Lijden…?! - KU Leuven

Lijden…?! Vragen en visies
Overzicht ‘Lijden en God’
A. Lijdende mensen
B. Zinvragen vanuit lijdenservaringen
C. Christelijke visie op God en lijden
D. Lijden in andere religies en
levensbeschouwingen
A. Lijdende mensen
I. Vele vormen van lijden
II. Een ervaring met verschillende dimensies
III. Verwerking van zwaar lijden: E. Kübler-Ross
over het stervensgebeuren
IV. Lijden in de samenleving
I. Vele vormen van lijden
1.1 De mens, dader en slachtoffer
• natuurlijk kwaad
• moreel kwaad
• mengvormen
1.2 Verschillende vormen van lijden
•
•
•
•
•
fysiek
psychisch
sociaal
moreel
spiritueel
te onderscheiden, niet te scheiden
II. Een ervaring met verschillende dimensies
• een andere verhouding tot het lichaam
• een andere verhouding tot de wereld van de dingen
• een andere verhouding tot medemensen
• een andere verhouding tot de eigen eindigheid
• genezing?
III. Verwerking van zwaar lijden
E. Kübler-Ross over het stervensgebeuren
– ontkenning
“Maar ik voel me goed”
– woede en protest
“Waarom ik?”
– onderhandelen
“Laat me nog de geboorte van mijn kleinkind meemaken.”
– depressie
“Ik ga toch sterven, waarom nog volhouden?”
– aanvaarding
“Ik accepteer het, nu moet ik verder.”
IV. Lijden in de samenleving
4.1 Gezondheid en ziekte in de samenleving
• gezondheid als topwaarde
• verabsolutering: medicalisering van het leven
4.2 Dood in de hedendaagse samenleving
• verdringen van lijden
• snelle evolutie in omgang met de dood
publiek gebeuren
↓
privé-aangelegenheid
• toenemende hospitalisatie van terminale patiënten
B. Zinvragen vanuit lijdenservaringen
I. Is lijden mensonwaardig?
II. Vragen naar schuld
III. Zingeving in het lijden?
IV. Lijden en de godsvraag
I. Is lijden mensonwaardig?
1.1 Probleemstelling: lijden en menswaardigheid: twee
gescheiden wegen?
• “Dokter, vindt u dit nog menswaardig?”
• onontkoombaarheid van lijden
• ‘ver-ont-waardiging’? (M. Desmet)
1.2 De mogelijkheid van het erkennen van
menswaardigheid in het lijden
• “inflatie van het woord ‘menswaardigheid’” (M. Desmet)
• lijden zowel bestrijden als een plaats geven
• houding van anderen bepaalt mee iemands menswaardigheid
 belang van de gemeenschap
1.3 Als lijden en menswaardigheid conflicteren:
euthanasie?
• in sommige vormen van lijden geen menswaardigheid?
 dood waardiger dan leven?
• euthanasie:
– opzettelijke levensbeëindigend handelen
– door een andere dan de betrokkene
– op diens verzoek
• Wet 2002
–
–
–
–
handelingsbekwame meerderjarige
vrijwillig, overwogen en herhaald verzoek
medisch uitzichtloze toestand van ondraaglijk fysiek of psychisch lijden
mogelijkheid van wilsverklaring
• Zorgnet
– geen eenzijdige nadruk op autonomie
– ‘palliatieve filter’
– enkel bij terminale; wilsbekwame, meerderjarige patiënten en fysiek
lijden
• Belgische Bisschoppenconferentie
–
–
–
–
eerbied voor het menselijke leven
waarde van het leven niet koppelen aan “kwaliteit” ervan
risico van druk
geen therapeutische hardnekkigheid, wel palliatieve zorg
II. Vragen naar schuld
– zoeken naar een reden voor het lijden: verband met schuld
– een ander beschuldigen
– zichzelf beschuldigen
– “Waarom moet er voor alles wat er gebeurt een specifieke
reden zijn?” (H. Kushner)
III. Zingeving in het lijden
• zingeving in het lijden mag de strijd tegen het lijden niet
blokkeren
• geen universele verklaringen, wel persoonlijke ontdekking
• a priori is het lijden negatief, a posteriori kán er zin in
gevonden worden
V. Van Gogh, oude man (1890)
IV. Vragen naar God
4.1 Het lijden als rots van het atheïsme
- Als God bestaat, zou hij al dit lijden toch niet laten gebeuren?
- genocides van de twintigste eeuw als “de derde dood van God”
4.2 Het godsgeloof verscherpt de lijdensvraag
• voor wie in God gelooft, is zinloosheid moeilijk te aanvaarden
• dilemma van Epicurus: een goede en almachtige god kan niet
samen bestaan met het leed in de wereld
• gelovigen: eerder praktisch dan theoretisch probleem: hoe
(blijven) geloven?
C. Christelijke visie op God en lijden
I. Een paar klassieke modellen
1.1 God als rechtvaardige rechter
1.2 God als wijze pedagoog
1.3 Gods ondoorgrondelijke goedheid
II. Een nieuw antwoord: de (mee)lijdende God
III. Een ‘antwoord’ vanuit het Christusgebeuren
3.1 God, Jezus, Christus
3.2 Consequenties naar de beleving toe
uit: ‘God on
trial’ (2008)
I. Enkele klassieke modellen
1.1
God als rechtvaardige rechter
• Toelichting
– vergelding: lijden als straf voor zonde
– God als ultieme garantie van rechtvaardigheid in de wereld
cf. vrienden Job: “Onheil ploegen en zaaien, doet onheil maaien.” (Job 4,7-8)
• Bezwaren
–
–
–
–
strookt niet met de ervaring
verzwaart lijden met schuld
verzet tegen het lijden is ongeoorloofd
vergevende God
cf. Job: “Waarom leven goddelozen lang, tot in hun ouderdom welvarend en
gezond?” (Job 21,7-9)
T. Zenz, Job
1.2
God als wijze pedagoog
• Toelichting
– lijden maakt mensen wijzer en brengt hen dichter bij God
– ‘medicijn’, ‘megafoon’ (C.S. Lewis)
• Bezwaren
– disproportie tussen lijden en groei die er uit kan voortvloeien
– afstandelijk godsbeeld
– niet elk lijden draagt iets bij: mogelijkheid, geen algemene regel
1.3
Gods ondoorgrondelijke goedheid
• Toelichting
–
–
–
–
“Gods wegen zijn ondoorgrondelijk”
God weet beter dan de mens wat goed voor hem is
zich volledig toevertrouwen aan God
geen geloof omwille van persoonlijk voordeel
cf. Job: “En ik maar spreken zonder iets te weten, over wondere dingen die ik niet
begreep” (Job 42,2-6)
• Bezwaren
– verzet tegen het lijden ongeoorloofd
– afstandelijk godsbeeld
II. Een nieuw antwoord: de (mee)lijdende God
• Toelichting
– Holocaust
– God deelt in het lijden van de mensen: solidariteit
– lijden wordt ten volle ernstig genomen
• Bezwaren
– God kan niet op dezelfde wijze lijden als mensen
– een God die de geschiedenis ten goede leidt?
III. Een ‘antwoord’ vanuit het Christusgebeuren
3.1 Een God die mensen draagt doorheen het lijden
• God als degene die aanwezig is
– vertrouwen
– Jezus van Nazaret
“Gelukkig wie nederig van hart zijn, want voor hen is het koninkrijk van de
hemel. Gelukkig de treurenden, want zij zullen getroost worden. …”
– identificatie met mensen in Jezus’ lijden en dood
– God op het spoor komen via mensen die anderen bijstaan
A. Servaes,
Kruisweg
• God heeft het laatste woord
– na Goede Vrijdag volgt Pasen
– lijden en dood hebben niet het laatste woord
– hoop
• God heeft het eerste woord
– ‘Schepper’: aan de oorsprong
 oorsprong van het lijden?
– moreel kwaad: vrijheid van de mens
– natuurlijk kwaad: zelfstandigheid van de natuur, beperkingen van
het bestaan
– Is het leven in deze wereld de moeite waard? Persoonlijk
antwoord
3.2 Consequenties naar de beleving toe
– God blijven aanspreken
“Mijn God, mijn God, waarom hebt u mij verlaten?” (Mc 15,34)
– naaste worden
• in het spoor van Jezus strijden tegen lijden en onrecht
• concrete barmhartigheid
T. Zenz, Troost
D. Lijden in andere religies en
levensbeschouwingen
I. Mythologie en dualisme
II. Hindoeïsme en boeddhisme
2.1 Hindoeïsme
2.2 Boeddhisme
III. Abrahamitische godsdiensten
3.1 Jodendom
3.2 Islam
I. Mythologie en dualisme
• Ricoeur: dualisme in mythologie
– goede vs. kwade god
– goed vs. kwaad in de god zelf
– goed vs. kwaad in de mens
• kwaad en lijden behoren structureel tot de werkelijkheid
– neemt lijden ernstig
– ontslaat mensen van verantwoordelijkheid
– christendom: enkel het goede behoort tot de oorspronkelijke
werkelijkheid
II. Hindoeïsme en boeddhisme
• samsara: kringloop van sterven en wedergeboorte
• karma: oorzaak en gevolg
• onwetendheid
 begeerte
 lijden
• verlossing: moksha/nirvana
2.1 Hindoeïsme
• dood is onvermijdelijk  niet betreuren
• verlossing door inzicht in het diepste zelf
 atman valt samen met brahman
2.2 Boeddhisme
• Siddharta’s confrontatie met de wereld: “alles is lijden”
• oorzaak: begeerte
• verlossing: loslaten van verlangens
 loslaten van ik
prins Siddharta ziet achtereenvolgens
een oude man, een zieke man, een
dode man en een monnik
III. Abrahamitische godsdiensten
• geloof in een persoonlijke God
3.1 Jodendom
• verschillende visies op God en lijden in de TeNaK (//
Oude Testament)
– God leidt de geschiedenis
– belang van gerechtigheid
– invloed Holocaust op joodse denken
IV. Humanisme
• geen objectieve zin in universum of mensenleven
• de mens kan enkel zelf zin verlenen, evt. ook aan zijn of
haar lijden