veel bewegen, afvallen en weinig vet eten. Van dat laatste komt de

SIR EDMUND / 16 MEI 2015
Het standaardadvies aan nieuwe diabetespatiënten was: veel
bewegen, afvallen en weinig vet eten. Van dat laatste komt de
wetenschap terug. Juist een dieet met vet kan voorkomen dat
de ziekte verergert. En hem soms zelfs genezen.
Door Ellen de Visser Illustratie Rein Jansen
Vet gezond
enk Horvers heeft zijn diabetes
weg gegeten. Zijn bloedsuikerspiegel is weer normaal, hij hoeft
geen insuline meer te spuiten en
hij voelt zich fitter dan ooit. Met
smaak somt hij op wat hij dagelijks zoal kookt: aubergines met gesmolten geitenkaas, zelfgebakken brood van gemalen noten en eieren, een Italiaans gerecht waarbij hij de pasta vervangt door slierten courgette.
Vijf jaar geleden belandde hij met zijn klachten
bij de huisarts. Diagnose: diabetes type 2, de cellen
in zijn lichaam waren ongevoelig geworden voor
insuline waardoor hij een veel te hoog suikergehalte in zijn bloed had. Hij werd doorgestuurd naar
een praktijkondersteuner, hij kreeg pillen, dat werden er steeds meer, en al snel kwam de insulinespuit. De diëtiste zei dat hij moest afvallen en adviseerde hem anders te gaan eten: kleine porties en
vooral weinig vet. Het hielp bar weinig. Hij had een
chronische ziekte, besefte hij, en daar zou hij niet
meer vanaf komen.
Totdat hij hoorde van een nieuw initiatief om diabetes ‘om te keren’. Hij kwam in contact met de
stichting Voeding Leeft, een groep artsen, weten-
H
schappers, diëtisten en koks, die ervan overtuigd
zijn dat de ziekte kan worden aangepakt met andere eetgewoonten. De crux: niet het vet moet in de
ban, maar het koolhydraat. Horvers (65) schreef
zich in voor een groepsprogramma en constateerde
tot zijn verbazing dat zijn lichaam reageerde op zijn
nieuwe leefstijl.
Het project is betaald door het InnovatieNetwerk
van het ministerie van Economische Zaken en inmiddels hebben tientallen patiënten succes geboekt, vertelt initiatiefnemer Martijn van Beek.
Twee zorgverzekeraars zijn enthousiast en betalen
mee. De zorg voor diabetespatiënten kost immers
miljarden per jaar. Elke week komen er 900 Nederlanders bij met diabetes type 2. Nog een paar jaar en
het aantal patiënten passeert het miljoen.
Afvallen, dat is meestal het belangrijkste advies
aan patiënten met suikerziekte. Overgewicht is een
cruciale factor bij het ontstaan van de ziekte. Lange
tijd was de heersende opvatting dat diabetespatiënten vooral gebaat zijn bij een voedingspatroon met
weinig vet, en relatief veel koolhydraten. Daar zouden ze het snelste mee afvallen. Maar internist
Hanno Pijl, hoogleraar diabetologie aan het LUMC,
beseft al enige tijd dat het voor een diabetespa-
Henk Horvers houdt zijn diabetes onder controle met zijn dieet. Foto Marcel van den Bergh
45
DE VOLKSKRANT
WETENSCHAP
GEZONDHEIDSZORG
AANPAK VAN DIABETES
tiënt nogal wat uitmaakt waar de
calorieën vandaan komen. Hij raakte
een paar jaar geleden betrokken bij
Voeding Leeft en pleit voor een compleet ander voedingspatroon, met
nauwelijks koolhydraten. Het spectaculaire resultaat heeft hij al menig
maal in zijn spreekkamer gezien: patiënten die anders gingen eten, slaagden erin om hun bloedsuiker weer te
reguleren.
Het idee klinkt zo simpel, zegt fysioloog Peter Voshol, verbonden aan de
universiteit van Cambridge en het
Louis Bolk Instituut. ‘Suikerziekte
heet niet voor niets zo. Als je lichaam
niet goed kan omgaan met suiker,
moet je het daarmee niet belasten. Patiënten misleiden hun lijf met medicijnen, maar die pakken de oorzaak
niet aan.’
Suiker (glucose) is de benzine van
ons lichaam, legt Pijl uit. De koolhydraten die we eten, worden omgezet
in glucose en dat komt via ons bloed
in lichaamscellen terecht die met de
verbranding ervan energie opwekken. Voor het transport van glucose
naar de cellen is insuline nodig, een
hormoon dat door de alvleesklier
wordt gemaakt. Het normale patroon
is als volgt: je eet koolhydraten, dat
wordt omgezet in glucose, er wordt
insuline aangemaakt, daarmee wordt
de glucose naar de cellen gebracht,
waarna de aanmaak van insuline
wordt gestaakt.
Bij diabetes type 2 zijn cellen ongevoelig geworden voor insuline. Gevolg: de glucose blijft in het bloed
ronddobberen want de cellen nemen
die benzine nauwelijks meer op. De
alvleesklier krijgt voortdurend signalen dat er nog glucose in het bloed zit
en gaat door met de productie van insuline. Insuline is een dikmaker: het
stimuleert de vorming van vet en onderdrukt de vetverbranding.
Wat gebeurt er in het lijf van een
diabetespatiënt die veel koolhydraten blijft eten? Pijl legt uit: uit koolhydraten wordt glucose gemaakt, het
bloed kan de glucose niet kwijt aan de
cellen, de concentratie glucose in het
bloed blijft dus hoog, en de lever
46
Glucose
Normale Situatie
DIABETES TYPE II
Diabetes Type II
Insuline
1 Maag zet voedsel
om in glucose,
die wordt opgenomen in de
bloedbaan...
Bloedbaan
Bloedbaan
Cellen
llen
Cellen
llen
Maag
Alvleesklier
2 Alvleesklier produceert
insuline, die ervoor zorgt
dat de glucose naar de cellen
wordt getransporteerd...
160515 © de Volkskrant - ib
maakt uit al die glucose vet. De patiënt
die stopt met het eten van koolhydraten, brengt de ontregelde productie
van insuline tot rust, vertelt hij. Vooral
de snelle suikers zijn funest: koek,
snoep en frisdrank stuwen de hoeveelheid bloedsuiker elke keer razendsnel op, wat de alvleesklier tot
wanhoop moet drijven. Wie er tijdig
bij is, kan cellen zelfs weer gevoelig
maken voor insuline en heeft soms,
zoals Henk Horvers, geen medicijnen
meer nodig.
Dat diabetes type 2, zeker in het beginstadium, soms kan worden genezen, is bekend, zegt Edith Feskens,
hoogleraar voeding en het metabool
‘Als je lichaam
niet goed kan
omgaan met suiker,
moet je het daarmee
niet belasten’
syndroom aan Wageningen Universiteit. Afvallen en meer bewegen doen
wonderen, zegt ze. Onderzoek maakt
duidelijk dat een dieet met weinig
koolhydraten en veel eiwit en vet bij
patiënten vaak het beste werkt. ‘Van
zo’n voedingspatroon raak je sneller
verzadigd en daardoor hou je het
dieet makkelijker vol.’
Maar het is geen panacee, benadrukt Dries Hettinga, adjunct-directeur van het Diabetes Fonds. De
nieuwe voedingsrichtlijn, die vorige
maand werd gepubliceerd door de
Nederlandse Diabetes Federatie,
maakt duidelijk dat voor diabetespatiënten meer voedingspatronen bewezen effectief zijn. Het standaardadvies (een dieet met weinig vet) is ingeruimd voor maatwerk. Een dieet
met weinig koolhydraten werkt, maar
een vegetarisch of een mediterraan
voedingspatroon óók.
Initiatiefnemer Van Beek van Voeding Leeft vertelt dat binnenkort de
eerste langetermijnresultaten worden gepubliceerd door een arts die bezig is met promotie-onderzoek. Die
publicatie moet de wetenschappelijke onderbouwing leveren voor het
enthousiasme van de deelnemers.
Hoogleraar Feskens is benieuwd
3 Bij diabetes type II bieden de cellen
weerstand aan insuline, waardoor er
nauwelijks glucose in de cellen komt.
De bloedsuikerspiegel blijft daardoor
hoog, waardoor de alvleesklier
insuline blijft aanmaken.
naar hun cholesterolwaarden: wat
doet het vet dat zij eten met hun
bloedvaten? De meeste diabetespatiënten overlijden aan hart- en vaatziekten, zegt ze.
Hettinga is nieuwsgierig of een
voedingspatroon met weinig koolhydraten ook na een paar jaar nog resultaat heeft. Bij diabetes type 2 raakt de
alvleesklier langzaam uitgeput en dat
pak je niet aan door anders te eten, aldus Hettinga. ‘Daarom werkt dit
nieuwe voedingspatroon vooral in
het beginstadium van diabetes. En dat
is prima natuurlijk. Elk jaar dat je de
ziekte uitstelt, is een gewonnen jaar.’
Diabetoloog Pijl is overtuigd. Hij
zegt: ‘Ik vind het nog steeds verbijsterend dat er zoveel wordt geïnvesteerd
in de ontwikkeling van medicatie, terwijl we weten dat patiënten met de
juiste voeding en voldoende lichaamsbeweging de ziekte beter en
goedkoper kunnen omkeren.’
Bij Henk Horvers is het elke dag
feest in de keuken. Hij somt op wat hij
zoal eet: vlees, noten, olijven, verse
groenten, olie. Hij heeft niet het gevoel dat hij op dieet is en toch is hij
twaalf kilo afgevallen. De laatst twee
tabletten die hij nog slikt, kunnen binnenkort weg, denkt hij. ‘Ik ben blij dat
dit op mijn pad is gekomen.’