De rol van de natuur bij de klimaat verandering

Augustus 2009
NL
Natuur en
biodiversiteit
De rol van
de natuur bij de
klimaatverandering
Terrestrische en mariene ecosystemen spelen een belangrijke rol
bij het regelen van het klimaat. Zij nemen momenteel ongeveer de helft
op van de koolstofemissies van de mens.
Dankzij biodiversiteit en ecosysteemdiensten kunnen wij ons beter
aanpassen aan de klimaatverandering en kunnen wij een verdere
klimaatverandering tegengaan. Biodiversiteit en ecosystemen spelen
daarom een heel belangrijke rol in onze inspanningen om
de klimaatverandering te bestrijden. Onze strategieën afstemmen
op de natuur, en niet tegen de natuur, heeft veel voordelen,
niet in het minst voor het behoud van ons klimaat.
Tegelijkertijd heeft klimaatverandering invloed op natuurlijke systemen.
Er gaat steeds meer biodiversiteit verloren en ecosystemen gaan achteruit,
waardoor wij minder kunnen rekenen op hun essentiële, nuttige diensten
en stilaan onomkeerbare “ omslagpunten ” dreigen te bereiken.
© iStockphoto
Door de natuur te beschermen en ecosystemen te herstellen, zorgen
wij ervoor dat zij minder kwetsbaar zijn en meer weerstand kunnen
bieden. Natuurbehoud en herstel zijn belangrijke, kostenefficiënte
verweermiddelen in onze strijd tegen klimaatverandering.
Mangroves vormen een natuurlijke
bescherming voor kustlijnen tegen
stormen en overstromingen
Klimaatverandering is schadelijk voor de biodiversiteit en één van
de oorzaken van biodiversiteitsverlies. Tegelijkertijd zal het klimaat nog
sneller veranderen als de biodiversiteit en de ecosystemen niet efficiënt
worden beschermd.
Feit 1 : Biodiversiteit en ecosystemen
spelen een cruciale rol
bij klimaatregulering
Veengebieden, moerassen, bodems, bossen en oceanen spelen een
cruciale rol bij de opname en opslag van koolstof en helpen ons
dus te beschermen tegen de klimaatverandering. Terrestrische en
mariene ecosystemen nemen momenteel ongeveer de helft op van
de CO2-emissies die door de mens worden gegenereerd. Terrestrische ecosystemen slaan ongeveer 2 100 Gt koolstof op in levende
organismen, strooisel en organisch materiaal in de bodem. Dit is
bijna driemaal zoveel als momenteel in de atmosfeer aanwezig is.
Oceanen en kustecosystemen zijn belangrijk bij het beheer van de
koolstofcyclus omdat de grootste hoeveelheden koolstof diep in de
oceaan worden opgeslagen. Het is essentieel om wereldwijd deze
bestaande natuurlijke koolstofopslagplaatsen in stand te houden
indien wij de klimaatverandering willen tegengaan door koolstof af
te vangen en op te slaan.
Wij kunnen in de toekomst de uitstoot van broeikasgassen terugdringen door ecosystemen gezond te houden en beschadigde
milieus te herstellen, door met name veengebieden en moerassen
te herstellen, bossen opnieuw aan te planten en andere vormen van
druk op de natuur te verminderen. Bovendien bieden halfnatuurlijke
en door de mens beheerde ecosystemen, waaronder landbouwgebieden, vele mogelijkheden om actief koolstof vast te leggen en
emissies te verminderen.
Feit 2 : Onze strategieën afstemmen
op de natuur heeft veel voordelen
© iStockphoto
Door onze strategieën af te stemmen op de natuur (ecosysteemgebaseerde aanpak voor de aanpassing aan en het tegengaan van klimaatverandering) en tegelijk de natuur te helpen in stand houden, zorgen
wij ervoor dat de mens en zijn bestaansmiddelen minder kwetsbaar
worden voor klimaatverandering. Kustecosystemen zoals slikken en
schorren, mangroves, koraalriffen, oesterbanken en strandwallen bieden bijvoorbeeld een natuurlijke bescherming van de kustlijn tegen stormen en overstromingen en zijn zij ook nog op andere
gebieden nuttig.
Ecosysteemgebaseerde projecten zijn kostenefficiënt, onmiddellijk
uitvoerbaar en haalbaar voor landelijke en arme gemeenschappen. Zij
helpen dus armoede te bestrijden en ondersteunen duurzame ontwikkelingsstrategieën. Zo vormen herstelde natuurlijke kustlijnen met
zeegrasbedden of mangroves een buffer tegen vloedgolven, maar ze
creëren ook kweekplaatsen voor vissen ; door grondwateraanvullingszones te beschermen of overstromingsgebieden te herstellen, worden watervoorraden veilig gesteld, zodat volledige gemeenschappen
droogteperiodes goed kunnen doorstaan.
Klimaatimpact
Ecosysteemgebaseerde aanpassing
Meer droogte
pas de juiste landbouw- en bosbouwpraktijken toe om de wateropslagcapaciteit te
verhogen en droogte tegen te gaan
Warmte-extremen
verhoog het aantal groene zones in steden
om het microklimaat en de luchtkwaliteit te
verbeteren
Rivieroverstromingen
onderhoud en herstel wetlands en
rivierbeddingen die kunnen dienen als
natuurlijke buffers tegen overstromingen
Verhoogd brandrisico
plant gemengde bossen, want zij zijn
resistenter tegen ziekten en plagen en
hebben een lager brandrisico
Ecosystemen zorgen reeds voor koolstofopslag tegen een heel lage
kost. Het is belangrijk om nieuwe technologieën te ontwikkelen en toe
te passen, maar het is even belangrijk om te investeren in het behoud
van de natuurlijke systemen op onze planeet die de klimaatverandering tegengaan en ons kunnen helpen bij de aanpassing eraan. Deze
natuurlijke systemen vervullen die opdracht al miljoenen jaren.
Onder de emissieverlagende maatregelen zijn er prioritaire, kostenefficiënte “ win-winopties” die tegelijk bijdragen tot behoud en duurzaam gebruik van de biodiversiteit. Deze maatregelen betreffen onder
andere het beschermen en herstellen van aangetaste gebieden, bossen, veengronden, organische bodems en wetlands, het beperken
van herbestemming van weilanden, minder kappen van bomen en
een beter beheer van graslanden.
Feit 3 : De toelevering van
ecosysteemdiensten neemt
af – onomkeerbare omslagpunten
doemen op
De klimaatverandering heeft een impact op biodiversiteit en ecosystemen en verergert vaak andere bedreigingen zoals verontreiniging,
overexploitatie, invasieve soorten, habitatversnippering, ecologische
teloorgang en verval.
Stijgende oceaantemperaturen en verzuring leiden tot grootschalige
“ koraalverbleking ”. Wetenschappers vrezen dat de koraalriffen als
eerste ecosysteem ter wereld volledig zullen verdwijnen, waardoor
veel kustlijnen hun bescherming tegen stormen en overstromingen
zullen verliezen. Regenwouden bedekken slechts 6 % van ons aardoppervlak, maar huisvesten de helft van alle terrestrische soorten. Zij
verdwijnen aan een snelheid van ongeveer 13 miljoen hectaren per
jaar. Alleen al ontbossingsactiviteiten zorgen voor een uitstoot in de
Terrestrische en mariene ecosystemen vangen ongeveer
de helft van de CO2-emissies op die de mens genereert
© iStockphoto
Wist u dit?
Ontbossingsactiviteiten zorgen voor een uitstoot
van ongeveer 20 % van de mondiale CO2-emissies
atmosfeer van ongeveer 0,8-2,2 Gt koolstof per jaar, wat ongeveer 20 % van de
mondiale CO2-emissies vertegenwoordigt.
Verlies of beschadiging van ecosystemen vermindert hun vermogen om koolstof af te vangen en op te slaan. Het klimaatsysteem wordt gekenmerkt door
omslagpunten waarbij de reacties van ecosystemen onvoorspelbaar worden en ecosystemen minder snel herstellen. Hierdoor gaan zij geen koolstof
meer opslaan, maar koolstof vrijgeven. We weten niet wanneer exact we deze
omslagpunten zullen bereiken, maar wat we wel weten, is dat we alles in het
werk moeten stellen om dit te vermijden. Een voorbeeld is het afsmelten van de
permafrost in de noordelijke gebieden, wat leidt tot toenemende broeikasgasemissies, die op hun beurt de klimaatverandering kunnen versnellen.
Feit 4 : De rol van natuurbehoud in de strijd
tegen klimaatverandering
Hoewel klimaatverandering momenteel hoog op de publieke agenda staat,
wordt nog steeds weinig belang gehecht aan biodiversiteitsverlies. Het behoud
van biodiversiteit wordt veelal verkeerdelijk gezien als een bijkomstige kwestie
die voornamelijk de bescherming van bedreigde soorten betreft. De cruciale
rol van de natuur in de strijd tegen de klimaatverandering wordt vaak over het
hoofd gezien.
Gezonde en veerkrachtige ecosystemen hebben een groter potentieel voor
de bestrijding van en de aanpassing aan de klimaatverandering en bijgevolg
voor de beperking van de opwarming van de aarde. Ze bieden meer weerstand
tegen en herstellen gemakkelijker van extreme weersomstandigheden en
bieden de mens een brede waaier aan onschatbare voordelen.
Het Natura 2000-netwerk van beschermde natuurgebieden van de EU beslaat
momenteel bijna een vijfde van het grondgebied van de EU en omvat meer dan
25s000 locaties. Op dit moment wordt de laatste hand gelegd aan het mariene
netwerk. Natura 2000 biedt wilde soorten de ruimte die zij nodig hebben om
zich aan te passen aan de klimaatverandering. De waaier van ecosysteemdiensten die Natura 2000 en andere nationale en regionale beschermde gebieden
Bomen bieden niet alleen een habitat
aan dier- en plantensoorten, maar zuiveren
ook de lucht die we inademen door
stikstofdioxide, zwaveldioxide, koolmonoxide
en ozon te verwijderen, en zij nemen
koolstof op en slaan die op in hun hout.
Groenaanplanting in steden draagt bij tot
de aanpassing aan en het tegengaan van de
klimaatverandering doordat groengebieden
de omgeving afkoelen, ecosysteemdiensten
leveren en wilde dieren onderdak bieden.
Bovendien stijgt de waarde van
eigendommen erdoor en verbetert de
levenskwaliteit doordat de lucht wordt
gezuiverd, lawaai wordt verminderd en
mooie plekjes worden gecreëerd waar
mensen aangenaam kunnen leven of hun
vrije tijd kunnen doorbrengen.
Net als sponzen nemen bossen water op,
houden het vast en geven het geleidelijk
weer af, waardoor ze overstromingen
beperken wanneer het regent en
water opslaan voor droge periodes.
Bescherming van stroomgebieden
en waterwingebieden nabij steden
is economisch, ecologisch en sociaal
gezien een slimme zet. Bovendien kosten
beschermde zones in waterwingebieden
minder dan waterzuiveringsstations en
bieden ze op die manier een plaatselijk
alternatief voor het aanvoeren van
water uit verder gelegen gebieden.
Grote wereldsteden (bv. Rio de Janeiro,
Johannesburg, Tokio, Melbourne,
New York en Jakarta) zijn afhankelijk
van beschermde gebieden om hun
inwoners van drinkwater te voorzien.
“ Gezonde ecosystemen zijn essentieel in elke strategie voor
aanpassing aan de klimaatverandering. Het behoud van biodiversiteit
kan men beschouwen als onze levensverzekering voor de toekomst.
We moeten de strijd aanbinden tegen de bedreigingen waarmee we
momenteel te maken hebben, zoals habitatverlies en versnippering
en verontreiniging. ” Stavros Dimas, Europees milieucommissaris
“ Momenteel worden de ecosystemen wereldwijd in een alarmerend
tempo uitgeput, terwijl we net de capaciteit om koolstof af te vangen
en op te slaan moeten behouden en verhogen. ”
Achim Steiner – Uitvoerend Directeur van het UNEP
“ Op een ogenblik in de geschiedenis dat we meer dan ooit
behoefte hebben aan een “ sterke ” planeet [ ... ], hebben we ze
tot het uiterste verzwakt. ”
Bo Ekman, Johan Rockström, Anders Wjkman – Stichting Tällberg
© Frank Vassen
Bezorgde stemmen
Natura 2000 is cruciaal om te voorzien in de ruimte
die soorten nodig hebben om zich aan te passen
aan de klimaatverandering
Bewijzen verzamelen
Het ALARM -project (Assessing Large
Scale Environmental Risks for Biodiversity
with Tested Methods) evalueerde
bepaalde risico’s die veroorzaakt
worden door klimaatverandering,
chemische stoffen die invloed hebben
op het milieu, biologische invasies,
het verlies aan bestuivers en socioeconomische aspecten. Het project
bracht, in samenwerking met andere,
een Biodiversiteitsrisicoatlas uit,
alsook klimaatatlassen voor vlinders,
amfibieën en reptielen.
www.alarmproject.net
Het MACIS -project (Minimisation of and
Adaptation to Climate Change Impacts
on Biodiversity) evalueerde niet alleen de
impact van klimaatverandering, maar ook
aanpassings- en bestrijdingsmaatregelen
in diverse sectoren en hun impact op de
biodiversiteit.
www.macis-project.net/index.html
Feit 5 : Toekomstige actie vereist een betere
integratie van beleidslijnen
We kunnen het probleem van het biodiversiteitsverlies niet aanpakken zonder rekening te
houden met de klimaatverandering, maar evenmin kunnen we de klimaatverandering met
succes bestrijden als we de rol van biodiversiteit en ecosystemen uit het oog verliezen.
Als we de klimaatdoelstellingen niet halen, dan zal dit hoogstwaarschijnlijk ernstige gevolgen hebben voor de biodiversiteit en de ecosystemen. Terzelfder tijd moeten we onze
strategieën ter bestrijding van de klimaatverandering ook richten op het behoud van de
capaciteit van wereldwijde ecosystemen om broeikasgassen op te slaan en op het vermijden van ecosysteemschade, zoals ontbossing en oceaanverzuring, die de opwarming van
de aarde versnelt.
Als we de biodiversiteitsdoelstellingen niet halen, kunnen onze inspanningen om de
opwarming van de aarde te beperken vergeefs worden. Anderzijds, als we meer inspanningen leveren op het gebied van natuurbehoud en de milieudruk op biodiversiteit en
ecosystemen trachten te verminderen, helpen we de klimaatverandering te bestrijden en
zorgen we voor nog vele andere voordelen.
De eerstvolgende jaren kunnen doorslaggevend zijn. Geïntegreerde actie inzake biodiversiteitsverlies en klimaatverandering zal extra impulsen geven aan duurzame ontwikkeling,
publieksparticipatie en gedeelde verantwoordelijkheid voor een op billijkheid, veiligheid,
menselijke ontwikkeling en welzijn gebaseerde toekomst.
Het Witboek ‘ Aanpassing aan de klimaatverandering : naar een Europees actiekader ’ erkent
de cruciale rol van de veerkracht van ecosystemen en de volledige benutting van nevenvoordelen. Voorts riep de Europese Commissie op om het verlies aan bossen wereldwijd
tegen 2020 te halveren en ten laatste tegen 2030 te doen stoppen, en steunt ze de oprichting van een internationaal financieringsmechanisme, het Wereldwijd Boskoolstofmechanisme, om ontwikkelingslanden te belonen voor hun inspanningen om ontbossing en
bosdegradatie te verminderen.
Voor meer informatie :
De EU-deskundigenwerkgroep ad hoc inzake biodiversiteit en klimaatverandering :
http ://circa.europa.eu/Public/irc/env/biodiversity_climate/home
Afdeling milieu van de Wereldbank : « Convenient solutions to an inconvenient truth :ecosystem-based approaches to climate
change » (Geschikte oplossingen voor een ongemakkelijke waarheid : ecosysteemgebaseerde aanpak voor klimaatverandering), 2009 :
http ://siteresources.worldbank.org/ENVIRONMENT/Resources/ESW_EcosystemBasedApp.pdf
EMA-verslag nr. 4/2008 : « Impacts of Europe’s changing climate » – 2008 indicator-based assessment (Effecten van het
veranderende klimaat in Europa – evaluatie 2008 op basis van indicatoren) :
www.eea.europa.eu/publications/eea_report_2008_4
Europees beleid inzake klimaatverandering : http ://ec.europa.eu/environment/climat/home_en.htm
Witboek Aanpassing aan de klimaatverandering : naar een Europees actiekader :
http ://ec.europa.eu/environment/climat/adaptation/index_en.htm
Website VN-REDD-programma : www.undp.org/mdtf/UN-REDD/overview.shtml
VN-Verdrag inzake biologische diversiteit : www.cbd.int/climate/, and http ://adaptation.cbd.int//
© Europese Unie, 2010
Overneming met
bronvermelding toegestaan.
KH-78-09-570-NL-D
Gedrukt op kringlooppapier waaraan het EU-ecolabel voor grafisch papier is toegekend (www.ecolabel.eu)
© iStockphoto
Veengronden spelen een cruciale
rol bij koolstofopname en opslag
en netwerken ter beschikking stellen, wordt vaak ondergewaardeerd, maar beantwoordt aan talrijke menselijke behoeften (bv. schoon water, schone lucht, recreatie,
bescherming tegen overstromingen). Zij vormen een hoeksteen van het behoud van
de kritische massa en de verscheidenheid van diensten die nodig zijn om het hoofd te
kunnen bieden aan de veranderende omstandigheden.
Het is essentieel om deze gebieden verder te in stand te houden als ruimte voor de
natuur, ook al hebben de soorten die er oorspronkelijk leefden, ze al lang verlaten. De
gebieden zullen een levensnoodzakelijke habitat bieden aan andere soorten die op zoek
zijn naar geschikte klimaatomstandigheden. Het is voor ecosystemen belangrijk om hun
genetische diversiteit en soortdiversiteit te behouden. Ze kunnen hierdoor immers resistenter worden omdat er genoeg verschillende soorten zijn om de ecologische processen
in stand te houden in het geval van onvoorziene verstoringen.
Natuurbehoud alleen is echter niet voldoende. Om ons milieu klimaatbestendig te maken,
is het essentieel om het behoud van diverse, goed functionerende en onderling verbonden ecosystemen in het brede terrestrische, mariene en zoetwatermilieu te garanderen.