28 december 2014 ptember 2011 - Nederlandse Jeugdvereniging

40e jaargang nr. 297 - - 28 december 2014
Pagina 1
ASTRUIM is het enige ruimtevaart- en
sterrenkundetijdschrift in het Nederlands in
Nederland en België.
Het is een uitgave van de Nederlandse
Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde.
Het is bestemd voor jeugd, jongeren en volwassenen.
Telefoon: 024 - 64 199 29
www.njrs.nl
[email protected]
Lidmaatschap-/abonnementsgeld:
20 euro voor een heel kalenderjaar.
Verschijnt plm. 13 keer per jaar.
Bankrekening: NL60 INGB 0003 2938 36
t.n.v. G. Keijzers
Postbus 38
5340 AA Oss
Voor België:
Belfius - Neerpelt
Bankrekening: BE68 0839 7325 2634
Wil je geen lid of abonnee meer zijn? Zeg dan voor
1 december op, anders ben je verplicht opnieuw
voor een jaar te betalen.
Neem de Nederlandse Jeugdvereniging voor
Ruimtevaart en Sterrenkunde als een echt goed
doel op in uw testament !!!!!!
Eindredactie
Gerard Keijzers
Lay-out
- Theo Appeldoorn
- Ruud van Asseldonk
- Gerard Keijzers
Internet realisatie
Stephan Brands
Foto voorpagina:
Een belangrijke gebeurtenis voor de Amerikaanse
ruimtevaart: een Delta 4 raket stijgt op de eerste
testvlucht van de Orion capsule. Dat ruimtevaartuig
moet de V.S. over enkele jaren weer bemande
ruimtevluchten kunnen laten uitvoeren.
INHOUD:
Nieuwste Russische raket met succes gelanceerd ............................................................ 3
Eerste lancering van een nieuwe raket voor India ............................................................. 7
Japan lanceerde ruimtevaartuig naar een asteroide .......................................................... 8
Het Internationaal Ruimtestation ISS ................................................................................. 9
Succesvolle testvlucht Orion capsule................................................................................. 10
Onderzoek tegen kanker in de ruimte ................................................................................ 11
Marsnieuws ........................................................................................................................ 12
Ruimtesonde Dawn bijna bij Ceres .................................................................................... 14
Stormen op Uranus een raadsel ........................................................................................ 14
Astrofotografie door N.J.R.S- leden ................................................................................... 15
Wat er aan de sterrenhemel te zien is ............................................................................... 16
Activiteiten Nederlandse Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde ................. 18
Pagina 2
NIEUWSTE RUSSISCHE RAKET MET SUCCES GELANCEERD
Ruim een maand geleden kondigde Rusland
al aan dat het een nieuwe lanceerraket in
gebruik zou nemen. Op 23 december was het
dan zover. Vanaf de Russische lanceerbasis
Plesetsk vertrok de Angara 5 richting ruimte.
Een zeer krachtige raket die de opvolger van
de Proton moet gaan worden.
De Angara 5 werkt op vijf RD-191 motoren
met als brandstof kerosine. Twaalf minuten na
de lancering was het de beurt aan de Breeze
M raket. Deze bovenste rakettrap bracht een
dummy
tot vlakbij de geostationaire
omloopbaan. Die manoeuvre duurde zo'n
negen uren.
Met deze 852 ton (gevuld met brandstof)
wegende raket, beschikt Rusland over de
krachtigste vuurpijl sinds de Energia raket, die
in de vorige eeuw de Russische onbemande
space shuttle Buran in de ruimte bracht.
President Poetin, die de lancering via een
videoverbinding volgde, zei trots te zijn op
deze Angara 5, die uitgerust is met de
allernieuwste technologieën. De raket kan
gebruikt
worden
om
bestaande
en
toekomstige projecten uit te voeren zowel op
burgerlijk als militair gebied. Het biedt voor dat
land grote mogelijkheden.
Ruim drie minuten na liftoff waren de vier
hulpraketten leeggebrand en werden die
afgestoten. De gasklep in de eerste fase van
de vlucht is zodanig geprogrammeerd totdat
alle kerosine en vloeibare zuurstof (als
drijfgas) is verbruikt.
De tweede trap is uitgerust
met een RD-0124A motor.
De bovenste trap, de Breeze
M, is de beproefde en
afkomstig van de Sojoez 21b en de Proton raket. Naar
verwachting zal die zo'n vier
keer ontstoken worden om
de lading, die in de
neuskegel met een diameter
van vijf meter zit, naar een
geostationaire omloopbaan
op plm. 36.000 kilometer
boven
de
evenaar
te
brengen. Het gewicht van die
kunstmanen zullen zo'n 5,4
ton bedragen.
Bij deze testvlucht was er
geen scheiding van de
ongeveer 2040 kg wegende
dummy-kunstmaan.
Deze
testlancering luidt het begin
van het einde in van de
Proton raket. De Angara 5
gaat
deze
namelijk
vervangen. De lanceringen
zullen
vanaf
Plesetsk
plaatsvinden en niet vanaf
lanceerbasis
Baikonoer.
Rusland wil die steeds
minder gebruiken.
Angara 5 liftoff
Pagina 3
De Angara raket in diverse uitvoeringen
PROTON LANCEERDE ASTRA2G
Voortgestuwd door zes hoofdmotoren steeg
een Proton raket op van lanceerbasis
Baikonoer. De hemel was kraakhelder boven
de dorre vlakten van Kazachstan op zaterdag
27 december. Daardoor waren de hete
uitlaatgassen van de motoren nog lang te
zien.
Geheel volgens plan bracht het de
Luxemburgse (SES) communicatiesatelliet
ASTRA-2G
in
een
geostationaire
overgangsbaan om de aarde. Korte tijd later
zorgde de Breeze M rakettrap ervoor dat die
omloopbaan in een geostationaire veranderde
op zo'n 36.000 kilometer boven de evenaar.
Tekening van ASTRA-2G
Hiervoor moest de raketmotor vijf keer tot
ontbranding
worden
gebracht.
Die
manoeuvres duurden negen uur.. Vanaf
ongeveer 28,5 graden O.L. zal het de
communicatie (televisie, radio, internet,
telefoon enz.)verzorgen tussen het Verenigd
Pagina 4
Koninkrijk, Ierland, het vasteland van Europa,
Afrika en het Midden-Oosten. De bedoeling is
dat de ASTRA-2G zeker 15 jaar in bedrijf zal
blijven.
Deze lancering was de 401ste van een Proton
raket. De eerste ging in 1965 van start.
RUSLAND LANCEERDE
'AFLUISTERSATELLIET'
Met succes verliet op 25 december een
Sojoez raket lanceerbasis Plesetsk onder
zich. Ongeveer 15 minuten later had het,
volgens de Russen, een communicatiesatelliet
in een baan om de aarde gebracht. Volgens
de Amerikanen was het een spionagesatelliet.
Deze lanceerraket had een verbeterde motor
voor de derde trap, de RD-0124.
De kunstmaan kwam in een sterk
ellipsvormige baan om de aarde terecht op
ongeveer 250 bij 880 kilometer hoogte.
Daarbij maakt het een hoek van 67,1 graden
met de evenaar.
Aan boord bevond zich een kleine raketmotor,
die de omloopbaan om de aarde, geleidelijk
naar een cirkelvormige wist te veranderen met
als hoogte ongeveer 900 kilometer. De
satelliet behoort tot het type Lotos 5 waarvan
er al enkele de afgelopen jaren zijn
gelanceerd. En die maken deel uit van het
Russische Liana intelligentienetwerk, dat
nieuwe maritieme surveillance kunstmanen
voor lancering in de komende jaren zal
omvatten.
SOJOEZ LANCERING
Voor de tiende keer vertrok een Sojoez raket
vanaf lanceerbasis Kourou in Frans Guyana.
Een vlekkeloze lancering van deze Russische
drietrapsraket met vier hulpraketten. In de
neuskegel voerde het met zich mee vier
satellieten, elk met een gewicht van ongeveer
700 kg voor het 03b netwerk. Dat is een
netwerk voor highspeed internet voor de
derde wereld. Ruim twee uur na liftoff
bereikten deze kunstmanen hun banen op
ongeveer 7830 kilometer hoogte boven de
evenaar. Het netwerk zal uiteindelijk bestaan
uit een dozijn kunstmanen. Het wordt beheerd
door een bedrijf dat is gevestigd op de Britse
Kanaaleilanden.
Een van de 03b satellieten in de testhal
Arianespace,
verantwoordelijk
voor
de
lanceringen op Kourou, was zeer tevreden
met
deze
succesvolle
lancering.
De
mislukking om twee Galileo-kunstmanen in de
ruimte te brengen op 22 augustus, hing nog
als een donkere wolk boven de lanceerbasis.
Inmiddels is de oorzaak van het falen bekend.
Het had te maken met een bevroren
brandstofleiding die de doorstroming van het
drijfgas verstoorde.
RESURS P2 GELANCEERD
Met een Sojoez 2-1b raket bracht Rusland de
Resurs P2 in een baan om de aarde. Dat
gebeurde op 26 december vanaf lanceerbasis
Baikonoer. In minder dan tien minuten na
liftoff draaide deze ongeveer zeven ton
wegende kunstmaan in zijn geplande
omloopbaan op ongeveer 500 kilometer
hoogte om de aarde.
Pagina 5
APPARATUUR NEW HORIZONS
INGESCHAKELD
Resurs P2
Een van de belangrijkste taken van deze
wetenschappelijk satelliet is het zoeken naar
tekenen van exotische antimaterie en donkere
materie in de kosmos. Maar het is ook de
bedoeling dat het informatie verstrekt over
landbouw, milieu, visserij, rampen, weerkunde
en cartografie. Bovendien worden de
verkregen gegevens ook gebruikt voor
planning van wegen, autosnelwegen en de
olie- en gasindustrie.
Rusland is van plan de Resurs P3 in het
vierde kwartaal van 2015 in de ruimte te
schieten.
NIEUWE RUSSISCHE
RAKETMOTOR VOOR
ANTARES
In Rusland gonsde het al enige tijd van de
geruchten, maar Orbital Sciences Corp deed
of het van niets wist. Maar op 16 december
volgde dan toch de bekendmaking: de
Russische raketmotor, de RJ-26, in de
Antares raket, wordt vervangen door de
Russische RD-181. Op die dag werd officieel
de overeenkomst bekend gemaakt. Dat is
dezelfde raketmotor die ook voor de Atlas V
van United Launch Alliance gebruikt wordt.
Twee Amerikaanse raketten voor het lanceren
maken vanaf nu dus gebruik van Russische
raketmotoren. Menigeen zal nu zijn of haar
wenkbrauwen fronsen. De V.S. en Europa
hebben toch sancties tegen Rusland
genomen??!! Daar moet toch iedereen
aanhouden. Maar zoals bijna altijd weten de
V.S. die weer te omzeilen als dat in hun
straatje past.
Na een reis van negen jaar (grotendeels
slapend afgelegd) werden op 6 december 's
avonds om 9.00 uur de instrumenten aan
boord van het NASA ruimtevaartuig New
Horizons, weer tot leven gebracht. Tijd om alle
systemen te testen en bij te sturen. Na
anderhalf uur bleek dat alles werkte, waarna
een signaal naar de aarde werd gestuurd dat
alles 'oke' was. Viereneenhalf uur later
bereikte dat signaal het vluchtleidingscentrum
van de NASA. New Horizons heeft nog zo'n
200 miljoen kilometer te gaan. Zoals het er nu
naar uitziet, belooft de ontmoeting met
dwergplaneet Pluto een groot succes te
worden. Iedereen kijkt vol spanning uit naar
14 juli wanneer het toestel langs Pluto
scheert.
EERSTE HASSELBLADCAMERA IN DE RUIMTE
VERKOCHT
De eerste Hasselblad-camera, die in de ruimte
heeft gevlogen, is verkocht aan een Britse
anonieme koper. Hij heeft er $ 275.000 voor
betaald. Deze camera vloog aan boord met
astronaut Walter Schirra tijdens de MercuryAtlas 8 missie op 3 oktober 1982. Hij had de
camera zelf gekocht in een winkel in Houston.
Daarmee werden de eerste professionele
kwaliteitsfoto's van de aarde gemaakt vanuit
de ruimte. Gordon Cooper gebruikte die
camera opnieuw (na enkele veranderingen)
tijdens zijn MA-9 vlucht op 15 en 16 mei in
1963.
Pagina 6
INDIA'S NIEUWSTE
LANCEERRAKET
India beschikt over een nieuwe krachtige
lanceerraket, de GSLV Mk.3. De eerste
lancering gebeurde op 18 december vanaf
lanceerbasis Satish Dhawan. Op de top van
de raket bevond zich de eerste capsule voor
toekomstige bemande vluchten, de Crew
Module Capsule Atmospheric Re-entry
Experiment (Care). Op een hoogte van 126
kilometer werd deze van de bovenste
rakettrap afgestoten.
raket werkte. De tweede en de derde waren
puur voor het gewicht en de testen. ISRO en
haar technici waren zeer tevreden over deze
testvlucht. Over enkele jaren kan het
zwaardere ladingen in de ruimte schieten.
Op 126 kilometer hoogte werd de Care
afgestoten en kwam volgens plan hangende
aan parachutes in de oceaan terecht. De
capsule meet een doorsnede van ongeveer 10
meter en weegt zo'n 3700 kilo. De eerste
vlucht met een bemanning aan boord zal naar
verwachting pas over zo'n zeven jaar kunnen
gebeuren. Voordat het zover is moet er nog
wel ruim anderhalf miljard euro op tafel
komen. De Indiase regering is nog niet bereid
dat bedrag de komende jaren beschikbaar te
stellen. Het heeft tot nu toe slechts een kleine
20 miljoen euro toegezegd om te werken aan
technologieën om de eerste stappen voor de
Care te zetten.
De Care capsule dobbert na een geslaagde ballistische
vlucht in de oceaan
De GSLV Mk. 3 verlaat voor een eerste testlancering
het Indiase lanceerplatform
Een succesvolle testlancering van deze 42
meter hoge raket. Binnen een minuut bereikte
deze 630 ton wegende raket al de snelheid
van
het
geluid.
De
Indiase
ruimtevaartorganisatie ISRO liet weten dat de
motoren waren voorzien van de allernieuwste
technologieën.
De GSLV Mk. 3 is voorzien van twee
hulpraketten. Alleen de eerste trap van de
De GSLV Mk. 3 is ook nog niet helemaal
klaar. Er wordt nog volop gewerkt aan de
bovenste rakettrap die op waterstof moet gaan
werken.. Uiteindelijk zal deze raket zware
communicatiesatellieten tot vier ton in een
geostationaire baan om de aarde moeten
gaan brengen. En ladingen tot zo'n tien ton
naar banen op enkele honderden kilometers
hoogte boven de aarde. In een latere periode
zelfs ruimtevaartuigen naar de Maan, Mars en
andere bestemmingen. Mooie toekomstplannen.
Pagina 7
JAPAN LANCEERDE
RUIMTEVAARTUIG NAAR
ASTEROIDE
Met
succes
lanceerde
de
Japanse
ruimtevaartorganisatie
JAXA
het
ruimtevaartuig Hayabusa 2. Dat gebeurde op
2 december (3 december Japanse tijd) vanaf
lanceerbasis Tanegashima. De bedoeling is
dat het ruimtevaartuig naar asteroïde 1999
JU3 zal vliegen, er bodemmonsters neemt en
die vervolgens naar de aarde brengt. En dan
zijn er wel de nodige jaartjes verstreken.
Volgens berekeningen zal dat op z'n vroegst
eind 2020 gebeuren.
Net als zijn voorganger, zal ook Hayabusa 2
een ionenmotor gebruiken voor zijn heen- en
terugreis. Als het wederom in de Australische
woestijn landt, moet het aanzienlijk meer
materiaal aan boord hebben. Daarvoor is het
toestel ook ontworpen. Materiaal dat meer
water en organische stoffen bevat, want
asteroïde 1999 JU3 is van het type C en is
dus meer koolstofhoudend dan de rotsachtige
Itokawa (type S).
Om asteroïde 1999 JU3 te bereiken moet het
ruimtevaartuig in 2015 nog een keer langs de
aarde vliegen. Dan maakt het gebruik van
diens aantrekkingskracht. Die flyby zorgt voor
een extra versnelling waardoor het in 2018 bij
de asteroïde aankomt. Het zal dan gedurende
18 maanden eromheen gaan draaien. In die
periode zal het drie keer een landing uitvoeren
om bodemmateriaal te verzamelen.
Daar blijft het niet bij. Drie Japanse
robotwagentjes en een Europese, zullen op
die asteroïde neergezet worden om informatie
te vergaren.
De Hayabusa 2 verschilt niet veel van zijn
voorganger. Alleen de technieken zijn
verbeterd en de ionenmotor levert 20% meer
stuwkracht. Ook de antenne is wat afgevlakt
en daardoor weet het toestel ook minder
Er is weinig over asteroïde 1999 JU3 bekend.
Wat we weten is dat het 900 meter groot is en
7,6 uur nodig heeft om een keer om zijn as te
draaien.
Pagina 8
KERST IN HET ISS
Voor de ruimtevaarders in het ruimtestation
waren deze dagen vakantiedagen. Via een
videoboodschap wensten ze de aardbewoners
fijne kerstdagen en spraken ze de hoop uit dat
dit overal in vrede gevoerd zouden worden.
Kelly en Komienko zijn goede vrienden van
elkaar en verwachten dat tijdens hun
ruimtevlucht ook te blijven. Erg belangrijk is
dat wel willen ze het gezamenlijk uitvoeren
van de vele experimenten zo optimaal tot een
goed einde brengen. Komienko vertelde
tijdens een persconferentie op 18 december
dat er in de ruimte geen grenzen zijn. Hij
doelde daar ongetwijfeld op de minder goede
politieke verstandhouding tussen de V.S. en
Rusland. Beide ruimtevaarders hebben elk al
heel wat dagen in de ruimte doorgebracht.
Kelly heeft 180 dagen op zijn naam staan en
Komienko 176 dagen. Kelly en Komienko
gaan echt nu geen nieuw duurrecord vestigen
in de ruimte. Eind jaren 1980 en begin jaren
1990 brachten al twee Russen een jaar en
zelfs langer dan een jaar door aan boord van
het Russische ruimtestation MIR.
De Italiaanse astronaute Samantha Christoforetti in een
uitbundige kerststemming
In het ruimtestation was zelfs een kleine
kerstboom aanwezig evenals kerstverlichting.
En voor iedereen kerstmutsen en kerstkousen
en ontbrak het ook niet aan de nodige
kerstcadeautjes. De kerstmaaltijd bestond uit
bestraalde kalkoen, gedroogde aardappelpuree, boontjes, paddenstoelen, maisbrood
met dressing enz. Het grappige was wel dat
ze Eerste Kerstdag zestien keer vierden.
Zestien keer kwam die dag de zon op en
evenzoveel keren ging die weer onder.
KLAAR VOOR EEN VLUCHT
VAN EEN JAAR
In 2015 zullen er voor het eerst twee
ruimtevaarders aan een ruimtevlucht van een
jaar beginnen. Het zijn de Rus Mikhail
Komienko en de Amerikaan Scott Kelly. Ze
zullen in een Sojoez capsule vanaf
lanceerbasis Baikonoer op 27 maart
vertrekken. Tijdens die ruimtevlucht staat
vooral de vraag centraal over hoe het
menselijk lichaam gedurende een lange tijd in
gewichtloze toestand verandert. Dat heeft
alles te maken met toekomstige bemande
vluchten naar o.a. Mars.
Scott Kelly (links) en Mikhail Komienko (rechts)
De vlucht
die in maart aanvangt staat
grotendeels in het teken van de veranderingen
in het menselijk lichaam. Voor die
onderzoeken heeft Kelly ongeveer 19
Amerikaanse experimenten op zijn lichaam te
verwerken en Komienko 14 van de Russische
wetenschappers.
EERSTE 3D PRINTER IN ISS
De eerste 3D printer in het ISS is
geïnstalleerd. Dit gebeurde op 17 november in
het Microgravity Science Glovebox door
commandant Barry Wilmore. Die installatie
verliep probleemloos en in de loop van de dag
werden de eerste afdrukken al vervaardigd.
Weldra volgden er meer, onder de naam
Pagina 9
'Made in Space'. Dat apparaat werd in
september met een Dragon capsule naar het
ruimtestation gebracht. NASA heeft hoge
verwachtingen voor het 3D printen. Deze
technologie kan de ruimtevaart goedkoper,
veiliger en efficiënter maken. De eerste
afdrukken werden vergeleken met de
producten op aarde. Op deze manier kunnen
de
technici
eventuele
verbeteringen
aanbrengen.
SUCCESVOLLE TESTVLUCHT
ORIONCAPSULE
Voor het eerst sinds vele jaren heeft NASA
weer een capsule, die Amerikanen in staat
moet
stellen
weer
eigen
bemande
ruimtevluchten te laten maken. Al gaat dat nog
wel enkele jaren duren. De testvlucht die op 5
december plaatsvond, was nog maar het
begin. Die vlucht moest door allerlei kleine
probleempjes 24 uren uitgesteld worden.
wrijvingshitte die opliep naar 2200 graden
Celsius. Ook over de stabiliteit waren de
technici tevreden. Liefst 1200 sensoren (zeer
gevoelige meetinstrumenten) zorgden voor
heel veel informatie. Voor de verwerking ervan
hebben de technici nog de nodige tijd nodig.
Over enkele jaren moet de Orion Amerika's
grote ambities, reizen naar de Maan, Mars en
planetoïden waar gaan maken.
CHINA LANCEERDE YAOGAN
26
Met een Long March 4B raket bracht China op
zaterdag
27
december
een
militaire
verkenningssatelliet, de Yaogan 26, in een
baan om de aarde. De lancering geschiedde
vanaf lanceerbasis Taiyuan. Deze kunstmaan
kwan in een bijna cirkelvormige baan op een
hoogte van 485 kilometer. Daarbij maakt het
een hoek met de evenaar van 97,4 graden.
Long March 4B lancering op 27 december 2014
Enkele tienduizenden belangstellenden zagen
de Delta 4 raket opstijgen. Project Exploration
Flight Test-1 vertrok vanaf lanceerbasis Cape
Canaveral. De gehele vlucht verliep
probleemloos en 4,5 uur later kwam Amerika's
nieuwste ruimtecapsule met een plons in de
Stille Oceaan terecht nadat het twee banen
om de aarde had beschreven op een hoogte
van ongeveer 5800 kilometer. Dat was maar
liefst veertien keer hoger van onze planeet
dan het ruimtestation ISS.
Daarna brak het belangrijkste deel van deze
testvlucht aan, de terugkeer. Beter gezegd het
testen van het hitteschild. Met een snelheid
van 32.000 kilometer per uur dook het de
dampkring
binnen..
Probleemloos
beschermde het de Orion tegen de
Volgens China wordt deze kunstmaan
gebruikt voor wetenschappelijk experimenten,
landmeting,
schattingen
van
gewasopbrengsten en voor het waarschuwen van
naderende rampen. Verder is bekend dat het
toestel is uitgerust met camera's met een zeer
hoge resolutie. Vreemd is wel dat China deze
lancering niet vooraf aankondigde.
De volgende lancering is op 31 december.
China wil dan met een Long March 3A raket
een weersatelliet in de ruimte brengen.
Pagina 10
ONDERZOEK TEGEN KANKER IN DE RUIMTE
Vanaf het moment dat de Sovjet-Unie het
eerste ruimtestation, de Saljoet-1, lanceerde
in de zeventiger jaren in de vorige eeuw,
gingen de mensen steeds langer in de ruimte
verblijven In een omgeving met een extreem
lage zwaartekracht. In het ISS varieert dan
van 1000 tot 1.000.000 minder dan de kracht
die op aarde wordt ervaren. We kennen dat
onder de naam 'gewichtloosheid'. Beter is te
spreken van mini-zwaartekracht, want er is
altijd iets sprake van een aantrekkingskracht.
Denk hierbij aan o.a. de invloed van de
stuurraketjes.
Al snel begonnen (bio)wetenschappers met
de bestudering van de cellen in die
gewichtloze toestand. Dat gebeurt zelfs driedimensionaal.
Saljoet-1
In een laboratorium op aarde vlakken de
cellen ten gevolge van de zwaartekracht af. In
de ruimte behouden ze hun bolvormige
structuur en rangschikken ze zich in
driedimensionale groepen, zoals dat ook
normaal in het menselijk lichaam gebeurt.
Becker was de eerste onderzoeker die een
experiment in de ruimte liet uitvoeren. Deze
was gericht op onderzoek van cellen bij
eierstokkanker.
Sinds
2003
houdt
de
Japanse
ruimtevaartorganisatie JAXA zich bezig met
de bestudering van hoogwaardige kristallen
die gevormd worden door eiwitmoleculen. De
resultaten kunnen te zijner tijd cruciale
behandelingen van ziekten opleveren.
Een andere studie, de CelBox-Schildklier,
onderzoekt kanker op cellulair niveau. Hierbij
gaat het vooral om de bolvormige structuur
van kankercellen in gewichtloze toestand en
hoe deze zich verspreiden.
Een ander team van wetenschappers liet een
experiment uitvoeren aan boord van het
Chinese ruimtevaartuig Shenzhou 8. Na
afloop stelde het team vast dat sommige
tumoren
minder
agressief
lijken
in
gewichtloosheid.
Artsen hebben veel ervaring met het
bestrijden van kanker op de grond. Maar
ruimtevaarders
in
de ruimte
worden
voortdurend gebombardeerd door kosmische
straling, zij het wel een andere. De
verschillende soorten stralingen kunnen
echter veranderingen te weeg brengen in het
menselijke DNA, het genetisch materiaal in de
cellen van het lichaam. Of het herstel van
deze schade in de ruimte verschilt met die op
de grond, is nog onvoldoende bekend.
Maar welke gevolgen hebben de stralingen op
de cellen die in de ruimte tot kanker leiden, op
behandelingen op aarde? Tot welke
veranderingen leidt dat in de genen?. Bij
terugkeer naar de aarde zullen die cellen in
draagmoeders geïmplanteerd worden. Wat
gaat er dan gebeuren is de grote vraag.
Een heel ander middel in de strijd tegen
kanker zijn de ruimtevaarttechnieken. Een
heel belangrijke is de Canadese robotarm
geworden. Met een ongelooflijke precisie kan
deze robotarm een opdracht uitvoeren. Medici
ontdekten dat deze techniek erg welkom is in
de
operatietechnieken.
Vooral
bij
hersenoperaties. Die kunnen veel preciezer
en doeltreffender uitgevoerd worden en
daardoor veel minder complicaties tot gevolg
hebben.
Over dit onderzoek in de ruimte valt vrijwel
nergens iets over te lezen. Jammer, want
alleen dit onderzoek kost veel tijd en geld,
maar kan wel tot grote doorbraken leiden in
de strijd tegen kanker. Zo zijn er nog meer
onderzoeken,
waar
jammer
genoeg,
nauwelijks tot geen aandacht aan besteed
wordt.
Pagina 11
door Michel van Pelt
TOCH METHAANVARIATIES EN
ORGANISCHE VERBINDINGEN
OP MARS
NASA’s Curiosity rover heeft sterke variaties
gemeten in de hoeveelheid methaan in de
Marsatmosfeer. Dat hebben Amerikaanse
wetenschappers bekend gemaakt die met het
SAM-instrument aan boord van de rover
werken. SAM (Sample Analysis at Mars)
detecteerde kortdurende pieken; eind 2014 en
begin 2014 was het methaangehalte, met
ongeveer
7
moleculen
per
miljard
atmosfeermoleculen, ongeveer tien keer zo
hoog als normaal. Dit wijst er op dat er af en
toe zeer plaatselijk methaangas vrij komt.
Het gat dat Curiosity in het Cumberland-gesteente
boorde, en waarin organische verbindingen werden
gevonden. [NASA/JPL-Caltech/MSSS]
Eerder hadden ESA’s Mars Express sonde en
ook telescopen op aarde al aanwijzingen
gevonden
voor
plaatselijke
methaanconcentraties op Mars, maar er
waren veel onzekerheden in de metingen en
dus scepsis van wetenschappers. Met
Curiosity is het voor het eerst mogelijk
methaanconcentraties ter plekke, op het
oppervlak van Mars zelf, te meten. Maar
aanvankelijk vond de rover echter niets
bijzonders. Tot eind 2014 dus.
Methaan staat erg in de belangstelling omdat
het een biologische oorsprong kan hebben:
het zou kunnen dat er momenteel
Marsmicroben leven die het gas produceren.
Het kan ook dat er in het verleden op Mars
leven voorkwam en dat het geproduceerde
methaan in de bodem is opgeslagen,
bijvoorbeeld in ijs, en nu af en toe vrij komt.
Pagina 12
Daarnaast zijn er echter ook niet-biologische
verklaringen,
waaronder
chemische
processen in de bodem (nu of in het
verleden).
Datzelfde SAM instrument heeft onlangs ook
voor het eerst met zekerheid organische
(oftewel
koolstofhoudende)
verbindingen
gevonden. Dat gebeurde in bodemmonsters
die Curiosity nam uit een gesteenteformatie
die “Cumberland” is gedoopt. Ook hier is de
ontdekking niet direct bewijs voor leven,
omdat er ook vele niet-biologische processen
zijn die koolstofhoudende moleculen kunnen
produceren (wat dat betreft is de term
“organisch” nogal misleidend). Misschien zijn
de organische moleculen zelfs uit de ruimte
afkomstig. Niettemin is het een belangrijke
ontdekking, want zelfs als de verbindingen
niet door leven zijn gemaakt betekent hun
bestaan dat de basisstoffen die nodig zijn voor
het creëren van leven in principe op Mars
voorhanden zijn of waren.
INDIA’S MANGALYAAN VIERT
100 BANEN
India’s eerste Marssatelliet Mangalyaan
maakte op nieuwjaarsdag haar 100ste rondje
om de rode planeet. India lanceerde de sonde
met haar eigen PSLV raket en wist
Mangalyaan op 24 september 2014 in haar
baan rond Mars te manoeuvreren. Het werd
daarmee
het
eerste
Aziatische land met een
succesvolle Marssonde. De
satelliet werkt nog altijd
prima volgens ISRO (Indian
Space
Research
Organisation).
ZONNEWIND
DIEP
MARSATMOSFEER
IN
DE
NASA’s nieuwste Marssatelliet MAVEN heeft
laten zien dat de zonnewind verder doordringt
in de Marsatmosfeer dan gedacht.
MAVEN kwam op 22 september 2014 bij Mars
aan en draait sindsdien rond in een sterk
elliptische baan. Daarbij duikt het elke omloop
in de ionosfeer, de atmosferische laag van
geladen deeltjes op een hoogte van 120 tot
500 kilometer. Net als op aarde vormt deze
laag een barrière voor de stroom energierijke
deeltjes van de zon, de zonnewind. Als een
soort schild beschermt de ionosfeer de
planeet tegen deze zonnedeeltjes.
Op Mars blijkt de zonnewind echter via een
soort truc relatief diep door te kunnen dringen
in de ionosfeer: MAVEN zag dat de geladen
zonnedeeltjes hoog in de atmosfeer worden
“ontladen”, waarna ze in neutrale vorm,
immuun voor de als deflectie-schild werkende
electro-magnetische velden, door kunnen
dringen in de ionosfeer. Vervolgens blijken ze
weer geïoniseerd te raken, en nemen
daarmee dieper in de atmosfeer weer de
karakteristieken van de zonnewind aan.
Wetenschappers denken dat dit proces een
belangrijke rol speelt bij de afbraak van de
Marsatmosfeer, die nu nog slechts zeer ijl is.
Artistieke impressie van MAVEN in
een baan rond Mars. [NASA
Goddard Space Flight Center]
Pagina 13
RUIMTESONDE BIJNA BIJ
CERES
STORMEN OP URANUS EEN
RAADSEL
Het Amerikaanse ruimtevaartuig Dawn komt
over enkele maanden in de buurt van
dwergplaneet Ceres. Als alles volgens plan
verloopt zullen camera's aan boord de eerste
opnames maken van redelijk dichtbij.. Wie
weet wat voor ontdekkingen er dan gedaan
worden.
Zeven jaar na de dichtste nadering tot de zon
zijn pas het aantal stormen op deze gasreus
toegenomen. Waarom zo laat is voor de
astronomen een raadsel. Opvallend is dat ze
bijzonder krachtig zijn. Des te raadselachtiger
omdat de atmosfeer van deze planeet
doorgaans erg rustig is.
Normaliter werden de stormen in 2007
verwacht. Het vreemde is ook dat niemand
weet hoe ze ontstaan. De planeet zelf heeft
geen bron van interne warmte. Ook de zon
kan op deze afstand geen rol spelen. Het licht
op het noordelijk halfrond is te zwak om iets te
kunnen betekenen.
Tussen 5 en 6 augustus werden er maar liefst
acht stormen geteld. Ze werden met aardse
telescopen waargenomen.
Dwergplaneet Ceres gefotografeerd door de Hubble
ruimtetelescoop
Ceres is het grootste hemellichaam in de
asteroïdengordel tussen Mars en Jupiter.
Zover bekend is het er relatief warm en nat.
Het meet een doorsnede van 950 kilometer en
zijn dichtheid bedraagt 2,09 gram per kubieke
centimeter (de aarde 5,5 gram). Volgens
astronomen duidt dat op een aanwezigheid
van 40% water. De kern moet rotsachtig zijn
en de mantel bestaan uit waterijs. Het
grootste waterreservoir (op de aarde na) in
het binnenste van ons zonnestelsel.
Op Ceres zijn pluimen van waterdamp
ontdekt. Hoe die ontstaan is een raadsel.
Misschien zal Dawn ook dit raadsel kunnen
oplossen wanneer het tussen maart en juli
2015 om deze dwergplaneet draait.
Infrarood opname van Uranus
Pagina 14
ASTROFOTOGRAFIE DOOR
N.J.R.S.-LEDEN
In de nacht van 29 november is bovenstaande
foto gemaakt door N.J.R.S.-lid Dauwe
Goorhuis.
De foto is gemaakt door een 80mm
lenzenkijker.
Op de foto staan de Paardenkopnevel en de
Vlamnevel.
Specificaties:
Telescoop: Skywatcher ED80
Camera: Canon 700D
Belichting: 19 x 4 minuten, iso 800
Volg de verrichtingen van Dauwe op z’n Flickr
pagina: https://www.flickr.com/photos/dauweg/
Heb je zelf ook mooie foto’s gemaakt van de
sterrenhemel? Stuur ze dan naar ons op, dan
plaatsen we ze in Astruim.
[email protected]
Pagina 15
WAT ER AAN DE STERRENHEMEL TE ZIEN IS
IN DE MAAND JANUARI 2015
MERCURIUS
Tot ongeveer 22 januari kunnen we deze
binnenplaneet laag boven de zuidwestelijke
horizon vinden. Het gebruik van een goede
verrekijker is wel aan te bevelen. Zoek tot 5
januari in het sterrenbeeld Boogschutter,
vervolgens tot 22 januari in Steenbok en tot 30
januari in Waterman. Daarna keert Mercurius
weer terug in de Steenbok.
VENUS
Schittert als een heldere avondster boven de
westelijke horizon. Verwijdert zich van de zon
en is daardoor iedere avond langer zichtbaar.
Venus beweegt zich tot 3 januari in
Boogschutter, tot 25 januari in de Steenbok en
daarna in het sterrenbeeld Waterman.
MARS
Deze rode planeet treffen we tot 9 januari aan
in het sterrenbeeld de Steenbok en daarna in
de Waterman. Mars is als een roodachtige
ster in het zuidwesten te zien.
JUPITER
Komt in de loop van de avond in het
oostnoordoosten op en is dan de rest van de
nacht zichtbaar. Deze heldere planeet treffen
we in het sterrenbeeld Leeuw aan.
SATURNUS
Pas laat in de nacht verschijnt Saturnus in het
zuidoosten boven de horizon. Kijk tot 17
januari in het sterrenbeeld Weegschaal en
daarna in de Schorpioen.
URANUS
Al met een kleine sterrenkijker of met een
goede verrekijker op te sporen in het
sterrenbeeld Vissen. Is de gehele avond tot
middernacht zichtbaar.
NEPTUNUS
Zoek met een sterrenkijker in het sterrenbeeld
Waterman. Is alleen vroeg in de avond
zichtbaar. Verdwijnt eind januari al tegen 20
uur onder de horizon.
VAN DAG TOT DAG
1 jan.: Rond 2.27 uur staan de manen Europa
en Ganymedes van Jupiter zeer dicht bij
elkaar.
Om 4.19 uur verdwijnt Ganymedes in de
schaduw van Jupiter.
Te 5.01 uur verdwijnt ook Europa in de
schaduw van de planeet.
Vanaf 6.15 uur is te zien dat maan Io voor
langs Jupiter trekt. Vanaf dat moment is alleen
maan Callisto nog te zien.
2 jan.: Tussen 3.50 uur en 4.06 uur wordt
Jupiters maan Ganymedes gedeeltelijk bedekt
door maan Europa. Is alleen te zien in grote
kijkers.
2 jan. 's Avonds is een zeer nauwe
samenstand te zien van de Maan met
Aldebaran, de helderste ster van het
sterrenbeeld Stier.
2 jan.: Tot kort na middernacht zijn de vier
grootste manen van Jupiter ten oosten van de
planeet aan te treffen.
2 op 3 jan.: In grote kijkers is te zien vanaf
23.39 uur de schaduwovergang van maan
Europa, Deze wordt vanaf 23.55 uur door de
schaduw van maan Io gevolgd. Vanaf dat
moment zijn tot 2.12 uur twee schaduwen
tegelijk op de planeet te zien. Om 0.55 uur
staan ze heel dicht bij elkaar.
8 jan.: Iets boven de Maan treffen we Jupiter
aan.
8 jan.: Volg de manen Callisto (links), Europa
(midden) en Ganymedes vanaf 3.00 uur. Te
4.45 uur staan deze drie heel dicht bij elkaar.
Te 5.45 uur staan Callisto aan de andere van
deze drie.
8 jan.: Te 9.00 uur bereikt maan Titan de
grootste westelijke afstand tot de planeet.
10 jan.: Tussen 2.15 uur en 4.05 uur zijn de
twee schaduwen van de manen Io en Europa
tegelijk op Jupiter te zien.
12 jan.: Deze avond is een samenstand te
zien van de Maan met Spica, de helderste ster
van het sterrenbeeld Maagd.
13 op 14 jan.: De vier grootste manen van
Jupiter zijn ten westen van de planeet te zien.
16 jan.:Iets onder de Maan zien we deze
ochtend Saturnus staan.
Pagina 16
16 jan.: Deze ochtend bereikt maan Titan de
grootste oostelijke afstand tot Saturnus.
17 jan.: Tegen de ochtend bevinden de vier
grootste manen van Jupiter ten oosten van de
planeet.
17 jan.: Tussen 4.52 uur en 5.58 uur vallen de
schaduwen van de manen Io en Europa
tegelijk op Jupiter.
17 jan.: Tegen de ochtend is linksonder van
de smalle maansikkel Antares te zien, de
helderste
ster
van
het
sterrenbeeld
Schorpioen
19 jan.: Tussen 3.31 uur en 3.36 uur wordt
maan Europa door maan Ganymedes bedekt.
19 jan.: In het begin van de avond is er DE
kans om Neptunus op te sporen. Deze is dan
een tikkeltje onder Mars te vinden. Een ideale
kans ...... grijp die!
22 jan.: Deze avond bevindt de smalle
maansikkel zich tussen Mars (boven) en
Venus (onder) in.
23 op 24 jan.: Deze nacht staan de vier
grootste manen van Jupiter ten oosten van de
planeet.
24 jan.:Deze ochtend vallen maar liefst drie
schaduwen van manen,Io, Callisto en Europa,
tegelijk op het wolkendek van Jupiter. Een
zeldzame gebeurtenis.
Om 4.12 uur begint dat met de schaduw van
maan Callisto
Om 5.35 uur komt daar de schaduw van maan
Io erbij
Om 7.27 uur volgt die van maan Ganymedes.
Dit spektakel duurt 25 minuten en eindigt te
7.52 uur
24 jan.: 's Ochtends bereikt maan Titan de
grootste westelijke afstand tot Saturnus
24 jan.: Tussen 19.52 uur en 19.58 uur wordt
maan Io door de schaduw van maan Callisto
verduisterd.
25 jan.: Rond 20.29 uur bedekt de Maan een
sterretje van het sterrenbeeld Vissen.
26 jan.: Van 6.13 tot 6.19 uur bedekt maan
Ganymedes maan Europa.
27 jan.: Te 20.45 uur begint de
schaduwovergang aan de oostelijke rand van
maan Europa. Vrijwel tegelijkertijd eindigt de
schaduwovergang van maan Io.
28 jan.: Na middernacht zijn de vier grootste
manen van Jupiter ten westen van de planeet
te vinden.
28 jan.: Rond 21.00 uur bevindt zich boven de
Maan de Pleiaden, de bekende open
sterrenhoop in het sterrenbeeld Stier.
31 jan.: Neptunus is iets ten noorden van
Venus te vinden. Gebruik wel een telescoop.
Op 1 februari staat Neptunus iets ten
noordwesten van Venus.
'VALLENDE STERREN'
Elk jaar verschijnen er tussen 1 en 5 januari
de Bootiden, ook wel de Quadrantiden
genaamd. Daarvoor moeten we kijken richting
sterrenbeeld
Bootes
(Ossenhoeder).
Spectaculair zal het dit jaar zeker niet worden,
want we hebben te maken met de volle maan.
Alleen de heel heldere exemplaren kunnen we
te zien krijgen.
MAANFASEN
Volle Maan
Laatste Kwartier
Nieuwe Maan
Eerste Kwartier
DE ZON
01 januari
11 januari
21 januari
31 januari
05 januari
13 januari
20 januari
27 januari
OPKOMST ONDERGANG
8.48 uur
16.38 uur
8.44 uur
16.51 uur
8.35 uur
17.07 uur
8.22 uur
17.25 uur
Pagina 17
EXCURSIE
CONTRIBUTIE BETALEN
Noteer alvast in je agenda: volgend jaar op 10
januari staat er een excursie op het
programma. Een dag/avond uit. Allereerst
bezoeken we een ruimtevaarttentoonstelling in
Bonn en daarna de grote sterrenwacht in die
plaats.
Geïnteresseerd? Laat het even weten d.m.v.
een mailtje naar [email protected]
Een aantal leden maakt elk jaar automatisch
het lidmaatschapgeld over. Maar de meesten
willen daaraan graag herinnerd worden. Wel
dat doen we dan bij deze.
NL60 INGB 0003 2938 36
ACTIVITEITEN KERNEN
t.n.v. G. Keijzers
Vermeld hierbij: lidmaatschap 2015
NIJMEGEN
Bijeenkomst avond in december 2014
- bespreking nieuwe plannen
- Bespreking nieuwtjes
- Kijken met een sterrenkijker
- werken aan waterraketten
- wat verder ter tafel komt
Ieder krijgt persoonlijk bericht waar
wanneer deze bijeenkomst plaatsvindt.
Aanvang: 19.30 uur
Einde: 21.00 uur
Gaarne zo spoedig mogelijk tenminste 20
euro overmaken op:
Ruud Asseldonk heeft voor dit jaar wederom
voor een fraaie en toepasselijke seizoenkaart
gezorgd.
Wij, het bestuur en de redactie onderstrepen
deze wens voor komend jaar.
en
UDEN - VELDHOVEN
Gezamenlijke
bijeenkomst
op
vrijdagavond 9 januari
2015
- Bespreking
nieuwtjes
- Excursie
- Nieuwe activiteit
- Wat verder ter
tafel komt
In
MuzeRijk,
Klarinetstraat 4, Uden
Aanvang: 19.30 uur
Einde: 21.30 uur
Pagina 18