GRATIS te downloaden. (pdf-bestand 4Mb)

445
©2008 P.N.M. van der Zee
http://stores.lulu.com/munten
446
De Vrede van Nijmegen1
De Hollandse Oorlog (1672-1678) was een oorlog tussen Frankrijk en de viervoudige
alliantie van Brandenburg, het Heilige Roomse Rijk, Spanje en de Republiek der Zeven
Verenigde Nederlanden.
De oorlog brak uit in april 1672, toen tegelijkertijd Frankrijk, Engeland, het bisdom
Münster en het Aartsbisdom Keulen de Republiek aanvielen. De coalitie, ontstaan door
het geheime verdrag van Dover stond onder leiding van koning Lodewijk XIV van
Frankrijk. Hij wilde Frankrijk uitbreiden tot wat hij als de natuurlijke grens
beschouwde, de Rijn. Het bisdom Münster had aanspraak op gebieden in NoordNederland, bijvoorbeeld Westerwolde.
Dit omvangrijke anti-Nederlandse bondgenootschap zou een mislukking zijn van de
buitenlandse politiek van Johan de Witt, die onvoldoende begreep hoe diep gegriefd de
Franse koning Lodewijk XIV zich voelde door zijn op beteugeling van de Franse
expansie gerichte buitenlandse politiek.
Het bondgenootschap met de bisschoppen van Keulen en Münster maakte het de
Fransen mogelijk om de Republiek vanuit het oosten aan te vallen, langs de Rijn. De
Fransen rukten op met een leger van misschien wel 120.000 man sterk, een van de
grootste legers die Europa tot die tijd had gezien. De Republiek der Zeven Verenigde
Nederlanden had haar landleger en vloot verwaarloosd. De IJssel-linie hield niet lang
stand en de Franse troepen drongen door tot in het hart van de Republiek. Zelfs de
stad Utrecht werd door de Fransen bezet. Alleen de inundatie van de Waterlinie
verhinderde de Fransen om in Holland zelf door te dringen.
De Franse gravure op de voorpagina laat zien dat op 9 juli 1672 Nijmegen door de
Fransen werd bezet.
In Holland brak door de oorlog een niet geheel spontane volksopstand uit. De
Oranjepartij, zelf sterk door de Engelsen gesteund, gebruikte deze situatie om een
staatsgreep te plegen. In veel plaatsen werden de regenten er vals van beschuldigd
zich tegen betaling over te willen geven aan de Fransen. Dezelfde beschuldiging werd
tegen Michiel de Ruyter ingebracht; hij zou de vloot aan de Fransen hebben willen
verraden. In Den Haag werd de raadpensionaris Johan de Witt samen met zijn broer
Cornelis vermoord: een volksmenigte werd opgehitst door orangisten en drong de
gevangenis binnen waar Cornelis onder valse beschuldigingen wederrechtelijk werd
vastgehouden. De situatie wordt wel omschreven als: Het volk was radeloos, de
regering redeloos en het land reddeloos. Het Eerste Stadhouderloos Tijdperk eindigde
toen Prins Willem III de nieuwe stadhouder werd, en voor De Republiek de leiding van
de strijd tegen Frankrijk op zich nam.
In tegenstelling tot wat de Fransen en Engelsen hadden verwacht, bleek Willem III
geen marionet in hun handen, maar een Nederlands patriot. De schrik over de Franse
inval zat er bij de Nederlanders diep in. Willem III zou na de Hollandse Oorlog de spil
worden van de anti-Franse coalitie in Europa, die in de Negenjarige Oorlog en de
Spaanse Successieoorlog het Franse expansiestreven toch een halt zou toeroepen.
1
Bron: wikipedia.
447
Een nieuwe coalitie tegen het expansionisme van Frankrijk ontstond tussen Leopold
van Oostenrijk, keizer van het Heilige Roomse Rijk en de keurvorst van Brandenburg.
Toen deze coalitie later door toedoen van Brandenburg uit elkaar viel, werd een
nieuwe coalitie tussen Spanje en verschillende Duitse prinsen opgericht. De in het
centrum van De Republiek gelegerde Franse troepen raakten hierdoor geïsoleerd,
omdat hun aanvoerlijn langs de Rijn bedreigd werd. Om een andere verbindingslijn op
te bouwen, sloegen de Fransen in 1673 het beleg om Maastricht, welke stad zij ook
veroverden.
De bisschop van Münster, Bernhard von Galen kon zonder veel verzet doortrekken
naar de stad Groningen. De Ridderschap van Overijssel gaf zich zonder slag of stoot
over. Ook Drenthe werd bezet.
De stad Groningen bood echter weerstand onder leiding van Carl von Rabenhaupt,
baron van Sucha (1602 - 1675). De strijd werd van beide zijden vooral gevoerd met
de artillerie. Hieraan heeft Bernhard von Galen zijn bijnaam Bommen Berend te
danken. Het beleg duurde vier weken, waarna de bisschop van Münster het beleg
opgaf nadat hij de helft van zijn leger had verloren, deels wegens gevechten met de
vijand, en deels wegens het slechte weer.
Von Rabenhaupt en Von Galen bleven tot 1674 elkaar op verschillende plaatsen
treffen, waarbij Von Rabenhaupt bij Veldhausen een nederlaag leed. Hierna grepen de
coalitiegenoten van De Republiek, Leopold van Oostenrijk en Brandenburg, in. Voor de
oorlog met Münster wordt ook wel de naam Tweede Münsterse Oorlog gebruikt.
Hiervoor sloot De Republiek op 11 april 1674 vrede.
Michiel de Ruyter versloeg de Engelsen op verschillende plaatsen. Op 22 april 1674
sloot Nederland vrede met Engeland: De vrede van Westminster.
De oorlog van De Republiek met Frankrijk en Keulen werd beëindigd met de Vrede van
Nijmegen in 1678. Er gingen diverse gebieden over in andere handen; Frankrijk gaf
Maastricht terug aan de Verenigde Provincies en in ruil daarvoor mocht de katholieke
godsdienst vrij worden beleefd binnen de Verenigde Provincies. Het hertogdom Orange
kwam weer in handen van Willem III. Enkele plaatsen zoals Charleroi, Binche, Ath,
Audenarde en Courtrai werden aan Spanje teruggegeven. De Republiek verkreeg een
verlaagd Frans douanetarief en een aangepast “Droit de l’aubaine” (bij de dood van
een buitenlander vervielen al zijn bezittingen aan de Franse staat; daarvoor in de
plaats werd een tarief van 5% ingevoerd). Spanje gaf de volgende gebieden weer
terug aan Frankrijk: Franche-Comté, Artois, Cassel, Baileul, Ypres, Wervick,
Warneton, Cambrai, Bouchain, Condé sur l’Escaut en Bavay (in Hainaut).
Een gevolg van de oorlog, waarin door de invallende mogendheden vele kerken
tijdelijk werden teruggegeven aan de katholieken, was een groeiend besef bij de
Nederlandse autoriteiten dat de loyaliteit van de grote katholieke minderheid van
essentieel belang was. Dit besef uitte zich in een grotere godsdienstvrijheid en een
aanzienlijk soepeler beleid ten aanzien van katholieke schuilkerken.
448
Internationaal wordt met de Vrede van Nijmegen meerdere samenhangende
verdragen bedoeld die in 1678-79 in Nijmegen gesloten werden om een einde te
maken aan de Hollandse Oorlog.
Deze verdragen zijn:

11 augustus 1678: het verdrag tussen Frankrijk en de Republiek

17 september 1678, tussen Frankrijk en Spanje2

5 februari 1679, tussen Frankrijk en Zweden en het Heilige Roomse Rijk
Frankrijk en Duitsland verplichtten zich om de tegenstanders van Zweden niet te ondersteunen. Zweden verkreeg het
veroverde Hertogdom Bremen en Verden terug.

19 maart 1679, tussen Zweden en het Sticht Münster

2 oktober 1679, tussen Zweden en de Nederlandse Republiek
Doordat Frankrijk en de Nederlanden vrede sloten, zagen ook Spanje en de Duitse
keizer zich verplicht de Franse macht te erkennen. De toegevingen aan Frankrijk
worden in de daaropvolgende decennia, bij de vrede van Rijswijk (1698) en bij de
vrede van Utrecht (1713), gedeeltelijk teruggenomen.
2
De Franse tekst van dit verdrag: http://mjp.univ-perp.fr/traites/1678nimegue.htm
449
De universiteit van Nijmegen3
De invloed van de Hollandse oorlog op het dagelijkse leven blijkt ondermeer uit de
geschiedenis van de Universiteit in Nijmegen: Op 3 mei 1655 vond de plechtige
opening plaats van de Nijmeegse Illustere school. Leiden, Franeker en Groningen
waren Nijmegen reeds voorgegaan. Een belangrijk motief was het opleiden van
predikanten met de juiste geestelijke achtergrond. Een opleiding met een duidelijk
reformatorisch profiel. Bovendien waren er artsen en juristen nodig. Een jaar daarna
nam het kwartierbesluit de beslissing om de illustere school tot universiteit te
verheffen. Aan haar werd tevens het ius promovendi4 toegekend, waardoor de
aantrekkelijkheid
voor studenten werd vergroot. Het leven voor studenten en
professoren werd zo aangenaam mogelijk gemaakt. Zij hoefden bijvoorbeeld geen
belasting te betalen op wijn en bier. Ieder had het recht op een half vat bier per
maand en een aam wijn per jaar; dat is circa 150 liter. Diverse hoogleraren uit
binnen- en buitenland werden naar Nijmegen gelokt met aantrekkelijke salarissen.
Toch was de universiteit geen lang leven beschoren. In 1665 brak de pest uit en die
epidemie schrok studenten af. De inval van de Fransen in 1672 betekende de
genadeslag. De academie bloedde langzaam dood en sneefde in 1679. Het zou tot
1923 duren voordat de stad een nieuwe universiteit kreeg; een katholieke.
De Vrede van Nijmegen in penningen en munten5
Naar aanleiding van de Nijmeegse Vrede is een vrij groot aantal penningen en
munten geslagen. Het zijn vooral Franse medailleurs die zich, naast enkele
Nederlanders, met dit onderwerp hebben bezig gehouden. Van de Nederlanders is
Jacob van Dishoecke de voornaamste. De Franse penningen zijn geen incidentele
uitgaven voor deze gelegenheid, maar behoren merendeels tot de series penningen
die in opdracht van Lodewijk XIV zelf voor de belangrijkste gebeurtenissen uit zijn
regering uitgegeven zijn. Veel beroemde medailleurs zijn aangetrokken om hun
medewerking aan dit langlopende project te verlenen. Naast Varin en Jérôme Roussel
werkten François Chéron, Michel Molard en Jean Mauger en als buitenlanders Joseph
Roëttiers en Antoine Meybusch.
De penningen werden geslagen in de “Monnaie des Médailles”, die was ondergebracht
in het Louvre en die het monopolie bezat voor het vervaardigen van penningen met
een schroefpers. Het werk nam een aanvang onder minister Colbert, de beroemdere
3
Uit: De gelderlander, 17 mei 2008 blz. 40
Ius promovendi ofwel het promotierecht is het recht van een hoogleraar om een wetenschapper te
promoveren, dat wil zeggen de graad van doctor toe te kennen.
4
5
Ik citeer T. Passon uit: De Vrede van Nijmegen. Catalogi van het kunstbezit van de Gemeente Nijmegen nr.1. Uitgegeven ter
gelegenheid van de herdenkingstentoonstelling in het Nijmeegs Museum 'Commanderie van Sint-Jan' en het Gemeentearchief in
het Arsenaal, van 14 september tot 23 oktober 1978. Nijmegen.
450
broer van de Nijmeegse onderhandelaar. In uiteenlopende formaten (van 50 tot 75
mm doorsnede) kwamen dertig tot veertig penningen tot stand. Tussen 1691 en 1694
ontstond een serie van ongeveer 150 penningen van 70 mm doorsnede door Michel
Molard. Een tussen 1695 en 1701 uitgegeven serie heeft een diameter van 41 mm. Bij
deze series werd ernaar gestreefd om met behulp van werktekeningen een zo groot
mogelijke uniformiteit te bereiken, zelfs al graveerden steeds andere medailleurs de
stempels. Een karakteristiek voorbeeld wat betreft de Nijmeegse vrede is het type met
aan de voorzijde de portretbuste van Lodewijk XIX en op de achterzijde de
bliksemschichten van Jupiter.
De penningen zijn meerdere malen in boekvorm gepubliceerd, zoals het werk van de
Jezuiet Claude-François Ménestrier, Histoire du roy Louis le Grand par les médailles,
emblêmes, devises, jettons, inscriptions, armoiries et autres monuments publics,
Parijs 1689, en Médailles sur les principaux événements du règne de Louis le Grand
avec les explications historiques par l’Académie des Médailles et inscriptions, Parijs
1702 waarin 286 penningen zijn opgenomen.
Veel Franse jetons (rekenpenningen) zijn omschreven in de vier werken over de
verzameling Feuardent. De Vrede van Nijmegen had mede als gevolg dat Frankrijk
weer gebieden aan zijn grondgebied kon terug toevoegen. De hereniging van de
plaats Bar met Frankrijk in 1680 is op een serie jetons met veel stempelvarianten
herdacht.
Naast de gedenkpenningen en rekenpenningen gewijd aan de Vrede van Nijmegen zijn
in verschillende Duitse landen Thalers geslagen. Deze zogenaamde schauthalers
waren niet bedoeld als pasmunt, maar zijn penningen die op het gewicht en gehalte
van munten werden vervaardigd en die als herinnering konden worden gekocht.
Bijna alle penningen die verband houden met de Vrede van Nijmegen zijn reeds in de
18e eeuw beschreven en afgebeeld in Mr. Gerard van Loons Beschrijving der
Nederlandse Historiepenningen.
Van veel penningen bestaan exemplaren die later zijn gemaakt. Soms zijn dit afslagen
van de originele stempels; met name door de Munt van Parijs. Ter onderscheiding is
dan op de zijkant een cornucopia (de hoorn des overvloeds) ingeslagen. Ook komen
afgietsels in brons of geel koper voor; die zijn dan minder scherp qua afbeelding dan
de originele exemplaren. De waarde van dit latere werk is beduidend minder dan die
van de originele penningen uit die tijd.
Achterin deze catalogus is een overzicht opgenomen van gerealiseerde veilingprijzen
en van prijzen die munthandelaren vroegen. De werkelijke waarde kan sterk afwijken
van deze prijzen.
451
NYM1 Begin van de veldtocht tegen de Nederlanden , 1672
Jean Mauger (Dieppe Ca. 1648 – 1722 Parijs;
sinds ca. 1677 hoofdmedailleur van de Franse
koning)
Geel koper, gegoten, Ø 40 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LUDOVICUS XIIII REX CHRISTIANNISSIMUS
Kz.: De koning als veldheer te paard, vooraf
gegaan door Victoria, PRAEVIA VICTORIA (de
overwinning als leidster). Afsnede: EXPEDITIO
BATAVICA MDCLXXII (veldtocht tegen de
Nederlanden 1672).
Lit.: Van Loon III p.54, Weiler nr. 239.
NYM2 Het oversteken van de Rijn door de Franse troepen, 1672
Joseph Roëttiers (Antwerpen 1635 – 1703
Parijs; 1670: verbonden aan de munt van
Londen, vanaf 1673 in Parijs waar hij vanaf
1674 medailleur en vanaf 1682 eerste
medailleur aan de munt was).
Brons, geslagen, Ø 75 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LVDOVICVS MAGNVS _ REX CHRISTIANISSIMVS
452
Kz.: De koning als overwinnaar staande op de
stroomgod van de Rijn, bekroond door victoria,
op de oever van de Rijn., TRANATVS RHENVS
Afsnede: HOSTE RIPAM ADVERSAM OBTINENTE
MDCLXXII (De Rijn overgestoken hoewel de
vijand de overkant bezet hield).
Lit.: Van Loon III, p. 58, Vgl. Weiler nr. 247.
NYM3 Overmeestering van de Betuwe door de Franse troepen, 1672
Du Tour.
Brons, geslagen, Ø 58 mm.
Vz.: borstbeeld van Lodewijk XIV in harnas naar
rechts. LVD MAGNVS _ FRAN ET NAV REX
Kz.: Verschrikte stroomgod van de Rijn ziet het
oversteken door de Franse troepen, TRANATO
RHENO FVSI BATAVI (De rijn overgestoken, de
Nederlanders verjaagd).
Afsnede: 1672
Lit.: Weiler nr. 253.
Van deze penning bestaan moderne afslagen
met op de rand BRONZE
NYM4 Inname van verschillende Kleefse en Nederlandse steden door Lodewijk XIV, 1672
Zilver, geslagen, Ø 63 mm.
Vz.: borstbeeld van Lodewijk XIV in harnas naar
rechts. LVDOVICVS MAGNVS _ FRANC ET NAV
REX P P
Kz.: De zonnegod op zijn wagen, omgeven door
een rand met twaalf stadsplattegronden in de
volgorde van inname, beginnende bij: Orsoy,
SOLISQVE LABORES (werken van de zon)
Lit.: Van Loon III p. 65, Weiler nr. 261.
Van deze penning bestaan moderne afslagen
met de originele stempels.
453
NYM5 Inname van verschillende Kleefse en Nederlandse steden door Lodewijk XIV, 1672
Joseph Roëttiers (Antwerpen 1635 – 1703
Parijs; 1670: verbonden aan de munt van
Londen, vanaf 1673 in Parijs waar hij vanaf
1674 medailleur en vanaf 1682 eerste
medailleur aan de munt was).
Brons, geslagen, Ø 69,5 mm.
Vz.: borstbeeld van Lodewijk XIV in harnas naar
rechts. LUDOVICUS MAGNUS _ REX
CHRISTIANISSIMUS
Kz.: De zonnegod op zijn wagen, omgeven door
een rand met twaalf stadsplattegronden in de
volgorde van inname, beginnende bij: Orsoy,
SOLISQVE LABORES (werken van de zon)
Lit.: vgl. Van Loon III p. 65, vgl. Weiler nr. 261
(ander omschrift op de voorzijde).
NYM6 Penning op de belegering van Nijmegen door Lodewijk XIV en de vergeving van
kerkelijke bedieningen door de bisschop van Münster, 1672
Giovanni Martino Haimerani (Rome 1646 – 1705
Rome, stempelsnijder en medailleur in Rome
vanaf 1676, pauselijk medailleur).
Geel koper, gegoten, Ø 43 mm.
Vz.: Lodewijk XIV als veldheer te paard, met op
de achtergrond zijn leger en een stad, LVD XIV
D G FR ET NAV REX
454
Afsnede: IO HAMERANVS FECIT ROMÆ
Kz.: De oorlogsgod overwint een leeuw en de
Nijd. Op de wolken de personificatie van het
geloof, QVIS CONTRA NOS? (wie is tegen ons
bestand?)
Lit.: Van Loon III p.93
NYM7 Inname van veertig steden in 22 dagen door Lodewijk XIV, 1672
Brons, geslagen, Ø 41 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LUDOVICUS XIIII REX CHRISTIANISSIMUS.
Kz.: De veldheer op zijn wagen, bekroond door
Victoria, BATAVIA VICTORIIS PERAGRATA
(Overwinnend door geheel Nederland
getrokken)
Afsnede: XL URB XXII DIEB CAPT M DC LXXII
(Veertig steden in 22 dagen ingenomen, 1672)
NYM7a Inname van Conde Conde sur l’Escaut, 1676
Brons, geslagen uniface, Ø 64 mm, 110 gr.
Vz.: Geen beeldenaar.
Kz.: Kz.: De staf van Mercurius, lauriertak,
palmtak en drie urnen waaruit het water uit de
drie rivieren uit de vestingstad Conde sur
l’Escaut : L’Escaut, La Haine en L’Hoenin.
·VICTORIS· _ ·CLEMENTIA· en onder afsnede:
·CONDAT·VICAPT·AB·EXCID·SERVAT· /
·M·DC·LXXVI·
Naslagen (circa 1880) hebben op de zijkant een
cornucopia ingeslagen. (foto)
Lit.: --
455
NYM9 Bemiddeling door Paus Innocentius XI voor de vredesonderhandelingen, 1676
Giovanni Martino Haimerani
(Rome 1646 – 1705 Rome, stempelsnijder en
medailleur in Rome vanaf 1676, pauselijk
medailleur).
Brons, geslagen, Ø 29 mm, 14,4 gr.
Vz.: Borstbeeld van Innocentius XI naar links,
INNOCENTIVS XI PONT MAX
Kz.: De duif van de Heilige Geest, FIAT PAX IN
VIRTVTE TVA
Onderaan gegraveerd 1676
Lit.: vgl. Van Loon III p.220, Pax in nummis nr.
937, Miselli p.97 no 93a, Lincoln 1379, Martinori
p.94.
NYM10 Terugtrekken van de Fransen van de vredesonderhandelingen, 1676
Louis Loir (geboren ca. 1638 – 1719 Parijs (?);
edelsmid en medailleur te Parijs, 1675 koninklijk
edelsmid en graveur).
Zilver, geslagen, Ø 28 mm.
Vz.: borstbeeld van Lodewijk XIV in harnas naar
rechts, LVD XIIII D G FR ET NAV REX
Kz.: Landschap met donderbui COGIMVR IN
FVLMEN (wij worden tot bliksemen gedwongen).
Afsnede: TRESOR ROYAL 1676
Lit.: Van Loon III, p.192, Dugniolle nr. 4358,
Feuardent 1878
NYM10a Rekenpenning “Vredesonderhandelingen te Nijmegen”, 1677
Brons, Ø 27 mm.
Vz.: vredesduif met olijftak vliegt over water en
bergen. QVIESCAM ET QVIESCERE FACIAM (ik
zal rusten en laten rusten)
456
Kz.: balans in evenwicht met geld en gewicht,
een smeltoven en een muntgewichtkast.
Onderaan 8 of 15 stenen. RESPONDENTINTIMA
QUANTO (ze geven precies aan hoeveel)
Lit.: Dugniolle nr. 4384, vOrden 1357
NYM10b Brusselse rekenpenning “Vredesonderhandelingen te Nijmegen”, 1678
Leonard van der Noot, baron de Kieseghem, 49e
intendant van het kanaal van Brussel.
Brons, Ø 32 mm.
Vz.: schip met tegenwind op woelige baren.
DOMINE SALVA NOS
Kz.: vier-regelige tekst. GODT / WIL DIT
SCHIP/BEWAEREN/VAN DER NOOT
Lit.: Dugniolle nr. 4384, vOrden 1357
NYM10c Brusselse rekenpenning “Vredesonderhandelingen te Nijmegen”, 1678
Leonard van der Noot, baron de Kieseghem, 49 e
intendant van het kanaal van Brussel.
Brons, Ø 32 mm.
Vz.: schip met tegenwind op woelige baren.
DOMINE SALVA NOS
Kz.: zes-regelige tekst. DOMINE / SALVA /
SERVOSTVOS / QVI / INVO CANT / TE
Lit.: Dugniolle nr. 4394, vLoon III p243.2,
Mitch. 2765
NYM12 Slag bij St. Denis, 1678
Jean Mauger (Dieppe ca. 1648 – 1722 Parijs;
sinds ca. 1677 hoofdmedailleur van de Franse
koning)
Zilver, geslagen, Ø 41 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LUDOVICUS MAGNUS REX CHRISTIANISSIMUS
Kz.: De oorlogsgod Mars met in zijn linkerhand
de olijftak en in zijn rechterhand een trofee,
PUGNA AD FANUM S DYONISII AUG M DC
LXXVIII (De veldslag bij het heiligdom van St.
Denis 14 aug. 1678).
Lit.: Van Loon III p. 247, Pax in nummis nr.
291.
(Geldmuseum)
457
NYM13 Slag bij St. Denis, 1678
Zelfde als NYM12 doch in ander metaal?
NYM14 Afstand van Kamerijk aan Frankrijk, 1678
Zilver, geslagen, Ø 49 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar links,
LVDOVICO VICTORE ET PACIS DATORE (Aan
Lodewijk de overwinnaar en vredebrenger).
Kz.: Stadsgezicht met daarboven banderol met
CAMBRAY, omschrift DVLCIVS VIVIMVS (Wij
leven nu aangenamer).
Lit.: Van Loon III p.252 nr. 2, Pax in nummis
nr. 298.
NYM15 Afstand van Kamerijk aan Frankrijk, 1678
Als NYM14, afslag in brons, verguld, Ø 49 mm.
(Geldmuseum)
NYM15a Inname, 1678
Brons, geslagen uniface, Ø 64 mm, 109,3 gr.
Vz.: geen beeldenaar.
Kz.: Engel vliegend naar rechts met kroon in
haar hand, stad op achtergrond. ·VICTORIA· _
458
·VERVIGIL· en onder afsnede:
·LEVIA·NOCTV·CAPTA· · / ·M·DC·LXXVIII· / D
Naslagen uit circa 1880 hebben op de zijkant
een Cornucopia ingeslagen. (foto)
Lit.: --
NYM15b Inname van Ghent. 1678
Michel Molard (Dieppe 1641 – 1713 Dieppe,
ivoorsnijder en medailleur, werkzaam te Parijs
1684-1703)
Brons, geslagen, Ø 73 mm, 151,1 gr.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar links,
LVDOVICVS·MAGNVS·REX·GALLIARVM·INVICTIS
SIMVS
Kz.: Wapenrusting in een boom met Spaans
wapenschild en Engelse vlag. Daarvoor: Franse
maagd en Engelse leeuw. ·SPES ET OPES
HOSTIVM FRACTAE· en onder afsnede
GANDAVO CAPTA / ·M·DC·LXXVIII· / MOLART·F
Naslagen hebben op de zijkant een cornucopia
ingeslagen. (foto)
Lit.: --
459
NYM16 Vrede van Nijmegen, 1678
Jacob van Dishoecke (gestorven ca. 1710,
Nederlands medailleur, werkzaam vanaf de 70e
jaren van de 17e eeuw).
Zilver, geslagen, Ø 71 mm, 158 gr.
Vz.: Gezicht op de stad Nijmegen uit het
noorden met onderhandelaars op de voorgrond,
FIRMATA NEOMAGI PAX 1678 (vrede gesloten te
Nijmegen, 1678).
Kz.: De godin van de vrede met palmtak en
eeuwigheidssymbool (slang) in de hand,
staande op oorlogsattributen omringd door de
NYM17 Vrede van Nijmegen, 1678
Als NYM16, afslag in brons, Ø 70 mm
460
wapens van (v.l.n.r.) Brandenburg,
Denemarken, Frankrijk, Engeland, Zweden en
de Republiek.
Lit.: Van Loon III p.275 nr. 2, Pax in nummis
nr. 305, Menestrier pl. 21 CLVII, Frederiks afb.
98, Hildebrand p. 419 nr. 69, G. van der Meer,
“Dutch medals illustrating Swedish-Dutch
relations”, Numismatiska Meddelanden 30
(1965) p 213 nr. 11.
De originele stempels bevinden zich in ’s Rijks
munt te Utrecht.
NYM17a Vrede van Nijmegen, 1678
Als NYM16, afslag in tin, Ø 70 mm
NYM18 Vrede van Nijmegen, 1678
Toegeschreven aan Jacob van Dishoecke
(gestorven ca. 1710, Nederlands medailleur,
werkzaam vanaf de 70e jaren van de 17e
eeuw).
Zilver, geslagen, Ø 66 mm.
Vz.: Drie allegorische vrouwenfiguren op een
leeuw. De vrijheid geflankeerd door de Vrede
(links) en de Wijsheid(rechts). Rechts het
wapen van Amsterdam, LIBERTAS PACIS
SOBOLES PRVDENTIÆ ALVMNA (de vrijheid is
de dochter van de Vrede en het pleegkind van
de Wijsheid).
Kz.: Gezicht op de stad Nijmegen vanuit het
noorden, hierboven de gekroonde wapens van
Frankrijk en de Republiek, OCCIDIT AD RHENVM
NASCITVR AD VAHALIM (de vrede gaat onder
aan de Rijn en komt op aan de Waal).
Afsnede: MDCLXXVIII
Lit.: Van Loon III p. 248 nr.1, Menestrier pl 30
CXI, Pax in nummis nr. 292.
De originele stempels bevinden zich in ’s
Rijksmunt te Utrecht.
461
NYM18a Vrede van Nijmegen, 1678
Als NYM18, doch in geel koper. Ø 65 mm.
Waarschijnlijk een later afgietsel.
NYM19 Vrede van Nijmegen, 1678
Gegoten navolging van NYM18 door een
Amsterdamse zilversmid, einde 17e of begin
18e eeuw, gemerkt met een vijfpuntige ster. Ø
68 mm.
462
Lit.: vgl Elias Voet, Merken van Amsterdamsche
Goud- en Zilversmeden, ’s Gravenhage 1912,
p.27 nr. 106
NYM20 Vrede van Nijmegen, 1678
Zilver, geslagen, Ø 69 mm.
Vz.: Door het op een altaar geplaatst
eeuwigheidssymbool, de slang, heen geven
Frankrijk en de Republiek elkaar de hand. Op
het altaar het Nijmeegs wapen, GALLIA CVM
BELGIO PACATA PER ANGLIAM (Frankrijk en
Nederland door Engeland tot vrede gebracht).
Op het altaar: 1678 9 20 NEOMAGI (20
september 1678 Nijmegen).
Kz.: In een omlijsting van palmtakken staat de
vrede op een wereldbol. Rechts Mercurius, links
twee putti met de wapens van Spanje, Frankrijk
en de Republiek. Onderaan liggen bedrog en
oorlog als overwonnenen.
Lit.: Van Loon III p. 248 nr.2, Menestrier pl 30
CX, Hawkins p.572 nr. 243.
(Geldmuseum)
NYM21 Vrede van Nijmegen, 1678
Zilver, gedreven, Ø 75 mm.
Gedreven plaquette, vrije navolging van NYM 20.
463
NYM22 Vrede tussen Frankrijk en de Republiek, 1678
Goud, geslagen, Ø 42 mm.
Vz.: Franse lelie en Hollandse pijlenbundel in
een lauwerkrans verbonden, QVIS SEPARABIT
(Wie zou hen kunnen scheiden?), CONIVNGVNT
SVA TELA LEO SVA LILIA GALLVS (De leeuw en
de haan hebben hun pijlen en lelies verbonden)
Kz.: GEDACHTENIS VAN ’T VREÊBESLUIT. SOO
LANG GESOCHT, TE LANG GESTUIT: IN ’T
EINDT NOCH RUSTIG DOORGEDREVEN. GODT
LAET DE VREDEMAEKERS LEVEN. MDCLXXVIII
Lit.: Van Loon III p.248 nr.3, Pax in nummis nr.
293
NYM23 Vrede tussen Frankrijk en de Republiek, 1678
Als NYM22, afslag in zilver.
NYM24 Vrede tussen Frankrijk en de Republiek, 1678
Zilver, geslagen, Ø 42 mm.
Vz.: Als nr. NYM22.
Kz.: Tijdvers voor 1678:
464
A DOMINO VENIENS POPVLIS PAX LÆTA
REFVLGET (De vrede die komt van de Heer
schijnt weer stralend blij voor de wolken).
Lit.: Van Loon III p.248 nr.4, Menestrier pl 21
CXII, Pax in nummis nr. 294
NYM25 Vrede tussen Frankrijk en de Republiek, 1678
Eenzijdige Galvano, diam. 42 mm. Zelfde
voorzijde als NYM22, NYM23, NYM24.
Vz.: Franse lelie en Hollandse pijlenbundel in
een lauwerkrans verbonden.
Bij de krans: QVIS SEPARABIT (wie zou heb
kunnen scheiden?)
Omschrift: CONIVNGVNT SVA TELA LEO SVA
LILIA GALLVS (De leeuw en de haan hebben
hun pijlen en lelies verbonden)
Kz.: ontbreekt.
Onbekend is of deze galvano een afgietsel is
van de penning, of dat de penning van de
galvano is afgeleid.
NYM26 Vrede van Nijmegen, 1678
Arvid Karlsten (Geelskogen 1647-1718
Stockholm, Zweeds medailleur en
miniatuurschilder, na 1672 koninklijk
stempelsnijder, in 1692 in de adelstand
verheven).
Zilver, geslagen, Ø 28 mm.
Vz.: Wapens van Frankrijk, Zweden en de
Republiek, gestrikt aan een lauwerkrans, GALLO
BATAVA PAX (Frans-Nederlandse vrede).
Kz.: Gezicht op de stad Nijmegen, uit het
noorden, onder de stralen van de zon., PAX
OPTIMA RERVM (De vrede is het hoogste goed).
Afsnede: NOVIO-MAGI A° 1678
Lit.: Van Loon III p.250, Dugniolle nr. 4397,
Hawkins p.573 nr. 244, Pax in nummis nr. 295296, S.Stentröm. Avid Karlsteen hans liv och
verk, Göteborg 1945 (Nordisk Numismatisk
Arsskrift 1945 p. 49.
Geslagen in opdracht van Dr. Chrétien Rumpf,
ambassadeur van de zeven verenigde
Nederlanden aan het Zweedse hof te Stockholm.
Uitgedeeld op 6 december in het paleis Van der
Noth te Stockholm (het ambassadegebouw) op
een feest gegeven door de ambassadeur.
465
NYM27 Vrede van Nijmegen, 1678
Vz.: Jérôme Roussel (Geboren 1663 – 1713
Parijs, hofmedailleur van Lodewijk XIV).
Kz.: Michel Molard (Dieppe 1641 – 1713 Dieppe,
ivoorsnijder en medailleur, werkzaam te Parijs
1684-1703).
Zilver, geslagen, Ø 73 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LVDOVICVS MAGNVS REX CHRISTIANISSIMVS.
Kz.: De staf van Mercurius en de
bliksemschichten van Jupiter, PACE IN LEGES
SVAS CONFECTA (De Vrede volgens zijn wetten
gesloten).
Afsnede: MDCLXXVIII MOLART F
Lit.: vgl. Van Loon III p.245 nr. 1
NYM27a Vrede van Nijmegen, 1678
Vz.: Jérôme Roussel (Geboren 1663 – 1713
Parijs, hofmedailleur van Lodewijk XIV).
Kz.: Michel Molard (Dieppe 1641 – 1713 Dieppe,
ivoorsnijder en medailleur, werkzaam te Parijs
1684-1703).
Verzilverd brons, geslagen, Ø 70 mm.
466
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LVDOVICVS MAGNVS _ REX
CHRISTIANISSIMVS.
Kz.: Zelfde stempel als NYM27.
Lit.: Cfr 289. Jean Elsen 93 nr. 2034.
NYM27b Vrede van Nijmegen, 1678
Jérôme Roussel (Geboren 1663 – 1713 Parijs,
hofmedailleur van Lodewijk XIV).
Brons, geslagen, Ø 69,5 mm, 164,9 gr.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LVDOVICVS·MAGNVS· _
REX·CHRISTIANISSIMVS·
Kz.: Mars met speer en olijftak,
MARS·CELATAE·PACIS·VINDEX en onder
afsnede: PVGNA·AD·SANDIONISSIVM·HANN /
1678 / R
Naslagen uit circa 1880 hebben op de zijkant
een cornucopia ingeslagen. (foto)
Lit.: --
NYM28 Vrede van Nijmegen, 1678
Jérôme Roussel (Geboren 1663 – 1713 Parijs,
hofmedailleur van Lodewijk XIV).
Zilver, geslagen, Ø 45 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LVDOVICVS MAGNVS REX CHRISTIANISS
Kz.: De staf van Mercurius en de
bliksemschichten van Jupiter, PACE IN LEGES
SVAS CONFECTA (De Vrede volgens zijn wetten
gesloten).
Afsnede: MDCLXXVIII
Lit.: vgl. Van Loon III p.245 nr. 1, Pax in
nummis nr. 289.
467
NYM29 Vrede van Nijmegen, 1678
Jean Mauger (Dieppe ca. 1648 – 1722 Parijs;
sinds ca. 1677 hoofdmedailleur van de Franse
koning)
Zilver, geslagen, Ø 41 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LUDOVICUS MAGNUS REX CHRISTIANISSIMUS.
Onder de buste: J.MAVGER F
Kz.: De staf van Mercurius en de
bliksemschichten van Jupiter, PACE IN LEGES
SVAS CONFECTA (De Vrede
468
volgens zijn wetten gesloten).
Afsnede: NEOMAGI X AUG MDCLXXVIII
(Nijmegen 10 augustus 1678)
Abeille heeft van 1860-1880 van de originele
stempels afslagen gemaakt met op de kant een
lis. (Divo/méd 175 var.)
Lit.: vgl. Van Loon III p.245 nr. 1, Pax in
nummis nr. 288.
NYM30 Vrede van Nijmegen, 1678
Jean Mauger (Dieppe ca. 1648 – 1722 Parijs;
sinds ca. 1677 hoofdmedailleur van de Franse
koning)
Brons, geslagen, Ø 41 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LUDOVICUS MAGNUS REX CHRISTIANISSIMUS.
Onder de buste: J.MAVGER F
Kz.: De staf van Mercurius en de
bliksemschichten van Jupiter, PACE IN LEGES
SVAS CONFECTA (De Vrede volgens zijn wetten
gesloten).
Afsnede: NEOMAGI X AUG MDCLXXVIII
(Nijmegen 10 augustus 1678)
Lit.: Van Loon III p.245 nr. 1, Pax in nummis
nr. 288.
NYM31 Vrede van Nijmegen, 1678
Louis Loir (geboren ca. 1638 – 1719 Parijs (?),
edelsmid en medailleur te Parijs, 1675
Koninklijk edelsmid en graveur)
Brons, verzilverd, geslagen, Ø 41 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LVDOVICVS MAGNVS REX CHRISTIANISSIMUS.
Onder de buste: LL.
Kz.: De staf van Mercurius en de
bliksemschichten van Jupiter, PACE IN LEGES
SVAS CONFECTA (De Vrede volgens zijn wetten
gesloten).
Afsnede: NEOMAGI X AUG MDCLXXVIII
(Nijmegen 10 augustus 1678)
Lit.: VGL. Van Loon III p.245 nr. 1, Pax in
nummis nr. 288.
469
NYM32 Vrede van Nijmegen, 1678
Hercule le Breton (medailleur
In Parijs, werkzaam ca. 1685-1714)
Brons, geslagen, Ø 34 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LVDOVICVS MAGNVS REX CHRISTIANISS.
Onder de buste: BRETON.
Kz.: De staf van Mercurius en de
bliksemschichten van Jupiter, PACE IN LEGES
SVAS CONFECTA (De Vrede volgens zijn wetten
gesloten).
Afsnede: MDCLXXVIII
Lit.: Van Loon III p.245 nr. 1, Catalogue des
coins monétaires, Paris 1897, Louis XIV nr. 232,
Forrer vol. 1
NYM33 Vrede van Nijmegen, 1678
Jacques Nilis (medailleur te Parijs, werkzaam
1688-1693)
Koper, geslagen, Ø 25 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LVDOVICVS MAGNVS REX. Onder de buste: N.
Kz.: De staf van Mercurius, PACE IN LEGES
SVAS CONFECTA (De Vrede volgens zijn wetten
gesloten).
Lit.: Van Loon III p.245 nr. 2, Dugniolle nr.
4395, Pax in nummis nr. 290, Feuardent 14687.
NYM34 Vrede van Nijmegen, 1678
Als NYM33, afslag in geel koper. Lit.: Van Loon III p.245 nr. 2 .
470
NYM34a Vereniging van Conde sur l’Escaut, Vrede van Nijmegen, 1678
Jacques Nilis (medailleur te Parijs, werkzaam
1688-1693)
Geel koper, verguld, geslagen, Ø 25 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LVDOVICVS _ MAGNVS· REX· Onder de buste: N
Kz.: De staf van Mercurius, lauriertak, palmtak
en drie urnen waaruit het water uit de drie
rivieren uit de vestingstad Conde sur l’Escaut :
L’Escaut, La Haine en L’Hoenin. ·VICTORIS· _
·CLEMENTIA·
In 1678, bij de Vrede van Nijmegen, komt
Conde sur l’Escaut definitief bij Frankrijk.
Lit.: Feuardent 7385-88
NYM35 Vrede van Nijmegen, 1678
Geel koper, geslagen, Ø 25 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LVDOVICVS MAGNVS REX
Kz.: De staf van Mercurius en de
bliksemschichten van Jupiter, PACE IN LEGES
SVAS CONFECTA (De Vrede volgens zijn wetten
gesloten).
Afsnede: Ornament.
Lit.: Van Loon III p.245 nr. 2 en 3.
471
NYM36 Lodewijk XIV als Vredesvorst, 1678
Brons, geslagen, Ø 84 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV in harnas naar
rechts, LVDOVICVS MAGNVS FRAN ET NAV REX
P P.
Kz.: LUDOVICO MAGNO / QVI BATAVIS
DEBELIATIS / HISPANIS TOTIES DEVICTIS /
SEQVANIS BIS SVBACTIS / GERMANIS VBIQVE
SVPERATIS / HOSTIVM OLASSIBVS FVGATIS ET
INCENSIS / TOTI FERE EVROPAE CONIVRATAE /
ET FOEDER ATAE / PACEM DEDIT / IMPERAVIT.
/ ANNO M.DC.LXXVIII. (Aan Lodewijk de grote,
die na de Nederlanders verslagen te hebben, de
472
Spanjaarden menigmaal overwonnen, de
Bourgondiërs tweemaal overmeesterd, de
Duitsers alom overwonnen, en de vloot der
vijanden verjaagd en in brand gestoken, Vrede
gaf en oplegde aan bijna heel Europa dat zich in
een samenzwering tegen hem verenigd had).
Lit.: Van Loon III p.276 nr. 1.
De originele stempels bevinden zich in de Munt
te Parijs. Van deze penning bestaan 20e eeuwse
afslagen in verzilverd brons Ø 87 mm; op de
zijkant: een cornucopia (hoorntje) en “Bronze”.
(foto)
NYM37 Lodewijk XIV als Vredesvorst, 1678
Jean Mauger (Dieppe ca. 1648 – 1722 Parijs;
sinds ca. 1677 hoofdmedailleur van de Franse
koning)
Brons, geslagen, Ø 41 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LUDOVICUS MAGNUS REX CHRISTIANISSIMUS.
Onder de buste: J.MAVGER F
Kz.: LUDOVICO MAGNO / QVI BATAVIS
DEBELIATIS / HISPANIS TOTIES DEVICTIS /
SEQVANIS BIS SVBACTIS / GERMANIS VBIQVE
SVPERATIS / HOSTIVM OLASSIBVS FVGATIS ET
INCENSIS / TOTI FERE EVROPAE CONIVRATAE /
ET FOEDER ATAE / PACEM DEDIT / IMPERAVIT.
/ ANNO M.DC.LXXVIII. (Aan Lodewijk de grote,
die na de Nederlanders verslagen te hebben, de
Spanjaarden menigmaal overwonnen, de
Bourgondiërs tweemaal overmeesterd, de
Duitsers alom overwonnen, en de vloot der
vijanden verjaagd en in brand gestoken, Vrede
gaf en oplegde aan bijna heel Europa dat zich in
een samenzwering tegen hem verenigd had).
Lit.: Van Loon III p.276 nr. 1 doch 41 mm.
(Exemplaar in mijn collectie zonder de naam
van Mauger).
NYM37a Sicilië onder Spaanse overheersing (Carl II 1665-1700), 1678
Giovanni Martino Haimerani
(Rome 1646 – 1705 Rome, stempelsnijder en
medailleur in Rome, vanaf 1676 pauselijk
medailleur).
Brons, Ø 46 mm. 33,4 gr.
Vz.: Borstbeeld van cardinaal Louis Portocarrero
(*1629, †1709), vice-koning van Sicilië en
aartsbisschop van Toledo, naar links.
Buitenlegenda: LODOV . CARD . PORTOCARRERO
. PROT . HISP . ARCH . TOLET . HISP . PRIMAS . A .
CONS . STAT.
Binnenlegenda: . PROREX . ET . CAP . GEN . SICIL .
TEN . GEN . MARIS . ORATOR . EXTR . AD . INNOC .
XI
Kz.: De haven van Messina met een groot victoriemonument met vier figuren (waaronder Justitia met de
weegschaal). Op de sokkel: HAC DUCE CUNCTA PLA
CENT. Het monument is omgeven door muren van de
fortificatie, met het wapen van de cardinaal onder het
kanon, kanonnen met vaten kruit, een Spaans galjoen
en cupido’s in de lucht die symbolen van de katholieke
authoriteit dragen (Aartsbischoppelijke hoed, Tiara,
Dubbel kruis en de Pauselijke staf)
Lit.: Wurzbach 7631, Siciliano 56.
473
NYM38 Vrede van Nijmegen, 1679
Zilver, geslagen, Ø 74 mm.
Vz.: De vooruitziende Wijsheid die aan een band
de voorspoed leidt. PROSPICE DVM PROSPERA
(Zie vooruit in voorspoed).
Kz.: Gezicht op de stad Nijmegen uit het
noorden, met op de voorgrond oorlogstuig met
twee palmbomen waaraan de wapenschilden,
links: Frankrijk en Zweden, Rechts: de Duitse
keizer, Spanje, de Republiek, Denemarken,
Hannover, een onbekend wapen en Pruissen.
NEOMAGI PAX FACTA (Vrede gesloten te
Nijmegen).
Lit.: Van Loon III, p. 275 nr 1, Hildebrand p.
418 nr. 68.
De originele stempels bevinden zich in ’s Rijks
munt te Utrecht.
NYM39 Vrede van Nijmegen, 1679
Als NYM38, afslag in geel koper, Ø 72,5 mm. Ook bestaat er een moderne afslag/afgietsel.
474
NYM40 Vrede van Nijmegen, 1679
François Chéron (Lunéville 1635 – 1698 Parijs,
medailleur vanaf 1673 werkend aan het
Pauselijk hof, in 1675 door Lodewijk XIV naar
Frankrijk geroepen).
Brons, geslagen, Ø 79 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LUDOVICUS MAGNUS REX. Onder de buste: F
CHERON.
Kz.: Latijnse tekst (Lodewijk de Grote,
allerchristelijkste koning, als zeldzaam
voorbeeld van gerechtigheid zijn drang tot
overwinnen intomend, hoewel de verwachting
van krijgsroem hem tot nieuwe daden
aanspoorde, niet luisterend naar de
verlokkingen van de hem goedgunstige fortuin
behaalde de overwinning bedacht op vrede, zijn
victories niet achtend en bracht vrede aan de
gehele christelijke wereld).
Lit.: Van Loon III p.276 nr. 2.
475
NYM41 Vrede van Nijmegen en van St. Germain, 1679
Zilver, geslagen, Ø 72 mm, 116 gr.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LUDOV XIIII FR ET NAX REX.
Kz.: Onder een schild met zwaard en hoorn des
overvloeds smeedt een allegorische vrouwfiguur
met een scepter op een altaar de vredespalm.
Achter haar oorlogsattributen, SVB CLYPEO
FERRO ET AVRO en in de afsnede: PACEM
PRVDENTIA CVDENS (onder zijn schild smeedt
de Vooruitziendheid met ijzer en goud de
Vrede).
Lit.: Van Loon III p. 266, Pax in nummis nr.
303.
NYM42 Vrede van Nijmegen en van St. Germain, 1679
Als NYM41, koper, gegoten (?),Ø 72 mm.
476
NYM43 Vrede tussen Frankrijk en denemarken, 1679
Anton Meybusch (duitse of Hollandse medailleur
en gemmensnijder, ca. 1645-1702 Kopenhagen;
1667-1670 werkzaam aan het Deense hof,
1685-1690 in Parijs als koninklijk medailleur).
Zilver, geslagen, Ø 70 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV in harnas naar
rechts, LVDOVICVS MAGNVS REX
CHRISTIANISSIMVS.
Kz.: Eremonument voor de overwinning met
allegorische figuren, SOCIORVM DEFENSORI
(aan de beschermer van zijn bondgenoten).
Op het altaar: OB SVECVM ET HOLSATVM
ARMORVM VIRTVTE AC FIDE EXIMIA IN
INTEGRVM RESTITVTOS (Vanwege zijn door de
kracht der wapens en trouw bondgenootschap
weer geheel herstel van Zweden en Holstein).
Op het bovendste schild: DE GERMANIS III
VLTRA RHENVM PVLSIS (Ter herinnering aan
het driemaal de Rijn overjagen der Duitsers).
Op de twee onderste schilden: HISPANIS DE
BATAVIS (Het overwinnen van Spanje en
Hollanders).
Afsnede: PAX SEPTENTRIONIS MDCLXXIX (De
vrede in het noorden, 1679).
Lit.: Van Loon III, p.268 nr. 1.
(Geldmuseum)
NYM44 Vrede tussen Frankrijk en Denemarken, 1679
Als NYM43, doch afslag in brons, Ø 70 mm.
477
NYM45 Vrede tussen Frankrijk en Denemarken, 1679
Vz.: Dezelfde voorzijde als NYM43.
Kz.: Lodewijk XIV tronend, een lauwerkrans
houdend bovende wereldbol die door de
overwinningsgodin wordt aangereikt, PACATORI
ORBIS (Vredestichter van de wereld).
Afsnede: MDCLXXIX.
Lit.: Van Loon Vz.: III p.268 nr. 1; Kz.: III
p.278 nr. 2 (Geldmuseum)
NYM46 Lodewijk XIV, vredestichter, 1679
Geel koper, gegoten, Ø 69 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LVDOVICVS MAGNVS ORBIS PACIFICATOR
(Lodewijk de Grote, vredestichter der wereld).
478
Kz.: Vredesgodin staande op de wereldbol onder
de stralen van de zon, SOLVS HÆC OTIA FACIT
(Alleen deze geeft rust).
Lit.: Van Loon III p.278 nr. 1.
NYM47 Vrede in Frankrijk, 1679
Joseph Roëttiers (Antwerpen 1635 – 1703
Parijs; 1670: verbonden aan de munt van
Londen, vanaf 1673 in Parijs waar hij vanaf
1674 medailleur en vanaf 1682 eerste
medailleur aan de munt was).
Brons, geslagen, Ø 69 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LVDOVICVS MAGNVS REX CHRISTIANISSIMVS.
Kz.: De personificatie van het Franse kininkrijk
rustend, SECVRITAS GALLIARVM (Vrede van
Frankrijk).
Afsnede: MDCLXXIX
Lit.: Van Loon III p.281 nr.1.
NYM48 Vrede in Europa
Anton Schultz (Stempelsnijder, werkzaam 17071723 in Kopenhagen, 1724-1735 in Rusland aan
het hof van Tsaar Peter de grote).
Zilver, geslagen, Ø 49 mm.
Vz.: Zonnewagen met vredesgodin boven de
aarde welke bedekt is met wapenen, die worden
weggeblazen door windgoden, EX ALTO
NASCITUR ORDO (De orde komt van boven).
Kz.: Perseus verslaat de draak en bevrijdt
Andromeda, A IEHOVA FACTUM EST HOC (Dit is
door God geschied).
Op de rand: UNUS DEUS SOL. UNA FIDES
VERITAS. UNUM FOEDUS COR (Een god, de zon.
Een geloof, de waarheid. Een verbond; de
liefde).
Lit.: Van Loon III p.259 nr.1
479
NYM49 Vrede van Nijmegen, 1679
Jérôme Roussel (Geboren 1663 – 1713 Parijs,
hofmedailleur van Lodewijk XIV).
Brons, geslagen, Ø 69,8 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LVDOVICVS MAGNVS REX CHRISTIANISSIMVS.
Kz.: als NYM45 Kz.
Lit.: vgl. Van Loon III p.278 nr. 2.
Médailles françaises p. 183, 431
NYM50 Vrede van Nijmegen, 1679
Jérôme Roussel (Geboren 1663 – 1713 Parijs,
hofmedailleur van Lodewijk XIV).
Brons, verzilverd, geslagen, Ø 69 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
480
LUDOVICUS MAGNUS REX CHRISTIANISSIMUS.
Kz.: als NYM45 Kz.
Lit.: vgl. Van Loon III p.278 nr. 2
NYM51 Vrede in het Noorden, 1678
Vz.: J. Dolling (Medailleur, sinds 1680 bij de
Monnaie des médailles, werkzaam: 1714-1725
bij de munt).
Kz.: Jérôme Roussel (Geboren 1663 – 1713
Parijs, hofmedailleur van Lodewijk XIV).
Ø 41 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LUDOVICUS MAGNUS REX CHRISTIANISSIMUS.
Kz.: De vrede en de overwinning bij een altaar,
SOCIORUM DEFENSOR (De verdediger van zijn
bondgenoten).
Afsnede: PAX SEPTENTRIONIS 1679 (Vrede in
het noorden 1679).
Lit.: Van Loon III p.268 nr. 2, Pax in nummis
nr. 310.
NYM52 Vrede in het Noorden, 1679
Vz.: Louis Loir (Geboren ca. 1638-1719 Parijs
(?), edelsmid en medailleur te Parijs, 1675:
koninklijk edelsmid en graveur).
Kz.: Jérôme Roussel (Geboren 1663 – 1713
Parijs, hofmedailleur van Lodewijk XIV).
Brons, geslagen, Ø 41 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LUDOVICUS MAGNUS REX CHRISTIANISSIMUS.
Kz.: Als NYM51 Kz.
Lit.: Van Loon III p.268 nr. 2, Pax in nummis
nr. 310.
481
NYM53 Jeton op de vrede, 1679
Louis Loir (Geboren ca. 1638-1719 Parijs (?),
edelsmid en medailleur te Parijs, 1675:
koninklijk edelsmid en graveur).
Zilver, geslagen, Ø 27 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LVD XIIII D G FR ET NAV REX
Kz.: Onder stralende zon een regenboog boven
het land, TERRAS IVBET ESSE QVIETAS (Hij
beveelt rust op aarde).
Afsnede: TRESOR ROYAL (Koninklijke
schatkamer) 1679
Lit.: Van Loon III p.278 nr. 4, Dugniolle nr.
4414, Feuardent nr. 1884, Pax in nummis nr.
306.
NYM54 Jeton op de vrede, 1679
Koper, geslagen, Ø 26 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LOVIS XIV ROY DE FR ET NAV
Kz.: Als NYM53 Kz.
Lit.: VGL. Van Loon III p.278 nr. 4 EN 8,
Dugniolle nr. 4415, Feuardent nr. 1886, Van
orden nr. 2091
NYM55 Jeton op de vrede, 1679
Koper, geslagen, Ø 24 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV in harnas naar
rechts, LOVIS XIV ROY DE FR ET NAV
Kz.: Feestzaal met links drie zittende vrouwen
en rechts een groep muzikanten, PAIX A
482
TOVTES NATIONS 1679 (Vrede aan alle
volkeren 1679).
Lit.: Van Loon III p.278 nr. 7, Dugniolle nr.
4420, Feuardent nr. 14695, Pax in nummis nr.
1078.
NYM55a Jeton op de vrede, 1679
Als NYM55 doch in geel koper. Feuardent nr. 14695a,
NYM56 Jeton op de vrede, 1679
Louis Loir (Geboren ca. 1638-1719 Parijs (?),
edelsmid en medailleur te Parijs, 1675:
koninklijk edelsmid en graveur).
Koper, geslagen, Ø 27 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LVD XIIII D G FR ET NAV REX.
L onder borstbeeld.
Kz.: Vredesgodin bij een versierde grenspaal,
HÆC META LABORVM (Dit is het einddoel van de
inspanningen).
Afsnede: CHAMBRE AVX DENIERS
(Rekenkamer) 1679.
Lit.: Van Loon III p.278 nr. 5 (ander omschrift),
Dugniolle nr. 4417 (ander omschrift), Feuardent
nr. 2378.
NYM57 Jeton op de vrede, 1679
Koper, geslagen, Ø 27 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV in harnas naar
rechts, LOVIS XIV ROY DE FR ET NAV
Kz.: Drie vrouwen met palmtakken voor de
troon van Lodewijk XIV.
Afsnede: TEMPL PACIS (Tempel van de vrede)
1679.
Lit.: Van Loon III p.278 nr. 8, Dugniolle nr.
4419, Feuardent nr. 14891, Pax in nummis nr.
1079.
483
NYM58 Jeton op de vrede, 1679
Als NYM57 doch in geel koper.
Feuardent nr. 14692.
NYM59 Jeton op de vrede, 1679
Geel koper, geslagen, Ø 25 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV in harnas naar
rechts, LOVIS XIV ROY DE FR ET NAV
Kz.: Zegetocht van een legerschare, PAX
OMNIBVS (Vrede aan allen). Afsnede: ∙1679∙
Lit.: Dugniolle nr. 4422, Feuardent nr. 14694,
Van Orden nr. 1366, Pax in nummis nr. 1080.
NYM60 Vrede tussen Frankrijk en Duitsland, 1679
Gegoten medaille, Frankrijk, Lodewijk XIV
(1643-1715), Ø 51 mm, 78,25 GR.
Vz.: Portret LVDOV.XIV.D.G.- FR.ET.NAV.REX
Kz.: Pax met twijgen en hoorn onder
koningskroon tussen twee handen uit wolken
484
VICTOR.ET.VNVS.INTEMERATAM.REDDIDIT.ORB
I.A:M.DC.LXXIX
Lit.:Pax in nummis -, Trésor XIX
NYM61 Heidelberg, Jeton op de vrede, 1679
Interbellum, Karl Ludwig, 1648-1680
Johann Linck, Zilver, geslagen, Ø?? mm, 7,11
gr.
Vz.: duif met twijg op altaar. PAX GERM GALL
SVEC .
Afsnede: : LINCK: SCVLP / HEIDELBER / Gæ
Kz.: Fried / Liebe und Treu / Jst worden neu /
M: DC: LXXIX / :V: FEBR:, 3 korenaren.
Lit: Stemper 249. Exter I p.138, 149, Coll.
Memmesheimer 2356, Coll. Julius 161.
NYM61a Vrede van Nijmegen tussen Frankrijk, Duitsland en Zweden, 5 februari 1679
Duitsland, Pfalz, Kurfürstentum. Karl Ludwig 1648-1680.
Johann Linck, Heidelberg.
Zilver, geslagen, Ø 44,2 mm, 53,8 gr.
Kz.: Handdruk met daarin twee gevulde hoorns
Vz.: Paz naar links met olijftak en Mercuriusstaf.
en een Mercuriusstaf. OPTIMARERVM
PAX GERM GAL SVEG
Lit.: Hildebrand I blz. 417, 66 (RR). Pax in
Nummis -, Stemper 248.
NYM62 Heilbronn, Jeton op de vrede, 1679
Zilver, geslagen medaille Ø 41 mm, 29,09 gr.
Vz.: Een engel bindt een jonge olieboom aan
een zuil, waarop een duif. Daarboven het
alziend oog tussen SAN-CTE
Omschrift: PLANTA TAM FIRMA - CVSTOS
HOMINVM, afsnede: CIV. LIB. HEILBR. M / GFR
Kz.: Soldaat te paard, obelisk en vredesengel.
NON VLTRA / PAX GERMAN./RESTITVT.
Lit.: Coll. Schloßberger 1348 (als afgietsel).
485
NYM63 Vrede van Nijmegen, 1679
Zilver, geslagen, Ø 59 mm.
Vz.: Harpspeelster met palmtakken dragende
haan, adelaar en leeuw, CORDA VELUT
CHORDÆ FATO IUNGUNTUR AMICO (Door
goedgunstig lot klinken de harten eensgezind
als snaren tezamen)
Kz.: Oorlogsgodin met pijlenbundel aan haar
vastgeketend. Op de achtergrond een
ploegende boer, SIC FACE RESTINCTA GAUDIA
PACIS ARANT A:1679 (Zo wordt vrolijk het land
geploegd als het oorlogsvuur is bedwongen).
Randschrift: DER HIMMEL SPILT AUF ERDEN
DAS HELDEN EINIG WERDEN.
Lit.: Van Loon III p.258, Pax in nummis nr. 299.
(Geldmuseum)
NYM64 Vrede van Nijmegen, 1679
Als NYM63 doch in tin geslagen, Ø 59 mm.
In het Geldmuseum een exemplaar met alleen Voorzijde in verzilverd tin.
NYM65 Vrede van Nijmegen, 1679
Als NYM63 doch in Geel koper, gegoten, Ø 57 mm.
Randschrift ontbreekt
486
NYM66 Thaler van Mainz, opgedragen aan de Vrede van Nijmegen, 1679
Zilver, geslagen, Ø 45,5 mm.
Kz.: Weegschaal met vredespalm en zwaard,
Vz.: Anselm Franz Freiherr von Ingelheim,
PAX PRAE VALET ARMIS (Vrede wint het van de
1679-1695 Aartsbisschop van Mainz, borstbeeld
wapenen).
naar rechts, ANS FRANC D G A EPS MOG S R I P
Lit.: Pax in nummis nr. 309, Davenport nr.
GACPE
5567, KM180, Pr. Alex 604, Walther 394.
Van deze penning bestaat een moderne replica uit 1976.
NYM67 Thaler van de stad Straatsburg, 1679
Johann Christoph Müller (stempelsnijder te
Stuttgart, werkzaam 1670-1695)
Zilver, geslagen, Ø 43 mm.
Vz.: Ark van Noë met vredesduif, AVREA PAX
POTIVS TIBIO ARGENTINA TVISQVE MVNVS
DIVINO SVB VOLAT AVXILIO (Tijdvers 1679)(De
gulden vrede vliegt U, o Straatsburg, en de
Uwen door Gods hulp als een geschenk
tegemoet).
Kz.:Latijnse tekst. (De vrede tussen keizer
Leopold I en Lodewijk XIV te Nijmegen gesloten
zijnde heeft de raad en het volk van Straatsburg
het wonderwerk van het behoud der staat ter
nagedachtenis op dit monument vereeuwigd, 26
februari 1679).
Lit.: Van Loon III p.259 nr. 4, L. Forrer,
Biographical Dictionary of medaillists IV, London
1909 p.193; Dav. 5847.
487
NYM68 Thaler van Johann Georg II van Sachsen, opgedragen aan de vrede van Nijmegen,
1679
Zilver, geslagen, 40 X 40,5 mm.
Vz.: Hercules gekroond, VIRTUTE PARATA (Door
dapperheid verkregen).
Kz.:Lauwerkrans met psalmtekst 72,v 3,
SUSCIPIANT MONTES PACEM POPULO (De
bergen zullen den volke vrede brengen).
Omschrift IOH GEORG II D G DUX SAX JUL CLIV
ET MONT ELECT
Lit.: Van Loon III p.259 nr. 2, Pax in nummis
nr. 300, Davenport nr. 7637.
NYM69 Vredesgezindheid van de Paus, 1679
Giovanni Martino Haimerani
(Rome 1646 – 1705 Rome, stempelsnijder en
medailleur in Rome, vanaf 1676 pauselijk
medailleur).
Zilver, geslagen, Ø 43 mm, 49,75 gr.
Vz.: Borstbeeld van Innocentius XI naar rechts,
INNOCEN XI PONT MAX
Kz.:Knielende vrouwenfiguur, wierook offerend
op het altaar van de vrede, FECIT PACEM SVPER
TERRAM (Hij heeft vrede gebracht in de wereld)
Lit.: Van Loon III p.262 nr. 1, Pax in nummis
nr. 301, Miselli p.115 no. 112, Bartolotti p.86.
NYM70 Vredesgezindheid van de Paus, 1679
Als NYM69 doch brons en brons verguld. (Geldmuseum)
488
NYM71 Vredesgezindheid van de Paus, 1679
Giovanni Martino Haimerani
(Rome 1646 – 1705 Rome, stempelsnijder en
medailleur in Rome, vanaf 1676 pauselijk
medailleur).
Zilver, geslagen, Ø 33 mm, 18,4 – 21,7 gr.
Deze medaille komt voor in twee varianten;
 voorzijde identiek en keerzijde: met 1679 op
console en rond aureool.
 zonder jaartal op console en bloem aureool.
(in mijn collectie).
Vz.: Borstbeeld van Innocentius XI naar rechts,
INNOCEN XI PONT MAX AN III
Kz.:Petrus met de sleutels, NON DEFICIET
FIDES TVA (Uw geloof schiet niet te kort).
Lit.: Miselli p.113 no. 111, Bartolotti E 679,
Johnson 164.
NYM71a Vredesgezindheid van de Paus, 1679
Als NYM71 doch geslagen in brons of geel koper.
NYM72 Zweedse penning op de vrede, 1679
Zilver, geslagen, Ø 43 mm.
Vz.: Korenschoof met koninklijke attributen
GALLUS PROTECTOR (De Franse
beschermheer).
Kz.:Haan op Zweedse Rijksappel, SVB VMBRA
ALARVM (Onder de hoede van zijn vleugels)
Lit.: Van Loon III p.263, Pax in nummis nr. 302,
C.A. Ossbahr. Mynt och Medaljer slagna för
främmande makter i anledning av Krig mot
Sverige, Uppsala 1927 p.150 nr. 96, Menestrier
pl. 20 CIX.
489
NYM73 Deense penning op de vrede, 1679
Zilver, geslagen, Ø 43 mm.
Vz.: Als NYM72 vz.
Kz.: Portret van Christiaan II van Denemarken.
Lit.: C.A. Ossbahr. Mynt och Medaljer slagna för
främmande makter i anledning av Krig mot
Sverige, Uppsala 1927 p.150 nr. 95.
(Originele stempels in het museum te
Kopenhagen).
NYM74 Etats de Bourgogne, jeton op de vrede van Nijmegen, 1680
Jean-Baptiste Dufour, voorheen stempelsnijder
bij de Koninklijke munt.
Zilver, geslagen, Ø 30 mm, 7,7 gr
Vz.: olijfboom OPIBVSQVE IVVABO
Kz.: wapen van Bretagne COMITIA
BURGVNDIAE afsnede 1680
Lit.: Feuardent 9814
NYM75 Etats de Bourgogne, jeton op de vrede van Nijmegen, 1680
Jean-Baptiste Dufour, voorheen stempelsnijder
bij de Koninklijke munt.
Koper, geslagen, Ø 30 mm, 7,7 gr
Vz.: olijfboom OPIBVSQVE IVVABO
Kz.: wapen van Bretagne COMITIA
BURGVNDIAE afsnede 1680
Lit.: Feuardent 9815
NYM76 Jeton op de Vrede van Nijmegen, 1680, hereniging van Bar met Frankrijk
Zilver, geslagen, Ø 27,5 mm, 7,56 gr.
Vz.: wapen
IECT.DE.LA.CHAMBRE.DE.VILLE.DE.BAR (jeton
van de kamer van de stad Bar)
490
Kz.: wapens bijeengebonden met bannier.
FECIT VICTORIA NODVM (vrede maakt men
samen), afsnede 1680
Lit. Feuardent 7810.
NYM76a Jeton op de Vrede van Nijmegen, 1680, hereniging van Bar met Frankrijk
Koper, geslagen, Ø 27,5 mm,
Vz.: wapen
IECT.DE.LA.CHAMBRE.DE.VILLE.DE.BAR (jeton
van de kamer van de stad Bar)
Kz.: wapens bijeengebonden met bannier.
FECIT VICTORIA NODVM (vrede maakt men
samen), afsnede 1680
Lit. Feuardent 7811.
NYM77 Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk na de Vrede van Nijmegen. Kooplieden te
Parijs, Auguste Robbert de Pommereu. 1680
Geslagen, zilver, Ø 27,5 mm, 7 gr.
Vz.: wapen, AVG ROB DE POMEREV DE LA 2E
PREVOSTE DE MRE
Kz.: wapens bijeengebonden met bannier.
∙FECIT∙ VICTORIA∙ NODVM∙ (vrede maakt men
samen), afsnede ∙1680∙
Lit. Feuardent 3632
NYM77a Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk na de Vrede van Nijmegen. Kooplieden te
Parijs, Auguste Robbert de Pommereu. 1680
Geslagen, geel koper, Ø 27,5 mm.
Vz.: wapen, AVG ROB DE POMEREV DE LA 2E
PREVOSTE DE MRE
Kz.: wapens bijeengebonden met bannier.
FECIT∙ VICTORIA∙ NODVM (vrede maakt men
samen), afsnede ∙1680∙
Lit. Feuardent 3632 var.
NYM78 Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk na de Vrede van Nijmegen. Commissaris van
de armen, Jean de Laleu, 1691
Geslagen, zilver, Ø 27,5 mm, 7 gr.
Vz.: onbekend.
Kz.: wapens bijeengebonden met bannier.
FECIT VICTORIA NODVM (vrede maakt men
samen), afsnede 1680
Lit. F.3193.
491
NYM78a Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk na de Vrede van Nijmegen, 1680
Geslagen, koper, Ø 27,5 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
∙LVD∙ XIIII∙ D∙ G∙ ∙FR∙ ET∙ NAV∙ REX∙
Kz.: wapens bijeengebonden met bannier.
∙FECIT∙ VICTORIA∙ NODVM∙ (vrede maakt men
samen), afsnede ∙1680∙
NYM78b Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk na de Vrede van Nijmegen, 1680
Geslagen, geel koper, Ø 27,5 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
∙LVDOVICVS∙ ∙MAGNVS ∙ REX ∙ . Onder buste:
∙C∙
NYM78c Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk
Geslagen, koper, Ø 27,5 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LVD∙ XIIII ∙D∙ G∙ ∙FR∙ ET∙ NAV∙ REX
492
Kz.: wapens bijeengebonden met bannier.
FECIT∙ VICTORIA∙ NODVM (vrede maakt men
samen), afsnede 1680.
Lit. Feuardent 12684.
na de Vrede van Nijmegen, 1680
Kz.: wapens bijeengebonden met bannier.
FECIT VICTORIA∙ NODVM (vrede maakt men
samen), afsnede 1680.
Lit. Feuardent 12686.
NYM78d Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk na de Vrede van Nijmegen, 1680
Geslagen, koper, Ø 27,5 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LVD∙ XIIII∙ D∙ G∙ FR∙ ET∙ NAV∙ REX∙ onder
buste: L
Kz.: wapens bijeengebonden met bannier.
∙FECIT∙ VICTORIA∙ NODVM∙ (vrede maakt men
samen), afsnede 1680.
Lit. Feuardent 12687.
NYM78e Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk na de Vrede van Nijmegen, 1680
Geslagen, geel koper, Ø 27,5 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LVD. MAGNVS. FRAN. ET. NAV. REX Onder
buste: LCL
Kz.: wapens bijeengebonden met bannier.
∙FECIT ∙VICTORIA∙ NODVM∙ (vrede maakt men
samen).
Lit. Feuardent 12688.
NYM78f Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk na de Vrede van Nijmegen, 1680
Geslagen, geel koper, Ø 27,5 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LOV: LEGRAND ROY . DE FRANCE. Onder
buste: LCL
Kz.: wapens bijeengebonden met bannier.
∙FECIT∙ VICTORIA∙ NODVM∙ (vrede maakt men
samen).
Lit. Feuardent 12689.
493
NYM78g Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk na de Vrede van Nijmegen, 1680
Geslagen, koper, Ø 27,5 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LOVIS∙ LE∙ GRAND∙ ∙ROY∙DE∙ FRANCE∙
Kz.: wapens bijeengebonden met bannier.
FECIT∙ VICTORIA∙ NODVM (vrede maakt men
samen), afsnede: 1680.
Lit. Feuardent 12690.
NYM78h Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk na de Vrede van Nijmegen, 1680
Geslagen, koper, Ø 27,5 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LOVIS∙ LEGRAND ROY∙DE FRANCE.
Kz.: wapens bijeengebonden met bannier.
∙FECIT∙ VICTORIA∙ NODVM∙ (vrede maakt men
samen).
Lit. Feuardent 12690 var 2.
NYM78i Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk na de Vrede van Nijmegen, 1680
Geslagen, geel koper, Ø 27,5 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LOVIS∙ LEGRAND∙ ROY . DE FRANCE.
494
Kz.: wapens bijeengebonden met bannier.
∙FECIT∙ VICTORIA∙ NODVM∙ (vrede maakt men
samen).
Lit. Feuardent 12690 var 3.
NYM78j Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk na de Vrede van Nijmegen, 1680
Geslagen, geel koper verzilverd, Ø 27,5 mm.
Kz.: wapens bijeengebonden met bannier.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
∙FECIT∙ VICTORIA∙ NODVM∙ (vrede maakt men
∙LOVIS∙ LE∙ GRAND∙ ∙ROY . DE∙ FRANC∙
samen).
Lit. Feuardent 12691 var 2.
NYM78k Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk
Geslagen, geel koper, Ø 27,5 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
∙LOVIS∙ LE∙ GRAND∙ ∙ROY . DE FRANC∙
na de Vrede van Nijmegen, 1680
Kz.: wapens bijeengebonden met bannier.
∙FECIT∙ VICTORIA∙ NODVM∙ (vrede maakt men
samen).
Lit. Feuardent 12692.
NYM78L Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk na de Vrede van Nijmegen, 1680
Geslagen, koper, Ø 27,5 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
∙LOVIS∙ LE∙ GRAND∙ ∙ROY . DE FRANCE∙
Kz.: wapens bijeengebonden met bannier.
∙FECIT∙ VICTORIA∙ NODVM∙ (vrede maakt men
samen).
Lit. Feuardent 12692 var 2.
NYM78M Jeton, hereniging van Bar met Frankrijk na de Vrede van Nijmegen, 1680
Geslagen, koper, Ø 27,5 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LOVIS∙ LE GRAND ROY . DE FRANCE
Kz.: wapens bijeengebonden met bannier.
∙FECIT∙ VICTORIA∙ NODVM∙ (vrede maakt men
samen).
495
NYM78N Jeton, rust na de Vrede van Nijmegen, 1680
Geslagen, geel koper, Ø 27,5 mm.
Vz.: rustende Franse maagd,
LE·REPOS·SVITLA·VICTOIRE
Kz.: wapens bijeengebonden met bannier.
∙FECIT∙ VICTORIA∙ NODVM∙ (vrede maakt men
samen).
NYM78O Duitsland, Nürnberg, jeton, rust na de Vrede van Nijmegen, 1680
Cornelius Lauffer, master 1658,  1711.
Geslagen, geel koper, Ø 24 mm.
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LOV. LE GRAND _ ROY . DE FRANCE. CL onder
borstbeeld.
Kz.: rustende Franse maagd,
LE·REPOS·SVIT•LA·VICTOIRE·
NYM78P Duitsland, Nürnberg, jeton, rust na de Vrede van Nijmegen, 1680
Cornelius Lauffer, master 1658,  1711.
Geslagen, geel koper, Ø 24 mm.
496
Vz.: Borstbeeld van Lodewijk XIV naar rechts,
LOV. LE GRAND _ ROY . DE FRANCE. CL onder
borstbeeld. Ander stempel dan NYM78O.
Kz.: Zelfde stempel als NYM78O.
NYM79 Brusselse rekenpenning op het verbond tussen Oostenrijk en de Republiek tot
handhaving van de vrede van Nijmegen, 1682
Koper, geslagen, Ø 32 mm.
Vz.: Gekroond Bourgondisch wapen omhangen
met de orde van het Gulden Vlies, GECT POVR
LE BVREAV DES FIN (Jeton voor de
rekenkamer)
Kz.:Nederlandse leeuw en keizerlijke adelaar
onder palmtak, CONTRA INFRACTORES (Tegen
verdragschenners) 16·82
Lit.: Van Loon III p.299 nr. 1, Pax in nummis
nr. 322, Dugniolle nr. 4467, Van orden nr.
1376, Feuardent nr. 14696, Mitchiner nr. 2780.
NYM80 Duitsland, Brandenburg-Pruissen, satirische medaille z.j. (Ca. 1682) op de
aanspraken door Frankrijk op Zweden vanwege de ondersteuning tegen Brandenburg bij de
inval in Pruissen.
Tin, geslagen, Ø 49,5 mm.
Vz.: Gallische haan pikt de graankorrels uit de
korenaren uit de Wasa, die door de rustende
leeuw worden beschermd.
Kz.:TRAU NICHT DEM APPETIT DIE KORNER
AUS ZU PICKEN ES KONTE DIR DIE LUST IN
EINER KLAU ERSTICKEN
Randschrift: TRAU NICHT DEM SCHLAF HIER
LIEGT KEIN SCHAF
Lit.: Fieweger 967 (Zink), Pax in nummis -,
Julius 166 (Zilver), Hildebrand 92
497
NYM81 Duitsland, medaille vermoedelijk op de Vrede van Nijmegen, z.j.
Zilver, geslagen, Ø onbekend. 114,58 gram.
Vz.: Lodewijk XIV in wapenrusting naar rechts.
Initialen van de stempelsnijder op armafsnede.
Wellicht van Levin Zernemann (Braunschweig).
Raadselachtig is het waarom de Duitser
Zernemann een medaille met de beeltenis van
498
Lodwijk XIV maakte.
LVDOVICVS·MAGNVS·FRANC·ET·NAV·REX·P·P·
Kz.:Landschap met opkomende zon, koe met
olijventwijg, vredesengel met bazuin en duif
met vredestak en wolken waarop twij krijgers.
Lit.: Divo -, Pax in nummis -, Van Loon -.
Gerealiseerde opbrengsten
No.
NYM4
NYM4
NYM7a
NYM8
NYM9
NYM10a
NYM10a
NYM10b
NYM10c
NYM10c
NYM11
NYM15a
NYM15b
NYM16
NYM16
NYM17
NYM17a
NYM18
NYM18
NYM18
NYM18
NYM18a
NYM23
NYM23
NYM23
NYM24
NYM25
NYM26
NYM26
NYM27a
NYM27b
NYM28
NYM29
NYM29
NYM30
NYM32
NYM33
NYM33
Nym33
NYM34
NYM36
NYM37a
NYM37a
NYM38
NYM39
NYM39
NYM41
Nym49
NYM54
NYM55
NYM55a
NYM56
NYM57
prijs €
1.228
3.360
44
114
266
18
48
78
72
42
50
44
54
6.300
3.120
90
400
2.650
1.920
1.200
2.400
66
460
930
120
200
10
551
275
144
54
600
656
132
50
30
7
8
6
6
63
74
183
7.200
120
90
3.360
1.560
13
22
6
13
16
kwaliteit
verkoper
datum
Zf
Pr/FDC
Pr naslag Ca. 1880
Zf gaatje
FDC lichte randsch
ZfZf
Zf/Pr
Pr
Zf/Pr
Zf/Pr schoongem.
Pr naslag ca. 1880
Pr naslag Ca. 1880
FDCPr
Zf
Pr
Pr
Pr
PrPr
Zf/Pr corrosie
FDCFDCPr
Pr
Zf/Pr
Pr
Pr
Zf
Pr naslag Ca. 1880
Pr/FDC
Pr
Pr
PrZf gepoetst
Zf
Zf
Zf
Fr corrosie
Pr
Zf
Zf/Pr
Pr
Zf/Pr
Pr
Pr
Pr
Zf
Zf/Pr
Zf
Zf
Zf
MPO 5140
Kuenker 141-4334
eBay
Tkalec 320
Tkalec 321
MPO 20-220
MPO 20-221
MPO 20-225
MPO 20-226
MPO 20-227
eBay
eBay
eBay
Kuenker 2529
Kuenker 141-4504
De Geus 1668 (later werk)
Kuenker 143-7288
Rondomons
Kuenker 927
De Geus 1665 (ex Sch 1997)
Jean Elsen 93
eBay
Hess-Divo 242
WAG 2048 (zelfde ex HD242)
De Geus 1666 (ex Sch 1993)
Mevius
eBay
Jean Elsen 93
Kuenker 143-7279
Jean Elsen 90
eBay
Peus 1014
UBS 1872
Jean Elsen 93
eBay
eBay
eBay
eBay
eBay
eBay
eBay (19e eeuwse naslag)
eBay (afgietsel)
Kuenker 143-1165
Kuenker 2530
WAG 5247
De Geus 1667 (Later werk)
Kuenker 141-4337
Kuenker 141-4338
eBay
eBay
eBay
eBay
eBay
dec 2007
jun 2008
apr 2009
mei 2008
mei 2008
dec 2008
dec 2008
dec 2008
dec 2008
dec-2008
apr 2007
apr 2009
apr 2009
feb 2007
jun 2008
apr 2007
oct 2008
dec 2005
jun 2005
apr 2007
sep 2007
apr 2008
okt 2006
feb 2007
apr 2007
jan 2007
dec 2006
sep 2007
oct 2008
dec 2006
apr 2009
apr 2002
sep 2007
sep 2007
dec 2006
apr 2007
jan 2007
feb 2008
apr 2008
jan 2007
mrt 2009
jun 2008
okt 2008
feb 2007
jun 2005
apr 2007
jun 2008
jun 2008
dec 2008
nov 2008
apr 2008
mei 2008
feb 2007
499
NYM57
NYM57
NYM57
NYM57
NYM57
NYM58
NYM58
NYM58
NYM58
NYM58
NYM59
NYM59
NYM59
NYM60
NYM61
NYM61
NYM61a
NYM62
NYM66
NYM66
NYM67
NYM67
NYM68
NYM68
NYM68
NYM68
NYM68
NYM68
NYM68
NYM68
NYM68
NYM68
NYM69
NYM71
NYM71
NYM71
NYM71a
NYM72
NYM72
NYM72
NYM72
NYM74
NYM74
NYM74
NYM74
NYM75
NYM75
NYM75
NYM75
NYM75
NYM75
NYM75
NYM75
NYM75
NYM76
NYM77
NYM77a
NYM78a
500
7
9
15
16
7
6
17
9
10
7
13
7
5
??
576
0
1.500
1.320
2.234
2.262
2.821
3.360
876
692
355
780
780
322
455
402
560
0
304
603
274
190
110
362
316
812
600
130
49
170
45
17
33
9
19
8
13
13
11
4
700
40
5
4
Zf
eBay
okt 2007
Zf
eBay
nov 2007
Zf
eBay
mei 2008
Zf+
eBay
nov 2008
Fr
eBay
feb 2009
Fr
eBay
okt 2007
Fr/Zf
eBay
feb 2007
Zf dutsjes
eBay
mei 2008
Zf
eBay
aug 2008
ZfeBay
nov 2008
Fr/Zf
eBay
dec 2007
Zf
eBay
apr 2008
Fr
eBay
feb 2009
Zf
Grün 51-246
mei 2009
Zf
UBS 281
sep 2006
Zf/Pr
UBS 82-749 (400 schatprijs)
jan 2009
Pr
Kuenker 143-7287
oct 2008
Zf/Pr
M&M 1441
mei 2005
Pr
Leu
oct 2002
Zf/Pr
UBS 79-2880
sep-2008
Pr/FDC
Stacks 4181
jan 2009
Pr
Grün 50-446
nov 2008
Zf+
CNG 923
jan 2007
Zf+
CNG 1156
sep 2007
Zf
eBay
apr 2007
PrKuenker 141-2615
jun 2008
Zf+
Kuenker 141-2616
jun 2008
Zf+ montagespoor
eBay
oct 2008
Zf- corrosie, gepoetst eBay
dec 2008
Zf montagespoor
eBay
jan 2009
Zf
UBS 82-812
jan 2009
Zf draagoog
UBS 82-813 (320 schatprijs)
jan 2009
FDC lichte randsch
Tkalec 329
mei 2008
Zf met orig. draagoog Numismatica Ars Clasica 26-3052 jun 2003
FDC
Tkalec 327
mei 2008
FDC lichte randsch
Tkalec 328
mei 2008
Pr
eBay
jan 2009
Zf+
WAG 39-872
sep 2006
Zf/Pr gepol. veld
UBS 79-5166
sep 2008
Pr
Kuenker 143-7294
oct 2008
Zf/Pr randtik
MPO 20-317
dec 2008
Zf
www.cgb.fr
Zf
eBay
feb 2007
Zf/Pr
www.cgb.fr
Zf+
eBay
mei 2008
Fr/Zf
www.cgb.fr
Zfwww.cgb.fr
Fr corrosie
eBay
apr 2007
Zf
eBay
jul 2008
Zf licht corrosie
eBay
aug 2008
Fr/Zf
eBay
dec 2008
Zf
eBay
feb 2009
ZfeBay
mrt 2009
Zf
eBay
mrt 2009
Zf
www.cgb.fr
Zf
eBay
nov 2007
Fr dutsen corrosie
eBay
feb 2009
Zg gedutst
eBay
jan 2008
NYM78a
NYM78a
NYM78a
NYM78a
Nym78c
NYM78g
NYM78h
NYM78i
NYM78L
NYM78M
NYM78o
NYM79
NYM79
NYM79
NYM79
NYM79
NYM79
NYM80
NYM81
3
9
1
13
6
25
20
25
1
16
6
15
24
31
25
22
62
200
2.884
Zf duts corrosie
Zf
Fr
Zf
Fr corrosie
Pr
Zf
Pr
Zf/Pr
Zf
Zg/Fr
Zf dubbelslag
Zf
Zf
Zf/Pr
Zf+
Pr/FDC
Pr
Pr
eBay
eBay
eBay
eBay
eBay
eBay
eBay
eBay
eBay
eBay
eBay
eBay
eBay
eBay
eBay
MPO 20-240
eBay
WAG 47-247
UBS 76-2291
jul 2008
mei 2008
sep 2008
dec 2008
sep 2008
mei 2008
mei 2008
mei 2008
jun 2008
oct 2008
feb 2009
apr 2007
okt 2007
mei 2008
dec 2008
dec 2008
jan 2008
juni 2008
jan 2008
501
literatuurverwijzing:
Davenport
Davenport, J.S.: European Crowns 1600-1700. Galesburg 1974.
Dugniolle, J.
Le jeton historique des 17 provinces des Pays Bas, Brussel 1876-1880.
Feuardent (F)
FEUARDENT, F.: Collection Feuardent, Jetons et Méreaux (depuis Louis IX
jusqu’à la fin du Consulat de Bonaparte).
Tome 1: Grandes Administrations de l’Etat et de la Ville de Paris,
Corporations, etc. (502 p.);
Tome 2: Provinces et Villes (516 p.);
Tome 3: Rois et Reines de France (506 p.);
Tome 4: les 22 planches, l’index, et les trois ventes publiques de la
collection qui ont eu lieu en 1928 et 1929.
Forrer
FORRER, L.: Biographical Dictionary of Medallists,
Coin-, Gem- and Seal- Engravers, Mint-Masters, etc., Ancient and Modern,
with reference to their works B.C.500 - A.D.1900.
Reprint of the complete set in 8 volumes.
The medailleurs are listed in alphabetical order, A-D, E-H, I-Maz, M-Q,
R-S, T-Z, plus the supplements A-L and M-Z.
5277 pages, many with illustrations.
Hildebrand
Hildebrand, B.E.: Minnespenningen öfver Enskilda Svenska Män och
Qvinnor. Stockholm 1860.
Menestrier
Mitchiner
MITCHINER, M.: Jetons, Medalets and Tokens :
- Vol. 2. The Low Countries and France. Text illustrations. Guide to
values. 5 indexes, including one of inscriptions. Pages No. 706-1568.
Pax in Nummis
Verzameling Le Maistre, Pax in Nummis, Veiling Schulman october 1913,
Amsterdam.
Schloβberger
Van Loon, G.
LOON, Gerard van: Beschrijving van Nederlandse Historie-Penningen
(1716-1806) ten vervolge op het werk van Mr. Gerard van Loon.
Deluxe herdruk (2007) van de 10-delige serie in 4 delen gebonden, in
cassette.
Van Orden
G. van Orden, Handleiding voor verzamelaars van Nederlandse historische
penningen, 1825.
Weiler
Weiler, H.: Kölnische Medaillen, Plaketten, Schautaler. Bergisch
Gladback/Köln 1970, Krefeld-Hüls 1981, Krefeld/Köln 1995.
502
503