Help, mijn paard heeft jeuk! Wat nu?

Help, mijn paard heeft jeuk! Wat nu?
Hilde Nelis, dierenarts verbonden aan de vakgroep Voortplanting, Verloskunde en Bedrijfsdiergeneeskunde, Faculteit
Diergeneeskunde, Universiteit Gent
Huidaandoeningen gepaard gaande met jeuk komen regelmatig voor bij paarden: het dier schuurt en
wrijft zich overal tegenaan en bijt zichzelf, resulterend in zones met afgebroken maan- en
staartharen en soms schaafwonden. In dit artikeltje wordt een overzicht gegeven van de meest
voorkomende oorzaken van jeuk bij paarden.

Staart- en maaneczeem (zomereczeem)
Wat is zomereczeem en waardoor wordt het veroorzaakt?
De meest voorkomende oorzaak van extreme jeuk bij paarden is een overgevoeligheidsreactie van
het paard voor het speeksel van mugjes (Culicoïdes) dat tijdens het bloedzuigen in de huid van het
paard terechtkomt. De aandoening kan zowel paard als eigenaar tot waanhoop drijven; de jeuk kan
zo hevig zijn dat het dier letterlijk overal tegenaan wrijft zodat er, tot bloedens toe, schuurplekken
ontstaan. De hele manenkam en de bovenzijde van de staart kunnen afgeschuurd zijn. De jeuk kan
zich in sommige gevallen ook uitbreiden naar de buik, waardoor het paard ergens overheen probeert
te staan om toch maar te kunnen schuren. Door het schuren wordt de huid dikker en kunnen er
plooien ontstaan. Er ontstaan wondjes die kunnen geïnfecteerd worden door bacteriën, zodat de
huid ontstoken raakt.
Wanneer zijn de muggen het meest actief?
De culicoïdesmugjes zijn actief vanaf maart tot oktober tijdens zonsopgang en zonsondergang,vooral
tijdens vochtige, warme dagen. Aan de kust en in gebieden met zware kleigronden zou de ziekte
weinig tot niet voorkomenn. Tijdens de wintermaanden zijn de meeste paarden jeukvrij, met als
gevolg dat dergelijke paarden vaak in de winter verhandeld worden.
Waarom krijgen sommige paarden staart- en maaneczeem en andere niet?
Alle paarden kunnen in principe zomereczeem ontwikkelen. Toch zijn IJslanders, Welshponies,
Shetlanders, Fjorden en Friezen veel vaker dan gemiddeld met het probleem behept. De ziekte is dus
erfelijk. De symptomen ontstaan vanaf een leeftijd van 3 tot 6 jaar en worden elk jaar erger als het
paard in contact blijft komen met de muggen. Een enkele keer komt het voor bij jaarlingen. De kleur
en het geslacht hebben geen invloed op het ontwikkelen van de ziekte. Bijna 8% van de Belgisch
Warmbloed Paarden zouden lijden aan zomereczeem.
Hoe kan de diagnose gesteld worden?
De symptomen zijn meestal voldoende om de ziekte te onderkennen: erge jeuk en schuren,
afgebroken staart- en maanharen en vaak ook korstvorming ter hoogte van de manenkam en de
staartwortel. Als de symptomen verdwijnen 2 tot 4 weken na het opstallen van het dier in een
donkere stal, mogen we er zeker van zijn dat we met zomereczeem te doen hebben. Een
betrouwbare
huidtest
is
nog
niet
beschikbaar.
Indien het paard enkel de staart en niet de manen schuurt kan dit ook veroorzaakt worden door de
aarsworm (Oxyuris equi, zie verder).
Hoe kan de aandoening behandeld worden?
De behandeling bestaat erin om de oorzaak weg te nemen, de ontstoken huid te laten genezen en de
jeuk trachten te verminderen.
De oorzaak (de muggen!) moeten aangepakt worden. De muggen komen boven de 800 m niet voor
en veel minder aan de kust; meestal is verhuizen echter niet zo praktisch. Het is van belang om de
gevoelige dieren binnen te houden tijdens de periode dat de muggen actief zijn. Dit betekent dus dat
ze op de weide kunnen tussen tien uur ’s ochtends en 4 uur ’s middags en tussen elf uur ’s avonds en
vier (!) ’s ochtends. Een deken die het paard volledig afschermt is zeer effectief. Het moet echter wel
vroeg genoeg in het voorjaar worden opgelegd, zo niet zal het (dure) deken snel kapot geschuurd zijn.
Goede insecticiden bieden ook soelaas; helaas zijn er weinig effectief lang werkende producten
beschikbaar. Ook zijn allerlei oliemengsels te koop met citronella, lavendel of eucalyptus om muggen
op een afstand te houden. Het in de manen en staart binden van insecticide “oormerken” voor
koeien
werpt
in
sommige
gevallen
ook
vruchten
af.
Eveneens door knoflookpoeder door het eten te mengen zouden de muggen op een afstand blijven.
Het voeren van 120 ml visolie per paard van 500 kg zou de jeukreactie verminderen.
De huidontsteking kan verzacht worden met plantaardige zalven of antibioticum en cortisonezalven
en lotions. In extreme gevallen kan een langwerkende cortisone-injectie gegeven worden;
hoefbevangenheid is echter een geduchte complicatie.

Allergieën
Net zoals mensen kunnen paarden allergisch zijn aan bv. pollen, wasmiddelen, voeding…. Soms is de
oorzaak heel gemakkelijk te achterhalen: het paard vertoont bv. heftige jeuk na het opleggen van
een pas gewassen zadeldekje. Dit is een voorbeeld van contactallergie. Het belangrijkste is om het
paard weg te houden van hetgeen de allergische reactie uitlokt. Er bestaat immers geen behandeling
die een allergie geneest. Wel kunnen de symptomen met cortisone tijdelijk onderdrukt worden.

Mok
Wat is mok en door wat wordt het veroorzaakt?
Mok is een verzamelnaam voor de verschillende soorten huidirritaties van de kootholtes en
onderbenen bij het paard. Het is een hardnekkige, heel vervelende aandoening, die in sommige
gevallen steeds weer terugkomt. De aandoening is multifactorieel, dit wil zeggen dat er vele zaken
tezamen tot mok kunnen leiden. Zo is verweking van de huid door modderige bodem, vuile, natte
stallen, diarree of te vaak wassen een belangrijke factor die tot het ontwikkelen van mok kan leiden.
Vocht blijft lang hangen in de kootholten, zeker bij paarden met veel behang, zoals trekpaarden,
Friezen en Tinkers. De huid in de kootholte is bovendien onderhevig aan veel beweging, waardoor
deze bij verweking gemakkelijk kleine wondjes oploopt. Deze wondjes zijn een broedplaats voor
bacteriën, schimmels en mijten (Chorioptes) waardoor de huid gaat ontsteken. Witte benen zijn over
het algemeen meer gevoelig voor mok dan donkere. Zonnebrand kan immers ook aanleiding geven
tot mok. De plekken worden vochtig en schilferig en breiden zich snel uit. Door de jeuk gaat het
paard op de grond stampen en met de onderbenen tegen elkaar schuren. Soms kan het hele
onderbeen aangetast zijn. Als de lymfevaten ontstoken raken door bacteriën, krijgt het paard koorts.
Het hele been wordt dik en zeer pijnlijk. Als niet snel wordt ingegrepen met antibiotica en
ontstekingsremmers kan het been dik blijven staan (olifantsbeen).
Behandeling
De behandeling van mok kan frustrerend zijn en heel lang duren wegens het terugkomen van de
korsten. De lijst met middeltjes tegen mok is oneindig, hetgeen al aangeeft dat het ideale middel
eigenlijk niet bestaat. Welk middel er het beste is hangt af van paard tot paard en moet de oorzaak
aanpakken. De basis voor alle behandelingen is gebaseerd op het desinfecteren van de aangetaste
zones, ze droog en schoon houden en de kloven laten genezen.
Desinfecteer het aangetaste been met een desinfecterende shampoo en verwijder voorzichtig zoveel
mogelijk korsten. Verwijder geen korsten die niet meteen loslaten, omdat er anders nieuwe wondjes
gemaakt worden. Droog na het wassen het been grondig met een handdoek of zelfs een haardroger.
Laat het paard niet op een nat weiland grazen en zorg ervoor dat de stal schoon en droog is. Urine en
mest hebben immers een etsende werking op de huid. Bij paarden met veel behang versnelt het
scheren van de kootholte het genezingsproces; er blijft minder vuil hangen en de kootholte droogt
sneller op. Scheer echter niet de haren op de achterzijde van de kogel af; deze zorgen er immers voor
dat vocht niet in de kootholte loopt maar op de grond druipt. De verdere behandeling van mok is
afhankelijk van de ernst en de oorzaak van de mok. Een lichte vorm kan worden behandeld met een
mokzalf na het verwijderen van de korsten. Deze houden de huid zacht en tegelijkertijd droog. Een
ernstiger vorm van mok moet behandeld worden met antibiotica zowel algemeen als locaal onder de
vorm van een zalf, meestal aangevuld met cortisone, om de ontstekingsreactie te verminderen. De
behandeling wordt vaak gecombineerd met middelen tegen schimmels en schurftmijten.

Luizen
Er zijn 2 soorten luizen: bloedzuigende in manenkam en staart en bijtende luizen op de romp. De
luizen en neten zijn gemakkelijk met het blote oog te zien. De behandeling bestaat uit 2 keer wassen,
met 2 weken tussentijd, van alle paarden op stal met een antiparasitaire shampoo met 2 weken
tussentijd, alsook de dekens en ander materiaal. Gebruik NOOIT antiparasitaire producten voor
runderen en varkens op basis van amitraz. Deze zijn dodelijk voor een paard! Hou ook in het
achterhoofd dat luizen een indicatie zijn van een verminderde afweer bv. door een infectie. Deze
paarden zijn veel gevoeliger voor een luizeninfectie.

De aarsworm (Oxyuris equi)
De aarsworm kan zeer hevige jeuk veroorzaken aan de achterhand, doordat de vrouwelijke wormen
uit de aars kruipen. Ontwormen lost in dit geval het probleem op.

Schimmels
Schimmels of “katrienewielen”, duidelijke kale, schilferige ronde plekjes, kunnen eveneens jeuk
veroorzaken. Deze aandoening is zelflimiterend bij een gezond dier doordat de afweer de infectie
binnen de 2 tot 3 maand onder controle krijgt. Vaak zijn de letsels echter zo uitgebreid dat een
behandeling (shampoo, crème) aangewezen is, te meer daar huidschimmels zeer besmettelijk zijn
voor andere paarden en mensen. Vermijd veelvuldig wassen van het paard; hierdoor wordt immers
het beschermend vetlaagje van de huid verwijderd. Zorg er ook voor dat elk paard zijn eigen
zadeldekjes, borstels, dekens en hoofdstel heeft. Ga zelf naar een dokter als je na contact met een
besmet paard een ronde rode vlek op arm, hand of gezicht ziet.
Om te onthouden



Om de jeuk goed te kunnen behandelen is een juiste diagnose belangrijk. Soms is de oorzaak
van de jeuk voor de hand liggend, soms is uitgebreide staalname noodzakelijk. Laat het paard
daarom grondig onderzoeken door een dierenarts.
Zomereczeem is niet volledig te genezen; de symptomen kunnen wel verminderd worden
door contact met de muggen te vermijden, maar dit is in veel gevallen gemakkelijker gezegd
dan gedaan. De jeuk kan verlicht worden met een cortisonekuur maar komt in alle hevigheid
weer terug na stopzetten van de kuur. Zo ook voor andere allergieën.
Mok kan bijzonder hardnekkig zijn voor gevoelige paarden. Daarom is voorkomen beter dan
genezen. Laat gevoelige paarden niet in een natte weide grazen en hou ze binnen op
regendagen. Maak na het rijden de kootholte schoon en droog. Vermijd overmatig wassen
en schrobben van de onderbenen. Zorg voor een droge, schone stalbedding.
Belgisch Trekpaard met erge vorm van verwaarloosde mok. Het paard heeft tot bloedens toe
geschuurd. (foto: dierenarts Vanessa Meganck, Vakgroep Voortplanting, Verloskunde en
Bedrijfsdiergeneeskunde, Faculteit Diergeneeskunde)
Paard met zomereczeem met deels afgeschuurde manenkam. (foto: dierenarts Sophie Vandenabeele,
Vakgroep Geneeskunde en Klinische Biologie van de Kleine Huisdieren, Faculteit Diergeneeskunde).
De behandeling van mok is gebaseerd op het desinfecteren van de aangetaste zones, ze droog en
schoon houden en de kloven laten genezen. Het wegscheren van een groot deel van het behang
versnelt het genezingsproces. (foto: dierenarts Vanessa Meganck, Vakgroep voortplanting,
verloskunde en Bedrijfsdiergeneeskunde, Faculteit diergeneeskunde)
Belgisch Trekpaard met jeuk veroorzaakt door mok: het schuurt de onderbenen over elkaar. (foto:
dierenarts Sophie Vandenabeele, Vakgroep Geneeskunde en Klinische Biologie van de Kleine
Huisdieren, Faculteit Diergeneeskunde).