Terugblik 2016 – Vooruitblik 2017

Terugblik 2016 – Vooruitblik 2017
Redactie beëindigd op 20‐12‐2016 Terugblik 2016
Met een verschroeiende sprint halen aandelen het van obligaties!






2016 startte behoorlijk slecht voor de aandelenbeurzen. Zorgen om een groeivertraging in Amerika en zorgen om een harde landing van de Chinese economie maakten heel wat beleggers ongerust. Die ongerustheid bracht een stevige correctie teweeg op de aandelenbeurzen die zich doorzette tot midden februari. Toen bleek dat de zorgen overdreven waren, volgde een mooi beursherstel. De Amerikaanse zorgen beperkten zich tot de energiesector. Die sector leed onder de fors gedaalde olieprijs. Bovendien kondigde de Chinese overheid maatregelen aan om een harde landing te vermijden. Zelfs enkele stevige politieke verrassingen later in 2016, zoals de brexit‐stem (de beslissing van het VK om de Europese Unie te verlaten) en de verkiezing van Trump tot president zorgden hoogstens voor een beperkte afleiding. Over de periode 31‐12‐15 tot 19‐12‐16, zette de wereldaandelenindex MSCI All Countries een rendement neer in euro van 12,5%. We zagen wel belangrijke regionale verschillen. Zo steeg de toonaangevende Amerikaanse S&P 500‐
index met 16,9%, terwijl de eurozone MSCI‐index een rendement van 3,6% liet optekenen. In diezelfde periode, 31‐12‐15 – 19‐12‐16, realiseerden overheidsobligaties uit de Europese Monetaire Unie (EMU) en bedrijfsobligaties in euro een rendement van respectievelijk 3,1% en 4,5%. Tijdens de eerste jaarhelft van 2016 waren de obligatiemarkten in de ban van de centrale banken. Vooral de Europese Centrale Bank (ECB) ging stevig op het gaspedaal staan (lees hier verder meer over). De rentes op Europese overheidsobligaties daalden naar historische dieptepunten en heel wat EMU‐overheidspapier noteerde zelfs aan negatieve rentevoeten. Uiteraard gaf dat de obligatiekoersen de wind in de zeilen. Toen in maart 2016 duidelijk werd dat de ECB ook heel wat EMU‐bedrijfsobligaties zou opkopen, daalde de rente op bedrijfsobligaties nog harder. Hierdoor zetten bedrijfsobligaties een beter rendement neer dan de klassieke overheidsobligaties. 1 van 7

Ondanks de indrukwekkende rentestijging bevond de rente zich nog altijd op extreem lage niveaus. Na een pauze tijdens de zomermaanden volgde een nieuwe renteschok tijdens het laatste kwartaal van 2016. Die plotse ommekeer kwam er vooral omdat de inflatiecijfers opnieuw hoger klommen en omdat de republikein Trump onverwachts de Amerikaanse verkiezing won. De indrukwekkende overwinning van Trump doet velen hopen op stevige fiscale stimuli zoals lagere belastingen, infrastructuurwerken… Men verwacht een sterkere economische groei die opnieuw de inflatie en dus de rentevoeten omhoog kan stuwen. Een ‘winstloos’ jaar voor de bedrijven



Opwaardering was de voornaamste drijfveer van de aandelenrendementen. 2016 werd een erg mager jaar wat aangroei van de bedrijfswinsten betrof. De laatste twee kwartalen lieten beterschap optekenen, maar 2016 gaat de geschiedenis boeken in als een ‘winstloos’ kalenderjaar. Vooral in Amerika heeft dat de aandelenwaardering stelselmatig opgeschroefd tot duurder dan het gemiddelde van de voorbije twintig jaar. De koers/winstverhouding van S&P 500‐index bedraagt nu zo’n 17. De MSCI EMU‐index presteerde duidelijk slechter en dat vertaalt zich in een aanzienlijk lagere koers/winstverhouding van zo’n 14. Het voorbije jaar is de normalisering bij de obligatiemarkten uitgebleven. Het huidige niveau van de obligatierente is zo laag dat het geen enkele premie meer bevat; noch voor het inflatierisico, noch voor het cyclisch risico. Ondanks de recente rentestijging, zijn negatieve rentes geen zeldzaamheid meer in Europa. Obligaties blijven dus nog altijd extreem duur. Economische motor slaat aan in tweede jaarhelft





De economie zette het jaar bijzonder zwak in. Wereldwijd daalden de vertrouwensindicatoren. De toonaangevende ISM‐indicator van het producentenvertrouwen in de VS zakte zelf tot in de zone die een krimp van de industriële activiteit aangeeft. Zowel in de VS als in China werd voor een recessie gevreesd. In de eerste jaarhelft bleef de wereldwijde groei met 2,8% op jaarbasis ondermaats, maar van die vermeende krimp was uiteindelijk geen sprake, ondanks een recessie in Brazilië en Rusland. Vanaf de lente begonnen de vertrouwensindicatoren zich te herstellen. In Europa, en dan vooral in Groot‐Brittannië kregen ze evenwel een tik na de brexit‐stem begin juni. Maar die dip was heel snel weer vergeten. De wereldwijde bbp‐groei versnelde duidelijk in het derde kwartaal tot 3,4% op jaarbasis, vooral onder impuls van Noord‐Amerika en West‐Europa. Door de aanhoudende verbetering van de vertrouwensindicatoren vermoeden we dat die versnelling zich ook heeft doorgezet in het vierde kwartaal. De groeilanden sluiten zich aarzelend bij de wereldwijde groei aan. De groei in China bevestigt op het verwachte niveau en Rusland kruipt duidelijk uit het dal. Maar in Brazilië lijkt het herstel te aarzelen. In India, de snelste groeier van het voorjaar, lijkt de regering de groei te fnuiken door een slecht uitgevoerde poging om het zwart geld circuit droog te leggen. Olie leidt de dans op de grondstoffenmarkt

Na de erg stevige daling van de olieprijs in 2014 en 2015, volgde uiteindelijk een herstel in het voorbije kalenderjaar. Het aanhoudende herstel van de economie ondersteunde een verdere groei van de vraag naar olie en tegelijkertijd werd het aanbod teruggeschroefd. Vooral de Amerikaanse schalie‐
2 van 7


olieproducenten konden aan die lage olieprijzen niet langer rendabel oppompen en draaiden daarom de oliekraan dicht. De olieprijs vond een nieuwe hogere evenwichtsprijs tussen de 45 en 50 dollar per vat Brent‐olie. Die stijging inspireerde OPEC‐leden om ook hun productie terug te schroeven en zo de olieprijs verder te ondersteunen. Ook bij de meeste andere grondstoffen kwam een einde aan de dalende prijzen. Dankzij de sterke huizenmarkt hield de Chinese grondstoffenhonger stand en ook de verkiezing van President Trump deed velen dromen van grote grondstoffenintensieve infrastructuurprojecten. Geldkraan blijft open - Olieprijseffect ebt weg





De inflatie kroop in de loop van 2016 hoger door het wegebben van het negatieve olieprijseffect. Toch bleef het monetair beleid wereldwijd erg soepel. Via lage beleidsrentes en kwantitatieve versoepelingsprogramma’s proberen centrale banken de economie te ondersteunen. In december verhoogde de Amerikaanse Federal Reserve (Fed) voor de tweede keer in zeven jaar tijd haar beleidsrente. De Fed had een jaar nodig alvorens ze er genoeg van overtuigd was dat de economie een tweede renteverhoging zou aankunnen.  Onzekerheden omtrent de impact van de Chinese groeivertraging, de brexit‐stem en een tijdelijk haperende binnenlandse economie zorgden voor de afwachtende houding.  De Amerikaanse arbeidsmarkt presteerde nochtans ook in 2016 sterk. De werkloosheidsgraad brak met 4,6% in november een nieuw laagterecord.  De algemene inflatie klom hoger. De kerninflatie (exclusief energie‐ en voedselprijzen) bleef consistent boven de 2%. De Europese Centrale Bank (ECB) breidde haar opkoopprogramma verder uit.  In maart 2016 kondigde de ECB aan dat ze vanaf juni 2016 ook bedrijfsobligaties zou opkopen. Het gemiddelde maandelijkse aankoopbedrag werd verhoogd van 60 naar 80 miljard euro. De ECB stelde voorop dit programma aan te houden tot en met maart 2017.  In december 2016 kondigde de ECB nogmaals een uitbreiding van haar programma aan, onder het mom van pertinent lage inflatoire druk. Vanaf april 2017 zal ze negen maanden lang 60 miljard euro per maand in de economie pompen. De Bank of England (BoE) blies in augustus haar opkoopprogramma nieuw leven in. De aanleiding daarvan waren de zorgen over de Britse economische groei na de brexit‐stem. De BoE zou vanaf augustus 2016 gedurende 18 maanden zowel overheids‐als bedrijfspapier aankopen. De People’s Bank of China (PBoC) bouwde het afgelopen jaar haar reserves aan buitenlandse deviezen af in een poging de renminbi constant te houden tegenover een korf van munten. Door het versterken van de dollar kwam er druk te staan op de Chinese munt. Het monetair beleid blijft voorlopig de economie ondersteunen. Grondstoffen en politiek bepalen de wisselkoersen


De stijging van de grondstoffenprijzen liet zich ook duidelijk voelen bij de wisselkoersen. Bovenaan de rendementstabellen vinden we de klassieke grondstoffenmunten terug zoals de Braziliaanse real en de Russische roebel. Daarnaast valt vooral de sterke prestatie van de Japanse yen op. De Japanse centrale bank botst er tegen de limiet van haar monetair beleid wat de yen een stevige duw in de rug gaf. 3 van 7


Ook de Amerikaanse dollar zette in het laatste kwartaal een mooie versterking neer. Stevige economische indicatoren en oplopende inflatiecijfers vormden het signaal voor de Fed om haar beleidsrente na 12 maanden aarzelend te verhogen. Aan het andere uiteinde vinden we de Mexicaanse peso en het Britse pond terug. Beide munten hadden erg te leiden onder de grote politieke gebeurtenissen van 2016. De keuze van de Britten voor brexit liet zich vooral voelen in een depreciatie van 12,77% (19/’12) voor het pond sinds het jaarbegin. Ook de Mexicaanse peso onderging hetzelfde lot. De Amerikaanse keuze voor president Trump en diens dreigementen om een muur te bouwen en de handelsverdragen op te zeggen wogen zwaar op deze munt. Politieke klimaatopwarming





2016 was een heel beladen politiek jaar, met enkele stevige verrassingen die de markten ‐ vaak kortstondig ‐ in beroering brachten. We zagen een duidelijke trend waarbij politici uit het eerder populistische kamp met een mix van nationalisme en anti‐establishment retoriek enkele belangrijke overwinningen boekten. De Amerikaanse presidentsverkiezingen van november draaiden uit op een thriller. Outsider Donald Trump won eerst verrassend de Republikeinse nominatie en versloeg daarna nog verrassender Democrate Hillary Clinton. Trumps’ anti‐establishment retoriek, nostalgie ‐ “make America great again” ‐ en roep om meer protectionisme sloeg aan bij de blanke Amerikanen. In Europa stond het Britse EU‐referendum in juni centraal. Tegen de verwachtingen in wonnen de brexit‐aanhangers het pleit met hun pleidooi tegen Oost‐Europese migratie en Britse bijdragen aan de EU. Premier Cameron verdween van het toneel (net als enkele fervente brexit‐aanhangers) en Theresa May nam het heft over met de belofte de onderhandelingen over een ordentelijke brexit in maart 2017 te starten. Het Italiaans referendum van december was een nieuwe nederlaag voor een zittende leider uit het gematigde kamp. Oud‐premier Renzi zag zijn politieke hervormingen weggestemd en de populariteit van de anti‐establishment Vijfsterrenbeweging van Beppe Grillo nam sterk toe. De wereld werd er ook niet veiliger op in 2016:  In Turkije werd niet alleen een staatsgreep verijdeld, maar het land begon zich ook te mengen in de conflicten in Syrië en Irak. Het verhinderde niet dat in Syrië het regime Assad (met Russische en Iraanse steun) terrein won op de rebellen en dat, in zowel Syrië als in Irak, de Islamitische Staat (IS) in het nauw gedreven werd.  De terreur bleef het hele jaar ook in Europa aanwezig, met onder meer op 22 maart de aanslagen in Brussel, op 21 juli in Nice en op 19 december te Berlijn.  Hoewel de vluchtelingenstroom onder controle kwam, bleef dit wel een thema in heel wat verkiezingen. 4 van 7
VOORUITBLIK 2017
Aandelen op kop


Ook in het nieuwe jaar blijven aandelen de beste activaklasse! Betere economische groei en hogere inflatie zorgen ervoor dat de bedrijfswinsten mooie stijgingen kunnen neerzetten. Anderzijds blijft het monetaire beleid van de meeste centrale banken heel stimulerend, wat ook in het voordeel van de beurzen speelt. Een dividendrendement van 3% voor wereldaandelen is heel aantrekkelijk in vergelijking met cash en obligatierentes. Het gebrek aan interessante alternatieven dwingt een aantal beleggers nog altijd inkomsten te zoeken uit aandelenbeleggingen. Goede vooruitzichten dus voor de aandelen. Beleggers houden in 2017 best rekening met een opwaarts risico van de obligatierente. Ondanks de recente stijging van de rentevoeten blijven die nog altijd historisch laag. Toch vrezen we voor de eurozone geen al te drastische rentestijging. Het erg soepel blijvend monetaire beleid van de ECB houdt een forse opstoot van de langetermijnrente tegen. 
Groeiversnelling zet zich verder




De economische vooruitzichten voor 2017 zien er wereldwijd rooskleurig uit. Wellicht zet de verbetering van de vertrouwensindicatoren in 2016 zich door, alsook de geziene groeiversnelling. Er rust ook heel wat hoop op ondersteunende begrotingsmaatregelen, bijvoorbeeld in de VS waar president Trump belastingverlagingen en een investeringsplan aankondigde. Zo zou de investeringsgroei naast de consumptiegroei daar een extra motor van het economisch herstel kunnen worden. We schatten de kans op een economische recessie in de VS in 2017 dan ook laag in. Economische cycli sterven immers niet van de ouderdom: zolang de inflatie binnen de perken blijft en de rentes aan de lage kant zijn, kan de economie van de VS nog versnellen. Ook in de eurozone blijft het bedje van het economisch herstel gespreid: afnemende besparingen (o.a. door enkele verkiezingen), een stimulerend beleid van de ECB door de lage inflatie en dalende werkloosheid ondersteunen er de economische groei. Groeimarkten met de rem op


De Chinese groeimotor is een versnelling hoger geschakeld. Dat geeft ook heel wat andere groeimarkten de wind in de zeilen. We verwachten dat de zachte landing van de Chinese economie zich voortzet, al kan een oververhitting van de vastgoedmarkt afremmende maatregelen uitlokken en zo de motor terug doen sputteren. De andere groeimarkten profiteren ook van de hogere grondstoffenprijzen. Toch kan een sterke dollar en de vrees voor handelsbeperkingen door de nieuwe Amerikaanse president een aantal landen in Zuid‐Oost‐Azië en vooral Mexico parten spelen. Fed en ECB voeren divergerend beleid


Inflatie komt in 2017 terug op de voorgrond. Het keren van de olieprijzen zorgt voor opwaartse druk op de algemene inflatiecijfers. Door het verdwijnen van de Chinese overcapaciteit en het aantrekken van de grondstoffenprijzen zal ook de kerninflatie wereldwijd wat ondersteund worden. De Verenigde Staten kijken tegen een arbeidsmarkt aan die dicht bij volledige tewerkstelling aanleunt. De loondruk zal zijn opwaartse trend voortzetten. De verwachtingen van een stimulerend budgettair beleid zullen bovendien de inflatieverwachtingen verder ondersteunen. De Fed zal bijgevolg haar beleid verder verstrakken in 2017. 5 van 7

In de eurozone blijft iedere vorm van prijsdruk afwezig. De ECB wordt dan ook verwacht haar soepel monetair beleid verder te zetten tot het einde van 2017. In de tweede jaarhelft kondigt ze wel een graduele afbouw aan van haar aankoopprogramma vanaf begin 2018. Trump euforie!



Het laatste kwartaal van 2016 hebben aandelen duidelijk de wind in de zeilen, terwijl de trend gekeerd lijkt voor de obligatiebeleggers. Veel van die bewegingen kunnen worden teruggebracht op ‘Trump euforie’. De financiële markten verwachten dat President Trump groei‐vriendelijke maatregelen zoals belastingverlagingen en infrastructuurwerken zal doorvoeren. En dat brengt de hoop op een sterkere economische groei en hogere inflatie met zich mee. Wij verwachten dat het niet zo’n vaart zal lopen. Inflatie is dan wel terug uit zijn dal maar gaat enkel in de VS richting 2%. In de eurozone en Japan blijft die stevig onder de gehoopte 2%, die centrale banken gaan dus verder met hun soepel beleid wat de rente onder controle houdt. Bovendien verwachten we dat Trump wel de vooropgestelde belastingverlagingen goedgekeurd krijgt, maar voor grote infrastructuurwerken heeft hij heel wat meer tijd en geld nodig. Geld die er niet is en bovendien zijn vele collega republikeinen geen voorstander van grote tekorten. Wat voorzichtigheid in tijden van euforie lijkt ons dan ook aanbevolen. Winstmotor slaat aan


Beurswaarderingen op of boven het langetermijngemiddelde illustreren dat aandelen zeker niet goedkoop zijn. Verdere beursstijgingen zijn enkel mogelijk wanneer die worden ondersteund door stijgende bedrijfswinsten. De aanhoudende economische groei en hogere inflatie moeten de bedrijfswinsten evenwel ondersteunen. De hogere rentevoeten en grondstoffenprijzen zijn ook goed nieuws voor de Financiële en Energiesector. Twee belangrijke bedrijfstakken waar men een zucht van opluchting slaakt en er in 2017 opnieuw winstgroei kan worden gerealiseerd. Verkiezingsjaar grand cru

De politieke risico's voor 2017 zijn niet min: de grote EU‐landen houden verkiezingen, de brexit moet vorm krijgen, president Trump kan voor (on)aangename verrassingen zorgen en China wacht een zoveelste transitiejaar.  Heel wat Europeanen trekken naar de stembus. De populistische tendens van 2016 in gedachten belooft dat vuurwerk.  In Frankrijk verwachten we dat de centrum‐kandidaat Fillon het haalt, maar hij zal moeten afrekenen met de populistische kandidate Marine Le Pen van het Front National.  In Duitsland gaat Kanselier Merkel voor een vierde ambtstermijn. Partijen van links en rechts (AfD) maken haar mogelijke meerderheid krap.  Italië trekt misschien opnieuw naar de stembus, wat een krachtmeting kan worden tussen populist Beppe Grillo en oud‐premier Matteo Renzi.  Ook in Nederland tonen de peilingen een duidelijke voorsprong voor de extreem rechtse populisten van Geert Wilders.  De onderhandelingen over de brexit moeten in maart van start gaan. De keuze van het tijdstip ligt bij VK premier Theresa May, mogelijk na instemming van het Britse parlement. Maar de andere Europeanen zullen zich weinig toegefelijk opstellen in de onderhandelingen die allicht tot 2018 zullen aanslepen. 6 van 7


In januari neemt president Trump zijn zetel in het Witte Huis in. Naast economische maatregelen verwachten we dat hij ook internationaal de VS een andere rol zal laten spelen: vriendelijker tegenover Rusland, kritischer tegenover China en de Arabische landen. Het wordt uitkijken welke handelsverdragen Trump wil verscheuren (TPP met de landen rond de Stille Oceaan) of heronderhandelen (NAFTA met Mexico en Canada). In China staat het 19e Nationale Congres van de Communistische Partij op de agenda, waarbij de helft van het leiderschap moet herkozen worden. We denken dat China tot dan de koers van sterke, door de overheid gestimuleerde groei zal willen aanhouden. Het Chinese muntbeleid, het temperen van de verhittende huizenmarkt, een mogelijk handelsconflict met de VS en geopolitieke spanningen rond de Zuid‐Chinese zee dreigen ook in 2017 de woorden China en crisis te zullen samenbrengen. Dit document is een publicatie van KBC Asset Management NV (KBC AM). De informatie kan zonder kennisgeving worden gewijzigd en biedt geen garantie voor de toekomst. Niets in dit document mag gereproduceerd worden zonder de voorafgaande uitdrukkelijke en schriftelijke toestemming van KBC AM. Deze informatie is onderworpen aan het Belgisch recht en aan de uitsluitende rechtsmacht van de Belgische rechtbanken. Alle verrichtingen van KBC Bank NV zijn onderworpen aan de Algemene Bankvoorwaarden, waarvan de tekst verkrijgbaar is in alle KBC‐bankkantoren. Zetel van de vennootschap: KBC Bank NV, Havenlaan 2, 1080 Brussel, België. Verantwoordelijk uitgever: KBC Asset Management NV – Havenlaan 2 – 1080 Brussel – België BTW BE 0462.920.226, RPR Brussel, IBAN BE98 7300 0000 0093, BIC KREDBEBB, FSMA 026256 A. Een onderneming van de KBC‐groep 7 van 7