Onderzoeksdossier Verzet - Landschap Erfgoed Utrecht

O N D E R Z O E K S D O S S I E R
Verzet
De Tweede Wereldoorlog dichterbij Amersfoort
project omgevingsgeschiedenis basisvorming
Museum Flehite Amersfoort
Archief Eemland
Monumenten
Dit project is ontwikkeld door:
ONDERZOEKSDOSSIER VERZET
Je gaat onderzoek doen naar verzet in Amersfoort tijdens de Duitse bezetting.
Hoe doe je historisch onderzoek?

Je kiest eerst een onderwerp.

Wat je wilt onderzoeken leg je vast in de hoofdvraag.

Om de hoofdvraag te beantwoorden splits je deze op in deelvragen.

Je voert het onderzoek uit met behulp van bronnen die een antwoord geven op de
hoofdvraag.

Als je de hoofdvraag hebt beantwoord kun je de conclusie gaan presenteren.
Je voert het onderzoek uit met behulp van dit dossier dat is opgedeeld in de volgende stappen
van onderzoek:
stap 1
oriëntatie op het onderwerp
stap 2
onderzoeksvragen
stap 3
onderzoek
stap 4
conclusie
stap 5
presentatie
De hoofdvraag en de deelvragen zijn gegeven.
De bronnen zijn uitgezocht en liggen klaar bij de instellingen waar je naartoe gaat.
Adresgegevens en openingstijden instellingen (NB: vergeet niet om een paar dagen van
tevoren je komst te melden!):
Museum Flehite
Museum Flehite, Westsingel 50, 3811BC Amersfoort
Openingstijden: di-vr 11-17 uur, za, zo en feestdagen 12-17 uur
Kondig je komst aan met een e-mail: [email protected]
Archief Eemland
Archief Eemland, Stadhuisplein 7 (in de Observant boven het Stadscafé); openingstijden ma 1317 uur, di-wo-do 9-17 uur. Maak tevoren een afspraak: tel. 033-4695017, vraag naar de
studiezaal van het archief.
Monumenten
Verder bezoek je twee monumenten: op de Appelweg en op de Barchman Wuytierslaan.
Als je wilt mag je foto's maken in het archief en op de oorlogstentoonstelli ng in Museum
Flehite (wel zonder flits!). Handig voor je presentatie!
LEERLINGDOSSIER 2
Stap 1
Oriëntatie op het onderwerp
Zoek op internet, op www.youtube.com, naar 'verzetsmuseum Amsterdam introductiefilm'.
Bekijk deze introductiefilm, BRON 1.
1. Welke drie mogelijke houdingen ten opzichte van de Duitsers worden in deze film
onderscheiden?
Ga naar Museum Flehite. Meld je bij de balie. De bronnen voor
jouw onderzoek vind je in de tentoonstelling ‘Oorlog en vrede
1914-1945’ op de zolder van het museum.
Ga naar de hoek 'Verzet'. Lees de tekst aan de wand, en bekijk BRON 2 ‘Radio en ontvanger
verborgen in boek’ in de vitrine.
2. Geef een omschrijving van BRON 2.
3. Geef een verklaring waarom het er zo uit ziet.
4. Waarvoor werd dit voorwerp volgens jou gebruikt?
5. Kun je bedenken waarom het verzet ook wel de illegaliteit wordt genoemd?
BRON 3: telefooncentrale. Bekijk deze telefooncentrale, en de foto van de centrale in
gebruik in de vitrine achter BRON 2.
6. Waarom is de centrale tegen een houten paneel geschroefd?
Bestudeer BRON 4: persoonsbewijzen, in de la.
7. Vergelijk deze twee documenten. Wat valt je op?
Verzet is een ruime omschrijving voor tal van activiteiten en organisaties. Natuurlijk hield niet
iedereen zich met verzet bezig. De meeste mensen hielden zich rus tig, verzetten zich niet, om te
kunnen overleven. Een (ander) deel van de bevolking paste zich aan de bezetter aan, dat heet
collaboratie. Door dit onderzoek krijg je een beeld van verschillende soorten verzet die
voorkwamen in Amersfoort en de reactie van de bezetter hierop.
Stap 2
Onderzoeksvragen
Hoofdvraag
Hoe verzetten Amersfoorters zich tegen de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog? Hoe
reageerden de Duitse bezetters hier op?
Deelvragen
I
Welke maatregelen van de Duitse bezetter lokten verzet uit?
II
Welke vormen van verzet zijn er geweest?
III
Waarom was de illegale telefooncentrale een belangrijke schakel binnen het verzet in
Amersfoort?
IV
Wat waren de maatregelen van de Duitsers tegen het verzet?
LEERLINGDOSSIER 3
Stap 3
I
Het onderzoek
Welke maatregelen van de Duitse bezetter lokten verzet uit?
Je gaat verder met het onderzoek in Archief Eemland,
Stadhuisplein 7 (in de Observant, boven het Stadscafé). Meld je in
de studiezaal op de eerste verdieping. Zeg voor welk thema je
komt. Je krijgt dan de archiefstukken die je nodig hebt.
Lees BRON 5 Bevel.
Lees ook BRON 6 een fragment uit ‘Vijfenvijftig sokken. Het dagelijks leven met
onderduikers in de Tweede Wereldoorlog' van Maria Jacobs, pagina 12-16.
8. Maak een overzicht van de maatregelen die de Duitsers invoerden (minimaal 8), en wat jij
denkt dat het doel van deze maatregelen was.
II
Welke vormen van verzet zijn er geweest?
9. Ga nu na op welke manier men zich kon verzetten tegen de maatregelen die jij hebt opgesomd.
Een deel is te beantwoorden met BRON 6, de rest bedenk je zelf.
Bekijk BRON 7 Illegale bladen uit Amersfoort, eerst Het Baken, februari 1945.
10. Noem zes vormen van verzet die genoemd worden in Het Baken. Geef bij iedere vorm aan
wat deze inhoudt.
11. Wat was het doel van de illegale pers?
12. Bekijk de andere illegale bladen. Hoe heten ze?
III
Welke rol speelde de illegale telefooncentrale binnen het verzet in
Amersfoort?
Je herinnert je de opklapbare telefooncentrale in Museum Flehite.
Bekijk BRON 8 Instructies telefoonpost Amersfoort.
13. Wat was het doel van de telefoonpost?
14. Uit welke tekst blijkt verzet? Gebruik een citaat.
15. Waarom heet het de geheime telefooncentrale?
De volgende bronnen betreffende de geheime telefooncentrale zijn willekeurig uit de
verzameling gehaald. Lees om een algemene indruk van de berichten te krijgen:
BRON 9 A.F./166 24 maart tot en met A.F./170 24 maart 45
BRON 10 A.F. 273 30-3
BRON 11 A.F. 282 31-3
BRON 12 A.F. 287 31-3-45 tot en met A.F. 295 1-4-45
BRON 13 A.F. 291 31-3
BRON 14 A.F. 292 31-3
16. In welke periode was de illegale telefooncentrale vooral in gebruik?
17. Wat voor soort informatie werd via de illegale telefooncentrale doorgegeven?
18. Waaruit blijkt dat de telefooncentrale wel/niet van belang was buiten Amersfoort?
LEERLINGDOSSIER 4
Zoek online in de beeldbank van het archief (dat kan op de studiezaal) BRON 15, foto 14859
uit het archief, een foto uit 1945 van de medewerkers aan de geheime telefooncentrale.
Zoek bijvoorbeeld op 'verzet' in de periode 1940-1945; het is dan de derde foto op de eerste
pagina. (Daaronder staan nog foto's van de telefooncentrale in actie.)
19. Hoeveel leden van familie Vonk speelden minimaal een actieve rol bij de bezetting van de
telefooncentrale? (Gebruik ook bron 8.)
Lees BRON 16, pagina's uit PTT-bedrijfsbanden (mei 1965) over het illegale telefoonnet in
de Tweede Wereldoorlog.
Beantwoord de volgende vragen.
20. Welke organisatie maakte gebruik van de geheime telefooncentrale?
21. Op welke manier kwam het verzet aan belangrijke informatie van de bezetter?
22. Wat leverde deze informatie uiteindelijk op?
Lees bron 17, de herinneringen van Nel Vonk, een van de telefonistes van de geheime
telefooncentrale.
23. Waarom was de telefooncentrale zo belangrijk?
24. Waarom was Nel niet direct in feeststemming na de bevrijding?
Bekijk BRON 18, foto van Rinus van 't Eind. Ga weer online naar de beeldbank van Archief
Eemland. Geef als zoekopdracht mee 'CID' (Centrale Inlichtingen Dienst). Je krijgt dan een
pasfoto van Rinus te zien, met wat achtergrondinformatie.
25. Hoe oud schat je Rinus hier?
IV
Welke maatregelen namen de Duitsers tegen het verzet?
De Duitsers konden de mensen die zich tegen hen verzetten vaak niet te pakken krijgen. Toch
wilden ze aan de bevolking van het bezette Nederland laten zien dat ze verzet niet accepteer den.
Lees BRON 19 Brochure ‘Om niet te vergeten. De Tweede Wereldoorlog herdacht in
Amersfoort', p. 11-13 (voor vraag 20 en 21) en p. 18 (voor vraag 22 en 23). Deze brochure is
aanwezig in de studiezaal van het archief.
Ga naar de Barchman Wuytierslaan 40-42. Vanuit het archief ga je
linksaf over de parkeerplaats stadhuisplein. Rechtsaf de
Molenstraat in en de Stadsring oversteken. De straat blijven
volgen langs het station. Je loopt nu op de Barchman
Wuytierslaan.
Bekijk BRON 20 monument. Maak om de vragen te beantwoorden gebruik van BRON 19 ‘Om
niet te vergeten’, p. 20 t/m 22.
26. Wat is er op deze plek gebeurd?
27. Wat kun je opmaken uit de tekst van het monument op de BW -laan over de aard van de actie
van de Duitsers?
LEERLINGDOSSIER 5
Ga verder naar de Appelweg. Rij richting het station. Ga rechtsaf
de Van Oldenbarneveltlaan in. Ga meteen links de Berkenweg op.
Ga aan het eind rechts de Utrechtseweg op. De tweede straat
links en meteen rechts. Je bent op de Appelweg.
Bekijk het monument BRON 21.
Gebruik BRON 19 ‘Om niet te vergeten’, pagina 18.
28. En wat is er op deze plek gebeurd?
29. Bekijk de muur rond het monument goed: welke sporen kun je nog meer herkennen die
herinneren aan deze gebeurtenis?
LEERLINGDOSSIER 6
Stap 4
Conclusie
De conclusie van het onderzoek bestaat uit het beantwoorden van de hoofdvraag. De
antwoorden op de deelvragen geven samen het antwoord op de hoofdvraag. Hieronder zijn
de onderzoeksvragen nog eens voor je op een rijtje gezet.
Hoofdvraag
Hoe verzetten Amersfoorters zich tegen de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog? Hoe
reageerden de Duitse bezetters hier op?
Deelvragen
I
Welke maatregelen van de Duitse bezetter lokten verzet uit?
II
Welke vormen van verzet zijn er geweest?
III
Waarom was de illegale telefooncentrale een belangrijke schakel bin nen het verzet
in Amersfoort?
IV
Wat waren de maatregelen van de Duitser tegen het verzet?
Stap 5
Presentatie
Presenteer de conclusie zoals je hebt afgesproken met je leraar.
LEERLINGDOSSIER 7
Bijlage bronnen
Hieronder staan alle bronnen die je voor je onderzoek gebruikt hebt nog eens op een rij, met
daarachter de vindplaats..
Bron 1
Introductiefilm Verzetsmuseum Amsterdam
internet
Bron 2
Radio en ontvanger in boek
Museum Flehite
Bron 3
Telefooncentrale
Museum Flehite
Bron 4
Persoonsbewijzen
Museum Flehite
Bron 5
Bevel aanmelden arbeidsinzet
Archief Eemland
Bron 6
Fragment uit Vijfenvijftig sokken, M. Jacobs
Archief Eemland
Bron 7
Illegale bladen
Archief Eemland
Bron 8
Instructie telefoonpost Amersfoort
Archief Eemland
Bron 9
A.F. 166 t/m A.F.170, 24 maart ’45
Archief Eemland
Bron 10
A.F. 273, 30 maart ’45
Archief Eemland
Bron 11
A.F. 282, 31 maart ‘45
Archief Eemland
Bron 12
A.F. 287, 31 maart t/m A.F. 295, 1 april ’45
Archief Eemland
Bron 13
A.F. 291, 31 maart ’45
Archief Eemland
Bron 14
A.F. 292, 31 maart ’45
Archief Eemland
Bron 15
Foto medewerkers telefooncentrale
Archief/internet
Bron 16
PTT-Bedrijfsbanden mei 1965
Archief Eemland
Bron 17
De herinneringen van Nel Vonk
Archief Eemland
Bron 18
Foto Rinus van 't Eind
Archief/internet
Bron 19
Brochure Om niet te vergeten
Archief Eemland
Bron 20
Monument BW-laan
BW-laan
Bron 21
Monument Appèlweg
Appèlweg
LEERLINGDOSSIER 8