Opening door prof. dr. Kim Putters – De troonrede getoetst. Over

De Troonrede
getoetst
Over tweedeling en
vertrouwen in Nederland
Kim Putters
21 september 2015
De Troonrede
2013
Van Klassieke Verzorgingsstaat naar Participatiesamenleving
2014
Veerkracht van de samenleving
2015
Optimistisch zijn, maar nuchter blijven……
Participatiesamenleving gerealiseerd?
De Staat van Nederland 2015
Hebben we er een beetje vertrouwen in?
De Staat van Nederland 2015
Het `DNA’ van het vertrouwen/wantrouwen
1. Wantrouwen & boosheid vs. vrees voor toekomst & bezorgdheid.
2. Nationale identiteit en trots onder druk: vrijheid van meningsuiting,
verzorgingsstaat en grote NLse bedrijven.
3. Vrees over de zorg (‘Amerikaanse toestanden’) is stapsgewijs toegenomen
sinds 2008 dan over immigratie.
4. Groepen die meest wantrouwen en vrezen: vrouwen, ouderen en SP/PVV
stemmers.
5. Internationaal vergeleken overheerst wel tevredenheid en hoge kwaliteit
van leven. Vooral bij hoger opgeleiden.
4
De Staat van Nederland 2015
Het publieke debat in 2008 en in 2015 (het wat)
5
De Staat van Nederland 2015
De scheidslijn van het wantrouwen (het wie)
De Staat van Nederland 2015
Hoe ziet Nederland eruit en wie
heeft `er’ (geen) vertrouwen in?
Verdeling van hulpbronnen in de samenleving
persoonskapitaal
7
economisch
kapitaal
cultureel
kapitaal
De Staat van Nederland 2015
sociaal
kapitaal
Geen klassenmaatschappij,
wel groeiende tweedeling
gevestigde
bovenlaag
(sociale klasse)
jongere
kansrijken
(segment)
werkende comfortabel
middengroep gepensioneerden
(segment) (segment)
onzekere
werkenden
(segment)
achterblijvers
(sociale klasse)
laag
totaalkapitaal
hoog
totaalkapitaal
71%
29%
van de volwassen
bevolking
van de volwassen
bevolking
bekrachtiging
op de flanken
gevestigde bovenlaag:
- consistent hoog kapitaal
- vader in jeugd: 62% (middel)hoog beroep; 8% laag beroep/werkloos
- identificatie met Nerderlanders/hoogopgeleide/rijke/invloedrijke mensen
- weinig politieke onvrede
- universalistische waardenoriëntatie
- partnerhomogamie (hoog/hoog)
- woont in ‘dure’ /hoge statuswijken
- binding met beroepswereld (maar 1/3e gaat om met OSM)
- toegang tot politieke en economische elite
achterblijvers:
- consistent laag kapitaal
- vader in jeugd: 17% (middel)hoog beroep; 34% laag/werkloos
- weinig identificatie met Nederlanders etc.
- veel politieke onvrede
- partnerhomogamie (laag/laag)
- woont in achterstands/lage statuswijken
- geen binding met de beroepswereld
- geen toegang tot politieke en economische elite
De Staat van Nederland 2015
Wij-zij…
Waarom wij spreken over `Gescheiden Werelden’:
•
•
•
•
•
Polarisatie hoog – laag opgeleid neemt sterker toe.
Werkt door in fysieke en mentale gezondheidsverschillen.
Werkt door in toegang voorzieningen (begrijpelijkheid; financieel;
netwerken).
Werkt door in opvattingen over en wantrouwen in de `elite’.
Werkt door in gesloten/open houding naar de toekomst (en
ervaringen met vraagstukken rond immigratie, EU e.d.).
Niet iedereen participeert of kan dat.
Het `wij-zij’ gevoel versterkt het wantrouwen.
Ranking van meest urgente
maatschappelijke kwesties
Kwamen ze in de
Troonrede 2015 terug?
Komen ze in de media
aan de orde?
De Staat van Nederland 2015
Urgente maatschappelijke
kwesties
1. Verschil tussen etnische groepen:
Gunstige, maar ook zorgelijke ontwikkelingen – Botsende waarden – Integratieparadox
2. Verschil in persoonskapitaal
Gezondheid /aantrekkelijkheid bepalen kans op werk/vrienden/hulp – Onderschatte verschildimensie
3. Verschil in politieke opvattingen en houdingen
Geen brede polarisatietrend – Wel veel politieke onvrede; gekoppeld aan opleiding, beroep, leefstijl
4. Verschil in macht
Moeizame verhouding tussen machtselite en bevolking
5. Verschil in opleiding en werk
( tweede presentatie)
6. Verschil in inkomen en vermogen
Voorlopig ongelijk van Piketty: Vermogensverschillen stabiel, inkomen bepalender voor hulpbronnen
en levenskansen – Inkomensverschillen NL klein, maar ‘pal onder de top’ wel toegenomen
7. Verschil tussen leeftijdsgroepen
Geen ‘age war’ – Wel belangentegenstellingen jong/oud (zorg, wonen, pensioen, arbeid) –
Natuurlijke familieband generaties, veel ‘doorkruisende verbanden’ (opleiding, herkomst, sekse etc)
Een etnisch verdeelde samenleving?
Immigratievraagstuk zal leiden tot heftiger etnisch conflict
1. Instituties stagneren en falen, burgerinitiatieven vaker sturend. Dat levert
soms insluiting op, maar ook afzondering en discriminatie.
2. `Cijfers’ bieden onvoldoende antwoord. Waar wonen de migranten straks?
Bij wie komen migrantenkinderen in de klas? Reëel risico: `zachte’
tweedeling  hardnekkige polarisatie.
3. Les: integratie leidt niet vanzelf tot een gedeelde samenleving.
De Staat van Nederland 2015
25000
Asielverzoeken
20000
• Statistieken verouderen snel
15000
• Cijfers in media en politiek
debat:
• Forse stijging, cijfers per week
10000
-drie weken geleden: 1800
-twee weken geleden: 3100
-vorige week:
4900
5000
(700 p.dag)
0
2010
2011
2012
2013
2014
2015
(t/m juli)
De Staat van Nederland 2015
Asielverzoeken vanaf 1980
14
De Staat van Nederland 2015
Asielverzoeken, voor enkele herkomstlanden, 2010-juli 2015
10000
9000
8000
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
Afghaans
Eritrees
2010
15
Iraaks
2011
2012
Iraans
2013
2014
Somalisch
2015 (t/m juli)
De Staat van Nederland 2015
Syrisch
Aandeel personen in de bijstand, eind 2014
Eritrees
Iraans
Afghaans
Syrisch
Iraaks
Somalisch
Marokkaans
Turks
Pools
Nederlands
0
16
10
20
30
40
50
De Staat van Nederland 2015
60
70
80
Waarom verloopt integratie vluchtelingen zo moeizaam?
•
•
•
•
•
Men komt als jongvolwassene naar Nederland.
Slechte (mentale) gezondheid: vlucht en procedure.
Verzilveren van het opleidingsniveau blijkt lastig.
Leren van Nederlandse taal.
Netwerken veelal weinig ‘functioneel’.
•
•
•
Discriminatie.
Veranderingen in (integratie)beleid helpen niet mee.
Grootste deel blijft, terwijl opvang snelle terugkeer veronderstelt.
 Etnische scheidslijn verscherpt, met risico op conflict.
17
De Staat van Nederland 2015
Een wantrouwende samenleving?
Zonder democratische hervorming neemt de polarisatie toe
(gescheiden werelden)
Wie heeft het voor het zeggen? Elite vs. Volk?
Dit is niet alleen een `beeld’, maar een feit: hoger opgeleiden hebben meer
voordelen, meer werk en meer zeggenschap.
Ontbreken een visie op de politieke en maatschappelijke democratie vormt de
achilleshiel Rutte-2. Het parlement doet al 200 jaar hetzelfde.
De Staat van Nederland 2015
Een welvarende, (on)gelukkige samenleving?
BNG nog steeds geen serieuze tegenhanger van het BNP
Wel grotere rol van welbevinden in publiek debat (‘brede welvaart’).
Zorg, zekerheid en pensioen zijn culturele fenomenen, niet louter
economische doorrekeningen (risico’s van`model-fetisjisme’).
Met schaarste-denken zet de politiek zichzelf klem.
De Staat van Nederland 2015
Media tussen of in gescheiden werelden?
Informatievoorziening wordt minder vertrouwd
•
•
•
Media als onderdeel van de gescheiden werelden.
Dominantie van overheidsvoorlichters t.o.v. (lokale) media.
Twitterdemocratie?
Onafhankelijke & aanwezige journalistiek in de gevarenzone
•
•
•
Aanwezigheid lokaal en regionaal wisselt sterk.
Meer en beter inspelen op de verplaatsing van de politiek en de machtserosie van het
Binnenhof.
Nieuwe verdienmodellen?
De Staat van Nederland 2015