “normale” ontwikkeling,
bevindt deze groep zich aan de rand van de doelgroep van het VAPH. De ondersteuning behoort
Dyspraxie
• 63
eerder tot het domein van de ‘ontwikkelingsrevalidatie’, en voor ernstiger gevallen buitengewoon
onderwijs. Bij zeer uitgesproken beperkingen met duidelijke impact op de maatschappelijke
participatie kan eventueel beroep gedaan worden op VAPH-ondersteuning.
Wanneer op basis van de beperkingen besloten wordt om een erkenning van handicap toe te wijzen,
zal men veelal de doelgroep ‘Motorische A’ toekennen. Indien er sprake is van een (licht)
verstandelijke handicap, waaruit de problematiek dyspraxie voortvloeit, wordt uiteraard enkel de
doelgroep Licht Verstandelijke Handicap toegekend.
Vervolgens kan een ambulante begeleiding aangewezen zijn om de betrokkene compenserende
vaardigheden aan te leren.
Dyspraxie
• 64
GEDRAGS- EN EMOTIONELE STOORNIS
1 Wat zijn gedrags- en emotionele stoornissen
1.1 Definitie
Het gaat om een psychopathologie bij kinderen en adolescenten 13 en verwijst naar alle stoornissen,
zoals gedefinieerd in internationale classificatiesystemen (ICD10, DSM-IV-TR, DC:0–314). De groep
“gedragsstoornissen en emotionele stoornissen” is hiervan een onderdeel en verwijst naar het
externaliserende of internaliserende karakter van de emotionele of gedragsproblematiek.
De autismespectrumstoornissen (pervasieve ontwikkelingsstoornissen) worden hier buiten
beschouwing gelaten; ze komen in een apart onderdeel aan bod.
1.2 Subcategorieën
Aanvragen GES kunnen onderstaande stoornissen betreffen. Om de diagnose van deze stoornissen te
kunnen stellen, moet voldaan zijn aan de desbetreffende diagnostische criteria. Voor sommige van
deze stoornissen bestaan of worden specifieke diagnostische protocollen ontwikkeld.
1) aandachtstekortstoornissen en gedragsstoornissen
- ADHD
- oppositioneel-opstandige gedragsstoornis
- anti-sociale gedragsstoornis
2) ticstoornissen
- Gilles de la Tourette
- chronische motorische of vocale ticstoornis
3) stoornissen met de ontlasting
- encopresis
- enuresis
4) andere
-
stoornissen in de kinderleeftijd of adolescentie
separatieangststoornis
selectief mutisme
reactieve hechtingsstoornis
5) stemmingsstoornissen
- depressieve stoornis
- bipolaire stoornis
6) psychotische stoornissen
13
14
Voor volwassenen met psychopathologie heeft het VAPH geen zorgaanbod.
DC -3: Diagnostische classificatie van psychische en ontwikkelingsstoornissen op zuigelingen- en kinderleeftijd
GES
• 65
2 Wijze van diagnosestelling
2.1 Kwaliteitseisen diagnostiek
Bij het stellen van een gedragsdiagnose dient het diagnostisch team zich te baseren op
waarneembare kenmerken van het gedrag.
De wijze waarop de diagnose is gesteld dient kritisch bekeken te worden. De diagnose van
psychopathologie vergt een gespecialiseerd onderzoek d.w.z. een multimodaal, multidisciplinair
onderzoek op verschillende momenten in de tijd, alsook uitgebreide bevragingen van personen uit
zijn omgeving. Het onderzoek en de bevragingen zijn ten zeerste aangewezen om een duidelijk zicht
te krijgen op de persoonlijke en familiale anamnese, op het gedragsmatig en cognitief functioneren
van een betrokkene en op de beperkingen die hij/zij in het dagelijks leven ondervindt.
Het VAPH eist een gefundeerde diagnosestelling om te kunnen oordelen of een bepaalde persoon tot
een bepaalde doelgroep behoort i.f.v. de indicatiestelling voor ondersteuning die specifiek voor die
doelgroep is erkend.
2.1.1
Toetsing aan diagnostische criteria
Het diagnostisch onderzoek moet leiden tot een onderbouwd en toetsbaar rapport, waarin de
gedrags- en/of emotionele stoornissen geobjectiveerd worden met:



2.1.2
een beschrijvende diagnose waarin een motivatie terug te vinden is waarom voor deze
diagnose(s) wordt gekozen en waarom andere diagnoses voorlopig niet worden weerhouden,
en met samenvatting en samenhang van de relevante diagnostische gegevens
een classificerende diagnose:
o ICD-10 of DSM-IV-TR of DC: 0–315
o CGAS-score
een advies inzake behandeling en ondersteuning
o kind/jongere
o context (gezin, school)
o noodzakelijke aanpassingen, begeleidingen, ...
Multidisciplinariteit
Het onderzoek naar de aanwezigheid van GES dient steeds multidisciplinair te gebeuren, d.w.z. dat
meerdere disciplines daadwerkelijk contact hebben met de cliënt en onderzoek uitvoeren. Het
15
Diagnostische Classificatie van Psychische en Ontwikkelingsstoornissen op Zuigelingenleeftijd en Vroege Kinderleeftijd (DC:
0-3) van ZERO TO THREE.
GES
• 66
volstaat dus niet dat het eigenlijke onderzoek monodisciplinair plaatsvindt en de casus daarna ook
door andere disciplines beoordeeld wordt, bijvoorbeeld in een teambespreking.
Bij een kwaliteitsvolle diagnosestelling dienen minstens een kinder- en jeugdpsychiater,
kinderneuroloog of neuropediater én een master in de psychologie of master in de orthopedagogie(k)
betrokken te zijn.
Ook MDT’s en onderzoekscentra die zich opstellen als expert in deze problematiek, dienen zich voor
de diagnosestelling van GES van de medewerking van de psychiatrische discipline te voorzien. Deze
gespecialiseerde teams worden evenmin vrijgesteld van de vereiste van de (minimaal vooropgestelde)
meerdere disciplines die bij de diagnosestelling betrokken moeten zijn. Ook zij moeten
beantwoorden aan de criteria voor kwaliteitsvolle diagnostische verslaggeving.
De datum, naam en discipline van de personen die de diagnose stelden, moeten in het MDV
opgenomen worden, alsook de onderzoeksmiddelen.
2.1.3
Multimodaal onderzoek
De diagnosestelling van een gedrags- en emotionele stoornis vereist een multimodaal onderzoek,
waardoor de verschillende levensdomeinen of contexten (bv. gezin, school, …) aan bod komen, aan
de hand van verschillende onderzoeksmiddelen (bv. observatie, interview, vragenlijst, …).
Het afnemen van een screeningslijst of vragenlijst onvoldoende is om de diagnose te kunnen stellen;
het is slechts een indicatie voor verder gespecialiseerd onderzoek. Ook een half A4-blad met alleen
de notities op de DSM-assen is onvoldoende.
2.1.4
Samenwerkingsverbanden met andere teams
Het kan zijn dat bepaalde (deel)onderzoeken reeds recentelijk in een andere setting plaatsvonden.
Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn voor communicatie- en taalonderzoek dat reeds vóór de
doorverwijzing gebeurde. In dat geval kan eventueel voortgegaan worden op het verslag van dit
onderzoek (mits goede bronvermelding) en hoeft het onderzoek in kwestie niet opnieuw uitgevoerd te
worden.
Het staat een diagnostisch team steeds vrij ad hoc samenwerkingsverbanden te sluiten met andere
niet-erkende, gespecialiseerde teams teneinde het onderzoek met alle vereiste disciplines uit te
voeren16.
Er dient wel altijd blijvend voldaan te worden aan de criteria die het VAPH stelt inzake motivering
van de handicap (met inbegrip van de diagnose van de stoornis, cfr. CDP’s) en de zorgvraag. Een
duidelijke voorwaarde is dat er een multidisciplinair overleg plaatsvindt, waarop de vertegenwoordigers van de verschillende disciplines daadwerkelijk overlegd hebben. Ook de MKE’s inzake de
(o.a. inhoudelijke) verslaggeving dienen opgevolgd te worden.
16
In het inschrijvingsbesluit (art. 23) zijn diensten opgenomen die kunnen erkend worden als MDT. Erkende MDT’s kunnen
diagnostische verslagen die door niet-erkende teams zijn gemaakt wel gebruiken. Volgens art. 25 kan het MDT verslagen bij het
MDV voegen tot staving van het verslag maar het MDT is de eindverantwoordelijke voor de inhoud en kwaliteit van het MDV.
GES
• 67
2.1.5
Eerste versus volgende aanvragen
Nieuwe diagnosestellingen GES
Dit betreft aanvragen waarbij de doelgroep GES voor het eerst moet worden toegekend, m.a.w.:
 eerste aanvragen met vraag naar zorgvormen voor de doelgroep GES;
 tweede aanvragen met vraag naar uitbreiding van reeds vroegere toegekende doelgroepen
met doelgroep GES.
Deze aanvragen dienen de vooropgestelde kwaliteitseisen voor diagnostiek te volgen. Dit betekent
dat een multidisciplinaire diagnose met medewerking van de vereiste disciplines noodzakelijk is. De
multidisciplinariteit moet blijken uit de bronvermelding.
Vroeger toegekende GES-doelgroep, waarvan de diagnosestelling niet beantwoordt aan de
kwaliteitseisen diagnostiek
Voor personen waarvoor een herindicatiestelling wordt gevraagd, maar waar in het verleden reeds de
doelgroep GES werd toegekend en waarbij de diagnosestelling niet verlopen is volgens de momenteel
geldende criteria inzake diagnosestelling, moet beoordeeld worden of de diagnose GES nog steeds als
actueel kan beschouwd worden.
‘Actueel’ betekent niet noodzakelijk een recente diagnose. Indien men op basis van de aard en ernst
van de beperkingen, en functioneringsproblemen, kan oordelen dat de persoon beantwoordt aan de
diagnostische criteria van GES, dan is een diagnose ‘actueel’.
Dit betekent dat de beperkingen, zoals zij tot uiting komen gedurende de levensloop van de persoon,
reeds lang aanwezig waren en dat op het moment van de heraanvraag nog steeds zijn. De persoon
dienst eveneens, overeenkomstig met het decreet, nog steeds ernstige beperkingen te ondervinden in
het dagdagelijks functioneren, ten gevolge van de GES. Deze procedure is echter een uitzondering,
en kan alleen gelden bij heraanvragen waarbij vroeger reeds de doelgroep GES werd toegekend.
Indien de vroegere diagnosestelling niet multidisciplinair gebeurd is en/of niet met de medewerking
van de vereiste disciplines én men bovendien oordeelt dat de gegevens in het MDV niet meer actueel
zijn, doordat het patroon van kwalitatief afwijkend gedrag niet (meer) duidelijk is of de handicap
niet ernstig is, dient men een nieuwe diagnosestelling op te vragen die voldoet aan de diagnostische
kwaliteitscriteria.
3 Aanvragen voor ondersteuning
3.1 Toetsing aan definitie van handicap
Bij het beoordelen van de aanwezigheid van een handicap in de zin van het decreet is het belangrijk
om niet alleen te kijken naar de aanwezigheid van de stoornis, maar vooral ook naar de (ernstige)
beperkingen in het functioneren (op de verschillende levensdomeinen) die deze met zich meebrengt
en waardoor de participatie ernstig belemmerd wordt.
GES
• 68
De stoornis op zich en de onderverdeling in subtypes is onvoldoende om een correct beeld te hebben
over de ernstgradatie van de stoornis noch over de nood aan ondersteuning. De stoornis op zich is
m.a.w. onvoldoende om over een handicap te kunnen spreken. Het hebben van een stoornis is immers
een noodzakelijke maar onvoldoende voorwaarde. Er moet ook naar de ernst van de beperkingen in
het functioneren gekeken worden en naar de ernst en langdurigheid van de beperkingen in sociale
integratie.
Op kinderleeftijd stelt men zich de vraag: "In hoeverre stoort het de ontwikkeling van het kind?" Er
moet ook gekeken worden naar de behandelingsmogelijkheden buiten de VAPH-sector, zeker als het
om een acute of ambulant behandelbare psychische stoornis gaat. Er bestaat immers een
behandelingsaanbod in de kinderpsychiatrie, de CGGZ en de eerste lijn.
3.2 Meerderjarigen met GES
De zorgvoorzieningen van het VAPH richten zich niet tot volwassenen met (enkelvoudige) gedrags- en
emotionele stoornissen, omdat er binnen de volwassenenvoorzieningen van het VAPH geen aanbod is
voor personen met een primaire en/of enkelvoudige psychiatrische stoornis.
Daardoor kunnen voorzieningen van het VAPH bijvoorbeeld ook niet openstaan voor mensen met een
niet-aangeboren hersenletsel (NAH) indien deze hersenletsels enkel leiden tot emotionele stoornissen
en/of gedragsstoornissen.
Deze personen met een primaire of enkelvoudige psychische stoornis of gedrags- en emotionele
stoornis dienen zich te wenden tot de sector van de psychiatrie of de sector geestelijke
gezondheidszorg.
3.2.1
Toekennen van een ticket TNW nursing voor personen met een licht of matig
verstandelijke handicap met bijkomend ernstige gedragsstoornissen
In sommige gevallen wordt voor personen met licht tot matig verstandelijke handicap een ticket TNW
nursing gevraagd, terwijl deze personen uit hoofde van hun zelfredzaamheid normaalgezien geen
aanspraak zouden kunnen maken op een tehuis niet-werkenden.
In sommige gevallen kan voor een persoon met een verstandelijke handicap (licht tot matige
verstandelijke handicap) gemotiveerd worden dat zij nood hebben aan een hogere intensiteit van
zorgaanbod dan zou aangewezen zijn op basis van hun niveau van verstandelijk functioneren, en dit
ten gevolge van de combinatie verstandelijke handicap - ernstige gedragsstoornissen. Op basis
daarvan hebben zij nood aan extra begeleiding en toezicht door de grote discrepantie tussen
“kunnen” en “aankunnen”.
GES
• 69
Hieronder worden een aantal criteria17 vooropgesteld om een oordeel te vormen over de
noodzakelijkheid en de aantoonbaarheid van de nood aan een nursingticket, voor personen met een
licht tot matig verstandelijke handicap met bijkomend ernstige gedragsproblematiek.
Aard van de handicap
Het dient te gaan om personen met primair een verstandelijke handicap; personen met enkel
psychische stoornissen en/of gedrags- en emotionele stoornissen komen niet in aanmerking.
Daarnaast dienen er ernstige gedragsstoornissen te zijn.
Criteria i.v.m. de ernstige gedragsstoornissen en de daaruit volgende intensieve
ondersteuningsnood
Er moet aangetoond worden dat de persoon een hoog niveau van toezicht, begeleiding en
ondersteuning nodig heeft door een combinatie van de verstandelijke handicap en de bijkomende
ernstige beperkingen in het functioneren ten gevolge van de gedragsstoornissen.
Men moet deze stoornissen dus herkennen en diagnosticeren op basis van gedrag. Op basis van
observatie komt men tot de vaststelling van een bepaald afwijkend gedrag in de omgang met
personen, sociale context, voorwerpen en afwijkende communicatie.
Bij gedragsstoornissen bij volwassen personen met een verstandelijke handicap speelt niet zozeer de
basisdiagnose van een bijkomende psychische stoornis een rol om de zorggradatie i.v.m. de ernstige
gedragsstoornissen te bepalen, maar wel de invloed die de bijkomende ernstige gedragsstoornissen
hebben in de hanteerbaarheid van het gedrag van de persoon met een verstandelijke handicap en de
bedreiging die dit gedrag vormt voor zichzelf, voor anderen (medebewoners, personeel) en voor de
omgeving.
Een loutere diagnose van een psychische stoornis, bijkomend aan de verstandelijke handicap, zegt
niets over hoe hanteerbaar het concrete gedrag van de persoon is. Personen met voornamelijk een
internaliserende problematiek komen doorgaans niet in aanmerking, daar zij met hun gedrag geen
gevaar vormen voor zichzelf of de samenleving. Iemand met bijvoorbeeld een matig verstandelijke
handicap met bijkomend een depressie en teruggetrokken gedrag kan goed hanteerbaar zijn.
Aantoonbaarheid
In het MDV dient duidelijk gemotiveerd te worden dat de ernst van gedragsstoornis(sen) de opvang in
een tehuis niet-werkenden noodzakelijk maakt.
Bij de beoordeling van de ernst van de gedragsstoornissen dient het dus te gaan om het feitelijk
voorkomend gedrag en de mate waarin dit gedrag als storend wordt ervaren vanwege de problemen
voor de persoon zelf en/of vanwege de storende gevolgen voor de omgeving.
De vaststelling daarvan dient te gebeuren op basis van een gedragsdiagnose die de aard van de
gedragingen omschrijft over een periode van 3 maanden in de sociale context waarin de persoon zich
bevindt bij aanvraag voor het hogere zorgticket. Daarnaast dient ook de frequentie van de
gedragsstoornissen aangegeven te worden, evenals de gevolgen voor de persoon en zijn omgeving en
17
Gebaseerd op het Consensusprotocol Ernstig Probleemgedrag van Kramer (cfr. bijlage 2)
GES
• 70
welke specifieke maatregelen dienen getroffen te worden om het gedrag hanteerbaar te
maken/houden.
De ernstige gedragsstoornissen dienen geobjectiveerd te worden. Naast een accurate beschrijving van
de geobserveerde gedragingen en de registraties daarvan (i.v.m. frequentie en ernst), kan men
eventueel ook bijkomend gebruik maken van diagnostische instrumenten zoals De Storende
Gedragsschaal voor Zwakzinningen (SGZ) en andere (bv. Consensusprotocol Ernstig Probleemgedrag
van Kramer18).
Behandelbaarheid
Ook het oordeel van de psychiater en master in de psychologie/(ortho-)pedagogie over de
behandelbaarheid van de gedragsstoornissen van de betrokkene is van belang. Uit de anamnese kan
worden afgeleid of behandelingen hun effect hebben gehad en in welke setting de betrokkene het
best functioneren kon.
Bijkomend argument
Indien wordt aangegeven dat er reeds een bemiddelingstraject is gebeurd dat niet tot resultaten
leidde (ten gevolge van de problematiek van de betrokkene) kan dit een bijkomende argument zijn
voor toekenning van het ticket TNW nursing (m.a.w. bemiddelingspogingen die mislukt zijn om
betrokkene in een voorziening te plaatsen).
Samenvattend
(1) Aan volgende criteria dient voldaan te worden:
-
licht of matig verstandelijke handicap met bijkomend ernstig probleemgedrag
cumulatieve criteria die aantonen dat het om ernstig probleemgedrag gaat en het hanteren
daarvan:
 ongecontroleerd en onvoorspelbaar gedrag
 regelmatig ernstige agressiviteit t.a.v. derden, zichzelf of materiaal (infrastructuur)
 de gedragsproblemen doen zich voor in meerdere contexten, ook in een aangepaste,
voorspelbare omgeving
 regelmatig nood aan veiligheidstechnieken en vrijheidsbeperkende maatregelen
(afzonderingsruimte, time-out, interventiesysteem, ... )
 nood aan permanent toezicht
 nood aan gespecialiseerde omkadering (psycholoog/(ortho-)pedagoog/psychiater)
(2) Aan te tonen op basis van volgende elementen:
Een verslag ondertekend door psychiater en master in de psychologie of (ortho-)pedagogiek met
daarin:
18
beschrijving van de gedragsproblemen, de frequentie en de ernst daarvan
beschrijving van de verschillende contexten waarin de gedragsproblemen zich voordoen
Cfr. bijlage 2 voor bijkomende duiding.
GES
• 71
-
beschrijving van het hulpverleningstraject met de resultaten daarvan
In de praktijk
Bij de beslissing kan enkel de doelgroep licht of matig verstandelijke handicap worden toegekend. De
doelgroep GES kan immers niet toegekend worden bij volwassenen.
In de PEC-notulen en de beslissing moet wel duidelijk gemotiveerd worden dat een ticket nursing
wordt toegekend omwille van de combinatie van de licht of matig verstandelijke handicap en
bijkomende ernstige gedragsstoornissen.
3.3 Minderjarigen met GES
Enkel minderjarigen met gedrags- en emotionele stoornissen kunnen gebruik maken van
minderjarigenzorgvoorzieningen van het VAPH. Voor minderjarigen zijn er de OBC’s of voorzieningen
met een erkenning voor GES die kinderen kunnen opnemen met primaire of enkelvoudige gedragsen/of emotionele stoornissen.
Deze kinderen kunnen gebruik maken van semi-residentiële of residentiële opvang of ambulante
ondersteuning, dit in verhouding tot de ernst van de beperkingen.
3.3.1
Thuisbegeleiding voor minderjarigen met GES
Met ingang van 1 maart 2011 werden een aantal thuisbegeleidingsdiensten erkend als dienst voor
thuisbegeleiding aan gezinnen met kinderen en jongeren met ernstige gedrags- en emotionele
stoornissen. In de loop van het jaar zal de erkenning van nog andere thuisbegeleidingsdiensten voor de
doelgroep GES volgen.
Voor wie kan thuisbegeleiding GES aangevraagd worden
Thuisbegeleiding GES biedt thuisbegeleiding aan gezinnen met kinderen en jongeren met gedrags-en
emotionele stoornissen (met uitzondering van de stoornissen met de ontlasting) tot de leeftijd van 18
jaar. Met het oog op een verplichte herindicering op de leeftijd van 18 jaar wordt de toewijzing en
toegang tot thuisbegeleiding GES beperkt tot de leeftijd van 18 jaar. De thuisbegeleiding wordt
bovendien steeds beperkt tot een periode van 2 jaar.
Uitzondering op de leeftijdsgrens van 18 jaar
Niet elk ondersteuningsveld voor minderjarigen wordt beperkt tot de leeftijd van 18 jaar.
Internaat en semi-internaat blijven in principe toegankelijk tot het einde van het schooljaar waarin
betrokkene 21 jaar wordt. Kortverblijf en pleeggezin worden beperkt tot de 21e verjaardag.
Indien voor de leeftijd van 18 jaar één van deze hogere ondersteuningsvelden werd toegekend, kan men
gebruik maken van thuisbegeleiding zolang de jongere toegang heeft tot de voorziening voor
minderjarigen.
GES
• 72
Opmerking:
Internaat en pleeggezin kunnen in de praktijk niet gecombineerd worden met thuisbegeleiding.
Hoe kan thuisbegeleiding GES aangevraagd worden
Voor kinderen tot de leeftijd van 6 jaar kan deze thuisbegeleiding aangevraagd worden via de procedure
tot “voorlopige erkenning als persoon met een handicap” (Art. 7).
Deze procedure maakt het mogelijk om voor jonge kinderen waarvoor nog geen diagnose is gesteld, maar
waarbij er sterke aanwijzingen zijn voor de ontwikkeling van gedrags- en emotionele stoornissen,
thuisbegeleiding kan aangevraagd worden. Volgens de geldende reglementering kan thuisbegeleiding via
Art. 7 toegekend worden voor een periode van ten hoogste 12 maand. Een voorlopige erkenning als
persoon met een handicap wordt aangevraagd op basis van een medisch attest of een attest van een
MDT. Er moet nog geen MDV opgemaakt worden.
Verlenging is enkel mogelijk via een aanvraag volgens de gewone procedure (Art.2) of de versnelde
procedure (Art. 6bis).
Daarnaast kan thuisbegeleiding GES tot de leeftijd van 18 jaar aangevraagd worden volgens de gewone
procedure tot erkenning als persoon met een handicap (Art.2) of de versnelde procedure tot erkennings
als persoon met een handicap(Art. 6bis).
3.4 Tijdelijke beslissingen
Bij GES gaat men uit van de behandelbaarheid van de stoornis: de doelstelling van het zorgaanbod is
het onder controle krijgen of het wegwerken van stoornissen en beperkingen.
Daarom worden tijdelijke beslissingen genomen: eerste beslissing geldend voor 2 jaar, eventueel
verlengbaar mits gemotiveerde aanvraag. Voor de verlengingen kan dan met leeftijdsblokken gewerkt
worden, die gelijklopen met die van de schoolloopbaan.
De tijdelijke beslissing kan als volgt gemotiveerd worden:
“Akkoord voor een periode van …… . Het gaat om een geobjectiveerde maar behandelbare
gedragsproblematiek (eventueel toevoegen: gelinkt aan problemen in de primaire steunsituatie)
waarvan de evolutie moeten worden afgewacht. Een verlenging kan aangevraagd worden indien deze
gemotiveerd wordt met de behandelingsresultaten, geplaatst tegenover de doelstellingen in het
behandelingsplan.”
GES
• 73
GEÏNTERNEERDEN
1 Wat is internering
De internering19 is een juridische veiligheidsmaatregel (geen straf) die bedoeld is om de samenleving
te beschermen en de betrokken persoon de nodige zorgen te verstrekken met het oog op re-integratie
in de maatschappij. Deze maatregel kan worden uitgesproken tegen delinquenten die
ontoerekeningsvatbaar zijn (d.w.z. over onvoldoende geestelijke vermogens beschikken) bij het
plegen van een delict. Zij kunnen niet verantwoordelijk gesteld worden voor hun daden en dus niet
schuldig bevonden worden hiervoor, dit in tegenstelling tot gedetineerden, die als
toerekeningsvatbaar worden beschouwd.
Het opleggen van de maatregel gebeurt door de rechter, na voorafgaand psychiatrisch onderzoek op
basis van een vermoeden van een geestesstoornis. Vervolgens komt de geïnterneerde onder
bevoegdheid van de Commissie ter Bescherming van de Maatschappij (CBM) te staan, die onder meer
beslist over de aard en plaats van de behandeling en het statuut van de geïnterneerde.
2 Projecten voor geïnterneerden
Het VAPH subsidieert projecten voor geïnterneerden met een verstandelijke handicap. Zo zijn er drie
gevangenissen die onder het stelsel van ambulante begeleiding dagbezigheid hebben uitgebouwd,
niet alleen om betrokkenen binnen de gevangenis beter te begeleiden, maar ook om doorstroming
naar settings buiten de gevangenis te faciliteren.
Daarnaast hebben drie voorzieningen, binnen de erkende capaciteit van het tehuis niet-werkenden
bezigheid en nursing (Itinera in Beernem, Zwart Goor in Merksplas en Sint-Ferdinand in Lummen) elk
10 plaatsen voor mensen die geïnterneerd zijn, met voor 6 van de 10 plaatsen een omkadering
nursing. Voor het project werd een convenant afgesloten met o.a. de doelstelling tot duurzame reintegratie in de maatschappij, de doorverwijzing naar en voorbereiding op aangepaste voorzieningen
binnen de gehandicaptenzorg of andere voorzieningen, of naar het thuismilieu. Het verblijf in een
dergelijke setting kan dan voor de CBM een argument zijn om de internering op te heffen, waardoor
betrokkene kan doorschuiven naar de overige plaatsen van de erkende capaciteit.
19
Bronnen:
-Personen met een verstandelijke handicap onderhevig aan een interneringsmaatregel (Prof. Dr. Bea Maes, Prof. Dr. Johan
Goethals en Sarah Verlinden, februari 2009)
-Manifest Internering (Liga voor Mensenrechten, 28.07.2011)
Geïnterneerden
• 74
3 Aanvragen voor ondersteuning
3.1 Doelgroep VAPH?
Enkel indien de aanwezigheid van een primaire verstandelijke handicap kan aangetoond worden, kan
een geïnterneerde tot de doelgroep van de VAPH-voorzieningen behoren.
Zij kunnen bijvoorbeeld met andere personen met een verstandelijke handicap tijdelijk opgevangen
worden, weliswaar in aparte units waar men beschermende maatregelen kan nemen.
Bij de indicering van de meest aangewezen setting (de gevangenis, de psychiatrie of een VAPHsetting) dienen een aantal criteria in beschouwing genomen te worden:
Primair verstandelijke handicap of primair psychiatrische problematiek
Voor opname in de projecten voor geïnterneerden dient het te gaan om personen met een primair
verstandelijke handicap die door overbevraging, gebrek aan toezicht, gebrek aan structuur, etc. …
betrokken zijn geweest bij een misdrijf, waarna ze op basis van hun verstandelijke handicap
geïnterneerd werden. Het betreft meestal mensen die door omgevingsfactoren worden uitgedaagd om
strafbare feiten te plegen, maar die in een beveiligde setting hiertoe minder worden aangezet.
Personen met enkel psychische stoornissen en/of gedrags- en emotionele stoornissen of bij wie de
psychiatrische problematiek op de voorgrond staat, kunnen niet terecht in deze projecten voor
geïnterneerden.
Risico-taxatie en recidive
Gegevens over diagnosestelling met betrekking tot risico-taxatie en recidive zijn onontbeerlijk voor
de beoordeling over het al dan niet in aanmerking komen voor het (project-)aanbod binnen de sector
gehandicaptenzorg. Indien een aantal van onderstaande gedragingen terug te vinden zijn in de
persoonsbeschrijving voor wat betreft risico-inschatting of kans op recidive, is een gesloten,
beveiligde setting meer aangewezen dan een VAPH-setting:
- moeite met reflectie over eigen gedrag
- beperkte gewetensvorming
- gedrag gestuurd vanuit driften en verlangens
- sterk gericht op onmiddellijke behoeftebevrediging
- sterk gericht op seksuele behoeftebevrediging
- ontbreken van lijdensdruk
- reageert met woede als zaken niet lopen zoals gewenst
- nood aan externe controle om gedrag te sturen
Psychopathie
Het actief screenen op psychopathie bij de betrokkene is van groot belang om te bepalen welke
setting het meest aangewezen is.
Geïnterneerden
• 75
Behandelbaarheid
Ook het oordeel van de psychiater over de behandelbaarheid van de psychiatrische problematiek van
de betrokkene is van belang. Uit de anamnese kan worden afgeleid of psychiatrische behandelingen
hun effect hebben gehad en in welke setting de betrokkene het best functioneren kon.
3.2 Toekennen van VAPH-ondersteuning
Eén van de voorwaarden om in aanmerking te komen voor de ambulante projecten voor
geïnterneerden, is dat men erkend is door het VAPH als persoon met een handicap.
Om toegang te krijgen tot de residentiële projecten, dient men te beschikken over een VAPH-ticket
‘tehuis niet-werkenden’.
Om een beslissing TNW nursing te krijgen, moet aangetoond worden dat de persoon een hoog niveau
van toezicht, begeleiding en ondersteuning nodig heeft door de combinatie van een verstandelijke
handicap en bijkomende beperkingen in het functioneren. Geïnterneerden met een licht tot matig
verstandelijke handicap en een ernstige gedragsproblematiek hebben extra begeleiding nodig (ook
toezicht). Zeker indien zij reeds geruime tijd in een gevangenissituatie verbleven hebben, is de
aanpassing aan een tehuiswerking (zij het een tehuis waar men beschermende maatregelen kan
nemen, indien nodig) niet vanzelfsprekend.
Bij de projecten voor geïnterneerden kan dan ook tijdelijk (maximum 3 jaar na verlaten van de
gevangenis) een ticket nursing worden toegekend om de nodige begeleiding bij de overstap te kunnen
realiseren.
In dit geval wordt een tijdelijke toewijzing toegekend van twee jaar. Gedurende deze periode kan de
voorziening intensief aan de slag gaan om de overstap te maken van de gevangenis naar een
voorziening, en eventueel oriëntering naar minder intensieve zorgvormen. Na twee jaar dient het
dossier te worden geherevalueerd.
Gegevens met betrekking tot risico-taxatie en recidive zijn onontbeerlijk. Ook een oordeel over de
behandelbaarheid mag niet ontbreken in het MDV.
De projecten zijn enkel toegankelijk voor delinquenten met het interneringsstatuut die in de
gevangenis verblijven. Dit moet duidelijk aangegeven zijn in het dossier.
Gedetineerde (= toerekeningsvatbare) personen met een handicap kunnen dus niet in dergelijke
projecten voor geïnterneerden instappen. Eventueel kunnen zij wel in aanmerking komen voor een
opname in TNW nursing, mits er sprake is van een licht tot matige verstandelijke handicap en
bijkomend een ernstige gedragsproblematiek (niet te hanteren gedrag) waardoor de persoon continu
onder toezicht moet staan en continu nood heeft aan begeleiding en ondersteuning.
Geïnterneerden
• 76
HANDICAP
1 Definitie Handicap
De definitie van een handicap vinden we in artikel 2, 2° van het basisdecreet van het VAPH
(07.05.2004):
“Elk langdurig en belangrijk participatieprobleem van een persoon dat te wijten is aan de
combinatie tussen functiestoornissen van mentale, psychische, lichamelijke of zintuiglijke aard,
beperkingen bij het uitvoeren van activiteiten en persoonlijke en externe factoren.”
De VAPH-definitie vertoont een duidelijke relatie met internationale definities, ook met deze in de
nieuwe Internationale Classificatie van het Menselijk Functioneren, afgekort ICF (International
Classification
of
Functioning,
Disability
and
Health),
gepubliceerd
door
de
Wereldgezondheidsorganisatie (WGO). Deze ICF is de revisie van de ICIDH (International Classification
of Impairments, Disabilities and Handicaps) en de volwaardige en compatibele aanvulling op de ICD
(International Classification of Diseases and Related Health Problems).
Voor de definitie (ernst en langdurigheid) en voor de classificatie van psychische stoornissen (o.m.
gedrags- en emotionele stoornissen) baseert het VAPH zich ook op de DSM-IV-TR. Voor de bepaling
van een verstandelijke handicap oriënteert het VAPH zich op de definitie van de American
Association on Intellectual and Developmental Disabilities (AAIDD).
De Provinciale Evaluatiecommissie en, bij vraag tot heroverweging, de Heroverwegingscommissie
beslist of de betrokkene aan deze voorwaarden voldoet. Het is niet zo dat iedereen die bepaalde
ongemakken ondervindt, in aanmerking komt voor hulp van het VAPH. Om de mogelijkheid tot
erkenning als PmH van iemand na te gaan, dient men dus af te toetsen of voldaan is aan de criteria
die de definitie vooropstelt20.
1.1 Stoornis / beperkingen / maatschappelijke participatieproblemen
De definitie stoelt op de Internationale Classificatie van het Menselijk Functioneren (ICF), waarin drie
begrippen worden gehanteerd : ‘stoornis’, ‘beperkingen’ en ‘maatschappelijk participatieprobleem’.
Het VAPH hanteert de definitie ‘handicap’, waarin deze drie begrippen vervat zitten.
1.1.1
Stoornis
= afwijkingen in of verlies van functies of anatomische eigenschappen (ten gevolge van een ziekte,
ongeval,…).
Dit is niet hetzelfde als ziekte of aandoening. Een ziekte of aandoening kan wel stoornissen van
functies of organen tot gevolg hebben. Bijvoorbeeld: diabetes mellitus, een ziekte, kan stoornissen
20
Het hebben van een handicap is één voorwaarde om erkend te worden als PmH. Een ander criterium is bijvoorbeeld de
leeftijdsgrens.
Handicap
• 77
als gevolg hebben t.h.v. de bloedvaten (macro- en micro-angiopathie), de nieren (nefropathie), de
zenuwen (neuropathie), de ogen (retinopathie), …
Op dit vlak is medische evaluatie belangrijk, in de vorm van een diagnose, uitvoeren van functionele
tests, etc. …
Het kan om elke soort stoornis gaan: geen enkele ziekte of aandoening wordt als oorzaak uitgesloten.
Het VAPH werkt niet met een lijst van “erkende” aandoeningen; een welbepaalde diagnose is een
noodzakelijke, maar onvoldoende voorwaarde om te kunnen spreken van een ‘persoon met een
handicap’. Alles hangt af van de impact van de stoornis op de maatschappelijke participatie.
1.1.2
Beperkingen
= moeilijkheden die iemand heeft met het uitvoeren van activiteiten als gevolg van een stoornis
De stoornis leidt dus (in principe) tot beperkingen.
Eén van de vuistregels om de "ernst" hiervan in te schatten, is het beoordelen van de nood aan
specifieke, bijzondere hulpmiddelen of hulp door personen.
1.1.3
Maatschappelijk participatieprobleem
= dit is in feite de sociale dimensie van de begrippen stoornissen en beperkingen (handicap wordt in
de ICF omschreven als “participatieproblemen”: problemen die iemand heeft met het deelnemen aan
het maatschappelijk leven)
Een "participatieprobleem" kan ook afhangen van leeftijd, omgevingsfactoren, … Indien de
omgevingsfactoren als oorzaak dominant zijn, hoort de persoon niet tot de doelgroep van het VAPH.
1.1.4
Handicap
= combinatie van deze drie begrippen
Om te voldoen aan de definitie van handicap, is het hebben van een stoornis een noodzakelijke, maar
onvoldoende voorwaarde; hetzelfde geldt voor de twee andere begrippen.
Omdat het begrip "Handicap" heel wat verschillende aspecten inhoudt, is voor evaluatie ervan een
multidisciplinaire benadering nodig.
1.2 Langdurigheid en belangrijkheid
Het hebben van een stoornis is een noodzakelijke, maar onvoldoende voorwaarde. Volgens de
definitie moeten de participatieproblemen, alsook de beperkingen belangrijk en langdurig zijn.
Handicap
• 78
1.2.1
Belangrijk
= nood aan bijzondere ondersteuning, bijzondere omkadering en dergelijke
1.2.2
Langdurig
= chronisch of definitief
De symptomen kunnen dus met therapie niet zodanig beïnvloed worden, dat de aandoening weinig of
niet storend wordt en geen handicap meer tot gevolg heeft. Dit betekent daarom nog niet genezen,
wat het verdwijnen van de ziekte betekent.
Er mag niet te snel gezegd worden dat de stoornis behandelbaar is, als argument tot het niet-bestaan
van een handicap. Er dient de nodige subtiliteit aan de dag gelegd te worden bij het opstellen van
een motivering.
In theorie kan een handicap tijdelijk zijn, in tegenstelling tot ‘invaliditeit’. Het komt (weliswaar
zelden) voor dat een Evaluatiecommissie van mening is dat een persoon bij een nieuwe aanvraag geen
handicap meer heeft. De situatie is dan, tegen alle verwachtingen in, zodanig (gunstig) geëvolueerd
dat men niet meer van een handicap mag spreken.
2 Evolutieve aandoeningen
2.1 Algemeen
Soms zijn beperkingen het gevolg van evolutieve aandoeningen. Om te voorkomen dat een persoon
steeds opnieuw bij een nieuwe opstoot nieuwe aanvragen zou moeten formuleren, kan het beste een
inschatting gemaakt worden van wat naar alle waarschijnlijkheid noodzakelijk zal zijn op termijn.
Voor progressieve aandoeningen kan een evolutieverslag uitkomst bieden en een indicatie geven in
hoeverre men dient rekening te houden met het evolutieve karakter van de aandoening bij de
toekenning van het interventieniveau. Zeker voor mensen met een snel degeneratieve aandoening21 is
het aangewezen om de functiebeperking en het interventieniveau al proactief toe te kennen. Zo
wordt het administratieve traject bij een volgende IMB-vraag zo kort mogelijk. Dit is noodzakelijk om
tegemoet te komen aan de nood van deze mensen om snel over de nodige hulpmiddelen,
aanpassingen en ondersteuning te beschikken.
Mogelijks zijn aandoeningen of functionele toestanden op het ogenblik van de aanvraag nog niet
gestabiliseerd, bijvoorbeeld tijdens een intensieve revalidatieperiode. De vragen zijn dan vaak
voorbarig, maar een algemene regel naar voren schuiven om het uiteindelijke functionele niveau in te
schatten is moeilijk. In dergelijke gevallen mag men geen functiebeperking of interventieniveau
proactief toekennen. Er bestaat wel een vuistregel, dat na zes maanden behandeling en revalidatie
vaak geen uitgesproken functionele wijzigingen meer te verwachten zijn.
21
Meer info: cfr. artikel7bis-procedure.
Handicap
• 79
2.2 Toekennen van VAPH-ondersteuning
Soms treedt bij personen met een evolutieve aandoening na een zware opstoot terug een vrij goede
recuperatie op, maar wil men uit voorzorg toch reeds zijn woning aanpassen.
Het menselijk aspect is sowieso erg belangrijk in deze dossiers. Elke situatie moet apart bekeken
worden. De maatschappelijk assistent van het VAPH kan dikwijls duidelijk schetsen wat de noden
zijn. De zorgvragen die het MDT stelt zijn niet altijd nodig. De toestand op het moment van de
behandeling van het dossier is de basis, maar elk dossier wordt sowieso individueel bekeken door de
geneesheren in overleg.
De meest fundamentele woningaanpassingen vallen onder het interventieniveau en de
functiebeperking “Vervanging Onderste Ledematen” (VOL). De betrokkene dient in principe dus
rolstoelgebruiker te zijn vooraleer VOL kan toegekend worden. Indien aan de betrokkene in eerste
instantie “Aanvulling Onderste Ledematen” (AOL) is toegekend, kan men reeds een aantal
aanpassingen laten doorvoeren. Indien er later nog grotere kosten volgen, kan VOL toegekend
worden.
In samenspraak tussen het team, de maatschappelijk assistent en het KOC kunnen toekenningen
gebeuren in functie van het evolutief karakter van de aandoening. In sommige gevallen is betrokkene
echter nog niet aan deze boodschap (evolutie van de aandoening) toe. Een therapeut die een goede
relatie heeft met betrokkene kan hierin een belangrijke rol spelen.
In de praktijk
Voor sommige personen met een progressieve aandoening kan het confronterend zijn om deze
proactieve toekenning van het interventieniveau te lezen in de beslissing. In deze situaties is de
afspraak om het interventieniveau wel in de notulen van de PEC of HOC te vermelden, maar niet in
de beslissing die aan de betrokkene wordt gecommuniceerd.
3 Handicap versus invaliditeit
Om van ‘handicap’ te spreken, werkt het VAPH noch met percentages van handicap, noch met
invaliditeitsschalen.
Hoewel deze informatie een belangrijke indicatie van handicap kan geven, krijgt het begrip
‘handicap’ bij het VAPH in wezen een andere invulling dan ‘arbeidsongeschiktheid’, ‘verlies van
verdienvermogen’ of ‘invaliditeit’.
Het VAPH kan bijgevolg geen "attesten" m.b.t. invaliditeit afleveren, hoogstens een attest van
“gunstige beslissing”. Hierdoor wordt de aanvrager namelijk impliciet erkend als “persoon met een
handicap”.
Handicap
• 80
INCONTINENTIE
1 Wat is incontinentie
Met incontinentie worden alle vormen van ongewild verlies van urine en/of stoelgang bedoeld. Het is
een symptoom met meerdere mogelijke oorzaken en komt bij de VAPH-doelgroep vooral voor in
combinatie met, of als onderdeel van andere handicaps.
Prevalentiecijfers lopen uiteen in België: minimaal 5% van de mensen zou last van hebben van
incontinentie. Bij vrouwen ligt de frequentie 5 maal hoger dan bij mannen.
1.1 Soorten incontinentie
Er kan sprake zijn van dagincontinentie, nachtincontinentie of een combinatie van beide vormen.
De hieronder beschreven soorten incontinentie zijn allemaal vormen van urine-incontinentie, met
uitzondering van fecale incontinentie.
1.1.1
Stress- of inspanningsincontinentie
Hierbij kan de sluitspier een plotse overdruk in de buik niet meer opvangen, o.a. bij hoesten, niezen
of tillen van een zwaar voorwerp. Dit kan in verband staan met slappe bekkenbodemspieren.
Oorzaken kunnen zijn: zwangerschap en bevalling, menopauze, baarmoederingreep, veelvuldig tillen,
zwaarlijvigheid, chronische constipatie, verkeerde plastechniek, beschadiging spieren na ingreep aan
prostaat, ...
Het gaat hier doorgaans om een kleine hoeveelheid urineverlies. Dit type van incontinentie treedt
overdag op, bij activiteit. Het is de meest voorkomende vorm van incontinentie (± 45% van gevallen
van incontinentie) en kan zowel bij mannen als bij vrouwen voorkomen.
1.1.2
Urgentie-, urge- of aandrangincontinentie
Dit verschijnsel is het gevolg van onwillekeurig samentrekken van de blaas. De plotse hevige
plasdrang kan optreden bij een bijna lege blaas, bijvoorbeeld bij koude, contact met water of geluid
van stromend water. Als de plasdrang onvoldoende onderdrukt kan worden tot men het toilet bereikt
heeft, treedt er onwillekeurig urineverlies op. Dit mechanisme treedt ook op bij bedplassen, wat nog
vaak voorkomt tot de leeftijd van 7 jaar.
Oorzaken kunnen zijn: prostaatvergroting bij de man, blaas- of prostaatinfecties, … Algemene
overprikkelbaarheid van het blaasslijmvlies is een lichtere vorm.
Deze vorm van incontinentie komt zowel bij mannen als bij vrouwen voor en kan zowel overdag als ’s
nachts optreden. Dit omvat zo’n 20 % van de gevallen van incontinentie.
Incontinentie
• 81
1.1.3
Gemengde incontinentie
Bij een combinatie van aandrang- en inspanningsincontinentie spreekt men over gemengde
incontinentie.
1.1.4
Reflex– of neurogene incontinentie / reflex- of neurogene blaas
Deze vorm van incontinentie ontstaat door een beschadiging aan het ruggenmerg, waardoor de
bewuste controle over de blaasfunctie verloren is gegaan. Er kan sprake zijn van te slappe of te hoge
spierspanning van de blaas.
Oorzaken kunnen zijn: dwarslaesie, M.S., ruggenmergtumoren, …
1.1.5
Overloopincontinentie / overloopblaas
Bij een overloopblaas is de blaas quasi volledig vol met urine, terwijl de aandrang om te urineren
echter ontbreekt. Wanneer een bepaalde druk in de blaas overschreden is, loopt de urine weg uit de
blaas.
Oorzaken kunnen zijn: ruggenprik, neurologische aandoening, vergrote prostaat, suikerziekte, …
1.1.6
Druppelincontinentie
Dit is een minder frequente vorm van incontinentie, die meestal het gevolg is van abnormale
uitmonding van de urineleider (aangeboren) of door een fistel, na een ongeval of ontsteking. Men
verliest hierbij druppelsgewijs urine.
1.1.7
Totale of continue incontinentie
Bij dit type incontinentie heeft de blaas haar functie als opslagplaats zo goed als verloren en loopt de
urine gewoon weg.
Oorzaken kunnen zijn: verlamming of beschadiging van het sluitmechanisme, neurologische
stoornissen, fistel, spina bifida, …
Deze vorm van incontinentie is eerder zeldzaam.
1.1.8
Bedwateren of enuresis nocturna
Hiermee wordt nachtincontinentie bedoeld. Dit komt meestal voor bij kinderen (10 % van de kinderen
tot 9 à 10 jaar). De oorzaken kunnen divers zijn.
Incontinentie
• 82
1.1.9
Fecale incontinentie
Dit is het onvermogen om stoelgang vast te houden of het hebben van herhaaldelijke onvrijwillige
ontlasting via de anus.
Bij het niet (gecontroleerd) werken of bij afwezigheid van de sluitspier, kan er sprake zijn van fecale
incontinentie. Dit kan voorkomen bij sommige mensen met ernstig verstandelijke handicap, ernstige
neurologische aandoeningen of uitgebreide verlammingen.
Ook bij gebruik van veel sondevoeding waarbij overvloedig stoelgang gemaakt wordt en waarbij
iedere controle over de sfincters ontbreekt, spreekt men over fecale incontinentie. Een ander
voorbeeld is onbehandelbare chronische diarree.
Soiling (= lekkage of ongemerkt verlies van kleine hoeveelheden ontlasting) is geen echte fecale
incontinentie. Dit kan optreden als gevolg van obstipatie en is behandelbaar.
1.1.10 Functionele incontinentie
Dit treedt op wanneer men niet tijdig op het toilet geraakt of de aandrang tot urineren niet correct
kan interpreteren. Er is meerdere keren per dag verlies van een aanzienlijke hoeveelheid urine.
De oorzaak is niet urologisch, maar is te zoeken in cognitieve stoornissen (vb. verstandelijke
handicap, dementie), mobiliteitsproblemen, medicatie, …
1.2 Behandeling
75 tot 85% van de incontinentiegevallen is behandelbaar.
Naast enkele algemene maatregelen die voor iedereen nuttig zijn, kan men beroep doen op
geneesmiddelen of behandelingen zoals oefeningen van de bekkenbodemspieren, aangepaste
cystitispreventie22, effectieve vermagering, gedragstherapie / volgehouden zindelijkheidstraining of
blaastraining met progressieve opbouw. Vaak is een combinatie van behandelingen nodig.
Soms zijn fysieke ingrepen noodzakelijk, zoals een operatie (vb. plaatsen van kunstmateriaal ter
ondersteuning van de urinebuis), of het toedienen van para-urethrale inspuitingen.
Bij fecale incontinentie kan een regelmatige rectum- of colonspoeling of een andere methode van
leegmaken van het rectum toegepast worden. Daarnaast behoren ook aangepaste medicatie of een
operatie tot de behandelingsmogelijkheden.
De mogelijkheden om te verhelpen aan deze problematiek moeten uiteraard altijd in overleg met de
persoon overwogen worden.
22
Cystitis = blaasontsteking.
Incontinentie
• 83
2 Wijze van diagnosestelling
Een juiste diagnosestelling is essentieel om maximaal behandelsucces te garanderen. De bevoegde
geneesheer-specialist zal naast een goed klinisch onderzoek ook enkele specifieke onderzoeken
dienen uit te voeren om tot de juiste diagnose te komen.
Alleen na een correct gestelde diagnose kan de juiste behandeling worden ingesteld. Het opsporen
van de oorzaak van urineverlies kan behoorlijk moeilijk zijn.
3 Aanvragen voor ondersteuning
Een tegemoetkoming in de kosten van incontinentiemateriaal wordt verstrekt via een zogenaamd
incontinentieforfait. Meer uitleg over het systeem van incontinentieforfaits volgt hieronder.
3.1 Toetsing aan de definitie van handicap
Om in aanmerking te komen voor een incontinentieforfait, moet de incontinentieproblematiek door
het VAPH erkend zijn als handicap.
Een incontinentieforfait kan niet toegekend worden wanneer het stressincontinentie, urgeincontinentie of andere vormen van lichte of occasionele incontinentie betreft.
Courant behandelbare vormen van incontinentie komen slechts in aanmerking voor een forfait
wanneer is aangetoond dat een behandeling niet tot de mogelijkheden behoort bij betrokkene of dat
de gevolgde behandelingen geen resultaat opleverden. Zo niet wordt een toekenning in de
regelgeving expliciet uitgesloten.
Wanneer sprake is van ernstige en niet-behandelbare incontinentie, kan de PEC het interventiedoel
Aanvulling/Vervanging Zindelijkheid toekennen.
Een goedkeuring kan ten vroegste gegeven worden aan personen die de leeftijd van vijf jaar bereikt
hebben op het ogenblik van de beslissing. In zeer uitzonderlijke gevallen en onder strikte
voorwaarden kan daarvan afgeweken worden.
Onder strikte voorwaarden kan – bij wijze van uitzondering – ook bij kinderen met een handicap, met
een leeftijd van drie tot en met vier jaar, een forfait worden toegekend:
(1) bij fecale incontinentie (met of zonder urine-incontinentie) als de ontwikkelingsleeftijd
maximum 9 maanden bedraagt op het moment van de aanvraag. Objectieve
onderzoeksgegevens zoals een actueel psychomotorisch evaluatieverslag waarbij een
ontwikkelingsleeftijd van maximum 9 maanden na de derde verjaardag duidelijk is, moeten
bij het team voorhanden zijn.
Incontinentie
• 84
(2) of bij fecale incontinentie (onvoldoende controle over de ontlasting) door fysieke niet te
verhelpen oorzaken. De lichamelijke onbehandelbare oorzaak van fecale incontinentie moet
duidelijk beschreven worden. Ook een goede beschrijving van de overwogen/toegepaste
behandelingsmethodes (waaronder ook medicatie en heelkundige ingreep) mag niet
ontbreken. Een verslag van een gastro-enteroloog en/of kinderchirurg in het vakgebied van
de proctologie23 kan de aanvraag vervolledigen.
Dit type forfait is zeer uitzonderlijk en niet bedoeld voor ieder kind met ontwikkelingsachterstand.
Een ontlasting één of twee keer per dag in een luier is geen voldoende reden om de aanvraag in te
dienen voor deze uitzonderlijke tussenkomst. Voor jonge kinderen zijn dit immers geen bijkomende
uitgaven. Het moet bij de kinderen jonger dan vijf jaar echt gaan om uitzonderlijke situaties ten
opzichte van andere kinderen met een tragere ontwikkeling. Er moet aangetoond zijn dat op basis
van de huidige toestand niet kan verwacht worden dat het kind ooit zindelijk wordt.
3.2 Toekennen van VAPH-ondersteuning
3.2.1
Attest “Aanvraag van een tegemoetkoming in de kosten van incontinentiemateriaal”
Als persoon met een handicap kan men een tegemoetkoming voor de aankoop van
incontinentiemateriaal aanvragen bij het VAPH. Om een volledig en juist beeld te krijgen van de
situatie van de persoon die deze tegemoetkoming aanvraagt, werd een formulier ontwikkeld. Dit
formulier is te vinden op de website van het VAPH en vervangt voor dergelijke aanvragen het
adviesrapport van het MDT en het aanvraagformulier.
De bedoeling van het attest is tweeledig.
Vooreerst moet men uit het attest de ernst van de problematiek, de grootte van de noden en de
impact op het dagelijks leven kunnen afleiden, om zo het juiste forfait te kunnen bepalen.
Daarnaast beoogt men via het formulier de aanvrager en de behandelende arts te doen nadenken
over mogelijke behandelingen.
Het attest wordt ingevuld door de behandelende arts, die voldoende zicht heeft op de oorzaken van
de incontinentie, de gevolgde behandelingen, de feitelijke situatie en de prognose. Dit kan de
huisarts zijn (houder van het Globaal Medisch Dossier), een arts die samenwerkt met de voorziening
(voor residentiële personen met een handicap), de neuroloog, de uroloog, de kinderarts, … Het moet
gaan om de arts die de behandeling en opvolging van de patiënt opneemt voor wat de
incontinentieproblematiek betreft.
Minder voor de hand liggend is het invullen door de psychiater. In dat geval moet het attest zeker
vergezeld worden van een urologisch verslag dat voldoende antwoorden biedt om het correcte
forfaitair bedrag te kunnen bepalen.
Indien de etiologie en de therapeutische oppuntstelling niet duidelijk in het attest zijn weergegeven,
dient eveneens een specialistisch verslag toegevoegd te worden. De arts van de PA kan aanvullende
informatie opvragen indien hij dit noodzakelijk acht.
23
Proctologie: studie van de pathologie van de aars en endeldarm.
Incontinentie
• 85
3.2.2
Het incontinentieforfait
Het forfaitair systeem
Sinds 1 januari 2011 is er een stelsel van gediversifieerde jaarlijkse forfaits van toepassing voor
personen met een door het VAPH erkende incontinentieproblematiek.
De vergoeding via forfaits houdt in dat facturen niet langer ingediend moeten worden. De aanvrager
moet wel de bewijzen van de uitgaven voor incontinentiemateriaal bijhouden voor een eventuele
controle door de Zorginspectie.
Personen die binnen de oude regelgeving reeds een goedkeuring voor incontinentiemateriaal kregen,
kunnen in een overgangsfase van 2 jaar (uiterlijk op 31 december 2012) een nieuwe aanvraag
indienen voor het bekomen van een incontinentieforfait. Vanaf 1 januari 2013 zijn deze vroegere
goedkeuringen niet meer geldig.
De concrete aanvraagprocedure voor een tegemoetkoming in de kosten van incontinentiemateriaal
(vb. benodigde aanvraagdocumenten, …) wordt beschreven in de IMB-handleiding.
Specifieke voorwaarden voor de toewijzing voor ondersteuning m.b.t.incontinentiemateriaal worden
beschreven in een bijlage bij het IMB-besluit24.
Beoogde materiaalkosten
Het forfait beoogt de terugbetaling van absorberende en afschermende materialen. Het gaat om
wegwerpluiers, plastic broekjes en wasbaar incontinentiemateriaal.
Permanent bedlegerige personen krijgen een supplement voor de aankoop van beschermende
bedonderleggers en incontinentiehoezen.
Ter informatie geven we ook mee dat er nog andere instanties zijn waar de patiënt mogelijks wel
terecht kan.
Zo geven de meeste mutualiteiten bijvoorbeeld een korting aan hun leden bij de aankoop van
incontinentiemateriaal.
Daarnaast kunnen personen die door het RIZIV als zwaar zorgbehoevende erkend worden, onder
bepaalde voorwaarden aanspraak maken op een jaarlijks incontinentieforfait. Sinds 2011 is er ook
een lager forfait ingevoerd, voor niet-afhankelijke personen met onbehandelbare incontinentie.
24
Bijlage III van het BVR van 13 juli 2001.
Incontinentie
• 86
Soorten forfaits
De verschillen in de jaarlijkse tegemoetkomingen zijn gebaseerd op:
 de leeftijd van de aanvrager;
 de soort incontinentie;
 de graad van incontinentie;
 eventuele permanente bedlegerigheid en/of eventuele passieve zindelijkheid.
Bedlegerigheid:
= “meer dan 16 uur per dag een liggende houding in bed aannemen”. We bedoelen hiermee effectief
neerliggen in een bed.

Volledig rolstoelgebonden zijn ≠ bedlegerigheid:
De persoon is aan de stoel gebonden maar niet aan het bed. De persoon kan immers nog
transfers doen en/of zich binnen- of buitenshuis met de rolstoel verplaatsen (al dan niet met
hulp van anderen).

Volledige afhankelijkheid van derden ≠ bedlegerigheid:
Een persoon met een ernstige verstandelijke en fysieke handicap die ‘s nachts slaapt in een
verzorgingsbed (nachtrust van 8 – 10 uur) en overdag in een rolstoel zit, komt niet in
aanmerking voor een supplement bedlegerigheid.
Bedlegerigheid is één van de risicofactoren voor het ontwikkelen van doorligwonden. In de preventie
hiervan is het belangrijk om de huid goed droog te houden. Daarom wordt voor permanent
bedlegerige personen een supplement bovenop het forfait toegekend.
Passieve zindelijkheid:
= “het vermogen om blaas en darm gecontroleerd te ledigen op een daarvoor bestemde plaats en op
een gepast tijdstip, maar niet zonder supervisie”.
Concreet betekent dit dat een andere persoon het initiatief moet nemen en de persoon met de
handicap op gezette tijden naar het toilet brengt, waardoor die geen natte broeken heeft. Als die
hulp niet zou geboden worden, zou betrokkene niet naar het toilet gaan.
Aangezien het gebruik van incontinentiemateriaal voor personen mét passieve zindelijkheid
beduidend lager ligt, werd voor deze groep een aangepast forfait vastgelegd.
Onderstaande tabel geeft een overzicht van de mogelijke forfaits.
De concrete refertebedragen kunnen geraadpleegd worden in de refertelijst, onder de rubriek
'Aanvulling/vervanging zindelijkheid'.
Incontinentie
• 87
Kinderen
van
3 tot 4 jaar
Kinderen
van
5 tot 11 jaar
Personen met enkel incontinentie ’s nachts
/
F
Personen
van
12 jaar en
ouder
F
Personen met urine-incontinentie (dag en nacht)
gebruik van sondes
/
F
F
Personen met urine-incontinentie (dag en nacht)
géén gebruik van sondes
/
F
F
F
F
F
F
F
F
S
S
Voor personen met passieve zindelijkheid wordt het
refertebedrag beperkt.
Personen met fecale incontinentie of personen met
fecale en urinaire incontinentie (dag en nacht)
F
Voor personen met passieve zindelijkheid wordt het
refertebedrag beperkt.
Incontinente personen die permanent bedlegerig zijn
(supplement)
/
F = forfaitair bedrag
S= supplementair bedrag, bovenop forfait
Beslissing omtrent het forfait
De arts van de PA bepaalt op basis van een goed ingevuld attest, de gegevens in het dossier en de
regelgeving welk incontinentieforfait kan toegekend worden. De arts kan in sommige gevallen zelf
bijkomende info of verduidelijking bij het attest opvragen.
-
Indien de arts oordeelt dat betrokkene in aanmerking komt voor een welbepaald forfait,
ontvangt de persoon met een handicap een positieve beslissing (bedrag van het forfait +
geldigheidsduur van de beslissing).
Wanneer de persoon met een handicap niet akkoord gaat met het toegekend forfait, kan hij
hiervoor enkel beroep aantekenen bij de Arbeidsrechtbank.
Een andere mogelijkheid is na één jaar, bij een meerkost van meer dan € 300 boven het
toegekende forfait, een ZUZ-vraag te stellen aan de Bijzondere Bijstandscommissie.
Dit kan op basis van het aantonen van de werkelijke kost, via het voorleggen van bijgehouden
bewijsstukken (facturen etc. …). Bij de beoordeling door de BBC zal wel rekening gehouden
worden met het federale incontinentieforfait (via RIZIV).
-
Indien de arts oordeelt dat een persoon op basis van het attest niet in aanmerking komt voor
een incontinentieforfait, wordt een voornemen opgemaakt. De beslissing om geen forfait toe
te kennen is immers altijd gebaseerd op een interpretatie van de beschikbare gegevens.
Incontinentie
• 88
Na een voornemen tot weigering van een forfait, kan een verzoek tot heroverweging worden
ingediend bij de HOC.
Indien geen nieuwe gegevens worden aangebracht, wordt verondersteld dat de HOC het
advies van de arts van de PA volgt. Indien een nieuw attest of bijkomende gegevens bij de
HOC worden aangeleverd, is het aan de arts van de HOC om het geheel opnieuw te bekijken.
De geldigheidstermijn van een goedkeuring van het VAPH voor een tegemoetkoming voor
incontinentiemateriaal is maximaal 3 jaar, uitgezonderd in het geval van een overgang in
leeftijdscategorie of wanneer de persoon met een handicap zelf een herziening aanvraagt. Met een
overgang in leeftijdscategorie wordt bedoeld dat men op de leeftijd van 12 jaar overgaat op het
forfait voor volwassenen.
Om de 3 jaar evalueert het VAPH het bedrag van de tegemoetkoming. Afhankelijk van de
problematiek en de leeftijd van de aanvrager zal bij het vervallen van de beslissing al dan niet een
nieuwe attestering door een geneesheer-specialist noodzakelijk zijn. Dit zal samen met begin- en
einddatum van de beslissing duidelijk in de beslissingsbrief vermeld worden. De aanvrager wordt
hieraan herinnerd vóór het verstrijken van de tijdelijke beslissing.
Incontinentie
• 89
INTERVENTIENIVEAU & FUNCTIEBEPERKING
1 Wat zijn interventiedoelen
Om de PEC niet voor elke nieuwe aanvraag voor een hulpmiddel te moeten raadplegen, werden er
naar analogie met de ondersteuningsvelden “interventiedoelen” ingevoerd, alsook een refertelijst
opgesteld waarop vermeld staat welke aanpassingen en hulpmiddelen onder welk interventiedoel
vallen.
Het IMB-besluit van 13 juli 2001 voerde 3 begrippen in die verband houden met de interventiedoelen:



interventieniveau: het niveau waarmee de ernst van de functiebeperking wordt aangegeven.
Bijvoorbeeld: aanvulling of vervanging.
functiebeperking: de beperking die de persoon ten gevolge van zijn stoornis ondervindt bij
het gebruik van lichaamsdelen of zintuigen.
Bijvoorbeeld: gehoor, zicht, bovenste ledematen, …
functioneringsdomein: het kader (omgeving en/of doelstelling) waarbinnen het hulpmiddel
zal worden gebruikt.
Bijvoorbeeld: wonen, mobiliteit, communicatie, …
De refertelijst is opgebouwd aan de hand van de ICIDH-classificatie (International Classification of
Impairments, Disabilities and Handicaps), die uitgaat van een indeling op basis van beperkingen.
Daarom is deze lijst ingedeeld in functiebeperkingen en de bijgevoegde interventieniveaus,
De ICF-classificatie die de ICIDH vervangt, stelt niet langer de beperking centraal, maar wel de
moeilijkheid of onmogelijkheid om een bepaalde activiteit uit te voeren. Vervolgens wordt nagegaan
welk hulpmiddel daar het best aan verhelpt.
De PEC is enkel bevoegd voor het toekennen van het interventieniveau en de functiebeperking. De PA
wijst vervolgens de functioneringsdomeinen (bv. wonen, mobiliteit, communicatie…) en daarbinnen
de hulpmiddelen toe.
1.1 Functiebeperking (FB)
Deze indeling is gesteund op de lokalisatie of de aard van de stoornis, die aan de basis ligt van de
beperkingen. Functies zijn in de ICF fysiologische/fysieke en mentale eigenschappen van het
menselijk organisme. Afwijkingen of beperkingen hiervan zijn stoornissen.
In de ICF vinden we onderstaande functies terug. Deze functies zijn te relateren aan de huidige
refertelijsten.
Interventieniveau & functiebeperking
• 90
Functies
Refertelijsten:
interventieniveau - functiebeperking
Bewegingssysteem ter hoogte van de ledematen Aanvulling Bovenste Ledematen
en van de gewrichten en botten
Vervanging Bovenste Ledematen
Aanvulling Onderste Ledematen
Vervanging Onderste Ledematen
Aanvulling Rug, Wervelzuil, Bekken
Sensorische functies
Aanvulling Gehoor
Vervanging Gehoor
Aanvulling Zicht
Vervanging Zicht
Stem en spraak
Aanvulling/Vervanging Stem en Spraak, exclusief
mentale functies gerelateerd aan taal
Urogenitaal en spijsverteringsfuncties (voor wat Aanvulling/Vervanging Zindelijkheid
betreft defecatie)
Mentale functies
Aanvulling
Functies
Intellectuele
en
Andere
Mentale
1.2 Interventieniveau (IN)
De fundamentele definitie van dit concept vinden we in de ICIDH (Internationale Classificatie van
Stoornissen, Beperkingen en Handicaps), de voorloper van de ICF. Het begrip interventieniveau komt
niet als dusdanig terug in de ICF.
Door de functiebeperking is er nood aan aanpassingen en hulpmiddelen bij het uitvoeren van
activiteiten (mobiliteit, communicatie, huishouden, enz. …). Het interventieniveau staat voor de
mate waarin een bepaalde functiebeperking aanwezig is.
-
Aanvulling: wanneer de persoon alleen met hulpmiddelen, waaronder hulp van anderen
activiteiten kan uitvoeren met de desbetreffende functies (bewegingssysteem ter hoogte van
de ledematen en van de gewrichten en botten, sensorische functies, stem en spraak,
urogenitaal en spijsverteringsfuncties, en mentale functies), en bij enkele activiteiten nood
heeft aan hulpmiddelen die de functie vervangen of de functiebeperking compenseren.
-
Vervanging: wanneer de persoon vrijwel geen activiteiten kan uitvoeren met deze functie,
ook niet met hulpmiddelen of hulp.
Personen die het interventieniveau ‘vervanging’ toegekend krijgen bij een bepaalde
functiebeperking, kunnen ook een tegemoetkoming krijgen van het VAPH voor de hulpmiddelen en
aanpassingen onder ‘aanvulling’ van diezelfde functiebeperking.
Interventieniveau & functiebeperking
• 91
2 Toepassing van deze principes op de refertelijst
2.1 Lijsten functiebeperking “bovenste ledematen”
-
beperkingen gerelateerd aan de mobiliteit van gewrichten en botten, aan de spieren en aan de
beweging van de bovenste ledematen.
interventieniveaus:

aanvulling: functievermindering t.h.v. hand, arm of schouder (niet noodzakelijk gepaard
gaand met letsels t.h.v. de bovenste ledematen !).

vervanging: afwezigheid of volledig functieverlies van de bovenste ledematen, of
minimale restfunctie.
Opmerking:
Gedetailleerde informatie over de manier waarop de motorische dysfunctie beoordeeld moet worden,
is terug te vinden bij “Motorische stoornis”.
2.2 Lijsten functiebeperking “onderste ledematen”
-
beperkingen gerelateerd aan de mobiliteit van gewrichten en botten, aan de spieren en aan de
beweging van de onderste ledematen.
interventieniveaus:

aanvulling: functievermindering t.h.v. been en/of heup. Indicatief: veilige verplaatsing
binnenshuis enkel mits steun of met loophulp of rollator, buitenshuis mogelijk gebruik van
rolwagen.

vervanging: been/benen afwezig of niet bruikbaar. De restfunctie is niet voldoende om
zonder rolstoel te functioneren, zowel binnenshuis als buitenshuis, of de persoon is totaal
afhankelijk van hulp van derden.
Opmerkingen:

Beperkt gebruik van rolstoel (bij optreden van vermoeidheid of opstoten van bepaalde
stoornissen):
Indien de persoon niet steeds maar wel regelmatig binnenshuis afhankelijk is van een rolstoel (bv. bij
vermoeidheid of bij regelmatige opstoten van bepaalde stoornissen), kan de PEC naargelang de
specifieke situatie ‘Aanvulling’ dan wel ‘Vervanging Onderste Ledematen’ toekennen. De mate van
moeheid en de frequentie (bv. van de opstoten) zijn elementen die hierbij in acht kunnen worden
genomen.
Interventieniveau & functiebeperking
• 92

Vertraagde psychomotorische ontwikkeling (psychomotorische retardatie)
Wanneer door psychomotorische retardatie de stapfunctie niet voldoende is verworven, de
verplaatsingsfunctie is verstoord en de persoon zich buitenshuis onmogelijk over lange afstand kan
verplaatsen, kan de persoon gecatalogeerd worden onder “Aanvulling Onderste Ledematen”. Bij
langdurige of blijvende rolstoelafhankelijkheid binnenshuis kan “Vervanging Onderste Ledematen”
worden toegekend.

Uithouding en inspanningsintolerantie
Indien er ten gevolge van stoornissen in de functies van het hart- en bloedvatenstelsel,
ademhalingsstelsel of zenuwstelsel, (of eventuele andere lichaamsstelsels) ernstige beperkingen
optreden op het vlak van het bewegingssysteem en mobiliteit, kan de combinatie van
interventieniveau-functiebeperkingen 'Aanvulling - Onderste ledematen', dan wel de combinatie
'Vervanging - Onderste Ledematen' toegekend worden. Voor toekenning van 'Vervanging - Onderste
Ledematen' dient de persoon ook binnenshuis rolstoelgebonden te zijn of te verkeren in een situatie
van volledige zorgafhankelijkheid. Ook bij aandoeningen zoals CVS en fibromyalgie kan in dit opzicht
overwogen worden ‘Aanvulling Onderste Ledematen’ of in extreme situaties ‘Vervanging Onderste
Ledematen’ toe te kennen. Met betrekking tot dit type aandoeningen dient men evenwel te
vermijden dat het te vlot toewijzen van zware interventieniveaus zou leiden tot een toestand van
definitieve en onomkeerbare passiviteit.

Beenamputaties en prothesen
De amputatie van een onder- of een bovenbeen is op zich geen voldoende beoordelingscriterium voor
de toekenning van de functiebeperking en het interventieniveau.
Het is belangrijk om stil te staan bij de functionele beperkingen die de persoon ervaart, o.m. op het
vlak van mobiliteit indien gebruik wordt gemaakt van een beenprothese.
Vele personen herwinnen dankzij hun prothese de stapfunctie. Anderen blijven zelfs ondanks de
beschikking over een prothese noodgedwongen afhankelijk van een mobiliteitshulpmiddel zoals een
rolstoel of loophulp, buitenshuis maar ook soms binnenshuis. Daarnaast dient ook opgemerkt dat men
niet doorheen de volledige dag ononderbroken gebruik maakt van een prothese. Men denkt hierbij
aan het uitvoeren van een aantal activiteiten op het vlak van zelfzorg zoals het zich wassen. Tot slot
zijn er personen die gelet op een risico op medische complicaties bepaalde periodes hun prothese
niet kunnen dragen, dit ondanks een correct gebruik van hun prothese, dermatologische verzorging en
de keuze voor drukverlagend en allergiearm prothesemateriaal.
Bij de beoordeling en de toekenning van FB & IN, functioneringsdomeinen en hulpmiddelen dient men
met deze extra elementen rekening te houden.
Opmerking:
Gedetailleerde informatie over de manier waarop de motorische dysfunctie beoordeeld moet worden,
is terug te vinden bij “Motorische stoornis”.
Interventieniveau & functiebeperking
• 93
2.3 Lijst functiebeperking “romp, wervelzuil, bekken”
-
beperkingen gerelateerd aan de mobiliteit van gewrichten en botten, aan de spieren en aan de
beweging ter hoogte van de romp, wervelzuil en het bekken.
interventieniveau: enkel aanvulling is opgenomen in de refertelijst.
Opmerking:
Voor chronische lage rugpijn (CLRP) dienen een aantal specifieke principes in acht genomen te
worden: cfr hiervoor “Ruglijden”.
2.4 Lijsten functiebeperking “gehoor”
-
beperkingen gerelateerd aan auditieve functies.
interventieniveaus:

aanvulling: refertegroep ‘matig tot ernstig slechthorenden’: gemiddeld verlies tussen 41 dB
en 70 dB, zonder correctie. (opm.: matig gehoorverlies eerste graad, 41 tot 55 dB, is nog
overgangszone voor het al dan niet erkend worden als PmH).

vervanging: refertegroep ‘zwaar slechthorenden en doven (diep of totaal gehoorverlies)’:
gemiddeld verlies van 71 dB en meer, zonder correctie.
Opmerking:
Gedetailleerde informatie over de manier waarop het gemiddeld gehoorverlies over de beide oren
moet berekend worden, is terug te vinden bij “Auditieve stoornis”.
2.5 Lijsten functiebeperking “zicht”
-
beperkingen gerelateerd aan de visuele functies.
interventieniveaus:

aanvulling:
refertegroep
‘slechtzienden’
(“low
vision”)
gezichtsscherpte met optimale correctie tussen 3/10 en 1/20.
volgens
WGO-normen:

vervanging: refertegroep ‘blinden’ volgens WGO-normen: gezichtsscherpte met optimale
correctie minder dan 1/20, gezichtsveld 10° rond centraal fixatiepunt of minder.
Opmerking:
Gedetailleerde informatie over de manier waarop visusverlies moet beoordeeld worden, is terug te
vinden bij “Visuele stoornis”.
Interventieniveau & functiebeperking
• 94
2.6 Lijst functiebeperking “spraak, exclusief mentale functies gerelateerd aan
taal”
-
-
beperkingen gerelateerd aan stem, taal en spraak, beperkingen met zowel fysieke als niet-fysieke
oorzaken, exclusief mentale functies gerelateerd aan taal.
De beperkingen kunnen het gevolg zijn van:
 neurologische problemen (bv. MS kan leiden tot dysartrie = door het verlies van de
controle over de spieren waarmee men spreekt, werken die niet goed samen en
wordt men moeilijk verstaanbaar)
 anatomische problemen (bv. keelkanker, waardoor een laryngectomie)
interventieniveau: onderscheid aanvulling-vervanging is niet relevant.
Opmerking:
Gedetailleerde informatie over de manier waarop de spraak-/taalstoornis beoordeeld moet worden,
is terug te vinden bij “Taal- en spraakstoornis”.
2.7 Lijst functiebeperking “zindelijkheid”
-
beperkingen gerelateerd aan de urogenitale (incontinentie) en spijsverteringsfuncties (defecatie).
interventieniveau: onderscheid is niet relevant.
Opmerking:
Het moet gaan om een uitgesproken (meermaals daags) en onbehandelbare incontinentie. Dit werd
ook in de regelgeving opgenomen vanaf 1 januari 2011. Een medisch attest vervangt het
adviesrapport en moet worden ingevuld door een geneesheer-specialist zoals aangegeven in het
formulier zelf. Het model van het attest wordt ter beschikking gesteld door het VAPH op de website.
Meer informatie is te vinden bij “Incontinentie”.
2.8 Lijst functiebeperking “intellectuele en andere mentale functies”
-
-
beperkingen in mentale functies gerelateerd aan intelligentieniveau, aan hogere cognitieve
functies (aandacht, geheugen, coördinatie, psychomotoriek, …) en gerelateerd aan taal (afasie,
dysfasie, …).
interventieniveau: niet relevant.
Opmerkingen:
-
Specifieke aanvragen in functie van de veiligheid van personen met bv. gedrags- en emotionele
stoornissen, autismespectrumstoornissen of dementie, zoals aanpassingen aan de woning,
aanvullende uitrusting woning, fixatiemateriaal, enz. … dienen door de Bijzondere
Bijstandscommissie (BBC) beslist te worden, gezien het uitzonderlijke en specifieke karakter van
die situaties.
Interventieniveau & functiebeperking
• 95
-
Voor de groep personen die stoornissen vertonen op vlak van de mentale functies gerelateerd aan
taal, volstaat de functiebeperking ‘Intellectuele en andere mentale functies’. Met de aanpassing
van de refertelijst van 1 december 2010 werd een domein ‘communicatie’ voorzien onder deze
deellijst.
3 Specifieke situaties
3.1 Evolutieve of nog niet gestabiliseerde aandoeningen
-
Soms zijn beperkingen het gevolg van evolutieve aandoeningen. Voor deze problematiek werd
een aparte module uitgewerkt met concrete principes rond het toekennen van interventiedoelen
hierbij.
-
Mogelijks zijn aandoeningen of functionele toestanden op het ogenblik van de aanvraag nog niet
gestabiliseerd, bijvoorbeeld tijdens een intensieve revalidatieperiode. Ook hiervoor zijn
richtlijnen uitgewerkt: cfr. “Evolutieve aandoeningen”.
3.2 Specifieke problemen, niet binnen de refertelijsten te plaatsen
Bepaalde problemen zijn niet eenvoudig binnen de refertelijsten te plaatsten zoals bv.
evenwichts- en coördinatiestoornissen.
-
Evenwicht hoort tot de bewegingsfuncties. Mensen met evenwichtsstoornissen kunnen nood
hebben aan hulpmiddelen en aanpassingen die te vinden zijn in de refertelijsten ‘Aanvulling
Onderste Ledematen’, ‘Vervanging Onderste Ledematen’, evenals ‘Aanvulling Rug,
Wervelzuil, Bekken’.
-
Coördinatie: hier zijn de refertelijsten ‘Aanvulling Onderste Ledematen’, ‘Vervanging
Onderste Ledematen’, ‘Aanvulling Bovenste Ledematen’, ‘Vervanging Bovenste Ledematen’
en ‘Aanvulling Rug, Wervelzuil, Bekken’ eventueel van toepassing.
3.3 Hulpmiddelen die niet passen binnen de door de PEC toegekende
functiebeperkingen en interventieniveaus
Het kan voorkomen dat personen met een handicap een gevraagd hulpmiddel niet kunnen bekomen,
doordat het niet onder de lijst van het toegekend interventieniveau en functiebeperking valt.
Het VAPH oordeelt dan of een tegemoetkoming voor het concrete hulpmiddel of de aanpassing moet
worden toegekend, rekening houdend met de beperkingen van de persoon, de noodzaak en de
gebruiksfrequentie. Het is uiteraard belangrijk dat indien nodig multidisciplinair overleg aan deze
beslissing voorafgaat.
Interventieniveau & functiebeperking
• 96
3.4 RIZIV-document - "Aanvulling of Vervanging Onderste Ledematen"
Indien het RIZIV een goedkeuring verleent voor een mobiliteitshulpmiddel en een vraag om onderhoud
ervan aan het VAPH wordt gesteld, is er meestal geen bezwaar om “Aanvulling Onderste Ledematen”
dan wel “Vervanging Onderste Ledematen” (rolstoelafhankelijk zowel binnen/buiten) toe te kennen.
Dergelijke dossiers worden meestal als consensusdossiers beschouwd. Het is echter belangrijk dat
deze dossiers door de arts en/of de coördinator beoordeeld worden, zodat twijfelgevallen toch aan
de PEC kunnen worden voorgelegd.
Het VAPH volgt zijn eigen reglementering - niet gebonden aan de reglementering van het RIZIV - wat
betekent dat in uitzonderlijke gevallen van deze regel kan afgeweken worden. Indien de ernst of
langdurigheid van de mobiliteitsbeperkingen minder uitgesproken lijken, wordt het dossier ter
discussie aan de PEC voorgelegd. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn bij een vraag naar tussenkomst
in onderhoud en herstelling voor een rolstoel die door het RIZIV werd toegekend aan een persoon met
een verstandelijke handicap.
Indien de PEC oordeelt dat de aanvrager als persoon met een handicap kan worden erkend maar niet
in aanmerking komt voor de functiebeperking Onderste Ledematen, dan kan de administratie alsnog
de noodzaak voor een rolstoel erkennen (vb. bij ernstige inspanningsintolerantie) en 40% van de
nomenclatuurwaarde voor onderhouds- en herstellingskosten en aanpassingen toekennen.
Interventieniveau & functiebeperking
• 97
MEERVOUDIGE HANDICAP
1 Wat is een meervoudige handicap
Een persoon heeft een meervoudige handicap als hij op hetzelfde ogenblik meerdere handicaps heeft.
Wanneer een persoon beperkingen heeft op verschillende vlakken (bv. motorisch, auditief,
cognitief,…) mogen niet automatisch verschillende doelgroepen aangekruist worden. Er kunnen
slechts meerdere doelgroepen toegewezen worden indien aan de meervoudige handicap meer dan 1
stoornis ten grondslag ligt. Deze stoornissen moeten elk op zich voldoende ernstige beperkingen
opleveren. Dit wil zeggen dat hij/zij voor elk type handicap apart in aanmerking komt voor de
verschillende doelgroepen van het VAPH en de daarbij horende ondersteuning.
Met andere woorden kan geen extra doelgroep worden toegekend in volgende situaties:


beperkingen op verschillende vlakken die deel uitmaken van één syndroom;
bijkomende functiestoornissen die op zich geen ernstige beperkingen geven.
Enkele praktijkvoorbeelden



Een persoon met een verstandelijke handicap die bovendien in een rolstoel zit omwille van
hemiplegie of die bijkomend blind is.  heeft een meervoudige handicap; er kunnen twee
doelgroepen toegewezen worden
Een persoon met een verstandelijke handicap, met ook achterstand in motoriek en taal
(secundaire beperkingen).  geen meervoudige handicap (deel van zelfde syndroom); geen
toekenning van een bijkomende doelgroep ‘motorische stoornis‘ en ‘gehoor- of
spraakstoornis’
Een persoon met een visuele handicap en rugpijn.  geen meervoudige handicap
(onvoldoende ernstige beperkingen van de bijkomende functiestoornis)
Voor een aantal stoornissen gelden specifieke criteria omtrent het toekennen van een eventuele
extra doelgroep: NAH, volwassenen met een psychische stoornis en volwassenen met een combinatie
van licht of matig verstandelijke handicap met ernstige gedragsstoornissen.
2 Mogelijke combinaties van doelgroepen
Niet elke combinatie van stoornissen is als meervoudig te beschouwen.
Men maakt ook een onderscheid tussen meervoudige handicap en ernstig meervoudige handicap.
Meervoudige handicap
• 98
type handicap a
Licht verstandelijk
type handicap b
Motorisch A
Motorisch B
Blind of slechtziend
Gehoor- of Spraakgestoord
Gedrags- of emotionele stoornis
ASS
Matig verstandelijk
Motorisch A
Motorisch B
Blind-of slechtziend
Gehoor- of Spraakgestoord
Gedrags- of emotionele stoornis
ASS
Ernstig/diep (“zwaar”) Motorisch A
verstandelijk
Motorisch B
Blind of slechtziend
Gehoor- of Spraakgestoord
Gedrags- of emotionele stoornis
ASS
Motorisch A
Blind of slechtziend
Gehoor- of Spraakgestoord
Gedrags- of emotionele stoornis
ASS
Motorisch B
Blind of slechtziend
Gehoor- of Spraakgestoord
Gedrags- of emotionele stoornis
ASS
Blind- of slechtziend
Gehoor- of Spraakgestoord
Gedrags- of emotionele stoornis
ASS
Gehoor- of
Gedrags- en emotionele stoornis
spraakgestoord
ASS
Gedrags- en emotionele ASS
stoornis
Meervoudig
(ja/neen)
“Ernstig meervoudig”
(ja/neen)
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
neen
neen
neen
neen
neen
neen
neen
neen
neen
neen
neen
neen
ja
ja
ja
ja (2)
ja (3)
ja
neen
neen
neen
neen
neen
neen
neen
neen
ja
neen
neen
neen
neen
neen
(1)
(2)
(3)
(1)
(2)
(3)
(1)
(2)
(3)
(1) maar niet psychomotorische achterstand, wat als inherent aan een verstandelijke handicap kan beschouwd worden.
(2) maar niet een ‘taal- en spraakachterstand’, die inherent aan een verstandelijke handicap kan beschouwd worden.
(3) in geval van moeilijk controleerbaar ‘ernstig probleemgedrag’ (agressiviteit, automutilatie, eetproblemen,
scheurgedrag, …) en psychotische stoornissen (als dit niet de dominante problematiek is).
Meervoudige handicap
• 99
MOTORISCHE STOORNIS
Bij motorische handicap wordt een onderscheid gemaakt tussen de doelgroepen ‘Motorisch A’ en
‘Motorisch B’, op basis van de aard van de stoornis die aan de grondslag ligt van de beperkingen.
1 Doelgroep Motorisch B
Hierbij gaat het meestal om beperkingen inzake mobiliteit ten gevolge een stoornis van centrale
oorsprong:





hersenverlamming/cerebral palsy/cerebrale parese/infantiele encefalopathie
sclerosis multiplex (+ vergelijkbare degeneratieve neurologische aandoeningen: ALS,
Friedreich, Huntington…)
spina bifida
myopathie (spierziekten, neuro-musculaire aandoeningen)
verworven ernstige motorische stoornissen.
2 Doelgroep Motorisch A
Hierbij gaat het meestal om beperkingen inzake mobiliteit ten gevolge van een afwezigheid of
afwijking van anatomische structuren:




dysmelie (congenitale afwijkingen aan de ledematen)
kinderverlamming of poliomyelitis
afwijkingen van het skelet of de ledematen
alle andere motorische stoornissen die niet onder motorisch B vermeld staan.
3 Toekennen van een doelgroep voor motorische handicap
Voor de doelgroepen Motorisch A en Motorisch B bestaat er onderlinge exclusiviteit: zij kunnen niet
beiden samen toegekend worden.
Bij indicatiestelling moet nagegaan worden of de stoornis behoort tot de stoornissen die vallen onder
Motorisch B, zo niet kan Motorisch A toegekend worden. In uitzonderlijke gevallen waarbij de persoon
stoornissen heeft uit zowel de A- als de B-groep, moet dus doelgroep Motorisch B toegekend worden.
Motorische stoornis
• 100
3.1 De doelgroepen Motorisch A en Motorisch B versus ernst van de
beperkingen.
De regelgeving inzake subsidiëring en omkaderingsnormen gaat ervan uit dat er voor de doelgroep
Motorisch B een hogere zorgbehoefte geldt, omdat het hierbij om handicaps zou gaan met
beperkingen die ernstiger en nog in evolutie zijn, terwijl de doelgroep Motorisch A de handicaps met
minder ernstige en meer stabiele beperkingen zou omvatten.
Dit is echter niet correct, aangezien het onderscheid tussen beide doelgroepen gemaakt wordt op
basis van de aard van de stoornis. De ernst van de handicap daarentegen moet beoordeeld worden in
functie van de hoogte van de zorgbehoefte. Om de ernst van de motorische beperkingen in te
schatten, kan gebruik gemaakt worden van de toetstabel “typering licht/matig/ernstig/afunctioneel
m.b.t. motorische beperkingen”.25
3.2 Groepen met fysiek-motorische problematiek en/of beperkingen in de
mobiliteit ten gevolge van een stoornis van centrale oorsprong (stoornis in
de hersenen)

NAH (Niet-aangeboren Hersenletsel): NAH verwijst naar de plaats van het letsel dat aan de
oorsprong ligt van de handicap. Wanneer ernstige mobiliteitsbeperkingen aanwezig zijn ten
gevolge van neuropsychologische stoornissen (bv. apraxie en/of in wisselende mate motorische
stoornissen), kan de doelgroep Motorisch B worden toegekend. Momenteel wordt gewerkt aan de
creatie van een nieuwe doelgroep “NAH”, die zal toegekend kunnen worden in geval van ernstige
cognitieve stoornissen. Meer info is te vinden bij “NAH”.

Epilepsie : Deze stoornis zal op zich zelden een opvang in een voorziening noodzaken. In ernstige
gevallen (moeilijk behandelbaar, dagelijkse aanvallen, …) met ernstige gevolgen voor het
dagelijks functioneren, kan de doelgroep Motorisch B worden toegekend.

Dyspraxie: Hierbij kan in zeer ernstige gevallen de doelgroep Motorisch B worden toegekend.
Meer info is te vinden bij “Dyspraxie”.
25
Cfr. bijlage 3.
Motorische stoornis
• 101
MULTIPLE SCLEROSE (MS)
1 Wat is Multiple Sclerose
Multiple sclerose26 is een chronische ziekte van het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg)
dat bepaalde signalen niet goed kan verwerken. Het is de meest frequent voorkomende aandoening
van het zenuwstelsel bij jongvolwassenen. Per 100.000 inwoners zijn er 80 à 100 MS-patiënten.
Multiple sclerose komt bijna twee keer zo veel voor bij vrouwen als bij mannen.
De ziekte openbaart zich op jonge leeftijd en wordt gekenmerkt door een progressief toenemende
mate van invaliditeit. Een adequate behandeling is nog steeds niet voorhanden. MS heeft weinig
invloed op de levensverwachting, maar heeft een enorme weerslag op de levenskwaliteit. Ten
gevolge hiervan zijn de medische, psychosociale en economische consequenties van deze ziekte vaak
enorm.
1.1 Types van MS
Relapsing-remitting MS:
Dit is de meest voorkomende vorm van MS, waarbij opstoten worden afgewisseld met perioden van
herstel waarin de klachten verminderen of verdwijnen. Gemiddeld komen tijdelijke verergeringen
van klachten en opflakkeringen (exacerbaties) drie keer per twee jaar voor. Vaak gaat deze
relapsing-remitting MS na verloop van tijd over in secundair progressieve MS. Ongeveer 85% van de
mensen bij wie MS wordt vastgesteld, hebben relapsing-remitting of intermitterende MS.
Secundair progressieve MS:
in deze tweede fase is er sprake van geleidelijke achteruitgang en treedt er nog nauwelijks
tussentijds herstel op. Ongeveer de helft van de patiënten met intermitterende MS krijgen
uiteindelijk een secundair progressieve MS.
Primair progressieve MS:
Bij 10 tot 20% van de mensen met MS treedt er meteen vanaf het begin verslechtering op zonder
tussentijds herstel. Er is dan sprake van primair progressieve MS. Deze vorm treedt vooral op bij
patiënten die pas op latere leeftijd MS krijgen.
De ernst en de frequentie van de opstoten, de geleidelijke progressie van de handicap en de mate
van invaliditeit in de latere fase, verschillen sterk van patiënt tot patiënt. Het is moeilijk om vooraf
te voorspellen hoe de ziekte zal evolueren. MS kan op termijn tot zeer ernstige beperkingen leiden.
Ruim de helft van de patiënten heeft te kampen met ernstige beperkingen. Voor ongeveer 30% leidt
26
Bron : E. Samoy, Nieuwe instroom in het Vlaams Fonds : Onderzoek van de eerste bijstandsaanvragen, maart 2006
Multiple Sclerose
• 102
de ziekte tot weinig verwikkelingen waardoor men een normaal leven kan leiden. In de praktijk
kunnen de meeste mensen met MS (80%) tien jaar na de diagnose nog stappen. Na 20 jaar is dat iets
meer dan de helft.
2 Aanvragen voor ondersteuning
De beoordeling van de ondersteuning volgt de principes van “evolutieve aandoeningen”.
MS is een progressieve aandoening die zich over de loop van vele jaren zal ontwikkelen. Juist omdat
deze ziekte jaren kan aanslepen, is het steeds belangrijk om te kijken naar het huidig niveau van
functioneren. Er wordt hierbij vastgehouden aan de stelling dat een diagnose niet genoeg is om een
goedkeuring voor inschrijfbaarheid te garanderen.
Waar bijvoorbeeld een sterk progressieve aandoening zoals ALS (quasi) altijd zal leiden tot een
erkenning als persoon met een handicap. Bij MS, die heel wat jaren langer kan aanslepen en in
essentie geen invloed heeft op de levensduur, kan hierbij niet dezelfde redenering gebruikt worden.
Veelal zal een persoon met MS een aanvraag bij het VAPH indienen om ondersteuning in de vorm van
hulpmiddelen te verkrijgen. Daarom zal vaak het interventieniveau ‘Aanvulling Onderste Ledematen’
toegekend worden. Bij deze toekenning neemt men het huidig functioneren in acht. Kan de persoon
zich zelfstandig verplaatsen of is er een loophulpmiddel nodig? Hoe verlopen de transfers? In welke
mate heeft de aandoening invloed op de sociale integratie van de persoon?
Een behandeling, bijvoorbeeld medicatie, kan een positieve invloed hebben op het verloop van de
ziekte. Maar dit slaat zeker niet altijd aan, niet iedereen kan hiervan de positieve invloeden
ondervinden. Daarom kan dit aspect niet meegenomen worden in de beoordeling van de vraag. Om
uitkomst te bieden bij twijfel, kan een evolutieverslag opgevraagd worden.
Multiple Sclerose
• 103
NIET-AANGEBOREN HERSENLETSEL (NAH)
1 Wat is een NAH
1.1 Definitie
NAH is een overkoepelende term die een geheel aan stoornissen, waarin meestal wel typische
patronen te herkennen zijn, aanduidt met als etiologie een beschadiging van de hersenen die
ontstaan is na de geboorte. NAH kan ook ontstaan door chronische processen, o.m. progressieve
neurologische aandoeningen of levenslange intoxicatie. In die gevallen ontbreekt de typische breuk in
de levenslijn.
Wanneer we de notie “NAH” hanteren in verband met de verschillende VAPH-zorgvormen, dan gaat
het over “kern NAH”, namelijk de gevolgen van niet-aangeboren hersenletsels, die plots of binnen
een korte termijn en na de geboorte ontstaan zijn, waardoor een breuk in de levenslijn ontstaan is.
Enkele voorbeelden van oorzaken van ‘kern NAH’: externe fysieke kracht, langdurig zuurstoftekort,
acute infectie, een snel opkomende hersentumor, acute intoxicatie, CVA.
NAH door chronische processen komt voor bij de ziekte van Huntington, de ziekte van Parkinson en
parkinsonisme, dementie (bv. Alzheimer), langdurig middelenmisbruik (alcohol, drugs), enz. …
Hoewel hersenletsels inderdaad een duidelijke rol spelen, spreekt men i.v.m. deze diagnoses echter
zelden van “NAH”. In termen van ‘VAPH-doelgroepen’ komt eventueel de groep Motorisch B in
aanmerking.
Sommige groepen met dit soort chronische aandoeningen worden opgevangen in een geëigende
setting: bijvoorbeeld personen met syndroom van Korsakov in de psychiatrische zorg.
Niet-aangeboren hersenletsels kunnen een verstandelijke handicap tot gevolg hebben, als de oorzaak
optreedt na de geboorte en vóór het achttiende jaar. Vaak zullen deze personen wel een verschillend
intellectueel en cognitief profiel vertonen vergeleken met de ‘congenitaal’ verstandelijk
gehandicapten.
1.2 Symptomen
NAH kan resulteren in stoornissen en beperkingen op verschillende domeinen. De symptomen kunnen
zeer gevarieerd zijn zowel door de ernst van de stoornissen en beperkingen als door individuele
verschillen. De stoornissen door NAH kunnen van fysieke, sensorische, cognitieve of
gedragsmatige/emotionele aard zijn. Het typisch basispatroon is de combinatie fysiek-cognitiefgedragsmatig/emotioneel. Het is echter mogelijk dat de stoornissen zich slechts op één domein
voordoen. Dit heeft dan wel gevolgen voor het bepalen wat de meest adequate aanpak is.
NAH
• 104
Mogelijke probleemgebieden zijn:





cognitieve stoornissen: problemen met concentratie en geheugen, verwardheid, problemen
met planning en organisatie en met het initiëren van taken, problemen met beoordeling en
besluitvorming, trager denken
communicatiestoornissen: bv. afasie, …
stoornissen
op
gedragsmatig
vlak:
sociaal
onaangepast
gedrag,
agitatie,
persoonlijkheidsveranderingen, verlies aan impulscontrole met o.a. agressie, …
fysieke stoornissen: motorische stoornissen, krachtverlies, verlamming, slikproblemen,
coördinatie, evenwicht, …
sensorische stoornissen: verlies van de visus (gezichtsscherpte), gehoorstoornissen, …
2 Wijze van diagnosestelling
De diagnosestelling van een NAH dient multidisciplinair te gebeuren. De beperkingen en sterktes van
de persoon op de verschillende domeinen dienen nauwgezet in kaart gebracht te worden.
Voor een meer uitgebreide beschrijving van het diagnostisch onderzoek en de onderzoeksmiddelen:
cfr. CDP Niet-Aangeboren Hersenletsels.
3 Aanvragen voor ondersteuning
Gezien de complexiteit van de problematiek is het niet altijd eenvoudig eenduidig te stellen wie al
dan niet tot de doelgroep van het VAPH of tot een refertegroep van de verschillende zorgvormen
behoort. Uit het bovenstaande blijkt dat het noodzakelijk is om het volledige functioneren van de
persoon in kaart te brengen en dit op alle domeinen.
Zoals reeds gesteld in de definitie van NAH hanteren we de notie “kern NAH” in verband met de
verschillende VAPH-zorgvormen.
3.1 Toetsing aan de definitie van handicap
Het begrip NAH verwijst naar de oorzaak. Ten gevolge van dat NAH kunnen uiteenlopende stoornissen
optreden.
Het hebben van een diagnose NAH, alsook de aanwezigheid van (een) bepaalde stoornis(sen) is op
zich onvoldoende om te kunnen spreken van een handicap. Er moet gekeken worden naar de reële
beperkingen die de persoon ondervindt én naar de langdurigheid ervan. Immers, in veel gevallen
bestaat nog een zekere behandelbaarheid en kan de problematiek nog niet als langdurig beschouwd
worden.
NAH
• 105
3.2 Toekennen van VAPH-ondersteuning
3.2.1
Tijdstip van indienen van de aanvraag
Omdat langdurigheid moet kunnen aangetoond worden, is de revalidatieperiode niet het ideale
moment om een aanvraag in te dienen, aangezien het nog niet duidelijk is wat de restfuncties zullen
zijn.
Binnen de eerste 6 maanden na het ontstaan van het NAH worden geen aanvragen IMB of zorg
aanvaard.
Deze 6 maanden is een vuistregel. Een uitzondering op deze regel kan alleen:
- als een revalidatiearts, verbonden aan een centrum voor neurologische of locomotorische
revalidatie, attesteert dat het gaat over een stabiele toestand die niet meer voor verbetering
vatbaar is, en een blijvende handicap tot gevolg heeft.
- uit het MDV moet blijken dat het gaat om ernstige en blijvende beperkingen.
Een revalidatieperiode van 6 maanden wordt vooropgesteld om een duidelijk zicht te krijgen op de
restfuncties. Deze periode is ook noodzakelijk om de persoon in kwestie de tijd te geven de situatie
te verwerken en op zoek te gaan naar de gepaste hulpmiddelen.
Een aanvraag die niet voldoet aan bovenstaande criteria, kan worden uitgesteld, waarna een
functioneel bilan wordt gevraagd.
Dit betekent dat er voor een dergelijke aanvraag geen voornemen wordt betekend vanwege een
voorbarige vraag.
Voor personen die naar aanleiding van een NAH in coma gaan, wordt ook een revalidatieperiode van 6
maanden vooropgesteld. Het VAPH voorziet voornamelijk in hulpmiddelen die de integratie en
participatie in de samenleving bevorderen. Bovendien voorziet het RIZIV in een uitgebreid forfait ter
compensatie van allerhande kosten zoals voor verpleging, huur en aankoop van hulpmiddelen.
Personen die reeds ingeschreven waren omwille van een handicap en later getroffen worden door een
NAH, kunnen tijdens de revalidatieperiode enkel hulpmiddelen aanvragen die te maken hebben met
de handicap waarvoor ze eerder werden ingeschreven. Voor hulpmiddelen die aangevraagd worden in
het kader van NAH geldt eveneens dat een revalidatieperiode van 6 maanden afgewacht moet
worden.
Voor personen halverwege de 64 jaar geldt ook deze regel. Het A001-formulier mag reeds bezorgd
worden om de mogelijke erkenning van de persoon niet in het gedrang te laten komen. Voor de
opmaak van het A002-verslag (MDV) wordt best gewacht tot na de revalidatieperiode van 6 maanden.
Een dergelijke situatie wordt aanvaard als een overmachtsituatie.
NAH
• 106
3.2.2
Toekennen van (een) doelgroep(en) aan personen met NAH
De symptomen van een NAH kunnen zich op verschillende probleemgebieden situeren. Afhankelijk
van welke symptomen optreden, kunnen één of meerdere doelgroepen toegekend worden.
Fysieke stoornissen
De voorzieningen in de VAPH-sector die zich richten naar personen met NAH, hebben een erkenning
Motorisch B.
Hier worden dus personen beoogd die fysieke stoornissen (met o.a. (loco)motorische beperkingen)
ondervinden ten gevolge van het NAH.
Eventueel kan er een bijkomende vermelding zijn van stoornissen van mentale functies gerelateerd
aan hogere cognitieve functies, die aanleiding geven tot lichte, matige of ernstige beperkingen bij
het uitvoeren van activiteiten. Deze bijkomende stoornissen kunnen aanleiding zijn voor het
toekennen van een zorgticket van een hoger ondersteuningsveld, (bijvoorbeeld als het her(aanleren)
van vaardigheden ernstig verstoord is door geheugenproblemen).
Cognitieve stoornissen
Mogelijke stoornissen op cognitief niveau ten gevolge van een NAH:
 stoornissen van specifieke mentale functies: aandacht, geheugen, denken;
 stoornissen van hogere cognitieve functies: abstractie, organisatie en planning,
tijdmanagement, cognitieve flexibiliteit, inzicht, beoordelingsvermogen, probleemoplossend
vermogen.
Indien het vermogen is aangetast door het hersenletsel om een serie handelingen te plannen, te
organiseren en uit te voeren, waardoor er een verstoring is van de uitvoering van bewegingsfuncties
(apraxie), kan Motorisch B toegekend worden.
Het dient echter steeds te gaan om personen die door deze ernstige cognitieve stoornissen ernstige
beperkingen hebben bij de uitvoering van de activiteiten van het dagelijkse leven.
Meerderjarigen
Een volwassene met een NAH met cognitieve stoornissen, waarbij vóór het optreden van het letsel
geen sprake was van een verstandelijke handicap heeft geen verstandelijke handicap volgens de
definitie van verstandelijke handicap, gezien de definitie strikt bepaalt dat het om een
ontwikkelingsstoornis gaat die aanwezig is vóór het 18e jaar. De doelgroep verstandelijke handicap
kan hierbij dus niet worden toegekend27.
Personen met een verstandelijke handicap, die een NAH oplopen, blijven natuurlijk wel een persoon
met een verstandelijke handicap.
27
Cfr.: Aan personen met een chronische psychiatrische problematiek die een regressie vertonen op cognitief vlak, kan ook
niet de doelgroep “verstandelijke handicap” worden toegekend.
NAH
• 107
Er wordt gewerkt aan de creatie van een nieuwe doelgroep voor personen met ernstige stoornissen op
het vlak van de cognitieve functies t.g.v. een NAH (doelgroep NAH). Zolang deze doelgroep niet
bestaat, kan aan personen met louter cognitieve stoornissen zonder motorische beperkingen geen
doelgroep toegekend worden.
Minderjarigen
Voor een kind jonger dan 18 jaar kan de doelgroep Verstandelijke handicap toegekend worden op
basis van cognitieve stoornissen als gevolg van een NAH. Men gaat er vanuit dat een normale
ontwikkeling duurt tot de leeftijd van 18 jaar. Verstandelijke handicap is een ontwikkelingsstoornis,
ontstaan vóór de leeftijd van 18 jaar, die beperkingen met zich meebrengt in het intellectueel
functioneren, wat zijn neerslag heeft op de totale ontwikkeling. Het NAH kan een terugval of
stagnatie teweegbrengen in de cognitieve ontwikkeling waardoor de minderjarige vanaf dan zal
functioneren als een persoon met een verstandelijke handicap. Zij bereiken meestal niet hun
potentieel intellectueel niveau. (cfr. “Verstandelijke Handicap”)
Sensorische stoornissen
Bij de aanwezigheid van sensorische stoornissen ten gevolge van NAH kan de doelgroep Blind of
slechtziend (in geval van een visuele handicap) of Gehoor- of spraakstoornis (in geval van een
auditieve handicap) worden toegekend.
Communicatiestoornissen
Bij het optreden van ernstige communicatiestoornissen ten gevolge van NAH kan de doelgroep
Gehoor- of spraakstoornis in aanmerking genomen worden.
Gedrags- / emotionele stoornissen
Indien de hersenletsels enkel leiden tot emotionele stoornissen en/of gedragsstoornissen bij
volwassenen, komen deze personen niet in aanmerking voor ondersteuning door een VAPHvoorziening. De doelgroep gedrags- en emotionele stoornissen kan bij volwassenen niet worden
toegekend. Zij dienen zich te wenden tot de sector van de psychiatrie of de sector geestelijke
gezondheidszorg. (cfr. “Psychische stoornis”)
De aanvraag voor minderjarigen kan tot de leeftijd van 18 jaar. Eventueel kan de doelgroep GES
worden toegekend.
NAH
• 108
OBESITAS
1 Wat is obesitas
Obesitas is ernstig overgewicht, dit wil zeggen een Body Mass Index (BMI) van meer dan 30. BMI is de
verhouding van het lichaamsgewicht (in kilogram) tot de lengte (in meter) in het kwadraat (kg/m²).
Recente studies bevestigen de toenemende prevalentie van overgewicht en obesitas.
Vanaf de leeftijd van 35 jaar vertoont 50% van de Vlaamse mannen en 30 % van de vrouwen
overgewicht of obesitas. In de groep tussen 55 en 64 jaar is 20% obees (BMI>30). Dit percentage stijgt
nog als ook de abdominale vetmassa in rekening wordt gebracht.
De WGO heeft sinds 2006 obesitas erkend als ziekte.
Richtcijfers:
 BMI<20: ondergewicht (te licht)
 BMI 20-25: normaal
 BMI>25: overgewicht (te zwaar)
 BMI>30: obesitas / ernstig overgewicht / zwaarlijvig
 BMI>35: morbide (ziekelijke) obesitas
 BMI>40: morbide obesitas en indicatie voor ingreep
2 Aanvragen voor ondersteuning
2.1 Doelgroep VAPH?
Een persoon met obesitas kan bij het VAPH als persoon met een handicap, een aanvraag voor zorg of
specifieke hulpmiddelen starten indien:
 hij een BMI van meer dan 40 heeft
 en als de onmogelijkheid van een ingreep of behandeling wordt aangetoond,
 en als er ernstige functionele beperkingen zijn waardoor specifieke hulpmiddelen uit de
gehandicaptensector kunnen helpen bij de sociale integratie.
Vaak bestaat er bij betrokkene niet enkel een probleem van obesitas maar zijn er ook bijkomende
aandoeningen aanwezig zoals diabetes, hypertensie, gewrichtspathologie, artrose… We moeten er van
uitgaan dat mensen alle behandelingsmogelijkheden dienen te volgen. Als zij na een optimale
behandeling nog ernstige beperkingen hebben, kan het VAPH een rol spelen door het ter beschikking
stellen van hulpmiddelen.
Het VAPH vraagt dat volgende medische gegevens minimaal aanwezig zijn in het multidisciplinair
verslag (MDV):
-
Obesitas
BMI, gewicht, lengte
• 109
-
Overzicht van de gevolgde behandelingen voor obesitas (mogelijkheden hier zijn
dieetmaatregelen, medicamenteuze ondersteuning, bewegingsprogramma, ondersteuning
door huisarts of specialist, eventuele heelkunde,…) en de gevolgde behandeling van de vaak
geassocieerde bijkomende/secundaire pathologie. Het is zeker niet de bedoeling van het
VAPH om heelkundige ingrepen hier te verplichten alvorens men tot erkenning kan overgaan.
Dergelijke zware operaties kunnen nooit opgelegd worden.
-
Toelichting van de oorzaken van falen van de behandeling.
2.2 Toekenning van VAPH-ondersteuning
Indien de problematiek ernstig/langdurig en onbehandelbaar is, kan men in aanmerking komen voor
VAPH-ondersteuning. Meestal beperkt het VAPH zich tot de toekenning van het interventieniveau/
functiebeperking: aanvulling onderste ledematen.
Doorgaans kunnen er goedkeuringen worden verleend voor de verbouwing van het sanitair en het
plaatsen van handgrepen om de zelfredzaamheid bij persoonlijke verzorging mogelijk te maken. Ook
een aanvullende trapleuning kan aangewezen zijn.
Trapliften (vaak maar ingesteld tot gewicht van 120 kg) en speciale bedden worden doorgaans niet
toegekend.
De visie voor obesitas is dat het nooit de bedoeling mag zijn om een stoornis of beperking(en) te
bestendigen, doordat iemand door het gebruik van hulpmiddelen niet meer de nodige inspanningen
levert voor behandeling (met risico op regressie).
Obesitas
• 110
OVERGANG MINDERJARIG-MEERDERJARIG
VAPH-beslissingen kunnen een tijdelijk karakter hebben. In een aantal specifieke gevallen vervalt een
beslissing op reglementaire basis op de leeftijd van 18 of 21 jaar.
Een herindicering dient plaats te vinden bij de overgang van de burgerlijke minderjarigheid naar
meerderjarigheid28 en de vraag naar overgang van een voorziening voor minderjarigen naar een
voorziening voor meerderjarigen.
1 Overgang van de burgerlijke minderjarigheid naar
meerderjarigheid
Bij de overgang van minder- naar meerderjarigheid (18 jaar) is een herindicering29 (=herevaluatie van
de handicap met inbegrip van de ernst van de beperkingen) noodzakelijk om een kwaliteitsvolle
opvolging van toegekende zorg te waarborgen.
In het geval een persoon met een handicap gebruik maakt van een OBC, semi-internaat of internaat
zal er sowieso een herindicering plaatsvinden als de persoon ondersteuning wenst in een voorziening
voor meerderjarige personen met een handicap. Deze herindicering vindt dan mogelijks iets later
plaats dan op de leeftijd van 18 jaar.
Pleegzorg, kortverblijf, thuisbegeleiding en logeerfunctie zijn niet specifiek voor minderjarige
personen met een handicap. Om het vooropgezette doel van herindicering bij meerderjarig worden te
bereiken, wordt bepaald dat de toewijzing of de toegang tot deze ondersteuningsvormen beperkt
wordt tot de leeftijd van 18 jaar, behalve in het geval deze ondersteuningsvormen vallen onder het
toegekende ondersteuningsveld OBC (z35), semi-internaat (z25) of internaat (z30). In dit geval blijft
de toegang tot deze ondersteuningsvormen gelden zolang de persoon toegang heeft tot de
voorziening voor minderjarigen. Volgens de geldende regels kunnen OBC, semi-internaat en internaat
naargelang de ondersteuningsvorm immers gecombineerd worden met pleegzorg, kortverblijf,
thuisbegeleiding en logeerfunctie (cfr. hiërarchische ordening).
Met toewijzing of toegang wordt bedoeld dat men een aanvraag gedaan heeft voor een bepaalde
ondersteuningsvorm en dat men daarvoor een positieve beslissing heeft gekregen. Men moet de
ondersteuningsvorm met andere woorden nog niet effectief hebben opgenomen. Zolang een persoon
een geldende beslissing heeft voor een minderjarigenvoorziening (bv. semi-internaat) kan hij met
deze beslissing ook gebruik maken van de onderliggende ondersteuningsvormen tot en met 20 jaar
(dus over de grens van de burgerlijke meerderjarigheid).
28
Het principe van verplichte herindicering wordt toegepast sinds het invoege gaan van het Ministerieel Besluit op 1 januari
2012. Minderjarige gebruikers die reeds vóór 01.01.2012 een ticket zonder einddatum hadden gekregen voor een
ondersteuningsvorm die ook bestaat voor meerderjarigen, kunnen hier ook ná de leeftijd van 18 jaar verder gebruik van maken
zonder dat een nieuw ticket moet aangevraagd worden.
29
Opmerking: een herindicering betekent dat men de vraag naar a) erkenning als PmH en b) gepaste zorgvorm herbekijkt.
Aangezien het Inschrijvingsbesluit (nog) niet is aangepast inzake de opheffing van erkenning als persoon met een handicap,
blijft de betrokkene in voorkomend geval erkend als PmH maar herbekijkt de PEC het oordeel over de gepaste zorgvorm.
Overgang minderjarig-meerderjarig
• 111
2 Overgang van een voorziening voor minderjarigen naar een
voorziening voor meerderjarigen
Voorzieningen en diensten voor minderjarigen (OBC, semi-internaat en internaat) zijn bedoeld voor
kinderen en jongeren. Zij staan open voor personen tot en met 20 jaar30.
In het geval een persoon met handicap gebruik maakt van een OBC, semi-internaat of internaat zal er
sowieso een herindicering plaatsvinden op het moment dat deze persoon ondersteuning wenst in een
voorziening voor meerderjarige personen met een handicap.
In uitzonderlijke gevallen kan men ook langer terecht in een (semi-)internaat of OBC, mits dit
genoodzaakt is opdat de jongere zijn schoolloopbaan kan beëindigen en hij/zij geen andere
opvangmogelijkheid heeft én mits dit verblijf een tijdelijk karakter heeft. In dergelijke gevallen is
een tijdelijke verlenging van de opname op basis van het reeds uitgereikte ticket (met beslissing tot
het einde van het schooljaar waarin de jongere 21 jaar wordt) mogelijk.
De voorzieningen en diensten voor meerderjarigen staan open voor personen vanaf 18 jaar.
Personen met enkel psychische stoornissen of gedrags- en emotionele stoornissen, met uitzondering
van pervasieve ontwikkelingsstoornissen (autismespectrumstoornissen), kunnen niet terecht in
diensten en voorzieningen voor volwassenen, ook niet wanneer deze zich richten tot alle VAPHdoelgroepen.
30
Overeenkomstig artikel 8bis van het BVR van 15 december 1993 .
Overgang minderjarig-meerderjarig
• 112
PALLIATIEVE ZORG
1 Wat is palliatieve zorg
Palliatieve zorg is de actieve en continue zorg voor mensen in een vergevorderd stadium van hun
ziekte wanneer genezing niet meer mogelijk is. De hulpverlening in deze laatste levensfase is vooral
gericht op het beheersen van pijn en andere onaangename symptomen. Het concept omvat fysieke,
psychologische, psychosociale en spirituele zorg aan de patiënt en zijn omgeving. De zorg is niet
langer gericht op het genezen van de patiënt, maar ze focust op het garanderen van een optimale
kwaliteit van het resterende leven, zowel ten behoeve van de patiënt zelf als van zijn omgeving.
Palliatieve zorg onderscheidt zich van terminale zorg, vooral op vlak van termijn.
Het RIZIV gebruikt de terminologie “palliatief forfait” wanneer het gaat om tegemoetkomingen aan
personen in een terminale fase. Zij definiëren deze fase als dusdanig als de levensverwachting minder
dan drie maanden is.
Het VAPH baseert zich voor de definitie van “palliatieve zorg” op de definitie van het RIZIV voor wat
betreft het “palliatief forfait”. In sé wordt hiermee dus de terminale fase bedoeld.
2 Bijstand via de ziekteverzekering
Het RIZIV voorziet voor de palliatieve fase twee keer een palliatief zorgforfait voor geneesmiddelen,
hulpmiddelen en verzorgingsmateriaal. Zodra het recht op dit forfait is goedgekeurd, worden
huisbezoeken van de huisarts, thuisverpleegkundigen en een kinesist volledig terugbetaald.
Hulpmiddelen zoals bijvoorbeeld een verzorgingsbed en een anti-decubitusmatras kunnen gehuurd
worden in de zorgwinkels van de ziekenfondsen.
Het RIZIV vergoedt ook het verblijf op een palliatieve afdeling of opvang in een dagcentrum.
3 Aanvragen voor ondersteuning
3.1 Toetsing aan de definitie van handicap
Aangezien louter palliatieve verzorging te beschouwen is als behandeling en verzorging en niet
gericht is op een duurzame sociale integratie, kadert ze niet binnen de definitie van handicap die het
VAPH als criterium voor erkenning als persoon met een handicap hanteert. De definitie benadrukt dat
het moet gaan om een ‘langdurig en belangrijk participatieprobleem dat te wijten is aan de
combinatie van functiestoornissen van mentale, psychische, lichamelijke of zintuiglijke aard,
beperkingen bij het uitvoeren van activiteiten en persoonlijke en externe factoren’.
Palliatieve zorg
• 113
3.2 Beoordelen van de palliatieve zorgstatus
3.2.1
Rol van het MDT
Voor de teams is hier een zeer belangrijke adviserende rol weggelegd. Voor mensen met een
ongunstige prognose, maar die nog actief zijn en waarbij de termijn moeilijk in te schatten is, moet
nagegaan worden of de kosten in verhouding zijn met de realistische doelstellingen.
Uiteraard gaat het dikwijls om moeilijke situaties waarbij mensen dichtbij het levenseinde nood
hebben aan ondersteuning.
In eerste instantie kunnen de teams best verwijzen naar de RIZIV-ondersteuning, meer bepaald het
palliatief zorgforfait en de mogelijkheid tot het huren van hulpmiddelen, zoals hierboven vermeld.
Dit geldt uiteraard voor personen die nog geen dossier hebben bij het VAPH, maar ook voor hen die al
wel zijn erkend als persoon met een handicap. Ook personen die in het verleden al ondersteuning
kregen van het VAPH, kunnen beroep doen op het palliatief zorgforfait en de huurmogelijkheden bij
de ziekenfondsen.
De kans bestaat dat zich een beweging zal installeren waarbij men voor personen die ongeneeslijk
ziek zijn, een dossier zal opmaken vooraleer zij in die terminale fase terechtkomen.
Als er melding wordt gemaakt van een palliatief forfait, is er geen twijfel. We beschikken echter niet
altijd over deze info: deze kan ontbreken of bewust worden achtergehouden.
3.2.2
Rol van het VAPH
Bij vermoeden van terminale fase of als achteraf blijkt dat de persoon het zorgforfait had
(aangevraagd), moeten de MDT’s op hun verantwoordelijkheid gewezen worden: er wordt contact
opgenomen met het team.
De bevoegdheid tot het beoordelen van de palliatieve zorgstatus en de communicatie van deze
dossiers ligt niet bij de coördinator van de PA, maar bij de PA-arts.
De PA-arts vraagt in eerste instantie schriftelijk een actueel evolutieverslag op bij het MDT, met een
kopie aan betrokkene. Nadien wordt eventueel overleg gepleegd met de behandelende arts en kan
indien wenselijk ook communicatie met de cliënt plaatsvinden.
3.3 Beslissingen
3.3.1
Personen in een terminale fase – nog niet ingeschreven
Het palliatief forfait is (volgens RIZIV-definitie) bedoeld voor mensen in een terminale fase: maximale
levensverwachting van 6 maanden (het RIZIV-forfait behelst een termijn van 3 maanden, en kan
tweemaal worden toegekend).
Palliatieve zorg
• 114
Deze personen dienen geweigerd te worden als PmH.
Voor de motivering van de weigering kan men verwijzen naar de definitie van handicap waaraan de
persoon niet voldoet: de finaliteit van de aangeboden hulp is van in het begin enkel basale zorg, maar
niet het streven naar langdurige integratie en participatie.
Formulering in de beslissing: In de beslissing wordt verwezen naar het niet-beantwoorden aan de
algemene definitie van handicap, zonder verdere specificering.
Na overleg of huisbezoek, waarbij men te weten is gekomen dat de persoon op de hoogte is van zijn
toestand, kan verwezen worden naar o.a. het palliatief zorgforfait (persoon heeft medisch laten
attesteren dat hij zich in een terminale fase bevindt).
3.3.2
Personen in een terminale fase – reeds ingeschreven of automatisch ingeschreven
Voor personen die al eerder zijn ingeschreven of bij art 6bis (automatisch ingeschreven), wordt er
verwezen naar de mogelijkheid van het huren van hulpmiddelen.
Bij weigering van ingrijpende en uitgebreide aanpassingen of hulpmiddelen is het wellicht best te
verwijzen naar de criteria ‘noodzaak’, ‘gebruiksfrequentie’, ‘doelmatigheid’ (kostprijs t.o.v.
gebruiksduur) enz. …, waaraan niet is voldaan. Er wordt zeker niet rechtstreeks verwezen naar de
prognose. ‘Geen langdurigheid’ mag nooit als argument gebruikt worden om te weigeren!
In dergelijke situaties doet de maatschappelijk assistent altijd een voorafgaand huisbezoek, zeker bij
dure aanpassingen.
Formulering van mondelinge mededelingen: De arts van de PA geeft de toelichting. Er wordt ook
verwezen naar de alternatieve mogelijkheden zoals het huren van hulpmiddelen.
Formulering in de beslissing: Hierin wordt verwezen naar het bestaan van voorzieningen die de huur
van hulpmiddelen toelaten, waarvoor men zich kan wenden tot zijn/haar ziekenfonds.
3.3.3
Personen met beperkte levensverwachting, niet-terminaal
Sommige personen beantwoorden niet aan de RIZIV-definitie van het palliatief forfait. Deze personen
zijn niet terminaal (hebben een levensverwachting > 6mnd), maar toch lijden ze aan een aandoening
die op relatief korte termijn tot de dood zal leiden. De prognose luidt dat zij nog 6 maanden tot 1 à 2
jaar te leven hebben.
Zij kunnen beschouwd worden als personen met een chronische ziekte. Voorbeelden hiervan zijn:
personen met ALS, kankerpatiënten in een remissiefase, …
Bij personen in een dergelijke situatie, die op het moment van de aanvraag nog een zekere mobiliteit
vertonen, maar op korte termijn bedlegerig dreigen te worden, is het niet zo dat automatisch het
interventiedoel "Vervanging Onderste Ledematen" kan worden toegekend. Dergelijke dossiers moeten
Palliatieve zorg
• 115
beoordeeld worden met de nodige voorzichtigheid. Indien bepaalde hulpmiddelen noodzakelijk zijn,
kan het interventieniveau in functie daarvan toegekend worden. Het is uiterst belangrijk om een
realistisch beeld te krijgen van de situatie. Hiervoor is een huisbezoek van de maatschappelijk
assistent zeker aangewezen. Op basis daarvan moet het dossier beoordeeld worden.
Meer info:
http://www.palliatief.be
http://www.riziv.be/care/nl/palliativecare
Palliatieve zorg
• 116
PSYCHISCHE STOORNIS
1 Wat is een psychische stoornis
Onder psychische stoornissen verstaan we alle aandoeningen waarbij (onderdelen van) het psychisch
functioneren (gedrag/cognitie/emotie) afwijken van het normale functiepatroon en waardoor er
participatieproblemen ontstaan. Voorbeelden zijn: schizofrenie, depressie en bipolaire stoornis,
persoonlijkheidsstoornissen, Gilles de la Tourette-syndroom, verslavingsproblematieken, …
Voor de behandeling van psychische stoornissen is de specifieke expertise nodig van een psychiater,
psycholoog, psychiatrisch verpleegkundige, …
Bij ondersteuningsvragen die gesteld worden aan het VAPH is het belangrijk om te weten of de
psychische stoornis al dan niet de determinerende problematiek is. Een belangrijk element om
hierover te oordelen, is het nagaan van de psychiatrische antecedenten en het premorbied
functioneren. De antecedenten kunnen ingrijpende psychiatrische interventies bevatten zoals
veelvuldige en/of langdurige opnamen in psychiatrische voorzieningen.
1.1 Enkele veel voorkomende psychische stoornissen
1.1.1
Depressie
Vele mensen worden getroffen door een depressie. Als de depressie lang duurt of regelmatig
terugkeert, kan dat een invaliderende invloed hebben op iemands leven. De term ‘depressie’ wordt in
de huidige maatschappij echter frequent gebruikt om een gevoel van neerslachtigheid aan te duiden,
zonder dat er sprake is van een depressie in de klinische zin.
Centraal bij een depressie staat de aanwezigheid van een sombere stemming en/of verlies van
interesse en plezier. De symptomen veroorzaken klinisch significant lijden of belemmering in sociale,
beroepsmatige of andere belangrijke omstandigheden. De symptomen zijn niet het gevolg van directe
fysiologische effecten van middelengebruik of een somatische aandoening. Daarnaast voldoen de
symptomen niet aan de criteria voor een gemengde episode en zijn deze niet eerder toe te schrijven
aan een rouwproces (DSM-IV-TR).
Soms wordt een depressie uitgelokt door belangrijke (traumatische) gebeurtenissen (bv. overlijden
van een belangrijk iemand, een ongeval, verlies van mogelijkheden, van werk, van een relatie, …). Is
de aanleiding van een depressie te achterhalen, wordt dit een reactieve depressie genoemd.
Voor de diagnose is het van belang om na te gaan of naast depressieve episoden ook manie of
hypomanie optreedt. In dat geval kan er sprake zijn van een vorm van bipolaire stoornis.
Depressies zijn meestal behandelbaar. Een weigering voor erkenning als persoon met een handicap
kan men motiveren door het onvoldoende aanwezig zijn van beperkingen en/of de behandelbaarheid.
Psychische stoornis
• 117
1.1.2
Bipolaire stoornis
De bipolaire stoornis wordt gekenmerkt door de combinatie van een depressieve stoornis én de
aanwezigheid van manische episoden. Men kan echter ook van een bipolaire stoornis spreken wanneer
er zich alleen manische episodes voordoen, niet gevolgd door een depressie. De bipolaire stoornis is
een ernstig psychiatrisch ziektebeeld met vaak levenslange nood aan psychiatrische opvolging.
Personen met dergelijke problematiek zijn eerder aangewezen op het aanbod van de psychiatrische
en de geestelijke gezondheidszorg. Met medicatie en psychotherapie kan men vaak een behoorlijk
niveau van functioneren handhaven.
1.1.3
Schizofrenie
Tussen de 1 en 18 mensen op 1000 worden getroffen door schizofrenie31. Dat is een syndroom waarbij
er positieve symptomen zijn zoals psychotische toestanden, hallucinaties en wanen, en negatieve
symptomen zoals affectverlies en passiviteit. Met medicatie en psychotherapie kan men vaak een
behoorlijk niveau van functioneren handhaven, maar mensen met schizofrenie kunnen aftakelen
waardoor ze op latere leeftijd op een lager niveau van intelligentie functioneren en hun interesses en
energie verliezen.
1.1.4
Persoonlijkheidsstoornissen
Er zijn tevens allerlei persoonlijkheidsstoornissen beschreven die het normaal functioneren van
mensen in de maatschappij bemoeilijken. De belangrijkste hiervan is wellicht de borderlinepersoonlijkheidsstoornis, die gekenmerkt wordt door een diepgaand patroon van instabiliteit in
intermenselijke relaties, zelfbeeld en affecten en van duidelijke impulsiviteit.
Er bestaan specifieke behandelingsprotocollen voor persoonlijkheidsstoornissen. Een behandeling kan
als doel hebben de symptomen onder controle te houden, zodat ze minder belastend zijn voor het
dagelijks functioneren. Met medicatie en psychotherapie kan men vaak een behoorlijk niveau van
functioneren handhaven.
1.1.5
Verslavingsproblematiek
Verslavingsproblematiek is op zich geen reden om in aanmerking te komen voor ondersteuning door
het VAPH. De toestand is (in principe) behandelbaar.
Er is mogelijk wel sprake van een ‘handicap’ als de verslaving één van de symptomen is van een
dieperliggende, ernstige psychische aandoening of van een (zeldzaam) syndroom dat bijna obligaat
tot verslaving leidt, of als de verslaving onomkeerbare letsels heeft veroorzaakt.
31
World Health Organization, 1998. Schizophrenia and public health. Rapport, pagina 7.
Psychische stoornis
• 118
2 Aanvragen voor ondersteuning
2.1 Toetsing aan de definitie van handicap
Het hebben van een stoornis is een noodzakelijke, maar onvoldoende voorwaarde om te
beantwoorden aan de definitie van handicap uit het decreet. De beperkingen in het functioneren die
de stoornis met zich meebrengt, dienen in die mate ernstig te zijn dat ze de maatschappelijke
participatie ernstig en langdurig hypothekeren.
De diagnose van een psychische stoornis is op zich dus niet voldoende. Er moeten duidelijke
beperkingen zijn op meerdere levensdomeinen (bv. school/werk én thuis, enz…) en deze moeten al
geruime tijd aanwezig zijn én blijvend van aard zijn, waardoor ze leiden tot een ernstig en langdurig
participatieprobleem.
Een negatieve beslissing kan men motiveren door het onvoldoende aanwezig zijn van beperkingen
en/of de behandelbaarheid.
Bij een strikte hantering van de definitie handicap zoals vermeld in het decreet, kan iemand met een
psychische stoornis beantwoorden aan deze definitie, zonder dat hij aanspraak kan maken op
ondersteuning van het VAPH32.
Voor volwassenen heeft het VAPH immers geen ondersteuningsvormen die erkend zijn voor opname
van personen met (enkel) psychiatrische/psychische problemen (stoornissen en ziekten) 33.
De doelgroep GES wordt dus niet toegekend voor volwassenen, ook niet als bijkomende doelgroep
naast een andere handicap.
Wanneer de hoofddiagnose de psychische problematiek is, wordt doorverwezen naar psychiatrische
zorg (CGGZ, opname in psychiatrische ziekenhuizen, beschut wonen, psychiatrische thuiszorg,
dagcentra). Het VAPH is namelijk residuair t.o.v. de bevoegdheden van andere instanties.
2.2 Psychische stoornis versus verstandelijke handicap
In het kader van aanvragen voor personen met een enkelvoudig psychische stoornis komt het voor dat
deze personen vaak onterecht als een persoon met een verstandelijke handicap worden
gediagnosticeerd, waar het in feite gaat om een “regressie” van de cognitieve functies bij een
chronische psychiatrische stoornis. Ook uit de anamnese kan men afleiden dat het niet om een
verstandelijke handicap gaat. Een verstandelijke handicap is immers een ontwikkelingsstoornis die
reeds vóór de leeftijd van 18 jaar beperkingen met zich mee brengt in het intellectueel functioneren,
wat zijn weerslag heeft op de totale ontwikkeling, de schoolloopbaan, …
32
Dit is gebaseerd op artikel 2,§2, 1° van het oprichtingsdecreet van het Agentschap van 27 juni 1990.
33
Dit is gebaseerd op wetgeving. In het Koninklijk besluit nr. 81 tot instelling van een Agentschap voor medische, sociale en
pedagogische zorg voor gehandicapten (10 november 1967) worden de doelgroepen van de erkenningscategoriëen van de
voorzieningen opgenoemd. De erkenningscategorie gedrags- en emotionele stoornissen (benoemd als categorie 14, zijnde de
mensen met karakterstoornissen die neurotische of prepsychotische toestanden kennen, welk een aangepaste opvoeding
vereisen) is in deze wetgeving enkel opgenomen voor voorzieningen die zich richten tot minderjarigen (tot 21 jaar verlengd bij
decreetswijziging in 1993).
Psychische stoornis
• 119
Personen met een premorbied normaal cognitief functioneren, die een intellectuele regressie
vertonen door het chronisch en invaliderend verloop van de psychische stoornis, zijn géén personen
met een verstandelijk handicap, ook niet als zij op intelligentietesten scoren op het niveau van een
persoon met een verstandelijke handicap. Uit hun anamnese blijkt meestal dat zij vóór het optreden
van de stoornis een normaal functioneren kenden (bv. school, tewerkstelling). Zij beantwoorden niet
aan de definitie van verstandelijke handicap en hebben een primair psychische stoornis.
Ook zwakbegaafde personen of personen met een licht verstandelijke handicap waarbij de psychische
stoornis op de voorgrond staat en de beperkingen in het functioneren vooral te wijten zijn aan de
psychische stoornis, kunnen beschouwd worden als personen met een primair psychiatrische
problematiek, en zijn dus aangewezen op het aanbod van de psychiatrische en de geestelijke
gezondheidszorg. Meestal ziet men pas problemen optreden in de levensloop op het moment dat de
psychische stoornis tot uiting komt (bv. bij een psychotische opstoot).
Overigens zijn de zorg en de omkadering (therapeutisch klimaat, leefgroepen) anders voor
psychiatrische patiënten dan voor personen met een verstandelijke handicap.
Personen met een verstandelijke handicap kunnen door onaangepaste of onvoldoende begeleiding
gedragsproblemen vertonen (hierbij is de psychische problematiek secundair aan de verstandelijke
handicap) of het komt voor dat de psychische stoornis niet de hoofddiagnose is (de beperkingen in het
functioneren zijn vooral te wijten aan de verstandelijke handicap). Dit zijn personen met een
dubbele diagnose. Bij personen met een verstandelijke handicap is er trouwens een verhoogde kans
op het voorkomen van een psychische stoornis.
Mensen met als hoofddiagnose een verstandelijke handicap en een secundaire psychische
problematiek, kunnen nood hebben aan ondersteuning vanuit de voorzieningen van het VAPH. Hierbij
zijn zij aangewezen op de zorgvormen die overeenstemmen met hun verstandelijk niveau. Mits
voldaan is aan een aantal specifieke criteria, kan een ernstige bijkomende gedragsproblematiek in
combinatie met een licht tot matig verstandelijke handicap aanleiding geven tot het toekennen van
een hogere zorgvorm dan deze die verwacht wordt op basis van het verstandelijk functioneren. Deze
criteria worden beschreven bij “GES”.
Daarnaast kunnen personen met de dubbele diagnose die (met begeleiding) thuis wonen, een beroep
doen op de diensten binnen de psychiatrische sector (CGGZ, opname in psychiatrische ziekenhuizen,
beschut wonen, psychiatrische thuiszorg, dagcentra).
Psychische stoornis
• 120
RUGLIJDEN
1 Wat is ruglijden
In de voorbije tien jaar raadpleegde nagenoeg ¼ van de patiënten tussen de 18 en 75 jaar de huisarts
voor lage rugpijn. In 90% van de gevallen is er binnen de 6 weken sprake van spontaan herstel. Bij 2
tot 7 % van de gevallen ontwikkelt er zich CLRP (chronisch lage rugpijn). De meest frequente diagnose
luidt discushernia zonder radiculopathie.
De incidentie blijft stabiel (51.44/1000 patiënten per jaar – elke arts met een praktijk van 1000
patiënten ziet wekelijks één nieuw geval). CLRP komt meer voor bij vrouwen dan bij mannen en kent
een piek tijdens de leeftijd 50 tot 54 jaar.
2 Behandeling
Er zijn verschillende behandelingsmethoden om chronisch ruglijden te verhelpen.
De meest doeltreffende behandeling vertrekt vanuit een multidisciplinaire benadering die
oefenprogramma’s combineert met psychologische en/of sociale opvang en waarbij er wordt
aangestuurd op het zo spoedig mogelijk hervatten van het werk en de maximale voortzetting van de
gewone activiteiten.
3 Aanvragen voor ondersteuning
3.1 Toetsing aan de definitie van handicap
Men kan maar spreken van een handicap bij CLRP als men de volledige behandeling heeft doorlopen.
Zolang dit proces niet doorlopen is, spreekt men van een behandelbare problematiek. Het gebruik
van een morfinepomp of dergelijke geeft niet altijd een indicatie over de ernst.
Ruglast op zich is niet voldoende voor een erkenning als persoon met een handicap. De PEC moet over
elke aanvraag individueel oordelen, maar er zijn wel enkele elementen die kunnen pleiten voor het
bestaan van een handicap:
- ernstige chronische pijn waarbij pijnstillers niet helpen of enkel effect bereikt wordt met
ingrijpende middelen (opiaten, transcutane zenuwstimulatie, pijnstillingspomp…),
behandeling in pijncentrum;
- herstellende heelkundige ingreep is geen optie meer (bv. na ‘failed back surgery 34’);
34
Hiermee wordt de toestand van personen bedoeld bij wie operaties(s) aan de wervelkolom onvoldoende resultaat
opleverde(n). De pijn keert dus terug, maar de vaak ingrijpende rugchirurgie heeft een toestand van ‘niet-operabiliteit’
gecreëerd. Elke nieuwe ingreep zou gepaard kunnen gaan met groot gevaar voor ernstige verwikkelingen.
Ruglijden
• 121
-
geobjectiveerde (bv. met EMG onderzoek) definitieve neurologische uitvalsverschijnselen
(stoornissen van de sensibiliteit, krachtsverlies);
beperkingen in bewegingsmogelijkheden (bv. bij Bechterew) of door houdingsafwijkingen (bv.
scoliose).
Men moet ook altijd nagaan of er mogelijkheden zijn tot behandeling en dit vanuit het oogpunt dat
een participatieprobleem ‘langdurig’ moet zijn. Erkenning van de handicap kan dan enkel wanneer is
aangetoond dat de problematiek volledig is uitbehandeld (volgens biopsychosociaal model).
Het oordeel van een arts is heel belangrijk in dergelijke dossiers. Iemand die geen
uitvalsverschijnselen vertoont, wordt meestal niet erkend als persoon met een handicap.
3.2 Toekennen van VAPH-ondersteuning
Deze mensen kunnen enkel in aanmerking komen voor hulpmiddelen en aanpassingen.
Ruglijden
• 122
TAAL- EN SPRAAKSTOORNIS
1 Wat zijn taal- en spraakstoornissen
Taal- en spraakstoornissen zijn allebei vormen van communicatiestoornissen.
Bij een spraakstoornis is er een probleem in de productie van de gesproken taal.
Voorbeelden hiervan zijn stotteren, dysarthrie, verbale ontwikkelingsdyspraxie, verbale apraxie,
stemstoornissen, ...
Een spraakstoornis kan zowel bij kinderen als bij volwassenen voorkomen.
Bij een taalstoornis treedt er een probleem op in het verwerven van of hebben van inzicht in het
hanteren van grammaticale en communicatieve regels (qua inhoud = ‘semantiek’ / qua vorm =
‘fonologie’, ‘morfologie’, ‘syntaxis’ / qua gebruik = ‘pragmatiek’). De stoornis kan betrekking hebben
op zowel het taalbegrip (receptieve taalstoornis) als de taalproductie (expressieve taalstoornis), of
beide domeinen tegelijkertijd.
Voorbeelden van taalstoornissen zijn afasie, dysfasie, …
Een taalstoornis kan zowel bij kinderen als bij volwassenen voorkomen.
Taalstoornissen worden verder onderverdeeld in primaire en secundaire taalstoornissen.
Bij een primaire taalstoornis is de vertraagde of afwijkende taalontwikkeling een op zichzelf staand
probleem.
Bij een secundaire taalstoornis daarentegen is de verstoorde taalontwikkeling het gevolg van een
andere stoornis (bv. pervasieve ontwikkelingsstoornis, verstandelijke handicap, gehoorproblemen, …).
Een persoon met deze stoornissen heeft geen meervoudige handicap.
Bij kinderen wordt meestal gesproken over spraak- en taalontwikkelingsstoornissen (STOS):
hieronder verstaan we alle stoornissen in de opbouw van het spraak- en taalsysteem waardoor het
praten langzamer of anders ontwikkelt dan bij leeftijdsgenoten, of helemaal niet ontwikkelt. Het
leren van de taal is hierbij dus verstoord. De aard en ernst van deze stoornissen kunnen variëren. Een
taal- en spraakontwikkelingsstoornis komt zelden geïsoleerd voor. Taalontwikkelingsstoornissen
kunnen ook negatieve gevolgen hebben voor de ontwikkeling van andere functies, zoals de cognitieve
ontwikkeling, sociale interacties en emotiehantering.
2 Wijze van diagnosestelling
De diagnose moet gesteld worden door een multidisciplinair team met tenminste een logopedist,
psycholoog, audioloog en screenend (KNO)-arts, en met de mogelijkheid tot uitgebreider medisch
onderzoek.
Een belangrijke taak van de kinderneuroloog is tijdens het screenen kinderen te herkennen die
uitgebreider onderzoek nodig hebben (motorische, cognitieve en aandachtsfuncties). De
kinderneuroloog zal vervolgens uitgebreider onderzoek doen en behandeladviezen geven.
Taal- en spraakstoornis
• 123
Specifieke testen voor logopedische screening en diagnostiek zijn de TVK (Taaltest voor kinderen) en
de RTOS (Reynell TaalOntwikkelingsSchalen) voor taalbegrip en taalproductie.
Bij personen met een verstandelijke handicap kunnen de standaardtaaltests echter vaak niet
afgenomen worden (aangezien deze genormeerd werden voor een normaal ontwikkelende populatie).
Ook het materiaal is doorgaans niet aangepast aan deze doelgroep, zeker wanneer er ook sprake is
van een motorische handicap.
In dergelijke situaties kan de ComVoor een uitweg bieden. De ComVoor is primair ontwikkeld voor
mensen met autisme die niet of slechts beperkt verbaal communiceren, maar kan ook worden
toegepast bij personen met een verstandelijke handicap. De ComVoor is zowel geschikt voor kinderen
als volwassenen, met een ontwikkelingsleeftijd tussen 12 en 60 maanden. Het doel is uit te zoeken
welke middelen geschikt zijn om communicatie te ondersteunen en op welk niveau van
betekenisverlening de gekozen middelen kunnen worden ingezet.
Een achterstand in taalbegrip bij anderstaligen kan niet gelijkgesteld worden met taal- en
spraakstoornissen. Wat betreft het afnemen van IQ-testen bij anderstaligen, verwijzen we naar
verstandelijke handicap.
3 Aanvragen voor ondersteuning
3.1 Toetsing aan de definitie van handicap
Voor personen met een taal- en spraakachterstand wordt vaak een tijdelijke erkenning als persoon
met een handicap gegeven. Als het gaat over een op zichzelf staande ernstige vertraging is namelijk
vooral therapie nodig om de achterstand in te halen. Personen kunnen pas erkend worden als persoon
met een handicap wanneer zij kunnen aantonen dat er revalidatie heeft plaatsgevonden.
Personen met een secundaire taalstoornis kunnen beroep doen op het VAPH op basis van de handicap
die de oorzaak is van de vertraagde taal- en spraakontwikkeling.
3.2 Toekennen van VAPH-ondersteuning
3.2.1
Aanvragen zorg
Wanneer een ernstige taal- en spraakproblematiek aangemeld wordt op zeer jonge leeftijd (vóór de
leeftijd van 5 jaar) is het niet steeds gemakkelijk om een correcte diagnose te stellen; het kan gaan
om een remedieerbare vertraagde spraak- en taalontwikkeling. Wanneer voor deze kinderen of
jongeren thuisbegeleiding of een verblijf in een (semi-)internaat gevraagd wordt, is het aangewezen
om de toewijzing voor de doelgroep Gehoor- of spraakstoornis te beperken in tijd (doorgaans 2 jaar)
in het kader van een nauwlettende herevaluatie. Als de taal- en spraakproblemen blijken te kaderen
binnen een bredere problematiek kan dit aanleiding geven tot een definitieve goedkeuring voor
ondersteuning door de zorgvoorzieningen met een gepaste doelgroep.
Taal- en spraakstoornis
• 124
Communicatiestoornissen die voorkomen bij bijvoorbeeld een verstandelijke handicap, psychische
stoornis of autismespectrumstoornis, zijn als inherent te beschouwen aan deze beelden en komen
niet in aanmerking voor de extra doelgroep Gehoor- of spraakstoornis.
3.2.2
Aanvragen IMB
In de refertelijst wordt een onderscheid gemaakt tussen taalproblemen ten gevolge van een stoornis
in de mentale functies (deellijst ‘Aanvulling Intellectuele en Andere Mentale Functies’) enerzijds en
stem- en spraakproblemen ten gevolge van een fysieke stoornis (deellijst ‘Aanvulling/Vervanging
Stem en Spraak, exclusief mentale functies gerelateerd aan taal’) anderzijds. Voor personen met
ernstige en niet-remedieerbare communicatieproblemen werd een domein ‘communicatie’
opgenomen met een voor de doelgroep aangepast aanbod.
Oorspronkelijk werd de referterubriek ‘Statische systemen’ ondergebracht in de lijst ‘Aanvulling
Intellectuele en Andere Mentale Functies’ en de ‘Dynamische systemen’ in de lijst
‘Aanvulling/Vervanging Stem en Spraak, exclusief mentale functies gerelateerd aan taal’.
Sinds 1 februari 2012 werd de lijst ‘Aanvulling Intellectuele en andere Mentale Functies’ uitgebreid
met ook ‘dynamische systemen’.
Het is belangrijk om de eventuele toekenning van een dynamisch systeem voor personen met een
verstandelijke handicap of mentale stoornis zeer grondig te beoordelen op vlak van noodzaak en
doelmatigheid.
Belangrijk in dit verband is aandacht te schenken aan de verhouding van het taalbegrip ten opzichte
van de taalexpressie. Indien het niveau van de taalexpressie zich onder het niveau van het taalbegrip
bevindt, kan het communicatiehulpmiddel een meerwaarde zijn om de expressie op hetzelfde niveau
te brengen van het taalbegrip. Dit is echter niet de enige maatstaf.
Een ander aspect dat moet worden afgewogen is de complexiteit van het toestel ten opzichte van het
functioneren van de persoon voor wie het bestemd is. Zo moet rekening gehouden worden met het al
dan niet kunnen redeneren op symbolisch niveau, de grootte van de woordenschat, het kunnen
sorteren of categoriseren, aandacht en concentratie, de mate van tijdsbesef, communicatieve
intenties, etc…
Het adviseren van communicatietoestellen is zeker bij personen met communicatieproblemen ten
gevolge van een verstandelijke handicap een intensief en langdurig proces.
Meer info hierover is te vinden op de website van het Kenniscentrum Hulpmiddelen.
Taal- en spraakstoornis
• 125
TIJDELIJKE BESLISSINGEN
1 Wat zijn tijdelijke beslissingen
Beslissingen voor VAPH-ondersteuning kunnen beperkt zijn in tijd: voor een bepaalde periode, tot een
bepaalde datum of tot een bepaalde leeftijd.
De redenen voor het nemen van een tijdelijke beslissing, kunnen verscheiden zijn:
1.1 Inhoudelijk
De PEC kan beslissen om een termijnbeperking op te leggen aan de toelating tot ondersteuning door
een dienst of voorziening, bijvoorbeeld om de stoornis, de beperkingen of de zorgindicering na een
bepaalde tijd te herevalueren. Indien na verstrijken van deze termijn een verdere opname
noodzakelijk blijkt, dient een verlenging te worden aangevraagd.
De PEC kan autonoom beslissen om een termijnbeperking op te leggen, ook al indiceerde het MDT een
onbeperkte begeleiding of verblijf. De specifieke termijnbeperkingen opgelegd door de PEC moeten
gevolgd worden. Als een – of + 21 jarige langer in een semi- internaat of internaat wenst te verblijven
dan bepaald door de PEC, moet een aanvraag tot verlenging worden ingediend.
Bij verlenging van een beslissing kan het voorkomen dat een eerder toegekende doelgroep gewijzigd
wordt.
1.2 Vanuit de regelgeving

Specifieke procedures:
Thuisbegeleiding via artikel 7: maximaal 12 maanden; OBC via artikel 7: maximaal 6
maanden; ondersteuning via artikel 8: maximaal 3 maanden (met uitzondering van
kortverblijf: maximaal drie maanden, gespreid over één jaar).

Specifieke doelgroepen:
Voor personen met uitsluitend gedrags- en emotionele stoornissen is de ondersteuning door
het VAPH reglementair niet meer mogelijk vanaf de leeftijd van 21 jaar.

Overgang van de burgerlijke minderjarigheid naar meerderjarigheid:
Pleegzorg, kortverblijf, thuisbegeleiding en logeerfunctie zijn niet specifiek voor minderjarige
personen met een handicap. Om het vooropgezette doel van herindicering bij het
meerderjarig worden te bereiken, wordt bepaald dat de toewijzing of de toegang tot deze
ondersteuningsvormen voor minderjarigen beperkt wordt tot de leeftijd van 18 jaar.
Indien pleegzorg, kortverblijf, thuisbegeleiding en logeerfunctie vallen onder
ondersteuningsvormen die enkel kunnen worden toegekend voor minderjarigen (internaat en
semi-internaat), wordt de toewijzing of toegang tot deze ondersteuningsvormen beperkt tot
Tijdelijke beslissingen
• 126
de leeftijd van 21 jaar. In de beslissing wordt dan een clausule van termijnbeperking
opgenomen, zoals 'beperking tot en met 31 augustus (einde schooljaar) van het jaar waarin
betrokkene 21 jaar zal worden'. Cfr. ook de tabel met hiërarchisch geordende
ondersteuningsvelden.
Meer info: cfr. “Overgang minderjarigen-meerderjarigen”.

Behartenswaardige situaties:
Elke beslissing voor minderjarigen in behartenswaardige situaties wordt beperkt tot de
leeftijd van 18 jaar. Dergelijke beslissing is dus niet van toepassing op personen die 18 jaar of
ouder zijn en onder een beschermingsstatuut (bv. verlengd minderjarig) zijn geplaatst.
2 Concreet: beslissingen
2.1 ‘Periodebeslissing’ versus ‘beslissing met einddatum’
Een tijdelijke beslissing geldt meestal voor een periode van 2 jaar of minder.
Om te vermijden dat bepaalde beslissingen verlopen nog vóór de begeleiding kan starten, wordt
aangeraden om in de beslissing de periode te vermelden (bv. 24 maanden) en de vermelding dat de
beslissing pas begint te lopen vanaf het tijdstip waarop de begeleiding kan starten. Deze
‘periodebeslissingen’ kunnen op dit moment enkel genomen worden voor zorgvormen die verwerkt
worden door de dienst “ambulante” van het VAPH: met name logeerfunctie, thuisbegeleiding,
begeleid wonen en zelfstandig wonen.
De beslissingen die verwerkt worden door de dienst “residentiële” van het VAPH mogen geen periode
bevatten. Indien het nodig is dat er voor deze beslissing een beperking is in tijd, moet dit gebeuren
door middel van een begin- en einddatum. Voor personen waarbij de beslissing verlopen is zonder dat
de toegekende opnameduur uitgeput is, wordt een verlenging gevraagd.
Voor de bepaling van de einddatum in een beslissing wordt de formulering “tot en met” gebruikt, om
alle misverstanden omtrent de interpretatie te vermijden. De formulering “tot en met 31 augustus” is
voor iedereen duidelijk.
De onderstaande tabel geeft aan voor welke ondersteuningsvormen een periodebeslissing of een
beslissing met einddatum moet opgemaakt worden.
Tijdelijke beslissingen
• 127
Ticket
Z1/Z2
Z6/Z7
Z11/Z12
Z20/Z61
Z25
Z30
Z35
Z40
Z51
Z66
Z71
Z76
Z79
Z80
Z85
Zorgvorm
Logeerfunctie
Thuisbegeleiding
Kortverblijf
Pleeggezin
Semi-internaat
Internaat
Observatie –en behandelingscentrum
WOP
Begeleid wonen
Beschermd wonen/DIO
Tehuis werkenden
Dagcentrum
Zelfstandig wonen
Tehuis niet-werkenden (bezigheid)
Tehuis niet-werkenden (nursing)
Periodebeslissing Beslissing met einddatum
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Voor beslissingen voor thuisbegeleiding en (semi-)internaat wordt vaak gewerkt met schoolperiodes.
De einddatum kan dan bijvoorbeeld vastgelegd worden op het einde van de lagere school.
2.2 Inwilliging in geval van een tijdelijke beslissing
Termijnbeperkingen in de beoordelingen door de PEC doen in de meeste gevallen geen afbreuk aan
de inwilliging van de aanvraag.
Indien de PEC afwijkt van de termijn voorgesteld en gemotiveerd door het multidisciplinair team,
staat de mogelijkheid tot heroverweging open. Ook indien het MDT geen specifieke termijn voorstelt,
maar de goedgekeurde termijn de continuering van de ondersteuningsvorm niet toelaat, zal een
voornemen verstuurd worden (bv. toekenning van een zorgvorm voor slechts enkele maanden). Een
verzoek tot heroverweging kan dan ingediend worden.
In de andere gevallen wordt een beslissing betekend, waarbij alleen beroep bij de arbeidsrechtbank
mogelijk is.
2.3 Vroegere beslissingen (< juli 1998)
In juli 1998 werd beslist dat de vroegere clausule die zegt dat een beslissing vervalt van zodra
betrokkene er gedurende een aaneengesloten periode van 5 jaar geen gebruik van maakt, niet langer
in beslissingen wordt opgenomen.
De algemene termijnbeperking van 5 jaar in alle reeds eerder getroffen beslissingen (d.i. vóór juli
1998) wordt eveneens opgeheven. Wenst een persoon met een handicap gebruik te maken van een
dergelijke beslissing, dan is het niet nodig een herzieningsvraag in te dienen.
Tijdelijke beslissingen
• 128
2.4 Beslissing voor OBC bij kinderen en jongeren met GES
De beslissingen (tickets) voor observatie en behandeling van kinderen en jongeren met gedrags- en
emotionele stoornissen zijn onbeperkt in tijd. Observaties of behandelingen langer dan 36 maanden
moeten een uitzondering blijven, doch het centrum kan een termijnverlenging krijgen op basis van
een motiveringsrapport. De cliënt wordt zelf niet belast met deze procedure.
Ook een +21-jarige kan in principe verder in een OBC verblijven zonder een verlenging aan te vragen
(cfr. “Overgang minderjarigen-meerderjarigen”).
Wanneer het gaat om een vraag tot verlenging na een artikel 8-procedure of een expliciet
beperkende PEC-beslissing dient hij een aanvraag te richten tot de provinciale afdeling.
2.5 Doelgroep GES als enige doelgroep bij een beslissing voor een minderjarige
Gezien de doelgroep GES niet kan toegekend worden voor volwassenen, dient voor volgende
beslissingen voor minderjarigen een termijnbeperking vermeld te worden:
Ticket
Z1
Z6
Z11
Z20
Z25
Zorgvorm
logeerfunctie
thuisbegeleiding
kortverblijf
pleeggezin
semi-internaat
Termijnbeperking
tot en met de dag voor de 18e verjaardag *
tot en met de dag voor de 18e verjaardag *
tot en met de dag voor de 18e verjaardag *
tot en met de dag voor de 18e verjaardag *
tot en met 31 augustus (einde schooljaar van het
jaar waarin betrokkene 21 jaar zal worden)
Z30
internaat
tot en met 31 augustus (einde schooljaar van het
jaar waarin betrokkene 21 jaar zal worden)
Z35
observatie- en behandelingscentrum
geen vermelding (beperking in termijn wordt
vanuit de regelgeving opgelegd)
* enkel wanneer de ondersteuningsvorm werd toegekend onder een hogere ondersteuningsvorm zoals
Z25, Z30 of Z35 kan de beslissing gelden tot en met 31 augustus (einde schooljaar van het jaar waarin
betrokkene 21 jaar zal worden); d.i. de goedgekeurde termijn voor deze laatste ondersteuningsvorm.
Tijdelijke beslissingen
• 129
VERSTANDELIJKE HANDICAP
1 Wat is een verstandelijke handicap
Een verstandelijke handicap wordt in de DSM-IV-TR (gebaseerd op de definitie van de American
Association on Intellectual and Developmental Disabilities (AAIDD)) gedefinieerd als :
-
-
-
Verstandelijk duidelijk onder het gemiddelde functioneren: een IQ van ongeveer 70 of lager
bij een individueel afgenomen IQ-test (bij zeer jonge kinderen gebeurt dit op basis van een
inschatting, via observatie of via bepaling van het ontwikkelingsniveau /
ontwikkelingsquotiënt, waarbij men verstandelijk significant onder het gemiddelde
functioneert), én:
gelijktijdig aanwezige tekorten in of beperkingen van het huidige aanpassingsgedrag (dat wil
zeggen of betrokkene er in slaagt te voldoen aan de standaarden die bij zijn of haar leeftijd
verwacht kunnen worden binnen zijn of haar culturele achtergrond) op ten minste twee van
de volgende domeinen: communicatie, zelfverzorging, zelfstandig kunnen wonen, sociale en
relationele vaardigheden, gebruik maken van gemeenschapsvoorzieningen, zelfstandig
beslissingen kunnen nemen, functionele intellectuele vaardigheden, werk, ontspanning,
gezondheid en veiligheid, én:
begonnen vóór het 18e jaar (het gaat dus per definitie om een ontwikkelingsstoornis).
De ernst van de verstandelijke handicap wordt onderverdeeld in:
- licht (IQ 50-55 tot 70-75)
- matig ((IQ 35-40 tot 50-55)
- ernstige (IQ 20-25 tot 35-40)
- diep (IQ lager dan 20-25)
Personen met een IQ tussen 70-75 en 85-90 behoren in principe niet tot de groep van mensen met een
verstandelijke handicap, maar worden als ‘zwakbegaafd’ aangeduid.
2 Wijze van diagnosestelling
De diagnose van een verstandelijke handicap gebeurt op basis van multimodaal onderzoek, waarbij
onder andere de intelligentie bepaald moet worden. Voor een meer uitgebreide beschrijving van het
diagnostisch onderzoek en de onderzoeksmiddelen: cfr. CDP Verstandelijke handicap.
Intelligentie wordt gemeten door het afnemen van een intelligentietest en uitgedrukt in een
intelligentiequotiënt (IQ). Als men de hele bevolking volgens IQ zou rangschikken krijgen we ongeveer
een zogenaamde ‘normale verdeling’ of Gausscurve. De oppervlakte onder de curve geeft aan
hoeveel percent van de bevolking zich in dat gebied bevindt. Mensen met een IQ van minder dan 70
zouden dus statistisch 2.27 % van de bevolking uitmaken.
Verstandelijke handicap
• 130
Voor ondergrens matige, ernstige en diep verstandelijke handicap differentiëren de IQ-testen niet
goed. Aangewezen is in dat geval het afnemen van een schaal voor de sociale redzaamheid en
sociaal-emotionele ontwikkeling. Cfr. CDP Verstandelijke handicap voor meer info.
3 Aanvragen voor ondersteuning
3.1 Toetsing aan de definitie van handicap
Bij de beoordeling van de (verstandelijke) handicap, dient men zich steeds te houden aan de
problematiek van de persoon, m.a.w. de doelgroep moet overeenstemmen met de effectieve
handicap. Het heeft geen zin een doelgroep toe te kennen waartoe men niet behoort. De vraag mag
niet gestuurd worden door het beschikbare aanbod. Behalve bij uitzonderlijke grensgevallen (bv.
verschil van slechts enkele IQ-punten), kan men geen doelgroep toekennen louter met het oog op een
opname in een bepaalde voorziening.
Iemand met een licht verstandelijke handicap die functioneert op het niveau van iemand met een
matig verstandelijke handicap, blijft in aanleg wel een persoon met een licht verstandelijke handicap
die natuurlijk wel o.w.v. bijkomende problemen nood kan hebben aan een hogere zorgvorm.
Personen met een randnormale/zwakbegaafde intelligentie behoren in sé niet tot de doelgroep, ook
al hebben zij aantoonbare beperkingen op meerdere gebieden in het dagelijks functioneren.
Er wordt bij de beoordeling echter rekening gehouden met een standaardfout, wat betekent dat een
IQ hoger dan 70 niet als absoluut uitsluitingscriterium gehanteerd wordt voor ondersteuning door het
VAPH o.b.v. een verstandelijke handicap. Bij personen van wie de IQ-score zich in ondergrens van de
zone van zwakbegaafdheid situeert, moeten evenwel duidelijke tekorten of beperkingen van het
adaptief gedrag aangetoond worden.
Functioneren op een lager verstandelijk niveau (lager scoren op een intelligentietest), louter o.w.v.
andere problemen of o.w.v. verworven stoornissen (bv. NAH) geeft in principe geen recht op een
erkenning verstandelijke handicap.
Verstandelijke handicap
• 131
Bij personen met zowel een verstandelijke handicap als een psychische stoornis, dient goed
afgewogen te worden welke stoornis primair is. Meer uitleg hierover is terug te vinden bij “Psychische
stoornis”.
Een specifieke subgroep betreft allochtone personen die op een lager cognitief niveau functioneren.
Men dient na te gaan of de persoon in kwestie voldoet aan de 3 criteria van verstandelijke handicap:
a) Verstandelijk duidelijk onder het gemiddelde functioneren:
Het testonderzoek dient te gebeuren met een geschikte test. Het afnemen van een test voor
kinderen (bv. SON-R (5,5 jaar - 17 jaar) bij volwassen allochtone personen is niet geschikt!
Het advies is om een cultuurvrije test af te nemen (bv. de COVAAR II), eventueel aangevuld
met subtests of schalen van een test voor volwassenen met een goed kwaliteitslabel (bv. de
performantieschaal van de WAIS-III), eventueel met ondersteuning van een tolk.
b) Gelijktijdig aanwezige tekorten in of beperkingen van het huidige aanpassingsgedrag:
De tekorten op de verschillende domeinen dienen in kaart gebracht te worden. Het dient te
gaan om het beoordelen van de vaardigheden met abstractie van de onvoldoende kennis van
de Nederlandse taal.
c) Begin vóór het 18e jaar:
Het dient te gaan om een ontwikkelingsstoornis. Wat zijn de anamnestische gegevens m.b.t.
de schoolloopbaan en eventuele (beroeps)activiteiten? Werd betrokkene in zijn land van
herkomst als een persoon met een verstandelijke gehandicapte beschouwd?
Geïnterneerden behoren in principe niet tot de doelgroep van de VAPH-voorzieningen, tenzij er kan
aangetoond worden dat er een duidelijke handicap aanwezig is. Dan kunnen zij bijvoorbeeld met
andere personen met een verstandelijke handicap worden opgevangen, maar dan in aparte units waar
men beschermende maatregelen kan nemen (binnen het kader van het project geïnterneerden).
Bedoeling hierbij is de doorstroming naar andere voorzieningen of re-integratie in de samenleving
(cfr. “Geïnterneerden”). Hier moeten we alleszins opletten voor medicalisering van probleemgedrag
of criminaliteit.
Geïnterneerden met een licht tot matig verstandelijke handicap en een ernstige gedragsproblematiek
hebben nood aan een setting tehuis niet-werkenden, desgevallend nursingtehuis. Om een beslissing
nursing te krijgen moet aangetoond worden dat de persoon een hoog niveau van toezicht, begeleiding
en ondersteuning nodig heeft door een combinatie van handicaps (onhanteerbaar gedrag).
3.2 Kwaliteitseisen diagnostiek
De definitie van verstandelijke handicap steunt voor een groot stuk op een meting van de
intelligentie uitgedrukt in een ‘intelligentiequotiënt (IQ)’. De meest betrouwbare IQ-tests zijn de
WPPSI-III, WISC-III, KAIT en WAIS-III: dit noemen we de A-labels. We onderscheiden in totaal vier
labels bij IQ-testen. Label A heeft steeds onze voorkeur. Tests met het label B zijn nog aanvaardbaar,
maar bij label C (onvoldoende) en D (onaanvaardbaar) is grote voorzichtigheid vereist. Men dient
hierbij zeker rekening te houden met de doelgroep en ook het gevraagde ticket. Vooral indien het
gaat om nieuwe aanvragen of bepaalde doelgroepen (bv. anderstaligen) waarbij enkel sprake is van
Verstandelijke handicap
• 132
een verstandelijke handicap, is de kwaliteit van de IQ-test van groot belang, en kan vanuit het VAPH
een nieuwe test gevraagd worden.
Indien een test met A-kwalificatie voorhanden is, moet het MDT kiezen voor deze test. Een test met
een lagere kwalificatie mag enkel gekozen worden als daarvoor een goede motivatie kan worden
gegeven, bijvoorbeeld de BSID-II wegens de leeftijd of het functioneringsniveau van de cliënt, of
bijvoorbeeld de COVAAR II omwille van anderstaligheid.
Synthese IQ testen :
A. Goed: WPPSI-III, WISC-III, KAIT, WAIS-III
B. Voldoende: BSID-II, SON-R (2.06-7.11), GOS 2½-4½, COVAAR II, WNV
C. Voorlopig aanvaardbaar (al is de kwaliteit niet voldoende of (nog) niet bekend): MSEL, KSNAP
D. Onvoldoende: BgT, Denk 2.3.4, DOS, DAT’83, GATB, GIT-2, GIT-V, Goodenough, LDT,
Leiter, LEM, MCT-M, Menstekening, MOS, NIO, RAKIT, Raven PM, SON-R (5;06-17),
Stutsman, Terman- Merrill, WAIS, WISC-R
Bij een dossier waarin sprake is van een verstandelijke handicap is het altijd belangrijk na te gaan
welke test reeds werd afgenomen. Ook wanneer de test werd afgenomen is van belang. De IQ-test
dient zo actueel mogelijk te zijn.
‘Actueel’ hoeft echter niet altijd recent te betekenen. Als oudere diagnostische gegevens nog altijd
een correct beeld geven van de stoornissen en beperkingen van een persoon, dan zijn ze
aanvaardbaar om deze stoornissen en beperkingen te objectiveren en de ondersteuningsvraag te
motiveren. Dit zal bijvoorbeeld het geval zijn bij een persoon met een ernstig/diep verstandelijke
handicap waarbij de handicap als kind werd vastgesteld en waarvoor kan gesteld worden dat deze
handicap blijvend is.
In sommige gevallen is het echter nodig om over recente diagnostische gegevens te beschikken om
een actueel beeld te kunnen schetsen van de stoornissen en beperkingen. Dit is zo voor alle gevallen
waar de persoon nog een evolutie door kan maken in zijn ontwikkeling vanaf de vroegere
onderzoeksdatum. Indien het VAPH aan bepaalde diagnostische gegevens twijfelt, dan kunnen meer
recente gegevens opgevraagd worden. Zeker bij grensgevallen (bv. licht verstandelijke handicap en
psychiatrische antecedenten) is dit aangewezen.
Bij het vaststellen van een verstandelijke handicap moet uiteraard ook rekening gehouden worden
met de socio-culturele achtergrond, alsook met eventuele andere stoornissen die het presteren
kunnen beïnvloeden. Er wordt vanuit het VAPH sterk gepleit voor een vorm van procesdiagnostiek
(dus geen éénmalige momentopname).
Verstandelijke handicap
• 133
3.3 Toekennen doelgroep verstandelijke handicap
Indien aan de criteria van verstandelijke handicap voldaan is, is er sprake van een levenslange en
stabiele handicap en kan een definitieve erkenning van handicap toegekend worden. Aan de
ondersteuning op zich kan echter wel een tijdsbeperking opgelegd worden. Ook bij de overgang van
minderjarigheid naar meerderjarigheid dient een herindicering van de ondersteuning te gebeuren.
Indien er enkel sprake is van ontwikkelingsvertraging bij jonge kinderen (vermoeden van handicap)
kan een tijdelijke toekenning van ondersteuning overwogen worden.
Voor VAPH-zorg voor personen met een verstandelijke handicap kunnen drie verschillende
doelgroepen toegekend worden: licht verstandelijke handicap, matig verstandelijke handicap en
ernstig/diep verstandelijke handicap. Bij de keuze van doelgroep zijn de internationale definities
richtinggevend.
Uiteraard kan een persoon niet tegelijkertijd een licht verstandelijke en ernstig/diep verstandelijke
handicap hebben. Men kan wel tot een ‘randgroep’ behoren en een aanpak nodig hebben voor
bijvoorbeeld zowel een licht als matig verstandelijke handicap. In dat geval wordt beoordeeld welk
niveau van verstandelijke handicap op dat moment het best kan worden toegekend.
3.4 Toekennen van VAPH-ondersteuning
Personen met een verstandelijke handicap kunnen, afhankelijk van de ernst, toegang krijgen tot het
volledige VAPH-aanbod binnen de sector Zorg.
Als er enkel sprake is van een licht verstandelijke handicap moet gestreefd worden naar een zo groot
mogelijke vorm van zelfstandigheid en kan in principe enkel beroep gedaan worden op de ambulante
diensten (thuisbegeleiding, begeleid wonen, WOP). De zwaardere residentiële zorgvormen kunnen pas
overwogen worden in functie van bijkomende problemen, zoals ASS of gedragsstoornissen inherent
aan de verstandelijke handicap. Mensen met een matig, ernstig of diep verstandelijke handicap
kunnen nood hebben aan dagopvang of continu toezicht zoals geboden wordt in de residentiële
voorzieningen.
Tehuis werkenden is bedoeld voor personen met een handicap die overdag tewerkgesteld (geweest)
zijn. Zij kunnen in een tehuis voor werkenden verblijven wanneer zij niet zelfstandig kunnen wonen.
Tehuizen voor werkenden richten zich voornamelijk tot personen met een licht verstandelijke
handicap. Wanneer blijkt dat deze begeleiding niet volstaat, kunnen personen met een licht
verstandelijke handicap ook beroep doen op tehuizen voor niet-werkenden; deze richten zich echter
voornamelijk tot personen met een matig tot ernstig verstandelijke handicap.
Voor volwassenen met een verstandelijke handicap en bijkomende ernstige gedragsproblemen bestaat
er, mits voldaan is aan bepaalde criteria, een specifiek aanbod binnen de tehuizen niet-werkenden
(cfr. observatie-units, project geïnterneerden en uitzonderlijke opname in tehuis niet-werkenden
nursing.
Verstandelijke handicap
• 134
VISUELE STOORNIS
1 Wat is een visuele stoornis
1.1 Slechtziendheid
Er bestaan zeer veel vormen en gradaties van slechtziendheid naargelang het type oogafwijking en de
mate waarin het zich voordoet. Daardoor zijn er tal van visuele beperkingen met elk hun specifieke
functionele beperkingen.
Aandoeningen met centrale gezichtsvelddefecten: deze hebben vaak een belangrijke vermindering
van de gezichtsscherpte tot gevolg. Mogelijke oorzaken: ziekte van Stargardt, glaucoom,
kegeldystrofie, congenitale toxoplasmose, …
Aandoeningen met perifere gezichtsvelddefecten: slechts bij een belangrijk verlies van het perifeer
gezichtsveld treden visueel functionele beperkingen op. Mogelijke oorzaken: kokerzien door retinitis
pigmentosa, glaucoom, oogzenuwatrofie, hemianopsie door hersentumor, tumor van het chiasma
opticum, beschadiging van de visuele hersenschors, …
Aandoeningen zonder gezichtsvelddefecten: de slechtziende heeft een goed overzicht maar een
onscherp beeld. Bepalend voor de mobiliteit en lezen is de graad van gezichtsscherptevermindering
en contrastgevoeligheid. Mogelijke oorzaken: cataract, bijziendheid, albinisme, …
1.2 Blindheid
Er is geen bruikbare praktische restvisus meer aanwezig. Binnen het begrip blindheid kan nog verder
onderscheid gemaakt worden volgens wel of geen lichtperceptie, vroeg of laatblind,…
In bepaalde gevallen kan blindheid tijdelijk optreden maar die verdwijnt meestal weer snel: bv.
sneeuwblindheid door blootstelling aan fel licht, amaurosis fugax 35, door glasvochtbloeding en door
aandoeningen die druk op de oogzenuw uitoefenen.
‘Blindheid’ komt soms ook voor bij een conversiestoornis (zeldzaam).
35
Amaurosis fugax = door vaatkramp of bloedprop wordt de bloedtoevoer naar het oog aangetast.
Visuele stoornis
• 135
1.3 Centraal visuele inperking (CVI)
Er wordt gesproken over CVI wanneer de oorzaak van de visuele inperking gelegen is in de visuele
projectiebanen die het netvlies verbinden met de visuele hersenschors voorbij het chiasma opticum
of in de visuele hersenschors zelf. Wanneer de oorzaak van de visusbeperking in het oog ligt, spreekt
men van een oculaire visuele inperking (OVI). Bij kinderen, waar het visuele systeem nog volop in
ontwikkeling is, kan een OVI een CVI veroorzaken door sensoriële deprivatie.
Afhankelijk van de precieze locatie van de oorzaak is er sprake van CVI met of zonder
slechtziendheid. CVI zonder slechtziendheid wordt bij volwassen vaak agnosie in brede zin genoemd,
bij kinderen vaak ontwikkelingsagnosie. Onder agnosie verstaan we het verlies van het vermogen om
personen, voorwerpen, geluiden, … te herkennen. Bij kinderen is CVI meestal aangeboren, maar het
kan ook verworven zijn.
De L94 is een test die zeer gevoelig is voor stoornissen in de functionele visuele waarneming van
kinderen binnen het leeftijdsbereik van 2,5 jaar t.e.m. 6,5 jaar. De test is zo opgesteld dat hij een
onderscheid kan maken tussen een slechte prestatie op de test ten gevolge van een algemene
cognitieve problematiek ofwel ten gevolge van een specifieke functionele inperking van de visuele
waarneming.
2 Wijze van diagnostiek
Vaak wordt de gezichtsscherpte (ook wel visus genoemd) gebruikt om de mate van slechtziendheid
aan te geven, hoewel dit strikt genomen niet helemaal correct is. Bij slechtziendheid kunnen immers
ook andere aspecten van de visuele waarneming aangetast zijn (bv. de grootte van het gezichtsveld36)
zonder dat de gezichtsscherpte verlaagd is.
De gezichtsscherpte of visus is een maat voor de kleinste details die iemand nog kan onderscheiden.
Een oog wordt normaal genoemd als de visus 10/10 is. Personen met een visus van 5/10 moeten alles
van tweemaal zo dichtbij bekijken om hetzelfde te kunnen zien, personen met een visus van 1/10
moeten tien maal dichterbij gaan staan enzovoort. Als er bij zeer lage visus geen echte getalswaarde
meer aan te geven is, dan wordt de gezichtsscherpte ook wel aangeduid als "het kunnen zien van
handbewegingen" of "het kunnen tellen van opgestoken vingers " op bijvoorbeeld 1 meter afstand.
In de onderstaande tabel (criteria WGO) worden graad 1 en 2 als slechtziendheid aangeduid; graden
3,4 en 5 als blindheid. Als men ook de grootte van het gezichtsveld in aanmerking neemt, zijn
personen met een gezichtsveld tussen 5° en 10° rond het centrale fixatiepunt graad 3, en personen
met een gezichtsveld van maximaal 5° graad 4, zelfs bij onverminderde centrale visus.
36
Het gezichtsveld is de verzameling van alle punten (voorwerpen, vlakken) in de ruimte die bij fixatie op 1 punt gelijktijdig
door dat oog worden waargenomen. Het gezichtsveld van 1 oog reikt zijdelings tot 90°, neuswaarts tot 60° en onder tot 70°.
Het gezichtsveld wordt voor elk oog afzonderlijk bepaald. Vanuit functioneel standpunt echter is de gezichtsbepaling bij
tweeogig zien ook belangrijk, aangezien een gezichtsvelddefect van 1 oog kan gecompenseerd worden bij tweeogig zien. We
zien slechts met de centrale 10° scherp (gele vlek).
Visuele stoornis
• 136
Graad van visuele
beperking
1
2
3
4
5
Gezichtsscherpte met optimale correctie
Maximum minder dan
Minimum gelijk aan of beter dan
3/10
1/10
1/10
1/20
1/20
1/50 (vingers tellen op 1m afstand)
1/50 (vingers tellen op 1m afstand)
Lichtperceptie
Geen lichtperceptie
3 Aanvragen voor ondersteuning
3.1 Toetsing aan de definitie van handicap
Zowel bij slechtziendheid als bij blindheid kan er gesproken worden van een handicap.
Blindheid/slechtziendheid kan tijdelijk zijn en in sommige gevallen kan het zelfs behandeld worden
(bv. blindheid door cataract). Algemeen kan gesteld worden dat mensen in dergelijke gevallen ook
geen vraag zullen richten aan het VAPH.
Visusverlies aan één oog
Bij het VAPH houdt men rekening met beperkingen en participatieproblemen. De persoon dient te
beantwoorden aan de definitie van handicap.
Zo kan het verlies van de functie van één oog een stoornis van het dieptezicht met zich mee
meebrengen, wat een belangrijke kwaliteit is van het zien in het dagelijks leven (huishouden,
stappen, verkeer…). Diepte zien is echter ook mogelijk met slechts één oog (door gebruik van info
zoals lichtinval, kleurverschil, schaduwvorming, kleiner worden van het beeld, …).
Functieverlies aan één oog van bij de geboorte wordt bovendien soms volledig gecompenseerd,
waardoor de persoon er geen last door ondervindt. Een persoon met slechts één functioneel oog met
een eerste vraag om ondersteuning bij het VAPH zal dan ook eerder uitzonderlijk in aanmerking
komen om erkend te worden als persoon met een handicap, o.w.v. het ontbreken van ernstige
beperkingen.
Dergelijke persoon komt niet in aanmerking indien:
- het verlies reeds lang bestaat, en hij/zij zich volkomen aangepast heeft;
- er geen stoornissen zijn t.h.v. het goede oog (dat dus nog kan compenseren).
Visuele stoornis
• 137
3.2 Toekennen van VAPH-ondersteuning
3.2.1
Aanvragen zorg
Minderjarigen
Bij minderjarigen kunnen zwaardere zorgvormen worden toegekend dan bij meerderjarigen gezien
het kind nog volop aan het ontwikkelen is. Men kan dus ook een gunstige beslissing krijgen voor semiinternaat en/of internaat.
Meerderjarigen
Sommige thuisbegeleidingsdiensten zijn gespecialiseerd in de begeleiding van blinden. Daarnaast
wordt ook begeleid wonen voorzien voor blinden. Zwaardere zorgvormen zijn niet toegankelijk voor
blinden die geen bijkomende handicap hebben. Om toegang te krijgen tot zwaardere zorgvormen is
een combinatie van verschillende handicaps noodzakelijk (bv. iemand met een verstandelijke
handicap en bijkomend blindheid). Bij normale begaafdheid blijft de ondersteuning dus beperkt tot
thuisbegeleiding of begeleid wonen.
3.2.2


Aanvragen IMB
Aanvulling:
refertegroep
‘slechtzienden’
(“low
vision”)
volgens
WGO-normen:
gezichtsscherpte met optimale correctie tussen 3/10 en 1/20.
Vervanging: refertegroep ‘blinden’ volgens WGO-normen: gezichtsscherpte met optimale
correctie minder dan 1/20, gezichtsveld 10°rond centraal fixatiepunt of minder.
Grensgevallen kunnen ter discussie staan. De mening van een specialist ter zake (bv. arts van
revalidatiecentrum voor visus of low-vision centrum) is hierbij doorslaggevend.
Een slechtziende kan nog nuttig gebruik maken van zijn ogen, mits ondersteuning met low-vision
hulpmiddelen. Blinden zijn aangewezen op hulpmiddelen en strategieën, die de functie van de ogen
vervangen (zie ook definitie WGO).
Adviesverlening voor personen met visusproblemen
Bij de oprichting van het KOC werden de (meeste) low-vision centra gemachtigd als expert voor het
KOC. De dienstverlening van de low-vision centra op het vlak van adviesverlening voor hulpmiddelen
werd nadien evenwel volledig ingebed in conventies met het RIZIV (2004).
In 2008 werden de machtigingen voor de experts visus ingetrokken door het Toezichtscomité van het
KOC, aangezien de nood hieraan niet meer aanwezig was. Low-vision centra bieden een volledige
dienstverlening aan personen met visusproblemen. Vertrekkend vanuit een grondige diagnostiek
begeleiden zij de persoon in zijn persoonlijke situatie en bieden zij een adequate adviesverlening
voor hulpmiddelen.
Visuele stoornis
• 138
LIJST VAN AFKORTINGEN
A001
Aanvraagformulier
A002
Multidisciplinair verslag (= MDV)
AAIDD
American Association on Intellectual and Developmental Disabilities
ADHD
Attention Deficit Hyperkinetic Disorder
ADL
Activiteiten van het Dagelijks Leven
ALS
Amyotrofe Lateraalsclerose
APA
American Psychological Association
ASS
Autismespectrumstoornis
BBC
Bijzondere Bijstandscommissie
BIAP
Bureau International d’Audiophonologie
BJZ
Bijzondere Jeugdzorg
BMI
Body Mass Index
BuO
Buitengewoon Onderwijs
BUSO
Buitengewoon Secundair Onderwijs
BVR
Besluit van de Vlaamse Regering
BW
Beschutte Werkplaats
CBM
Commissie ter Bescherming van de Maatschappij
CDP
Classificerend Diagnostisch Protocol
CGAS
Children's Global Assessment Scale
CGGZ
Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg
CI
Cochleair Implantaat
CLRP
Chronische Lage Rugpijn
CVA
Cerebrovasculair Accident
CVI
Centraal Visuele Inperking
CVS
Chronisch Vermoeidheidssyndroom
DCD
Developmental Coördination Disorder
DIO
Dienst Inclusieve Ondersteuning
DOP
Dienst Ondersteuningsplan
DSM-IV-TR
Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders 4e editie, tekst revisie
FB
Functiebeperking
FOD
Federale Overheidsdienst
Lijst van afkortingen
• 139
GES
Gedrags- en Emotionele Stoornis
HOC
Heroverwegingscommissie
ICD-10
International Classification of Diseases, 10 e revisie
ICF
International Classification of Functioning, Disability and Health
ICIDH
International Classification of Impairments, Disabilities and Handicaps
IMB
Individuele Materiële Bijstand
IN
Interventieniveau
KOC
Kenniscentrum Hulpmiddelen
MBD
Minimal Brain Dysfunction
MCDD
Multiple Complex Developmental Disorder
MDT
Multidisciplinair Team
MDV
Multidisciplinair Verslag
MKE
Minimale Kwaliteitseisen
MS
Multiple Sclerose
NAH
Niet-Aangeboren Hersenletsel
OBC
Observatie- en behandelingscentrum
OV
Opleidingsvorm
PA
Provinciale Afdeling
PAB
Persoonlijke-Assistentiebudget
PDD-NOS
Pervasive Developmental Disorder, Not Otherwise Specified
PEC
Provinciale Evaluatiecommissie
PmH
Persoon met een Handicap
RIZIV
Rijksinstituut voor Ziekte – en Invaliditeitsuitkering
ROB
Rustoord voor Bejaarden
RVT
Rust- en Verzorgingstehuis
STOS
Spraak- en Taalontwikkelingsstoornis
TNW
Tehuis Niet-Werkenden
VAPH
Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap
VDAB
Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding
WGO
Wereldgezondheidsorganisatie
WOP
Wonen met Ondersteuning van een Particulier
ZUZ
Zeer Uitzonderlijke Zorgbehoefte
Lijst van afkortingen
• 140
BIJLAGEN
Bijlage 1: CVS criteria
Bijlage 2: Toekennen van een ticket TNW nursing voor personen met een licht of matig
verstandelijke handicap met bijkomend ernstige gedragsstoornissen
Bijlage 3: Toetstabel typering motorische beperkingen: licht/matig/ernstig/afunctioneel
Bijlagen
• 141
1 Bijlage 1: CVS criteria
1.1 Werkdefinitie van Holmes37
1.1.1
Hoofdkenmerken
1.
2.
Moeheid langer dan 6 maanden aanwezig
Afwezigheid van gelijkaardige symptomen in de voorgeschiedenis
Geen herstel door bedrust
De dagelijkse activiteit vermindert met meer dan de helft
Geen aanwijsbare specifieke pathologie
1.1.2
Subjectieve nevenkenmerken
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Koortsig
Keelpijn
Pijnlijke hals- of okselklieren
Algemene spierzwakte
Myalgie ( spierpijnen)
Uitputting na inspanning, die voordien goed verdragen werd
Hoofdpijn.
Gewrichtspijnen , zonder gewrichtsontsteking
Neuropsychologische klachten: vergeetachtig, verward, prikkelbaar,
concentratiestoornissen,…
Slaapstoornissen
Vrij acuut begin van de ziektetekens
1.1.3
Objectieve nevenkenmerken
1.
2.
3.
Matige koorts
Keelontsteking
Lymfeklieren in nek of oksel, kleiner dan 2 cm
Voor de diagnose zijn beide hoofdkenmerken vereist, alsmede 6 subjectieve en 2 objectieve dan wel
8 subjectieve nevenkenmerken.
37
Bron : Holmes G. , Kaplan J. , Gantz N. , et al. Chronic fatigue syndrome : a working case definition.Ann Intern Med 1988;
121: 387-89.
Bijlagen
• 142
1.2 Criteria voor CVS volgens Fukuda38


Onverklaarbare, aanhoudende, invaliderende vermoeidheid gedurende 6 maanden, die nieuw is of
een duidelijk begin kent en niet het resultaat is van voortdurende inspanning.
Het gelijktijdig aanhoudend of terugkerend voorkomen van minstens 4 van de volgende
symptomen die de vermoeidheid niet voorafgaan:








zelfgerapporteerde verzwakking van het kortetermijngeheugen of van de concentratie
keelpijn
gevoelige hals- of okselklieren
spierpijn
pijn in meerdere gewrichten zonder begeleidende zwelling of roodheid
hoofdpijn van een nieuw type, patroon of ernst
niet-verfrissende slaap
malaiseklachten na inspanning die langer dan 24 uur duren
Exclusiecriteria:
o
o
o
o
elke actieve medische aandoening of eerder gestelde diagnose van een medische aandoening
waarvan de verdwijning niet zonder twijfel werd aangetoond
elk van de volgende in het verleden of heden gestelde diagnosen:
 depressieve episode met psychotische of melancholische kenmerken
 bipolaire stemmingsstoornissen
 elk type van schizofrenie of waanstoornis
 anorexia nervosa; boulimia nervosa
misbruik van alcohol of andere psychoactieve middelen binnen een periode van 2 jaar
ernstige obesitas met een “body mass index” (BMI) groter of gelijk aan 45
Meer info:
E. Samoy, Nieuwe instroom in het Vlaams Fonds: Onderzoek van de eerste bijstandsaanvragen, maart
2006.
38
Bron: Fukuda K., Straus S.E., Hickie I., Scharpe M.C., Dobbins J.G., Komaroff A.. The chronic fatigue syndrome: a
comprehensive approach to its definition and study. International Chronic Fatigue Study Group. Ann Intern Med 1994; 121: 953959.
Bijlagen
• 143
2 Bijlage 2: Toekennen van een ticket TNW nursing voor personen
met een licht of matig verstandelijke handicap met bijkomend
ernstige gedragsstoornissen
Voor de objectivering van de ernstige gedragsstoornissen, die bijkomend aan een primaire licht tot
matig verstandelijke handicap aanleiding kunnen zijn voor het toekennen van een ticket TNW nursing,
kan gebruikt gemaakt worden van het Consensusprotocol Ernstig Probleemgedrag van Kramer.
In dit protocol wordt het probleemgedrag ingedeeld in vier niveaus:
De ernst wordt d.m.v. een protocol ingeschat op basis van waarneembaar gedrag (cfr.
gedragsdiagnose) dat de laatste drie maanden is opgetreden; de gerichtheid van het gedrag (op
zichzelf, op anderen, op voorwerpen) en de frequentie van het gedrag spelen daarbij een rol.
Gezien het dient te gaan om zeer ernstige gedragsstoornissen kan de omschrijving van de twee
laatste categorieën een beeld geven van de niveaus van de ernst van de gedragsstoornissen om in
aanmerking te komen voor het toekennen van een ticket TNW nursing.
Niveau 3A - Zeer ernstige problematiek
Wanneer er geen maatregelen worden getroffen om het probleemgedrag te voorkomen, zal de
persoon zichzelf of anderen een ernstig lichamelijk letsel of psychische schade toebrengen, mogelijks
met blijvende gevolgen (hevige agressie, ernstige automutilatie of sterke suïcidaliteit), dan wel
veroorzaakt het gedrag van de persoon grote (materiële) schade of leidt het tot een ernstige
aantasting van de kwaliteit van bestaan van de persoon, dan wel sluit de persoon zich dermate af van
de omgeving dat dit uiterst belemmerend is voor diens functioneren en/of ontwikkeling.
 Het is mogelijk om met een intensieve ondersteuning en/of behandeling verbetering in de
situatie te brengen. Het ondersteunings/behandelaanbod dat het probleemgedrag moet
voorkomen of beïnvloeden is zodanig, dat dit als aanvaardbaar kan worden aangeduid en er
maximaal kan gesproken worden over matige bijverschijnselen (van bv. inperkende
maatregelen of medicatie).
Niveau 3B - Zeer ernstige problematiek
Het gedrag van de persoon is maximaal zeer hinderlijk, pijnlijk, shockerend of bedreigend voor de
omgeving dan wel zeer pijnlijk of belemmerend voor (de ontwikkeling van) de persoon zelf of zeer
negatief voor de kwaliteit van zijn bestaan. Bovendien is er sprake van veelvuldig voorkomen van dit
gedrag, dat daarom als zeer belastend wordt ervaren.
 Een effectieve behandeling of aanpak, waardoor ofwel het probleemgedrag wordt
tegengegaan ofwel de gevolgen van het probleemgedrag worden voorkomen, is niet bekend,
of kan in redelijkheid niet worden toegepast (bv. in verband met bijverschijnselen).
of
 Het ondersteunings-/behandelaanbod dat i.v.m. het probleemgedrag is gekozen, is van een
zodanige aard, dat dit ingrijpende gevolgen heeft voor de kwaliteit van bestaan van de
persoon.
Bijlagen
• 144
Niveau 4 - Extreem ernstige problematiek
Wanneer er geen maatregelen worden getroffen om het probleemgedrag te voorkomen, zal de
persoon zichzelf of anderen een ernstig lichamelijk letsel of psychische schade toebrengen, mogelijks
met blijvende gevolgen (hevige agressie, ernstige automutilatie of sterke suïcidaliteit), dan wel
veroorzaakt het gedrag van de persoon grote (materiële) schade of leidt het tot een ernstige
aantasting van de kwaliteit van bestaan van de persoon, dan wel sluit de persoon zich dermate af van
de omgeving dat dit uiterst belemmerend is voor diens functioneren en/of ontwikkeling.
 Het ondersteunings-/behandelaanbod dat i.v.m. het probleemgedrag is gekozen, is van een
zodanige aard, dat dit ingrijpende gevolgen heeft voor de kwaliteit van bestaan van de
persoon.
en/of
 Een effectieve behandeling of aanpak, welke een verbetering in de situatie van de persoon
zouden kunnen brengen, is niet bekend of er is sprake van een min of meer onafwendbaar
negatief beloop van de toestand van de persoon.
Bijlagen
• 145
3 Bijlage 3: Toetstabel typering motorische beperkingen: licht/matig/ernstig/afunctioneel
Gebruik hulpmiddelen /
aanpassingen m.b.t.
activiteit ‘zich verplaatsen’
(vnl. OL)
Gebruik hulpmiddelen /
aanpassingen m.b.t.
activiteit ‘manipuleren’ en
‘verplaatsen’ (vnl. BL)
% verlies t.o.v. ‘normale ‘
funktie (ICF)
LICHT
Loophulpmiddel (of
prothese/orthese)
ondersteunt, maar is niet
essentieel
MATIG
Loophulpmiddel/prothese/orthese
is noodzakelijk
ERNSTIG
AFUNCTIONEEL
Manuele rolwagen /
elektronische scooter
Duwwagen of
elektronische rolwagen,
evt. bedlegerig
Hulpmiddelen/aanpassingen
verlichten de taken, maar
zijn niet essentieel
Beperkte hulpmiddelen /
aanpassingen zijn noodzakelijk
Ingrijpende hulpmiddelen
/ aanpassingen zijn
noodzakelijk
Activiteit onmogelijk
zonder hulp van derden,
eventueel alternatieve
strategieën
5-24 %
25-49 %
50-95 %
96 – 100 %
Beweging tegen weerstand
is mogelijk, maar is wel
zwakker dan aan de andere
kant
Beweging is mogelijk tegen de
zwaartekracht in, maar niet tegen
weerstand
Beweging is enkel
mogelijk als de
zwaartekracht
geëlimineerd wordt;
beweging is minder
uitgebreid dan normaal
Geen beweging /
merkbare spieractiviteit
resulteert niet in een
gerichte, nuttige
beweging
Hulp van ‘derden’,
inzonderheid bij transfers
(o.b.v. Motor Club
Assessment)
Kan zonder steun
Steun nodig (hulpmiddelen
kunnen deze overbodig maken)
Hulpmiddelen en
aanpassingen nodig;
persoon zelf helpt
Hulpmiddelen en
aanpassingen nodig;
persoon zelf kan niet
helpen
Interventieniveau (ICIDH)
Versterking, of Aanvulling,
facultatief
Aanvulling nodig
Aanvulling en/of
Vervanging
Vervanging
Bewegingsmogelijkheden
(o.b.v.Oxford scale)
Bijlagen
• 146