Gezonde groei en ontwikkeling voor ieder kind in Nederland
advertisement
Gezonde groei en ontwikkeling voor ieder kind in Nederland Februari 2017 Gezonde groei en ontwikkeling voor ieder kind in Nederland Ongezonde eet-, beweeg- en slaapgewoonten vormen een grote bedreiging voor de gezonde groei en ontwikkeling van kinderen in Nederland. Deze gewoonten bepalen namelijk sterk of kinderen tijdens hun jeugd of later in hun leven overgewicht, obesitas of andere chronische ziekten zullen ontwikkelen. Het is daarom van groot belang om gezonde eet-, beweeg- en slaapgewoonten te stimuleren bij de jeugd. Overgewicht en obesitas Overgewicht en obesitas kunnen al in de kindertijd lichamelijke problemen veroorzaken zoals een hoge bloeddruk, leververvetting en stoornissen in de vet- en suikerstofwisseling. Risico’s op latere leeftijd zijn diabetes mellitus type 2, hart- en vaatziekten en sommige vormen van kanker. Kinderen met obesitas hebben ook vaker last van aandoeningen aan het bewegingsapparaat (zoals gewrichtsklachten) en ademhalingsproblemen (zoals slaap-apneu). Overgewicht en obesitas kunnen ook ernstige gevolgen voor de psychische gezondheid van kinderen hebben. Voorbeelden zijn een verhoogde kans op depressie of angststoornissen. Psychosociale problemen die vaker voorkomen zijn gepest worden of sociaal isolement. Overgewicht en obesitas hebben niet alleen nadelige consequenties voor het individu, maar ook voor de samenleving. Denk aan verminderde arbeidsparticipatie en hogere zorgkosten. Volgens het McKinsey Global Institute bedraagt de wereldwijde economische schade van obesitas ongeveer 2000 miljard dollar, ofwel bijna 3% van het wereldwijde bruto binnenlands product. Dat is vergelijkbaar met de economische schade van roken. Voor Nederland wordt de economische schade van overgewicht en obesitas geschat op twee miljard euro per jaar. In Nederland komen overgewicht en obesitas in bepaalde groepen in de samenleving vaker voor dan in andere groepen. In sommige wijken met een lager gemiddeld inkomensniveau heeft bijna één op de vijf kinderen overgewicht – in wijken met een gemiddeld hoger inkomensniveau is het één op de twintig. Obesitas komt ook vaker voor bij kinderen die opgroeien in gezinnen met een lager inkomen (8%) dan in gezinnen met een hoger inkomen (minder dan 1%). Verder hebben kinderen met een migratieachtergrond vaker te kampen met overgewicht (22%) en obesitas (9%) dan kinderen met een Nederlandse achtergrond (9% resp. 2%). Overgewicht en obesitas onder kinderen (4 tot 12 jaar) naar huishoudeninkomensniveau en herkomst (2014/2015) Overgewicht Obesitas Gezinnen met laag inkomen Gezinnen met hoog inkomen Nederlandse achtergrond Migratieachtergrond 1 op de 5 1 op de 20 9% 22% 8% 1% 2% 9% Bron: Gezondheidsenquête / Leefstijlmonitor van CBS en RIVM (2016) Oorzaken van overgewicht en obesitas Overgewicht en obesitas zijn niet terug te voeren op slechts één enkele oorzaak. Belangrijke oorzaken zijn ongezonde eet-, beweeg- en slaapgewoonten. Deze gewoonten hangen nauw samen met omgevingsfactoren die de afgelopen eeuw sterk zijn veranderd. De omgeving waarin mensen leven, verleidt steeds vaker tot ongezonder gedrag. Er zijn tegenwoordig veel meer ongezonde voedingsmiddelen te krijgen dan vroeger – producten met veel zout, suiker en/of vetten. Ook zijn kinderen tegenwoordig lichamelijk minder actief. Ze spelen steeds minder buiten en brengen een steeds groter deel van de dag zittend door, achter een beeldscherm. Het intensieve gebruik van elektronische media, zoals smartphones en tablets, vergroot dit probleem. Ook hebben kinderen tegenwoordig steeds vaker een chronisch slaaptekort en stress. Hierdoor raken bepaalde hormonen in het lichaam uit evenwicht – bijvoorbeeld hormonen die bepalen hoeveel trek iemand heeft. Of kinderen gezonde(re) keuzen weten te maken, hangt ook sterk af van het zelfmanagement van de ouders en van het kind zelf. Dit zelfmanagement kan door allerlei factoren worden versterkt of ondermijnd. Denk aan het welzijn van de ouders of de omgang met elkaar in het gezin. Integrale aanpak noodzakelijk Overgewicht en obesitas bij kinderen kunnen alleen worden bestreden met een integrale aanpak. Dit wordt in Nederland al langer onderkend: al 119 gemeenten hebben zich aangesloten bij de stichting Jongeren Op Gezond Gewicht (bijna een derde van het totaal aantal gemeenten in Nederland). In sommige gevallen wordt er lokaal gewerkt onder een andere naam, zoals Lekker Fit (Rotterdam), Doe ff gezond (Dordrecht), of de Amsterdamse Aanpak Gezond Gewicht (Amsterdam). Bij een integrale aanpak om kinderen op een gezond gewicht te krijgen, wordt niet alleen gekeken naar het individu, maar ook naar alle verschillende omgevingen waarin overgewicht en obesitas ontstaan, in stand worden gehouden. Dit zijn de thuis-, school-, wijk- en zorgomgeving. Zo wordt een alomvattende omgeving gecreëerd, waarin ieder kind gezond kan opgroeien. De volgende elementen zijn belangrijke succesvoorwaarden bij een integrale aanpak om kinderen op een gezond gewicht te krijgen: Intersectoraal: De gemeente neemt niet alleen beleidsinitiatieven op het gebied van gezondheid en sport, maar kijkt ook naar bijvoorbeeld ruimtelijke ordening, onderwijs, welzijn en transport. Het is belangrijk dat de aanpak een belangrijke plek inneemt in het collegeprogramma. Breed gedragen: De aanpak wordt actief ondersteund door alle betrokken lokale partijen en partners (onder meer burgemeester, wethouders, raadsleden, ambtenaren, sociale wijkteams, scholen, welzijns- en jongerenwerk, jeugdgezondheidszorg, huisartsen, kinderartsen, gedragsdeskundigen, sportclubs, zorgverzekeraars en het lokale bedrijfsleven, zoals supermarkten en cateraars). Lange termijn: De aanpak wordt ondersteund met een duidelijke missie, visie, en strategie voor de lange termijn. De directe en indirecte kosten van overgewicht en obesitas worden door de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg geschat op € 2 miljard per jaar Doelgroepgericht: De aanpak is aangepast aan verschillende leeftijdsgroepen (van het ongeboren kind t/m 18 jaar oud), verschillende sociaaleconomische groepen en verschillende etnische achtergronden. Door onderzoek te doen naar de belevingswereld van de uiteenlopende doelgroepen kan de aanpak worden aangepast aan de specifieke wensen en behoeften van iedere afzonderlijke doelgroep. Verbonden met zorg: De aanpak is zowel gericht op preventie als op de ondersteuning van en zorg voor kinderen die al overgewicht en obesitas hebben. De aanpak creëert een omgeving waarin preventie, ondersteuning en zorg optimaal met elkaar verbonden zijn. Lerende aanpak: De aanpak wordt doorlopend gevolgd en geëvalueerd. Zowel de uitvoering van processen als de effecten worden gemeten. Dit maakt het mogelijk om resultaten zichtbaar te maken en de aanpak bij te sturen en te verbeteren. Op de volgende pagina wordt een voorbeeld gegeven van een integrale aanpak. Begin vandaag In een aantal gemeenten wordt de integrale aanpak om kinderen op een gezond gewicht te krijgen al met succes uitgevoerd. Maar de aanpak is complex en de urgentie groot. Om de integrale aanpak te versnellen en er meer mee te bereiken, dienen alle partijen zich tot het uiterste in te spannen. Gezamenlijk kunnen we ambitieuzer zijn en net dat stapje extra zetten. Zo creëren we een samenleving waarin ieder kind in Nederland de kans krijgt gezond op te groeien en zich te ontwikkelen. Daarom willen wij met deze oproep iedere partner in Nederland vragen actief bij te dragen aan de integrale aanpak om kinderen op een gezond gewicht te krijgen en te houden. Iedereen kan meedoen en vandaag nog starten. Ons streven is dat zoveel mogelijk gemeenten in Nederland in 2018 een integrale aanpak hebben om kinderen op een gezond gewicht te krijgen. Dat moet ervoor zorgen dat in 2025 alle relevante betrokkenen optimaal en actief betrokken zijn bij de uitvoering, implementatie en evaluatie van die aanpak. Voorbeeld van een integrale aanpak in de thuis-, school- wijk- en zorgomgeving. Kind Ouders Pedagogen Thuis Jeugdgezondheidszorg Verloskundigen Kraamzorg Passende preconceptie- en zwangerschapszorg. Sociale wijkteams GGD Aanbieden van opvoedondersteuning. Kind Ouders Scholen Vorming van samenwerkingsverbanden waarin ouders/gezinnen elkaar stimuleren om gezond te eten en te drinken in het gezin, met aandacht voor de wensen, behoeften en mogelijkheden van de afzonderlijke gezinnen. School Leerkrachten Sport Alle scholen hebben een eet- en drinkbeleid (water drinken is de norm, watertappunten, gezonde schoollunch, gezonde kantine, gezonde traktaties). Alle scholen stimuleren lichamelijke activiteit en bieden een bewegingsvriendelijke omgeving. Alle scholen bieden structureel gymles en voedingsonderwijs. Voorscholen GGD Gemeenten Alle scholen geven voorlichting over het nut van een goede nachtrust. Alle scholen zetten actief in op ouderbetrokkenheid. Kind Ouders Wijk Maatschappelijk middenveld De wijk biedt een gezonde voedselomgeving waarin de gezonde keuze de gemakkelijke keuze is. De wijk is bewegingsvriendelijk en stimuleert lichamelijke activiteit. (Sport)verenigingen Ondernemers De wijk biedt ruimte aan ontmoeting. GGD (Deel)gemeenten Kind Ouders Diëtisten Jeugdgezondheidszorg Kinderartsen Huisartsen Pedagogen Jeugdhulpverlening Fysiotherapeuten Zorg Alle kinderen met overgewicht of obesitas zijn in beeld. Voor ieder kind met overgewicht of obesitas is ketenaanpak en passende ondersteuning en zorg beschikbaar. Ieder gezin heeft een centrale zorgverlener die ervoor zorgt dat alle professionals met elkaar samenwerken en het gezin niet uit beeld raakt. Ondertekening Prof. dr. ir. J.C. Seidell Dr. ir. S.C. Dijkstra hoogleraar Voeding en Gezondheid onderzoeker Vrije Universiteit Amsterdam Vrije Universiteit Amsterdam Prof. dr. E.J.A. Scherder Prof. dr. E.F.C. van Rossum hoogleraar klinische neuropsychologie internist – endocrinoloog Vrije Universiteit Amsterdam Erasmus Universitair Medisch Centrum Rotterdam Dr. E.L.T. van den Akker kinderarts – endocrinoloog Erasmus Universitair Medisch Centrum Rotterdam Met dank aan McKinsey & Company Ondersteund door VWS Initiatief van NL2025
