Deel 1: sociale psychologie: kernthema`s

Sociale psychologie
Pénélopé De Muynck
Academiejaar 2015 – 2016
slides
1
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: inleiding ............................................................................................................................. 8
1.
De mens is een sociaal dier ......................................................................................................... 8
2.
Sociale psychologie: def en verwante disciplines ....................................................................... 8
3.
2.1
Definitie van sociale psychologie ........................................................................................ 8
2.2
De kracht vd sociale situatie ................................................................................................ 8
2.3
Sociale psychologie en verwant disciplines ......................................................................... 8
2.4
Andere psychologische domeinen ...................................................................................... 9
2.5
Sociale psychologie en mensenkennis .............................................................................. 10
De geschiedenis vd sociale psychologie .................................................................................... 10
3.1
De beginjaren vd sociale psychologie (1880- 1935) .......................................................... 10
3.2
De jaren van bevestiging en groei (1936-1960) ................................................................ 10
3.3
Lopen en vallen (1960- midden 1970)............................................................................... 10
3.4 Methodologisch en inhoudelijk pluralisme (midden 1970-2000) ........................................... 10
4.
Sociale pscyhologie id 21ste eeuw .............................................................................................. 11
4.1
Hersenonderzoek .............................................................................................................. 11
4.2
Het internet ....................................................................................................................... 11
4.3
Sociaal-culturele perspectieven ........................................................................................ 11
Hoofdstuk 2: onderzoeksmethoden...................................................................................................... 11
1.
2.
3.
4.
De ontwikkeling van hypothesen .............................................................................................. 12
1.1
een goed idee .................................................................................................................... 12
1.2
opzoeken van psychologische literatuur ........................................................................... 12
Het operationaliseren van sociaalpsychologische variabelen................................................... 12
2.1
Zelfbeschrijving.................................................................................................................. 12
2.2
Gedragsobservatie............................................................................................................. 13
Ideeën testen: onderzoeksplan ................................................................................................. 13
3.1
Beschrijvend onderzoek .................................................................................................... 13
3.2
Correlationeel onderzoek .................................................................................................. 13
3.3
Experimenten: manipuleren van de situatie ..................................................................... 14
Ethiek en waarden ..................................................................................................................... 18
4.1
Geïnformeerde toestemming ............................................................................................ 18
2
4.2
Debriefing: alle uitleg verstrekken .................................................................................... 18
4.3
Waarden en wetenschap................................................................................................... 18
Deel 1: sociale psychologie: kernthema’s ............................................................................................. 19
Hoofdstuk 3: het sociale zelf ................................................................................................................. 19
1.
2.
3.
4.
Het sociale zelf – inleiding ......................................................................................................... 19
1.1
De oorsprong vh zelf.......................................................................................................... 19
1.2
Functies vh zelf .................................................................................................................. 19
1.3
Geslachtsverschillen .......................................................................................................... 19
1.4
Leeftijds- & cohortverschillen ........................................................................................... 19
1.5
Culture perspectieven ....................................................................................................... 20
Het zelfconcept.......................................................................................................................... 20
2.1
Introspectie ....................................................................................................................... 20
2.2
Zelfperceptie...................................................................................................................... 21
2.3
De invloed van anderen..................................................................................................... 21
Zelfwaardering........................................................................................................................... 22
3.1
Zelfdiscrepantietheorie ..................................................................................................... 22
3.2
Zelfbewustzijnstheorie ...................................................................................................... 22
3.3
Beperkingen van zelfregulatie ........................................................................................... 23
3.4
Mechanisme v zelfverheerlijking ....................................................................................... 23
3.5
Zijn positieve illusies adaptief?.......................................................................................... 24
Zelfpresentatie .......................................................................................................................... 25
4.1
Strategische zelfpresentatie .............................................................................................. 25
4.2
Zelfverificatie ..................................................................................................................... 25
4.3
Individuele verschillen in zelfsturing ................................................................................. 25
4.4
Conclusie ........................................................................................................................... 26
5.
Subjectief welbevinden: op weg naar het geluk ....................................................................... 26
6.
Het dynamisch zelf .................................................................................................................... 26
Hoofdstuk 4: sociale perceptie .............................................................................................................. 27
1. Het ruwe materiaal vd 1ste indruk ................................................................................................. 27
1.1 De waarnemer ......................................................................................................................... 27
1.2 Het uiterlijk .............................................................................................................................. 27
3
1.3 Situaties ................................................................................................................................... 27
1.4 Gedrag ..................................................................................................................................... 28
2. attributie: v elementen tot disposities .......................................................................................... 28
2.1 attributietheorieën .................................................................................................................. 28
2.2 De theorie v corresponderende gevolgtrekkingen (inferentie) .............................................. 29
2.3 Kelley’s covariatiemodel.......................................................................................................... 29
2.4 attributionele vertekening ...................................................................................................... 30
3. Integratie ....................................................................................................................................... 33
3.1 Integratie v kenmerken in een globale impressie ................................................................... 33
3.2 Enkele basisbevindingen ......................................................................................................... 33
3.3 afwijkingen vh gemiddelde model .......................................................................................... 34
4. Confirmatievertekening................................................................................................................. 34
4.1 Confirmatievertekening........................................................................................................... 35
4.2 Confirmatorische hypothesetoesting ...................................................................................... 35
4.3 Zelfvervullende voorspelling ................................................................................................... 35
5. Slotwoord ...................................................................................................................................... 36
Hoofdstuk 5: soc beïnvloeding .............................................................................................................. 37
1. automatische soc beïnvloeding ..................................................................................................... 37
2. conformiteit ................................................................................................................................... 37
2.1 Klassiekers: autokinetisch effect ............................................................................................. 38
2.1 klassiekers: normatieve groepsdruk........................................................................................ 38
2.2 waarom conformeert men? .................................................................................................... 38
2.3 Meerderheidsinvl .................................................................................................................... 39
2.4 Minderheidsinvl ....................................................................................................................... 40
2.5 Differentiële of unimodale procesmodellen ........................................................................... 40
3. Instemmen..................................................................................................................................... 41
3.1 redenen geven ......................................................................................................................... 41
3.2 Stel je eens voor ...................................................................................................................... 41
3.3 Wederkerigheidsnorm............................................................................................................. 42
3.4 Tweestappen instemmingstechnieken.................................................................................... 42
3.5 assertiviteit .............................................................................................................................. 43
4
4. Gehoorzaamheid ........................................................................................................................... 44
4.1 milgramsonderzoek ................................................................................................................. 44
4.2 Verklaring?............................................................................................................................... 44
4.3 Milgramm id 21ste eeuw .......................................................................................................... 45
4.4 trosteren: wanneer verzet men zich? ..................................................................................... 46
DEEL 3: interpersoonlijke- & groepsprocessen ..................................................................................... 47
Hoofdstuk 8: interpersoonlijke relaties................................................................................................. 47
1. Het belang v interpersoonlijke relaties ......................................................................................... 47
1.1 Behoefte aan affiliatie ............................................................................................................. 47
1.2 Hechtingsstijlen ....................................................................................................................... 47
1.3 Het soc netwerk....................................................................................................................... 48
1.4 Relaties & welbevinden ........................................................................................................... 48
1.5 Soc steun & fysieke integriteit................................................................................................. 48
2. aantrekkingskracht ........................................................................................................................ 49
2.1 Nabijheidseffect ...................................................................................................................... 49
2.2 Familiariteit.............................................................................................................................. 49
2.3 Gelijkenissen ............................................................................................................................ 49
2.4 Uiterlijke aantrekkingskracht .................................................................................................. 50
2.5 Contextfactoren....................................................................................................................... 50
3. hechte relaties ............................................................................................................................... 51
3.1 Elkaar leren kennen ................................................................................................................. 51
3.2 Partnerkeuze ........................................................................................................................... 51
3.3 analyse v beloningen & investeringen..................................................................................... 51
3.4 Soorten hechte relaties ........................................................................................................... 52
3.5 Mannen en vrouwen ............................................................................................................... 52
4. Ontwikkelingspatronen ................................................................................................................. 53
4.1 Ontwikkelingspatronen ih huwelijk ......................................................................................... 53
4.2 Communicatie & conflict ......................................................................................................... 54
4.3 Uit elkaar gaan......................................................................................................................... 54
Hoofdstuk 10: agressie .......................................................................................................................... 55
1. wat is agressie?.............................................................................................................................. 55
5
1.1 Definities en vormen v agressie .............................................................................................. 55
1.2 Pestgedrag ............................................................................................................................... 55
1.3 De meting v agressie ............................................................................................................... 55
2. Crossnationale & intraculturele verschillen .................................................................................. 55
2.1 Crossnationale verschillen ....................................................................................................... 55
2.2 Intraculturele verschillen......................................................................................................... 56
3. De oorsprong v agressie ................................................................................................................ 56
3.1 Het erfelijkheidsperspectief .................................................................................................... 56
3.2 Het leerperspectief .................................................................................................................. 57
4. Sociaalpsychologische theorieën v agressie .................................................................................. 58
4.1 Frustratie ................................................................................................................................. 58
4.2 Negatief affect ......................................................................................................................... 59
4.3 Fysiologische opwindingen...................................................................................................... 59
4.4 Cognitieve processen .............................................................................................................. 59
4.5 Een integratief model v agressie ............................................................................................. 60
5. De invloed v geweldmedia ............................................................................................................ 60
5.1 Geweld komt frequent voor in allerlei media ......................................................................... 60
5.2 Pornografie .............................................................................................................................. 62
6. Verborgen geweld (binnen bestaande relaties) ............................................................................ 63
6.1 Seksuele agressie ..................................................................................................................... 63
6.2 Fysiek geweld onder partners ................................................................................................. 64
6.3 Kindermishandeling ................................................................................................................. 64
7. Slotwoord: de reductie v geweld .................................................................................................. 64
Hoofdstuk 16: de rechterlijke wereld.................................................................................................... 65
Woord vooraf & probleemstelling .................................................................................................... 65
1. De selectie vd jury ......................................................................................................................... 65
1.1 De ondervraging v kandidaat-juryleden .................................................................................. 65
1.2 Wetenschappelijke jury selectie.............................................................................................. 65
2. Het proces ..................................................................................................................................... 66
2.1 Bekentenissen ......................................................................................................................... 66
2.2 De polygraaf ............................................................................................................................ 69
6
2. 3 Getuigenissen ......................................................................................................................... 70
2.4 Niet-toegelaten bewijsmateriaal ............................................................................................. 73
3. Beraadslaging door de jury ............................................................................................................ 74
3.1 De groepsdynamica v beraadslaging ....................................................................................... 74
3.2 De grootte vd jury.................................................................................................................... 74
3.3 De meerderheid beslist ........................................................................................................... 74
4. Het straftoemetingsproces............................................................................................................ 74
4.1 Straftheorieën ......................................................................................................................... 75
4.2 De rechterlijke persoonlijkheid ............................................................................................... 76
4.3 Gerechtigheid .......................................................................................................................... 76
Hoofdstuk 9: anderen helpen................................................................................................................ 77
1. Waarom helpt men?...................................................................................................................... 77
1.1 Evolutionaire factoren ............................................................................................................. 77
1.2 Kosten en baten....................................................................................................................... 78
1.3 altruïsme of egoïsme ............................................................................................................... 79
1.4 Motieven om te helpen ........................................................................................................... 80
2. Onder welke omstandigheden helpt men? ................................................................................... 81
2.1 Het omstandereffect ............................................................................................................... 81
2.2 Stress en tijdsdruk ................................................................................................................... 83
2.3 Locatie en cultuur .................................................................................................................... 83
2.4 Stemming................................................................................................................................. 84
2.5 Rolmodellen en soc normen.................................................................................................... 84
3. Wie helpt anderen? ....................................................................................................................... 85
3.1 Zijn sommige personen behulpzamer? ................................................................................... 85
3.2 Kenmerken altruïstische persoonlijkheid ................................................................................ 85
3.3 De invl v ouders en familie ...................................................................................................... 85
4. Interpersoonlijke factoren: wie helpt men?.................................................................................. 86
4.1 Waargenomen eigenschappen v personen in nood................................................................ 86
4.2 De gepaste combinatie van helper en ontvanger ................................................................... 86
4.3 Geslacht en hulpvaardigheid ................................................................................................... 86
4.4 anderen om hulp vragen ......................................................................................................... 86
7
Hoofdstuk 1: inleiding
1. De mens is een sociaal dier
-We denken na over onszelf & anderen en over hoe te reageren in sociale situaties. Anderen:
observeren, analyseren, hun gedrag analyseren = fulltime activiteit
Bv artikels:
Id krant staan nutteloze artikels maar we lezen ze -> we willen alles weten
2. Sociale psychologie: def en verwante disciplines
2.1 Definitie van sociale psychologie
Def: sociale psychologie is de wetenschappelijke studie naar de wijze waarop gedachten, gevoelens,
motivaties en gedragingen van mensen beïnvloed worden door de werkelijke of gefantaseerde
aanwezigheid van anderen en hoe we zelf een invloed uitoefenen op hoe andere personen denken,
voelen en zich gedragen (Allport)
2.2 De kracht vd sociale situatie
Wij laten ons op continue wijze beïnvloeden door onze sociale omgeving
Beïnvloeding door anderen
Bv debat Reagan – Mondale
Reagan heeft het debat gewonnen door de reacties van de mensen
Onderzoek filmpje tonen met enkel:
Met oneliners (grappige zinnen) en reactie: 70% vd stemmen
Zonder oneliners en met reactie: 67%
Met oneliners zonder reactie: 57%
De kracht vd reactie van anderen
Obama zegt iets grappig: ‘horses’ and boynets’
-> 100 000/ min getweet
Soms geven ze verbod op publiekreacties -> niet beïnvloedbaar
Standford prison experiment
Gevangenis nagebouwd, mensen krijgen rol van bewaker of gevangen -> rol naspelen
Na 4 dagen stop gezet-> teveel leed
 mensen kunnen in sommige situaties gedrag vertonen dat ze nooit van zichzelf zouden
verwachten
Goeie mensen -> slechte situaties -> slechte dingen
Rotte appel (John Whick) -> slechte situatie -> niet tegengewerkt door niemand
Wat komt eraan bod? – Voorbeelden
- Hoe mensen naar zichzelf id spiegelkijken (bv kat ziet zichzelf als een leeuw)
- Wie heeft een realistisch zelfbeeld
- Eerste indrukken
- Wie volgt de norm?
- Blinde gehoorzaamheid
2.3 Sociale psychologie en verwant disciplines
Sociologie:
= over de systemen vd maatschappij
- studie vd groepsfactoren (bv SES, nationaliteit, etnische achtergrond)
8
-multilevel designs (analyse strategie, effecten op groepsniveau en individueel niveau in een enkele
analyse nagegaan worden) =analyse die effecten bepaalt vd verschillende hiërarchische niveaus op
een uitkomstvariabele, waarbij het individuele niveau het ondergeschikte niveau vormt en de groep,
organisatie of maatschappij het bovengeschikte niveau uitmaakt.
Condities
Les
Bios
coop
Fees
tje
Resto
Groepen
Personen
♂
1
3
3
3
3
♂
2
3
3
3
3
♂
3
3
3
3
3
♀
4
9
9
9
9
 effect vd groep, meisjes maken meer lawaai dan jongens (groep waarbij je behoort)
Persoonlijkheidspsychologie:
= studie van cross-situationele stabiliteit* tussen individuen
-> ze bestuderen dezelfde uitkomsten
-> andere focus: soc macht & kracht vd situatie op de persoonlijkheid
*cross-situationele stabiliteit: je gedraagt je anders in andere situaties
-> komt niet alleen voor
Sociale psychologie:
 effect vd conditie, komt niet alleen voor
 ALTIJD EFFECT VAN SOCIALE PSYCHOLOGIE, PERSOONLIJKHEID & GROEP
2.4 Andere psychologische domeinen
Klinische
Effect van verschillende therapieën voor reductie van vooroordelen bij
antisociale personen
Persoonlijkheids Constructie ve vragenlijst om mannen met sterke vooroordelen te identificeren
Cognitieve
Manipuleer blootstelling aan een lid ve sociale categorie en registreer
9
Sociale
automatisch gedachten
Manipuleer diverse soorten contact tussen allochtonen en autochtonen en
registreer het effect op vooroordelen
2.5 Sociale psychologie en mensenkennis
-Als je kinderen beloont voor iets wat ze graag doen, dan zullen ze die activiteit naderhand evenveel
uitvoeren
- Het herhaaldelijk zien van een persoon, een schilderij, een gebouw zal je waardering ervoor
verhogen
- nog meer voorbeelden
3. De geschiedenis vd sociale psychologie
3.1 De beginjaren vd sociale psychologie (1880- 1935)
- Gustave le bon (1895) psychologie des foules
- enkele eerste onderzoeken die echter geen coherent programma vomen, bv Max Ringelmamn->
slechter presteren als men opdrachten zoals touwtje trekken met andere uitvoerde
 in groep presteert men minder dan alleen
 weinig structuur id experimenten, er zat ook geen theorie achter
- Eerst handboeken (niet kennen, enkel de lijst)
3.2 De jaren van bevestiging en groei (1936-1960)
- Betekenis WOII & jodenvervolging voor de ontw vd sociale Ѱ id USA
-Kurt lewin (vader vd sociale Ѱ): grondbeginselen
 Gedrag wordt bepaald: wereld waarnemen en interpreteren
 Gedrag is functie vd interactie tussen persoon en omgeving
 sociaalѰ theorieën -> toegepast-> oplossing van praktische sociale problemen (geen
onderzoek zonder actie, geen actie zonder onderzoek)
BELANGRIJKE BIJDRAGEN 1950
Auteur
Bijdrage
T Adorno et Al
The Authoritarian Personality
G. Allport
The nature of prejudice
S. Asch
Conformiteit & persoonsperceptie
L. Festigner
Sociale vergelijkingstheorie en cognitieve dissonantietheorie
F. Heider
Balanstheorie en attributietheorie
C. Hovland et al.
Attitudes en persuasieve communicatie
H. Kelley
Attributietheorie
3.3 Lopen en vallen (1960- midden 1970)
-Vertrouwen en uitbreiding:
-> sociale Ѱ wordt op steeds meer domeinen toegepast en bestudeerd (bv apathie vd omstanders
agressie, stress
-Crisis
-> ethische kritiek op het experiment (Kelman)
-> methodologische artefacten (een misleidende aanwijzing die het gevolg is van de keuze voor een
bepaalde onderzoeksmethode) (Orne, Rosenthal)
-> cultureel en filosofisch relativisme ( Gergen)
3.4 Methodologisch en inhoudelijk pluralisme (midden 1970-2000)
Pluralisme:
-> Methodologisch: multimethodisch: onderzoek in labo’s, ook andere onderzoeksmethodes
-> Inhoudelijk;
 Hete vs koele perspectiven
10
Heet : emoties en motivatie
Koel: cognitie (of sociale cognitie: info over onszelf& anderen: waarnemen, onthouden &
interpreteren)
Poging om deze benadering te integreren (bv dissonantietheorie combineert aspecten van
motivatie en cognitie)
-> internationale (internationalisering) en culturele perspectieven
 Opkomst sociale psychologie in EU en Azië
 Internationaal en multicultureel onderzoek
 erkenning dat veel sociaalpsychologische fenomenen cultureel bepaald zijn.
4. Sociale pscyhologie id 21ste eeuw
4.1 Hersenonderzoek
-> nieuwe beeldvormingstechniek vd hersenen. Bv fMRI
-> diepgaand effect op de soc Ѱ
Gevolg: ontstaan studie: relatie tussen neurologische en sociale processen
Nadeel:
 Duur
 Traditioneel socѰ-> minder aandacht & middelen
socѰ-> buitenkant Ѱveld. Sociologen ->hanteren socѰmethoden-> Afstand socѰ & sociologie ->
kleiner
4.2 Het internet
-Sterke evolutie-> info verwerven & communiceren met elkaar (nieuwe onderzoeksmethoden)
- digitale voetafdruk-> groter-> meer gegevens beschikbaar
- onderzoek dat anders niet mogelijk is
4.3 Sociaal-culturele perspectieven
-crosscultureelonderzoek: verschillen en gelijkenis tussen mensen uit verschillende culturen
-> verschillen tussen individualisme & collectivisme
3 Factoren voor individualisme & colelctivisme
 Complexiteit vd maatschappij: complexe-> meerdere groepen identificeren-> minder trouw
aan 1 groep & meer belang aan persoonlijke doelstellingen
 Welvaartspeil: welvarend-> financieel onafh-> sociale mobiliteit ↑ & belang persoonlijke
doelen
 Heterogeniteit: homogene maatschappij: onverdraagzaam als mensen vd norm afwijken
Losse/ meer diversiteit: tolereren van afwijkend gedrag & individuele expressie
-multicultureel: verschillen en gelijkenissen tussen mensen uit raciale en etnische groepen binnen
eenzelfde cultuur
Hoofdstuk 2: onderzoeksmethoden
Waarom leren over onderzoeksmethoden?
-Focale (focus betreffend, tegenovergestelde van globaal) doelstellingen
-> inzicht verwerven in hoe sociaal gedrag wetenschappelijk kan worden bestudeerd
11
-> begrijpen vd wetenschappelijke literatuur
-> begrijpen, onthouden en vergelijken vd structuur van onderzoek (vgl met schaken, nieuwelingen
kunnen het schaakbord minder snel reproduceren + fouten, profs binnen de 5s & geen fouten)
-Globale doelstellingen
-> accurater redeneren over dagelijkse realiteit
 Weerstand tegen persuasieve (overtuigen) communicatie
 Kritische analyse vd berichtgeving
1. De ontwikkeling van hypothesen
1.1 een goed idee
-> gebaseerd op theorieën, observatie, of intuïtie en persoonlijke ervaringen, stelt de onderzoeker
een hypothese op (toetsbare voorspelling)
-> men gaat na id literatuur of er al evidentie aanwezig is
Indien de hypothese vernieuwd is, start een empirische cyclus
-hypothese-> toetsbaar
-indien observatie hypothese bevestigd-> theorie opstellen of preciseren
-theorie enereert nieuwe hypothesen
1.2 opzoeken van psychologische literatuur
->Web of science
Hypothese: een expliciete, toetsbare voorspelling over het al dan niet optreden ve gebeurtenis
Theorie: een georganiseerde set van abstracte principes die het mogelijk maken om geobserveerde
fenomenen te verklaren
 eenvoudig
 volledigheid
 generativiteit (makkelijk toelaten om andere hypothese te laten bedenken -> innovatie)
Lot van elke theorie: overtroffen worden door een andere
2. Het operationaliseren van sociaalpsychologische variabelen
Conceptuele variabelen zijn abstract: conformiteit, attitude, gewed, discriminatie, groepsdruk,
agressie
- Operationele def: procedure om conceptuele variabele te meten of te manipuleren
 Meerder operationalisaties zijn mogelijk
 Geen enkele operationele variabele dekt volledig de conceptuele
- Begripsvaliditeit: de mate waarin meetinstrumenten meten wat ze bedoelen te meten en
experimentele manipulaties die variabelen beïnvloeden die ze beogen te manipuleren.
Gereedschapskist: zelfbeschrijving+ gedrag
2.1 Zelfbeschrijving
- de deelnemer beschrijft zelf gedachten, gevoelens, verlangens of gedrag
- enkelvoudige vragen of meervoudige vragen die en concept meten (bv schaal subjectief
welbevinden, goed vb flair enquête: heeft schalen)
-> interne cohesie
Problemen:
- soc wenselijkheid; de neiging om zichzelf zo positief mogelijk te presenteren (nu: aanvaard, manier
van hoe je in het leven staat
-> pseudo-informatiebron (bv ene groep leugenmachine, andere niet)
-> inwilligingstendens: de neiging om affirmatief te antw-> altijd ja willen zeggen
12
Gebruik van schalen en schaalankers: geeft niet altijd een perfect beeld weer
2.1.1 Schaal van subjectief welbevinden
Je krijgt stellingen en je moet zeggen met welke je akkoord gaat, niet akkoord, volledig akkoord
Je hebt: pro & conitems
-> ze gieten een abstract concept van geluk id items om zo de hypothese te toetsen. Alle items
hebben een positieve samenhang
- Schaal: interne constituent -> kwaliteitslabel vd schaal
-> meeste zien verschillende dingen id items, dus 1 item -> gevaarlijk -> zegt niet alles/ niet concreet
genoeg
2.1.2 Schaalankers
De schaal die je hanteert kan ook voor afwijkingen zorgen, bv tabel ‘hoeveel uur kijk je naar tv’, de
keuzegroepen zijn te groot (bv 1/2u->2,5 of van 2,5-4,5)
-> de keuze kan ook je zelfbeschrijving beïnvloeden
2.2 Gedragsobservatie
- Interbeoordelaarsbetrouwbaarheid: de mate waarin verschillende waarnemers overeenstemmen id
waarnemingen die ze rapporteren. 3 verschillende oordelen, grote beoordeling-> simpeler, -> niet
hetzelfde resultaat bekomen -> niet perfect
-> coderen of bepaalde (verbale/ non-verbale) gedragingen al dan niet aanwezig
-> codeerschema’s kunnen ingewikkeld zijn (bv pag 30)
- Vertekening (je doet geen dingen die niet kunnen als je geobserveerd wordt, bv astrant) is nog
steeds een probleem bij zelfpresentatie
- Volgorde-effect: KEB wedstrijd: distanties, alles is perfect op te beoordelen en toch is er distantie.
12 kandidaten -> random nummer: 1ste vd dag: minder goed dan de 2de, stijgende lijn -> hoe later,
hoe beter
Perfect meten: bestaat NIET
3. Ideeën testen: onderzoeksplan
3.1 Beschrijvend onderzoek
Bv hoe zit het met de depressie: informeert ons -> meer onderzoek nodig (wel hypothesetoetsend)
- is niet hypothesetoetsend
- observationeel onderzoek
 Systematische observatie van mensen
 Bv hulpgedrag in verschillende steden over de wereld, 25 steden: meneer moeite met
oversteken, hoelang duurt het tot iemand hem helpt
- archiefonderzoek
 Studie van oude stukken, oude documenten, bv analyse van muziekstukken
- opiniepeiling
Vragen over attitudes, opvattingen,… in een bepaalde populatie (er kunnen problemen zijn met de
representativiteit vd steekproef
3.2 Correlationeel onderzoek
- hypothesen over relaties tussen variabelen
bv: relatie tussen zelfwaardering en populariteit
- correlatiecoëfficient
- methode geschikt voor variabelen die niet manipuleerbaar zijn (reactie niet uitlokken)
 Ethische redenen: delinquentie, relatieproblemen
 Fundamentele redenen: weer, leeftijd, geslacht (bv leeftijd kan je niet terug draaien)
 Uniek: ramp, staking, aanslag (soc psychologen plegen geen aanslagen)
13
+1 max->bijna nooit voorkomen
-1
geen verband
2 zaken: gaan met elkaar op
Bv grafiek visconsumptie en depressie
Verband: terugtrekken-> Noorse landen afwezig: eten ze veel vis & zijn mensen meer depressief
-> grafiek zou niet kloppen -> geen causaliteit
Richting vh verband
Nadelen van correlationeel onderzoek:
- causaliteit
- derde variabele (schijn relaties: kan niet worden gemeten, depressie -> geen zin in vis -> zever)
Depressie
vis
A  b
Juister
IQ
C
Latijn
A
Beter presteren
B
Voorbeeld van een interactie-effect
Verband tss zelf mishandeld te zijn id kinderjaren en later antisociaal gedrag.
-> afhv de aanwezigheid van MAOA-gen, hoe lager-> hoe groter het verband
Interactie: biologie <-> omgeving
3.3 Experimenten: manipuleren van de situatie
- Een vorm van onderzoek die toelaat causale relaties aan te tonen omdat :
 De experimentator controle heeft over de gebeurtenissen
 Deelnemers volkomen toevallig toegewezen worden aan condities
- Volkomen toevallige toewijzing
Een methode om deelnemers toevallig toe te wijzen aan de condities ve experiment waardoor elke
deelnemer evenveel kans heeft om toegewezen te worden aan elke vd condities
Bv : effect mishandeling en MAOA, we doen er 1 zaak anders -> effect te bestuderen bv warmte
-> temp de causale oorzaak van agr
30°: toegekende waarde
38°: 0.10
40°: 1
-> mensen random toewijzen aan bepaalde condities, kan ook door effect op de persoonlijke
eigenschappen
Bv het bobo-doll experiment (Bandura)
Sociale leertheorie: we leren niet enkel gedrag aan door eigen ervaringen met betrekking tot baten
en straffen, maar het zien van modellen -> zelfde effect
14
3.3.1 Experimenteel onderzoek
- onafh variabelen (gemanipuleerd):
De factoren of variabelen in een experiment-> gemanipuleerd -> effect op afh variabelen
- afh variabelen:
De variabelen in een experiment waar de waarden gemeten of geregistreerd wordt -> waarde
beïnvloed of niet door 1 of > onafh variabelen
- subjectvariabelen:
Kwalitatieve kenmerken van deelnemers, zoals geslacht (meegaat met bepaald gedrag, niet
oorzakelijk) en sociaaleconomische status
Experimenteel onderzoeksplan
X1: 10°
X2: 20°
X3: 30°
X4:40°
S: proef
personen
We meten hit
Fictieve resultaten ve experiment
Effect vd temp
naast de S: aantal
elektroshocks
3.3.2 Hoofdeffects en interactie
Bv genetisch bepalen van antisociaal gedrag
- Hoofdeffect: effect ve onafh variabele op de afh variabele
- interactie-effect: als het effect van 1 onafh variabele (op de afh variabele) afh is vd waarde ve
andere onafh variabele
- combinatie
 Hoofdeffect van onafh variabele X op Y
 Hoofdeffect van onaf variabele Z op Y
 Interactie tussen onafh variabelen X en Z op Y
Voorbeeld interactie
15
Z1: 10% luchtvochtigheid
Z2: 20% luchtvochtigheid
Mz1 en Mz2: effect vd
luchtvochtigheid
Effect van X, Z1= 3
Effect van X, Z2= 9
Staafgrafiek XZ- Interactie
Als je de lichtgrijze en
zwarte omwisselt van
plaats: cross-over effect
Hoe verder de staven van
elkaar uitgetrokken zijn ->
interactie effect
Lijngrafiek XZ- interactie
niet parallel
-> interactie
Z2 groter verschil dan Z1 ->
interactie effect
Hoofdeffect(en)? Interactie AxB?
16
-> ja niet parallel
A; geen effect, gemiddelde
= 5 altijd
B: wel effect -> interactie
3.3.3 Statistische significantie van effecten
-> drempels van .05, .01, .001
-> toevallige uitkomst van een experiment
3.3.4 Interne validiteit
De mate waarin variatie id afh variabele met redelijke zekerheid kan toegeschreven worden aan het
effect vd onaf variabelen (n)
-> alles wat een experiment bedreigd.
-Volkomen toevallige toewijzing en controle proefleider bv het niet onder controle hebben
-bedreigende factoren
-> proefleidereffect. Proefleiders: beter blind voor condities, mogen geen invloed hebben
3.3.5 Externe validiteit
De mate waarin met redelijke zekerheid de resultaten van een gegeven onderzoek ook kunnen
bekomen worden met andere personen en in andere situaties
Laag: als ene situatie uitkomt & andere niet
-Veralgemenen naar andere:
-> operationele definities of taken, subjecten, situaties, tijdstippen
-> interactie tussen effect onafh variabele, taken, subjecten of tijdstippen
-Oplossing:
-> inductief (manier van redereneren als bewijsmateriaal) en nooit logisch dwingend
-> replicatie met andere taken, subjecten, situaties (veldexperiment) en tijdstippen
-Bedreigende factoren:
-> representativiteit vd taken:
 Werelds realisme: de mater waarin de onderzoekssituatie met de werkelijke wereld
overeenkomt (bv gevangenisexperiment)
 Experimenteel realisme: de mate waarin de experimentele situatie en de procedures voor de
deelnemers als echt ervaren wordt (bv shocks krijgen)
- Deceptie & debriefing:
-> doel: deelnemers zich ‘natuurlijk’ en spontaan gedragen
17
4. Ethiek en waarden
Er is een institutionele beoordelingscommissie
4.1 Geïnformeerde toestemming
Expliciete toestemming nodig vd deelnemer om aan een studie deel te nemen, soms mag er wel info
achterwegen gelaten worden, anders wordt de validiteit in gevaar gebracht
4.2 Debriefing: alle uitleg verstrekken
De onthulling vd bedoeling vh onderzoek na het beëindigen ervan, waarmee de onderzoekers
probeert de eventuele opgewekte negatieve gevoelens tegen te gaan en het belang beklemtoont van
deelname aan het onderzoek voor de wetenschap.
4.3 Waarden en wetenschap
-> wetenschap is niet vrij vd ideologie
-> vertrouwen id wetenschap kalft af aan de politieke rechterkant
-> stapelgate, afkomstig van de naam Diederik Stapel: enorme fradeur
-> 8% vd artikels: fraude
18
Deel 1: sociale psychologie: kernthema’s
Hoofdstuk 3: het sociale zelf
1. Het sociale zelf – inleiding
Het zelfconcept:
- het geheel vd opvattingen ve individu over zijn of haar persoonlijke eigenschappen
- beschrijf je zelf
Bevat een aantal zelfschema’s
- bv eerlijk, gevoelig, conservatief-> wat je belangrijk vindt
- men is schematisch of aschematisch, bv over gewicht: je weet er veel over of juist niks
Sterk schematich: sneller aangevuld, zwak: niet
 dynamisch
1.1 De oorsprong vh zelf
Spiegelonderzoek:
- Gallup: spiegelonderzoek -> aap was verdoofd-> stip op zijn hoofd -> voor de spiegel -> herkennen
-> heeft een zelf. Herdaan met aap uit isolement: herkende zichzelf niet
Zelf: fundamenteel bepaald. Ook door olifanten en dolfijnen
- Lewis & Brooks-Gunn: baby’s en peuters: 18-24m zichzelf herkennen
Klassieke noties:
- CH Cooley: looking-glass zelf (spiegelzelf), maatschappij houdt een spiegel voor je hoe ze jou zien,
zichzelf zien door de ogen van anderen-> zelfconcept wordt opgevuld. Generalized other: normen
kennen door alle rollen die we opnemen
- GH Mead: perceptie van wat andere over ons denken: zelfconcept
Andersen & Chen (2002)
Zelf-> relationeel: ontstaat uit vroegere en huidige relaties met betekenisvolle personen
1.2 Functies vh zelf
Zelfconcept:
-> bestaat uit: groot aantal zelfschema’s: mentale structuren die men hanteert om zelfrelevante
kennis te organiseren & infoverwerking ervan te sturen
Zelfregulatie:
-> de intentionele poging om gedachten, gevoelens en gedrag te controleren en eventueel te
veranderen adhv interne standaarden
WIE IK BEN OP ≠ ZAKEN
1.3 Geslachtsverschillen
Meisjes: investeren in interpersoonlijke relaties (familie, vrienden)
Jongens: sociale groepen (voetbal, nationale identiteit
1.4 Leeftijds- & cohortverschillen
Inglehart: leden van oudere generaties zijn meer materialistisch ingesteld, jongeren: gericht op
postmateriële waarden
-> mensen veranderen doorheen de tijd: cohorten (bv babyboom, X & Y, millennium generatie)
Behoefte piramide van Maslow
Cohorten: steeds hoger
Materialisme vs postmaterialisme
19
Twenge et al:
Vergelijking: 3 generaties op 18-jarige leeftijd:
 De babyboomers (1946-1962)
 Generatie X ( 1962-1982)
 Generatie Y (1982-…)
-> generatie X&Y: meer belang aan geld, ‘correcte’ imago & populariteit
Kinderen nu: rot verwend, kunnen niet tegen tegenslag
Robert et al (2010): elke generatie jongeren is een ‘generation me ‘-> ‘generation we’
-> niet slecht dat we verwend zijn, hoe ouder -> hoe minder op je zelf betrokken
Schaal nu: narcisme
1.5 Culture perspectieven
- Culturele oriëntaties doordringen zelfconcept & de identiteit
Collectivisme <-> individualisme
-individualistische culturen
 Onafh, autonomie, zelfredzaamheid
 USA, Australië, UK, Canada, Nederland, België
-Collectivisme culturen
 Onderling afh, samenwerking, groeps- en familiale banden
 Guatemala, Ecuador, Indonesië, Pakistan, Korea
- Culturele conceptie vh zelf:
 Singelis: zelfstandigheid vs afhankelijke zelf. Testen: meten met items: binnen een cultuur ≠
mensen
 Kim & Markus: verkies je gelijkheid of uniekheid
o Abstracte figuren; individu: stukjes die eruit springen, collectivisme: deeltjes die
passen bij de rest
o Balpen kiezen als belonging, individu: rood, collectivisme: blauw
2. Het zelfconcept
2.1 Introspectie
= het proces van ‘in jezelf kijken’ over jezelf ‘nadenken’
Heeft beperkingen:
-Probleem: we denken niet genoeg aa onzezelf
-> Csolszentmihalyi & Figurski (1982): onderzoek om de 2 uur opschrijven aan wat je dacht toen je
een bep signaal hoorde
Introspectie kan accuraat zijn:
- Nilsbett & Wilson: oorzaken & correlaten van eigen gedrag worden accuraat ingeschat: foute
conclusies over zichzelf
Kan introspectie helpen een beslissing te nemen?
- Wilson & Schooler (1991): keuze soorten confituur correlatie groter tss mensen die het intuïtief
deden en experts, mensen met nadenken erover: mindere samenhang
Accuraatheid van analyseren hangt af vh feit of het gedrag in kwestie het gevolg is van cognitieve of
affectieve factoren (Millar & Tesser 1998)
- cognitief: bv routine op vakantie, redenen -> betere kennis
- affectief: bv van iemand houden, 1ste keus -> beste
Kennen we ons zelf?
20
Wij zijn alle unief, Barnum effect: ieder land een vragenlijst invullen, een mnr maakte dr op 2 uur een
verslag van: iedereen vond dat dat goed bij zichzelf past -> iedereen hetzelfde gekregen
Introspectie leidt niet altijd tot accuraatheid (nauwkeurigheid)
2.2 Zelfperceptie
Meer dynamischer
-> zwakke schema’s, niet centrale onderwerpen
Zelfperceptietheorie:
Men kan gedachten en gevoelens afleiden uit de observatie van het eigen gedrag en de situatie
waarin het gedrag plaats vindt
Zelfperceptie vd emoties:
Gelaatsfeedback hypothese: de hypothese dat veranderingen in gelaatsuitdrukkingen kunnen leiden
tot corresponderende veranderingen in emoties
Starck et al: potlood tss de tanden (zurig kijken) of lippen (lachen)
Kleinke et al: effecten van nabootsen gelaatsuitdrukkingen sterker id spiegelconditie. Jezelf blij zien
kijken: ervaart men de emotie meer
Zajonc: gelaatsuitdrukkingen leidt tot fysiologische reacties.
Exp : klanken 24u laten uitspreken:
AH,E -> happy, beoordeling +, temp - -> bloedtoevoer, nieuw koud bloed; aangenaam
U, ù -> beoordelig -, temp + -> meer fronsen, bloed blijft, warmer
2.2.1 Gelukkiger van Botox?
- Recent onderzoek: mensen met botox ih voorhoofd: gelukkiger -> fronsen minder
- Opgelet: botox rond de bovenhoeken vd mond
-> spuit gevoelens ook plat
Non-verbaal: belangrijk, geblokkeerd bij botox, bv lachen op de begrafenis ve vriend
2.2.2 Zelfperceptie van motivatie
- intrinsieke (actie uit interesse, of om de uitdaging) & extrinsieke (geld, erkenning) motivatie
Overrechtvaardigingseffect:
De tendens tot vermindering van intrinsieke motivatie voor activiteiten die geassocieerd worden met
beloningen of andere extrinsieke factoren
Lepper, Greene & Nisbett (1973): voerden ‘het klassieke’ experiment uit. Kleuters ih labo
observeren-> wie kleurt er graag? Je krijgt een medaille als beste kleur kleuter.
Extre: gehad -> minder je best
Geen -> meer je best
Onverwachts: geen overrechtvaardiging, gewoon gekregen, zonder je het wist
2.3 De invloed van anderen
Sociale vergelijkingstheorie (Festinger): stelt dat mensen hun eigen capaciteiten en opinies
evalueren door ze met die van een ander te vergelijken
Wanneer vergelijken we ons met anderen?
- Onzekerheid, afwezigheid, objectieve criteria bv lengte
- Klein (1997): zelfs wanneer objectieve info aanwezig is hechten we soms meer belang aan sociale
vergelijkingsinfo. Bv schilderijen beoordelen, werd tegen groep studenten gezegd: 40% en boven het
gemiddelde of 60% en onder het gemiddelde. Die onder het gemiddelde waren blijer
Met wie vergelijken we ons?
Mensen die het meest op ons lijken
21
2 factoren- emotietheorie, stanley Schachter
-> ervaren van emoties gebaseerd op 2 factoren; fysiologische arousal en cognitieve interpretatie
ervan: andere kijken
2 voorwaarden:
- Fysiologisch arousal: hartslag, transpireren, versnelde ademhaling
- cognitieve interpretatie
Fase 1:
- Epinephrine (caffeïne) + info over te verwachten effect
- Epineprine – geen info
- Placebo injectie – geen info -> geen effect
Fase 2:
- Wachten met opgewekte, euforische handlanger-> wij : blij
- wachten met woedende handlanger -> wij: boos
3. Zelfwaardering
De behoefte aan zelfwaardering:
Zelfwaardering
-> een affectieve component van het zelf
-> algemene evaluatie van het zelf en een algemene inschatting van iemands waarde
Zelfwaardering bij jongeren:
Meerderheid: positief zelfbeeld, goede relatie met ouders -> belangrijk
Waarom we die zelfwaardering hebben?
- Leary & Baumeister (2010): zelfwaardering is een indicator vh beeld da anderen van ons hebben
- Greenberg et al (1997): Terror Management Theorie, zelfwaardering is buffer voor doodsangst,
minder bang voor de dood, minst onderzocht, wel grote impact
- Maslow (1943): zelfwaardering is een voorwaarde voor psychische welbevinden
3.1 Zelfdiscrepantietheorie
= legt verbanden tss discrepantie tss zelfconcept & zelfgidsen
Zelfconcept: wie ben ik?
Zelfaandacht -> aversies-> dr kader uitleggen, confronteren met gebreken
Zou willen zelf -> ideale zelf
Zou moeten zelf -> hoe je zou moeten zijn
Actuele zelf ≠ zou willen zelf, zou moeten zelf
Zelfdiscrepantie : komen gevoelens bij
3.2 Zelfbewustzijnstheorie
- Zelfbewustzijn is aversief, confronteert ons met onze beperking
- stelt dat op het zelf gerichte aandacht leidt tot het bemerken van zelfdiscrepanties die de persoon
motiveren tot het vermijden van zelfbewustzijn of tot gedragsverandering
Oplossing?
- zelfdiscrepanties verminderen door gedrag aan te passen
- zelfbewustzijn vermijden
o Baumeister: drugsmisbruiken, alcoholisme etc zijn middelen zijn om zelfbewustzijn
ontvluchten
22
Oorzaken en gevolg zelfbewustzijn
Verwachtingen: kunnen oplossen of niet kunnen oplossen
Ontvluchten: aan iets anders denken, ook drug en alcohol
Zelfrichtende situaties en individuele factoren
- Privaat zelfbewustzijn: een persoonlijkheidskenmerk van personen die introspectief zijn en vaak
aandacht hebben voor hun interne toestand
-> situatie: spiegel-> geen slang uit een mand halen, zonder spiegel mss wel, eigen stem horen
- Publiek zelfbewustzijn: een persoonlijkheidskenmerk van personen die aandacht hebben voor
zichzelf als een sociaal object, zoals gezien door anderen
-> situatie; publiek, camera, de prof vooraan gaat zich hoog zelfbewustzijn hebben, publiek laag
Suicide en het gebruik van ‘ik, mij, mijn’
Dichters hebben een oversiteit van zelf aandacht
Dichters bestuderen die ik, mij, mijn schrijven
-> meer zelfmoord
3.3 Beperkingen van zelfregulatie
Zelfcontrole is beperkt
- alle inspanningen tot zelfcontrole putten uit hetzelfde reservoir
- inspanning tot zelfcontrole leidt tot vermoeidheid
 vgl met een spier, opvullen/ hervullen
Dewitte, Buyneel, Geyskens (2009): tijdens het winkelen moet men veel keuzes maken, wat
zelfcontrole vereist. Hierdoor-> reservoir uitgeput -> erna: duurder, aantrekkelijker product boven
een goedkoper, minder aantrekkelijk product gekozen, hoewel: beide even functioneel.
3.4 Mechanisme v zelfverheerlijking
-Mensen: hoge pet op v zichzelf
-> overdreven optimisme omtrent toekomst, bijna iedereen scoort boven gemiddelde
-> test toekomstverwachtingen studenten: alles + outcome, behalve scheiden: - impliciet egotisme
-> onbewust: zelfverheerlijking, zelwaardering
-> naamlettereffect: voorkeur letters eigen naam
-> kleine voorkeur voor alles met letters v eigen naam bv woonplaats, school
-> zowel bij kennisdeelnemers als naïeve ( kennen het effect niet)
3.4.1 zelfdienende cognities
Hoe dit overdreven optimisme verklaren?
Kunda: mensen verdedigen hun rooskleurige vooruitzichten met uitgebreide theorieën waarin ze hun
persoonlijke karaktertrekken koppelen aan wenselijke toekomstige ontw
-> ego-beschermende rationalisatie & advocaat vd zaak: ‘ het zelf’
23
-> bv de stelling ‘vaste relatie op jonge leeftijd leidt tot stabiel huwelijk’
 geen relatie: hun gebrek eraan: waarborg voor stabiel huwelijk
 wel: ervaring-> voordeel
3.4.2. Zelfhandicappering
= gedrag om eigen prestaties te ondermijnen & aldus excuus te bezorgen voor een mislukking
- Berglas & Jones exp:
-> fase 1: analogie test & + feedback
 groep a: gemakkelijke test & hoge succesverwachting
 groep b: moeilijke test & lage succesverwachting
-> fase 2: tweede test met vooraf keuze tss;
 actavil ( presestatiebevorderende drug)
 pandocrin (prestatiehinderende drug)
-> resultaat: a kiest voor actavil, b voor pandocrin ( kans groter op mislukking -> op preparaat steken)
3.4.3. Zich koesteren aan anderman succes
- Birging: Verhoogde zelfwaardering dr associatie met succesvolle personen
-> meer identificeerbare voetbalsupporters na overwinning vh team
-> vierkizingsaffiches vd winnende partij blijven hangen
-CORF (Cut off reflected failure):
-> favo team verliest: twijfelen aan eigen bekwaamheid (bv niemand wou de rode duivels nog
uitzenden)
-> soms gepaard met daling v testosteronniveau
3.4.4. Neerwaartse soc vergelijking
= defensieve neiging onszelf vergelijken met andere die het minder goed hebben
-> klasreünie: zien wie het gemaakt heeft
-> slachtoffers vergelijken zichzelf met mensen die er slechter aan toe zien (bv kankerpatiënt)
3.4.5. Opwaartse vergelijking
Hoe reageren op succes ve goede vriendin? Fierheid of jaloersheid.
-> tesser: afh vd relevantie voor het zelf vh succes
 Zelfrelevant: jaloersheid
 Niet relfrelevant: Birging
3.5 Zijn positieve illusies adaptief?
-> alle mechanisme leiden hiertoe
- positieve illusies
-> personen: laag zelfbeeld-> accurater zelfbeeld : leidt tot depressie, niet functioneren vd roze bril
-> laag zelfbeeld: correspondeert met het beeld dat observators hebben
-> conclusie: + illusies zijn adaptief: productiviteit & psychische gezondheid vh individu kunnen
bevorderen, maar niet om hun acuraatheid
-> nood aan een roze bril met mate -> psychisch actief
- negatieve effecten v té positieve illusies
-> effect v + illusie-> korte duur, lange termijn schadelijk bv kind kan niet voetballen maar wilt bij aa
Gent spelen -> illusie breken
-> mensen met overdreven zelfwaarde: - beoordeeld
-> personen met overdreven zelfwaardering: vlugger boos na – feedback, afwijzing & andere
egobedreigingen (Bushman & Baumeister, 1998)
24
-> - beoordelen v andere
-> testen:
 Impliciet: vragenlijst
 Expliciet: naamlettereffect
4. Zelfpresentatie
= hoe we ons tonen
4.1 Strategische zelfpresentatie
= hoe mensen ons op een bep manier zien
= strategieën die men hanteert om indrukken v andere in bep richting te sturen om macht, invl,
sympathie of goedkeuring te verwerven
- Gergen: men heeft een publiek en speelt theater:
-> ‘soc bewustzijn’ overschat; schrijnwerpereffect (public prefomance): ik moet geportretteerd
woorden, bv iemand draagt Eddy Wally tshirt: je denkt dat iedereen je ziet, werkelijk is dat niet zo
- Facebook: spiegel, zorgt voor meer zelfvertrouwen.
- 3 vormen v strategische zelfpresentatie
1. Get along
= sympathiek overkomen
-> vleien en complimenten geven: helpt zolang de andere het niet door heeft
-> gelijkenissen opdrijven ( Zanna & Pack, 1975)
-> uiterlijke aantrekkelijkheid, aantrekkelijker: 12% beter betaald. We doen hier ook alles voor bv
wassen, kauwgom.
Exp: vrouwen zullen zich rapper v mening veranderen voor een knappe man dan een niet knappe
man
2. Get ahead
= tonen dat je competent bent
3. Status
Erbij willen horen door status, bv een grote BMW hebben
4.2 Zelfverificatie
= verlangen om door ander gezien te worden zoals men zichzelf ziet -> ware ik
-> behoefte om zichzelf strategisch te presenteren kan conflicteren met de behoefte tot
zelfverificatie
 Zou het zo zijn dat mensen met – zelfconcept eveneens wensen dat hun zelfbeeld door
anderen bevestigd wordt?
o Swann- onderzoek: partner kiezen uit iemand die hen + beoordeelde & iemand –
o Deelnemers met + zelfconcept-> positieve partner
o Deelnemers met – zelfconcept-> negatieve partner
-> analoge resultaten voor hechte relaties
4.3 Individuele verschillen in zelfsturing
= individuen ≠ id manier & mate waarin ze hun gedrag afstemmen op de sociale situatie
-> ≠ manieren id wereld staan
- Snyder: zelfsturingsschaal
-> hoog (makkelijk aanpassen)
 +: ik zou wss een goede acteur zijn
 +: ik kan onvoorbereid spreken, zelf over onderwerpen waar ik weinig over weet
-> laag (relatief stabiel in ≠ situaties)
 -: moeilijk om gedrag v anderen na te bootsen
 -: ik verdedig alleen ideeën waar ik achter sta
25
4.4 Conclusie
-> geen v beide oriëntaties het beste
-> niet te extreem zijn ermee
5. Subjectief welbevinden: op weg naar het geluk
- meetbaar
-> culturele variant
-> trend naar geluk
-> meeste mensen: gelukkig
- welke factoren?
 Sociale relaties: actief soc leven, hechte vrienden & gelukkig huwelijk meer tevreden. We zijn
niet geschikte om eenzaam te zijn
 Tewerkstelling: ongeacht het loon, werkenden -> gelukkiger
 Fysieke gezondheid: wie lichamelijk gezond is -> gelukkiger
- geld: klein effect
-> perceptie v rijkdom: relatief
 Opwaartse (doen het beter) en neerwaartse (slechter aantoe) soc vergelijking
-> recent verleden wordt als vergelijkingsbase gehanteerd
 Rijke mensen -> meer geld nodig om contrast te ervaren met huidige situatie (wij: 50 en
gelukkig, zij: 500 en nog niet gelukkig)
-> materialisme
 Nastreven v bezit-> eerder afname v geluk, zeker als nastreven tkv nastreven v persoonlijke
groei gaat
6. Het dynamisch zelf
De socѰ bevindingen: aanleiding tot een meer dynamische & actieve invulling v hoe men tot
zelfkennis & zelfwaardering komt
-> zelfanalyse & introspectie: nodig, maar kan misleidend zijn, weg nr verandering: minder direct
-> zelfperceptietheorie: opnemen v uitdagende rollen helpt je je zelf te veranderen
-> scala aan zelven ondersteunt de zelfwaardering
26
Hoofdstuk 4: sociale perceptie
= algemene term voor processen die de basis vormen v hoe we tot oordelen over anderen komen
- 1ste indrukken:
 Verbaal gedrag: 7% -> bijna geen info
 Non-verbaal gedrag: 55% (lichaamstaal -> belangrijk)
 Paraverbaal gedrag (toon & ritme waarop iem iets zegt)
-waarnemers baseren hun op 3 belangrijke info bronnen: uiterlijkheden, situaties & gedrag
1. Het ruwe materiaal vd 1ste indruk
1.1 De waarnemer
- niet neutraal, iedereen ziet eig realiteit (psychoanalyse: realiteit -> onbereikbaar ->
geïnterpreteerde mentaliteit)
- eerdere ervaringen: grote impact-> hoe men info selecteert & verwerkt = schema
-> uitgebreider op ingegaan in hoofdstuk soc cognitie
-> we redeneren ook niet in taal bij de eerste reactie
1.2 Het uiterlijk
- Phythagoras: selecteerde ziijn volgelingen dr id ogen te kijken
- Middeleeuwen: JB Da Porta : vgl met dieren, bv slang & kenmerken aan linken
- automatische perceptie v ‘primaire kenmerken’ (gebeurt in snapshot, 100 milisec) zoals geslacht,
huidskleur & leeftijd (aan soc categorie)
-andere kenmerken zoals lengte, gewicht, huidskleur, haarkleur, bril -> later
- sommige v die kenmerken activeren stereotypische opmerkingen, bv wat mooi is, is goed ->
moordenaars die mooi zijn : minder lange straf
Gelaat belangrijkste info bron!
- gelaat – Hëeronymus Bosch – kruisdraging: gelaat mooi uitgedrukt
- id politiek: stemming-> reflectie vh gelaat
-babyface:
 Grote ronde ogen, ronde kin, bolle wangen, hoge wenkbrauwen, hoog voorhoofd, gladde
wangen
 Hartelijk, vriendelijk, naïef, zwak, eerlijk, onderdanig
 Impact op sociale oordelen
o Gerechtszaken: minder straf, tenzij nalatigheid ih spel -> strenger
o Verzorgde beroepen, voordel
 Exp: jury: 5 mensen met zelfde achtergrond & functie: babyface spreken ze vrij
1.3 Situaties
Script : vooropgezette opvatting over hoe een reeks gebeurtenissen zich zal voordoen in bep situatie
-> schema’s, gebruiken we de hele tijd: bv id les zitten: op tijd komen, opletten, op tijd weggaan
Beïnvloeding persoonsperceptie op 2 manieren: (script: magneet: trekt betekenis nr zich toe)
- we zien wat we verwachten te zien
 Zelfde aangezicht -> verschillende situatie (lotto gewonnen of aangevallen door een hond)->
≠ schema’s zien dingen op een ≠ manier
- kennis vd situatie (script) stuurt persoonsbeoordeling
 Gedrag conform met script-> weinig info, zegt niks over de persoon
 Gedrag niet conform met script -> diagnostische waarde, zegt veel over de persoon, bv
dansen id klas
27
1.4 Gedrag
Non-verbaal gedrag
=gedrag dat gevoelens ve persoon signaleert zonder woorden-> gelaatsuitdrukkingen & lichaamstaal
Bv gedrag drukt iets anders uit dan de woorden
- Darwin: gelaatsuitdrukkingen : universeel
-> interpretatie v woorden & emoties-> genetisch overgegaan & erfelijk, bv een zwarten herkent een
blanken ookal heeft hij die nog nooit gezien
- Ekman: FaSC coderingssysteem discrete emoties & gelaatsactie
-> 47 spieren die gezichtsuitdrukkingen vertolken
-> 6 basisemoties expressies die aangeboren zijn: woede, angst, afkeer, verassing, blijheid & verdriet
(universeel)
- cross-culturele herkenbaarheid v emotionele gelaatsuitdrukkingen
-> Darwiaanse: woede & afkeer belangrijk bv bij vurt eten
-> functioneel emoties kunnen decoderen
-> intracultureel: herkennen v emoties : 10%↑
- manifestregels (Display rules): cult bep in welke omstandigheden we welke emoties tonen
Lichaamstaal- gebaren
<-> universele betekenis v emoties, ≠ non-verbale gedragingen tss & zelf binnen een cultuur
- manifest regels; tonen v emoties belangrijk ≠ v cultuur
- lach: 100% accuraat
Bv handgebaren
Waarheid v leugen onderscheiden
- 3 non-verbale communicatiekanalen verschaffen relevante info over bedrog:
 1. De stem is het meest diagnostische kanaal. Mensen die sterk gemotiveerd zijn om te
liegen, verhogen hun stemtoon en spreken aarzelend
 2. Het lichaam is eveneens diagnostisch. Bedrog kan je vaak aflezen aan zenuwachtige
bewegingen v handen & voeten e n ongedurig wisselen vd lichaamsverhouding
 3. Gelaatsuitdrukkingen kunnen bedrog signaleren, ↓ diagnostisch om zich op te baseren.
Het gelaat is voor bedriegers ook relatief gemakkelijk te manipuleren. Bv getraind lachen.
Gelaat -> minst diagnostisch kanaal-> naïeve voor minst educatieve mensen
-> nochtans letten we het eest op het gelaat (para-verbaal). Om dit juist te doen -> getraind zijn.
Accuraatheid detectie v deceptie
Studenten zitten op de ratio kans : 50%. Geheime agenten waren hier het beste in.
Lie to me
Cal Lightman praat met mensen om te zien of ze de waarheid vertellen. Hij luistert niet naar wat ze
zeggen, maar analyseren vd kleinste veranderingen of bewegingen in hun gezicht. -> kan toegepast
worden
Micro-expressie
De frons tss de 2 wenkbrauwen bij het liegen
2. attributie: v elementen tot disposities
2.1 attributietheorieën
Kim de Gelder: Hoe kan dit? Wat bezielt de man? Wij: soc dier -> drijfveer vd mensheid
-> gedrag: onverklaarbaar : frustreert ons
28
Attributies – vbn
Elk event : zoeken v oorzaak
Effecten
Mislukken op examen
Oorzaak
Inspanning
Lkr
Aanleg
Interesse
Toeval
Taak: examen
Soorten attributies
(logisch afleiden -> maar we zijn niet altijd logisch)
Hider: Ontw de atributietheorie: hoe personen oorzaken toeschrijven aan eigen gedrag of
andermans gedrag: introduceerde de balanstheorie, die behoefte aan consistentie tss gedachten,
gevoelens & soc relaties bestudeert
-Causaliteitsoorsprong:
 Persoonsattributies (interne)
Toeschrijven vh gedrag ve actor aan interne eigenschappen zoals aanleg, persoonlijkheid,
humeur & inspanning
 Situationele attributies (externe)
Toeschrijven aan gedrag ve actor aan externe factoren, zoals de taakmoeilijkheid, andere
personen en toeval. Bv docent, examen
Bv een andere voetbalspeler had lelijke dingen gezegd-> kopstoot
- Stabiliteit:
 Stabiel: aanleg, karakter
 Instabiel: humeur, toeval
2.2 De theorie v corresponderende gevolgtrekkingen (inferentie)
= gevolgtrekking uit bep gedrag bep eigenschappen linken
Exp: camera opzetten en kijken welk gedrag mensen vertonen. De meeste zwaaien of lachen
gewoon, mensen die beginnen te dansen of in hun neus peurteren ->anders, laat ons nadenken over
hun
= theorie die stelt dat men inferenties maakt over een persoon, wanneer gedrag vrij gekozen is,
onverwacht & beperkt aantal gunstige effecten heeft: (laat toe om gedrag makkelijk af te leiden
 Onverwacht id gegeven situatie
Naar de les komen in smoking is ongebruikelijk, maar in jeans komen niet
 Keuzevrijheid <-> iets moeten doen (+ geen effect -> iedereen hetzelfde doen)
-> op tijd op het werken komen is niet vrij gekozen, maar iemand helpen de weg te vinden is
vrijwillig
-> Jones & Harris (1967)
o Klassieker: vs & relatie met cuba
o Studenten moesten een opstel schrijven over hun eigen standpunten
o Studenten moesten pro of contra schrijven (zegt niks over de persoon zelf
 Resulterend in beperkt aantal gunstige effecten <-> geen effect
Bv naar een vegetarisch restaurant gaan: bv vriend v Remi is vegetariër dus ze gaan
vegetarisch gaan eten en die schotel is toevallig de goedkoopste ook
2.3 Kelley’s covariatiemodel
Kelley: ontw de attributietheorie. Bestudeerde hoe men de kosten en baten v soc relaties analyseert.
Covariatiemodel= personen schrijven graag gedrag toe aan factoren die aanwezig zijn als het gedrag
aanwezig is & afwijzing als gedrag afwezig is
29
Bv bij 20° altijd aanwezig -> oorzaak agressie, bij 15° bv niet
3 factoren of dimensies
 Personen (1 of meer)
 Bij bep stimuli of entiteiten
 Omstandigheden of modaliteiten
3 soorten info:
 Consensusinfo: covariatie tss effect & personen (hoog: zeggen zinnige dingen over dimensies)
 Distinctiviteitsinfo: covariatie tss effect & stimuli / entiteiten
 Consistentieinfo: covariatie tss effect & modaliteit / tijdstippen
Covariatiemodel:
Attributie
Consensus
Distinctiviteit
Consistentie
Persoonlijk (het ligt
Laag ( 1 persoon
Laag (bij alle films)
Hoog (steeds
aan Helena)
weent, Helena)
opnieuw, ook de 7de
keer)
Stimulus (aan de film) Hoog (iedereen
Hoog ( er zijn nog ≠
Hoog (steeds weer
weende bij de Titanic) films, maar enkel bij
elke keer dat de film
de Titanic)
getoond wordt)
Omstandigheid (is
Laag/ hoog (enkel
Laag/ hoog (bij alle
Laag (alleen nu)
doet aandacht id
Helena/ iedereen
films of enkel deze)
cinema)
weent)
Kelleys covariatietheorie
Oef:
Bart kwam wenend uit de les. Aan zijn medestudenten niks te zien. Vorige week was het ook zo.
-> persoonsattributie
Bart kwam wenend uit de les. Medestudenten niks speciaals. Het is de 1ste x dat ik hem zie wenen
-> stimulusatributie/ omstandigheid
2.4 attributionele vertekening
Fundamentele atributiefout
= neiging om de impact v situaties op het gedrag v anderen te onderschatten & de aandacht te
richten op persoonsgebonden oorzaken
 Aandacht vooral richten op personen & veronachtzamen de invl vd situatie op het gedrag vd
persoon -> altijd persoon, nooit rekening houden met de situatie
 Zelf wanneer de prsn de opdracht krijgt om zich zo te gedragen, is men toch nog geneigd om
de oorzaak vh opgelegde gedrag in bep mate toe te schrijven ad persoon (quizmaster exp)
Mensen -> niet altijd logisch zoals kelley dacht-> gebruiken geen model
30
Grafiek v Jones & Harris (1967): bij studenten met opgelegd standpunt zouden beide staven op 50
moeten staan (wat nu niet het geval is). Opgelegd: zegt niks over de persoon zelf
Grafiek v Ross, amabile & Steinmetz (1977):
Quizmaster: 10 moeilijke vragen, deelnemers ->
opl.
Kandidaten & publiek dachten dat ze minder kennis
hadden. De ondervrager zelf overschatte het niet,
konden het goed inschatten
Twee-stappen model
= attributie ve gedrag verloopt in 2 stappen
 1: automatisch persoonlijk attributie
 2: aanpassing (v 1ste oordeel) vd aanvankelijke beoordeling door toevoeging v situationele
factoren, indien nodig ( kost moeite, motivatie niet altijd aanwezig)
Onderzoek ondersteunt dit:
 We maken snel beoordelingen en vormen gemakkelijk 1ste indrukken (automatisch)
 Extra cognitieve belasting of distractie bevorderen het maken vd fundamentele fout
 Motivering tot zorgvuldigheid / accuraatheid & voldoende tijd reduceren de fundamentele
fout (automatisch -> niet gehinderd)
Dubbele taak: geen effect voor zelfsprekend
Wel inspanning verheffen, wel gehinderd voor 2de taak
Niet gehinderd
wel gehinderd
activatiebekwaamheid
-> niet doen
eindoordeel
De fundamentele attributiefout als een perceptueel fenomeen
= de tendens om het eigen gedrag toe te schrijven aan situationele oorzaken & dat v anderen aan
persoonlijke factoren
Actors:
 Beseffen dat ze zich soms anders gedragen naargelang de situatie waarin ze verkeren
 Richten hun aandacht vooral om de omgeving en niet zozeer om zichzelf
Observatoren:
 Beschikken over beperkte info & nemen aan dat actors zich steeds op dezelfde wijze
gedragen
 Richten hun aandacht op de actor
31
Storms’ experiment
actoren:
kennismakingsgesprek
dat geobserveerd wordt
door observatoren.
Achteraf videobeelden te
zien. Zichzelf zien v
perspectief v observator
of actor of ze krijgen niks
(controleconditie); actors
die zichzelf te zien krijgen
uit perspectief ve
observator
-> persoonsattributie
observatoren vanuit perspectief vd actor -> situationele attributies
Resultaten:
Meer persoonlijk
Obs: zichzelf zien minder
situationeel
Wijzigen: attributies die consistent zijn -> hoofdstuk 16
Attributies als culturele constructies
USa: individualisme
India: collectivisme
Cognitieve heuristieken:
Oorzaken: zonder veel na te denken -> niet altijd mogelijk om alle info te verwerken
= de neiging om de waarschijnlijkheid v gebeurtenissen te beoordelen obv gegevens die in het
geheugen beschikbaar zijn gemakkelijk oproepbaar
- het vals consensuseffect:
De tendens tot overschatting vd consensus voor eigen opinies, attributies & gedrag (met jezelf te
maken -> makkelijk verwerkt)
-> denken dat, iem die veel liefdes verhalen leest denkt dat v anderen
ook
32
- Basisfrequentievalstrik:
De vaststelling dat men relatief ongevoelig is voor consensus- info onder de vorm v numerieke
basisfrequenties. Een levendig voorval vertekent het oordeel en leidt tot overschatting vd frequentie
Bv vliegtuigramp: makkelijk voorstellen-> veel invl op ons oordelingsvermogen
Toep: lotte, vliegtuigcrash vs ongeluk met auto
Voorspelbaar-> media -> zelfversterkend effect. Media laa ons op bep manier naar werkelijkheid
Kijken
Motivatievertekeningen:
- soc waarnemingen door persoonlijke behoeften, wensen & voorkeuren gekleurd -> soms zien wat
men wil zien
- bv zelfbescherming & zelfverheerlijking dragen bij tot het vertekenen v attributies
-> succes schrijven we toe aan onszelf & mislukkingen: extern
-> succes bij anderen: extern, mislukking: intern
3. Integratie
3.1 Integratie v kenmerken in een globale impressie
- info-integratie: 2 mogelijke modellen (1000de adjectieven zoals boeren, lachen):
 Summatief model: H+ H+ M+ M+ (3+3+2+2)
 Gemiddeld model: H+H+M+M+ (3+3+2+2)/4
-> algemene impressie beter 2x H -> hogere score
-> rudimentair houdt geen rekening met gewicht, bv eerlijk belangrijker dan beleef.
-> Beter 2 extreme waarden pakken -> oordeel positiever
- info-integratie v NH anderson (waarnemer : id)
De theorie stelt dat impressies gebasseerd zijn op:
1. Disposities vd waarnemer
2. Een gewogen gemiddelde vd kenmerken vd doelpersoon
3.2 Enkele basisbevindingen
-asche (1946)
 Doelprsn beschrijven adhv trekken: intelligent, vlijtig, impulsief, kritisch, koppig & afgunstig
(volgorde omruilen)
 Deze lijstjses: gemanipuleerd om te zien wat effect zou zijn -> niet altijd zelfde impressies
- een belangrijke bevinden:
 Primauteitseffect: info die het eerst in een reeks voorkomt, meer impact op impressies die
later gepresenteerde info
-Primauteitseffect:
2 verklaringen:
 Aandacht verzwakt naarmate men meer info krijgt
-> behoefte aan afsluiting versterkt dit effect (rap besluiten nemen)
 Betekenisveranderingshypothese
-> nieuwe inconsistente info wordt geherinterpreteerd in overeenstemming met de initiële
impressie ( fierheid -> verwaandheid -> bijkomt id 1ste impressie gepakt-> minder effect, rap
besluit: langer aanhangen aan oordelen)
-Centrale vs perifere trekken
2de belangrijke bevinding (gewicht vd trekken):
Trekken die sterke invl uitoefenen/ impressie & die ons de aanwezigheid v andere trekken doen
veronderstellen, zijn centrale trekken. Perifere: ↓ effect op globale impressie
 Asch studies met treklijsten: hartelijk – koel vs beleefd – lomp
-> meer impact vd belangrijke dingen dan onbelangrijke trekken
33
3.3 afwijkingen vh gemiddelde model
- dispositie vd waarnemer (plaats maken hiervoor)
 Sommige: weinig of geen rekening met bep trekken, anderen wel
 ‘eye of the holder’ -> eigen fantasieën projecteren op proefpersonen
Zelfde richtlijnen + oordeel
Bv 10 proefpersonen: beoordelaars: ideeën samenhang -> doelpersoon doet er toe, meer
beoordelaars beoordeelt -> doelpersoon doet er niet meer toe. Boze hond -> wel een rol.
Effecten v primeren
= bep zaken ih geheugen toegankelijk maken
Effecten v primeren
->de tendens v recent gebruikte woorden of ideeën om opnieuw voor de geest te komen & de
interpretatie v nieuwe info te beïnvl
Onderzoek:
 Lijst 1: dapper, onafh, avontuurlijk (effect oordeel op verhaaltjes vd man)
 Lijst 2: roekeloos, dwaas & onvoorzichtig
Oordeel over man die bergen beklom, aan avontuurlijke tochten deelnam en met een zeilboot de
oceaan probeerde over te steken. Onbewuste: bv stimulus woord -> kijken of het effect heeft
Eigenschappen vd doelpersoon
- Treknegativeitsvertekening
Vertekening= gewicht & gunstigheid -> cijferordemotief
 - info krijgt een groter gewicht
 Indrukken gevormd obv – termen (onbetrouwbaar 1%) zijne extremer ibv even + (eerlijk 99%)
termen.
 Ito et al exp over ERP activiteit als reactie op +, - & neutrale afb. Info -> trekt aandacht
 Dijksterhuis & aarts exp over subliminale presentatie v + & - woorden
- negativiteitsvertekening
Subliminale presentatie v
+ & - waarden
Rapper zien, weten
-: hoge; meer spanning-> beter verwerkt
ERP studie: hersengolven meten
4. Confirmatievertekening
1ste indrukken -> nadenken na 5 sec -> paar uur nadenken over alle info (interpretatie)-> nu: laatste
confirmatie: verwerking: gulden v belp opvattingen: verwerkt, opzoekt, constitent met huidig
denkkader
34
Gevaarlijk mechanisme in het gerecht
Als je een verdachte denkt te hebben denk je ook dat die het echt is -> je pas het onderzoek aan tot
alles id hypothese past
4.1 Confirmatievertekening
- de tendens info te interpreteren & te vervormen in overeenstemming met de bestaande opvatting.
- persistentie v opvattingen
 Ambigue gebeurtenissen die allerlei interpretaties mogelijk maken vgl met inktvlekken: ziet
erin wat men wil fo verwacht te zien
 Ambigue info (uitgefilterd -> opvatting bevestigen zoeken wat past voor ons zoeken wat we
vinden)
-> dus meer info leidt niet altijd tot meer accuraatheid
- Niet-ambigue, extra info leidt tot minder vertekening
- info die verwachtingen weerlegt:
 Mag niet te ver afwijken
 Dient consistent aanwezig te zijn
- Opvatting veranderen: herh v discontinu: bv een paar x advocaat zat zien
Gemengde evidentie
Oordelen stijgen
Soc- eco status
ambigue info erbij: soc – eco status + video
4.2 Confirmatorische hypothesetoesting
- het zoeken v info die in overeenstemming is met bestaande opvattingen
-> swann & snyder (1978): deelnemers die dachten kennis te maken met extraverte personen
vroegen naar info die gerelateerd is aan extraversie
Mannen telefoneren met vrouwen. Introverte vragen, over boeken, we antw ook zo. Extraverte; bv
alcoholgebruik, we antw ook zo. 3de persoon: raden over welk type vragen het ging-> extra: goed,
zoeken: gemotiveerd
4.3 Zelfvervullende voorspelling
35
Rosenthal exp: IQ-test
 Sommige lln vertellen -> IQ groei
 Later testen -> IQ is beter (beetje maar)
-> ook proefleider effect
5. Slotwoord
- alle fasen vd soc perceptie-> conflict tss snelheid waarmee oordeel gevormd wordt& accuraatheid
ervan
- het is duidelijk dat waarnemers vaak afwijken vd logica & kansrekening & dat soc percepties vaak
vertekend zijn
- echter, meestal zijn we tevreden over onze soc oordelen, bovendien kunnen we niet altijd alle info
verwerken
- de vraag is of men gelukkiger zou worden indien er voor alles een juist antw zou bestaan? Wellicht
niet
36
Hoofdstuk 5: soc beïnvloeding
1. automatische soc beïnvloeding
= subtiele vorm v beinvl waarop reflexmatig gereageerd wordt
- we doen dit onbewustt
-> imitatie dr voorbijgangers, kijk je omhoog de andere ook
-> cultuuroverdracht bij dieren: bultrugwalvissen leerden hun jachttechnieken via deze manier
-> pasgeborenen imiteren gebaren binnen 72u
-> pasgeboren rhesusaap imiteert menselijke gebaren
Kameleoneffect
= volwassenen imiteren automatisch gedrag uit omgeving & passen zich aan als een kameleon
Studie: Chartand & Bargh (1999)
- 1 handlanger & 1 pprsn
-> komt handlanger aan gezicht, deelnemer ook meer
-> het zelfde met voet
Verklaring: synchronisatie verloopt interactie vlotter
2de exp: spiegelgedrag: handlanger spiegelt de pprsn
-> pprsn die geïmiteerd werden beoordeelde de handlanger positiever
-onbewust imitatie v blije of woedende gezichten
Continuüm soc beinvl
-> minder automatisch
- kwantitatief : hoe meer naar buitenkant hoe sterker
2. conformiteit
= De tendens tot aanpassing v percepties, opinies, gedrag in overeenstemming met de geldende
groepsnormen
-Klassieke studies:
 Autokinetisch effect (Sherif)
 Normatieve groepsdruk (asch)
-Waarom conformeert men?
 Informationele invl
 Normatieve invl
-Meederheidsinvl
-minderheidsinvl
- in individualistische cult conformiteit gezien als uiting v zwakheid
- conformiteit is een essentieel onderdeel v elk maatschappelijk systeem
-> veilig verkeer ondenkbaar zonder conformiteit
-> normen schepping verwachtingen (bv etiquette), zorgen voor gevoel v veiligheid & stroomlijmen
interacties (bv scripts) -> vlotte manier om de samenleving te laten functioneren
-> gemeenschappelijke normen (conversatieregels) vs unieke groepsnormen (sekten,
voetbalvandalen) -> specifieke regels
Bv ≠ in toiletbezoek tss geslachten: mannen: geen oogcontact & altijd wc tss laten
37
Normen kunnen evolueren
- bv norm vd ideale vorm -> tijdsgebonden
-> 2 typische vrouwenbladen Vogue & Ladies HJ : foto’s bijgehouden & vergeleken, gaat gepaard met
eetstoornissen.
-> ook door playboy gedaan
2.1 Klassiekers: autokinetisch effect
- dr Sheriff
- stilstaand lichtpunt lijkt te bewegen ih donker (visuele illusie – ambigue stimulus -> dubbelzinnige)
-> schat in wat de max range is
- individuele ≠ in perceptie vd beweging (v 2-25cm)
- condities:
 Alleen: schatten vd beweging stabiliseert na enkele min (iedereen eigen mening)
 Groepsconditie: convergentie v individuele oordelen nr groepsoordeel -> schattingen komen
dichter -> tot 1 bep waarde
 Nieuweling id groep adopteert de groepsnorm (past zich snel aan)
 Vraag je het later nog eens: past zich snel aan
2.1 klassiekers: normatieve groepsdruk
Conformiteitsonderzoek
-dr asch
- vgl lengte standaardlijn met 3 lijnstukken (geen ambiguïteit)
- publieke seriële beoordeling dr 7 subjecten
 Aanvankelijke consensus, iedereen antw correct
 Nadien geven 6 vd 7 deelnemers = fout antw
 Hoeveel echte subjecten zullen het foutieve antw bevestigen & zich conformeren aan de
meerderheid?
o 37% conformerend
o 25% nooit
2.2 waarom conformeert men?
Reden:
 Informationele invl: invl leidt tot conformiteit omdat men gelooft dat andere correct
oordelen (ambigue stimuli, Sheriff experiment)
 Normatieve invl: invl leidt tot conformiteit omdat men vreest voor de – soc gevolgen v
afwijkende te lijken (asch)
Uitkomst:
 Private conformiteit: verandering v opvatting wanneer iem voor zz het standpunt inneemt v
andere ( v info invl)
 Publieke conformiteit: oppervlakkige verandering in openlijk gedrag, zonder
overeenkomstige meningsverandering, veroorzaakt dr reële of vermeende groepsdruk
(open: mee met de groep, maar eigen idee, normatieve invl)
 Hoe onderscheiden? private antw – motivatie
1e manier: makkelijk: ipv luidop laten zeggen – opschrijven -> andere blijven luidop praten
2de: ooggetuige situatie
38
2 types conformiteit onderscheiden
Niet-correcte meerderheid meer volgen, extra geconformeerd,
informatieve invl
-> 20 dollar
1 foto heel kort zien
2x foto 5 sec zien -> goed inprenten
2 types conformiteit
Experimentele taak
Sherif’s autokinetisch exp
Asch’s lijnbeoordeling
Groepseffect
Informationele beinvl
Normatieve beinvl
Diepte v conformiteit
Private aanvaardigheid
Publieke aanvaarding
2.3 Meerderheidsinvl
Groepsgrootte:
-> asch: 3 of 4 handlangers volstaan (zie fig), vanaf 4 weinig effect
-> Wilder: meerdere kleine groepen invl > dan 1 grote groep (distinctiviteit)
Bv 6 zeggen iets -> minder effect, 2x3 onafh v elkaar = zeggen -> meer effect
Een medestander in onenigheid
- 1 dissident (afwijkende) reduceert (daalt) de conformiteit met 80%
- waarom?
 Valideert het standpunt vd deelnemer (info invl)
 Reduceert normatieve druk door meerderheid te negeren ( niet iedereen akkoord, zelf
neiging om wel akkoord te gaan, bv het niet zie, maar toch iets ≠ vd rest zeggen)
- allen & Levine exp:
 Meerderheid: 3+1
 1 akkoord met subject, meerderheid of met geen v beide
 Resultaat: elke dissentie verlaagt conformiteit
 Idem voor dissident met geringe competentie, doorbreken vd uniteit vd groep
Sailliantie (duidelijkheid) vd normen
- kennis & bewustzijn vd norm (vaak niet duidelijk) is noodzakelijk (pluralistische onwetendheid)
- Cialdini: exp 1: bezoekers pretpark meer op de grond gooien als het al vervuild is dan proper
- exp 2: sailliantie vd norm (belangrijk: verhoogd conformiteit)
 OaV parkeergarage: proper vs vuil
 OaV sailliantie: medewerker gooit folder al of niet op de grond
Gooide een handlanger een papiertje op de grond, deed de
rest dat al of niet ook
Vervuilde omg
propere omg
39
Gendereffecten
Afh v:
- kennis vd taak:
 Mannelijke: voetbal, auto’s-> conformeren vrouwen sneller in mening
 Vrouwelijke: huisinrichting, familieplanning: conformeren mannen sneller in mening
- soc druk:
 Face-to face situaties conformeren vrouwen (publiek, eigen idee behouden)> mannen
 Openlijke onenigheid & onafh is eerder norm voor mannen dan voor vrouwen
Cult invl
- cult oriëntaties
 Individualisme: culturele oriëntatie waarin onafh, autonomie & zelfredzaamheid belangrijker
dan groepsloyauteit (minder geconfronteerd)
 Collectivisme: cult oriëntatie waarin onderlinge afh, samenwerking & soc harmonie
belangrijker geacht worden dan persoonlijke doelstellingen
2.4 Minderheidsinvl
= proces waardoor dissidenten veranderingen bewerkstellingen in een groep
-> attitudes of gedrag v mensen veranderen
- Moscovici experimenten (kleuren gelijkaardig met ‘omgekeerde asch taak)
 Minderheden ontlenen hun invl aan hun stijl
-> krachtig, volhardend & standvastig
-> maar tevens flexibel, open & evenwichtig
 Minderheden overtuigen meerderheden indien:
-> standpunt wordt opgemerkt
-> ze consistent zijn en opvatting wordt toegeschreven aan persoonlijke overtuiging, 1st
plaats verdienen id groep & dan afwijken
-> zelfvertrouwen uitstralen & toegewijd zijn
- Hollander: eigenzinnigheidskrediet
-> interpersoonlijk ‘krediet’ dat men verdient dr groepsnorm te volgen
2.5 Differentiële of unimodale procesmodellen
Ligt 1 zelfde proces ad basis v minderheids- & meerderheidsgevoel of gaat het om 2 ≠ processen?
- zelfde proces: soc impact theorie (Latané 1981), ≠ in:
 Sterkte
 Nabijheid
 Aantal
 bep hoe de de invl is
Bv lief ≠ politieke mening -> meer impact dan een vreemde
- ≠ proces:
 Meerderheden bevorderen publieke conformiteit
 Minderheden veroorzaken duurzame private conformiteit of conversie
Meerderheidsinvl
Minderheidsinvl
Publieke conformiteit (zeggen : akkoord,
Private conformiteit (conversie, echt
eigenlijk niet)
overtuigend)
Vooral op feitelijke gegevens
Vooral op opinies
Convergent denken
Divergent denken (creatief, out of the box)
40
Integratief model meerderheid- & minderheidsinvl
Meerderheidsinvl
-> leidt vooral tot focale verandering
 Via heuristische acceptatie bij lage motivatie
 Via convergente systematische verwerking bij hoge motivatie
Minderheidsinvl
-> leidt vooral tot gerelateerde verandering
 Via divergente systematische verwerking bij hoge motivatie (bv creatief & out of the box)
-> heuristische verwerping
 Door lage motivatie
3. Instemmen
3.1 redenen geven
- inwillig: gedragsverandering die het gevolg is ve direct verzoek
- onaangekondigd verzoek is effectiever omdat het verrassend is, meer kans op ja zeggen
- vorm v onderzoek is soms belangrijker dan de inhoud
 Langer (1978) exp: onnadenkend reageren op de vorm vh verzoek
bv iem wilt wat kopiëren id bib:
o 1ste conditie: gewoon vragen, 60%: ja
o 2de conditie: gehaast: 94%: ja
o 3de: ik moet 30 pag nodig want mag ik die kopiëren? 93% ja
 Onnadenkendheid doorbreken bevordert soms ook inwilliging
o Ongewone verzoeken schakelen automatische piloot uit: heb je 0,34 euro voor mij,
bedelaar: meer respons, meer geld
3.2 Stel je eens voor
-Gregory, Cialdini & carpenter
Studie 1: wel of geen scenario waarin je gearresteerd bent
Studie 2: scenario waarin je een vakantie wint of niet
-> effect: zich iets voorstellen (bv scenario, dat je vakantie wint) ↑ inschatting dat het ook effectief
zal overkomen
-> interessant voor verkoop (bv verzekering) meer verzekeringen: stel u voor dat uw huis afbrand,
toch geen brandverzekering?
-> je wilt het ook vaak sneller
41
3.3 Wederkerigheidsnorm
= als ie iets voor jou doet, doe je het ook terug
- anderen behandelen zoals ze ons behandelen
- Regan exp:
 OaV 1: onaangenaamheid: medewerker sympathiek of niet
 OaV 2: gunsten
o Cola
o Niets
o Cola v onderzoekers
 AV: aantal verkochte loterijbiljetten: cola ongevraagd geven: lotjes kopen, anders niet,
sympathiek of niet sympathiek niks met te maken
- individuele ≠:
 In gebruik werderkerigheidsnorm: crediteurs
 In alertheid voor wederkerigheidsnorm
3.4 Tweestappen instemmingstechnieken
Voet tussen de deur:
Een tweestappen inwillingstechnieken waarbij een beïnvloeder het echte verzoek laat vooraf gaan
door een vraag om in te stemmen met een veel beperkter verzoek
- Freedman & Fraser exp
 Fase 1: huisvrouwen telefonisch bevragen
 Fase 2: 3 dagen late – nieuw verzoek – inventaris maken v huishoudelijke producten: is het
goed dat er 5 mannen naar je keuken komen & een inventaris maken?
 Resultaten:
o 52% v instemmers met 1ste verzoek, akkoord met 2de
o 22% rechtstreeks in met 2de verzoek
 Verklaring: zelfperceptie,1e verzoek instemmen, verlichter voelen voor het 2de&meer geneigd
 Kritiek: instemmers met 1ste verzoek zijn selectieve groep -> meegaande mensen,
 Kan ook subtiel: mag ik iets vragen? Ja -> al ingestemd
Als de bal eenmaal aan het rollen is
Een 2stappen inwillingstechniek waarbij de beïnvloeder een overeenkomst sluit over een verzoek
naderhand de omvang vh verzoek opdrijft door verborgen kosten te onthullen
-> 1 verzoek groter maken
Cialdini et al (1978)
 Studenten rekruteren voor experimenten om 7uur
 Werking: eens de beslissingen genomen is hebben we ons reeds geëngageerd & gaan we dit
engagement ze voor onszelf verantw & dus versterken
Bv: wie wil me morgen helpen met een exp?
-> veel mensen
-> & het is om 7uur..
-> veel stemden ook in met het groter verzoek, omdat ze het met het eerste ook instemde
Klassieker: auto verkoop: onderhandelen, prijs is oke, btw zit er wel niet in -> veel kans dat je het
doet. Als de baas het komt zeggen: veel kans dat je het niet doet
42
Deur-tegen-de-neus-techniek
2stappen inwilligingstechniek waarbij de beïnvloeder het echte verzoek laat voorafgaan door ene
heel groot verzoek dat afgewezen wordt
- groot verzoek, weinig respons-> kleiner verzoek: hopelijk meer respons
Cialdini experiment
 Fase 1: studenten vragen om 2u/ week vrijwillig te werken -> meesten: nee
 Fase 2: nadat vrijwel iedereen weigert, volgt een 2de verzoek om 2u te besteden om met
delinquenten de dierentuin te bezoeken, meer -> ja
 Resultaat: 50% stemde in met fase 2, 17% stemt in met het 1ste
Verklaring:
 Perceptueel contrast; 2de verzoek lijkt kleiner
 Wederkerige concessies (wederkerigheidsnorm): prof doet toegeving, wij ook
 Schuldgevoelens wegwerken door in te stemmen met het 2de -> we ontgoochelen mensen
niet vaak
Het-is-nog-niet-klaar-techniek
2stappen inwillingstechniek waarbij de beïnvloeder begint met een overdreven verzoek waarvan hij
de schijnbare omvang vermindert door een korting of extra bonus aan te bieden
Burger experiment:
 Gebak verkopen aan 75 cent
 Aanbieden aan 1euro, onmiddellijk de prijs verlagen naar 75 cent
 Schijnbaar voordeel doet verkoop stijgen v 40 tot 73%
 Verklaring: schijnbare concessie activeert de wederkerigheidsnorm-> vaak misbruikt
- koopjestechniek: solden, sinterklaasactie: speelgoed 120, nu 100 & jaar ervoor 90
Vergelijken Tweestapstechnieken
Verzoek
v klein -> groot
v groot -> klein
Techniek
Voet tss de deur
Omschrijving
Beginnen met klein verzoek, akkoord bekomen en
vervolgens een apart maar veel groter verzoek
maken
Als de bal eenmaal rolt Akkoord bekomen met een verzoek & vervolgens
een apart maar veel groter verzoek maken
Deur tegen de neus
Beginnen met een groot verzoek dat verworpen
wordt & opvolgen met een redelijk
(aanvaardbaarder) verzoek
Het is nog niet klaar
Beginnen met lichtjes overdreven verzoek ->
onmiddellijk verkleinen dr bonus of vermindering
3.5 assertiviteit
- aandacht & waakzaamheid!
Als men de poging doorziet:
 Besef gemanipuleerd te worden
 Psychologische reactantie
-> makkelijk om nee te zeggen, behalve aan autoriteiten
43
4. Gehoorzaamheid
4.1 milgramsonderzoek
= gedragsverandering als gevolg v bevel v autoriteit
- gehoorzaamheid aan autoriteitsfig
 Populaire tv-shows – verborgen camera’s
 Uniformen & machtsvertoon, bv zeggen geef eens 2euro aan die man, 80% ja
 Extreme vormen:
o Oorlogen
o Nazikampen
o Etnische zuiveringen in Bosnië, Kosovo, Ruanda enzo
o Sekten: Jones Town, David Koresh- Texas, Haven’s gate, zonnetempel
 Karaktergestoorden of normale mensen in abnormale omstandigheden?
 onderzoek v Milgram: ’60: hoe komt het? Gestoorde mensen? -> nee, gevoelig voor
gehoorzaamheid v autoriteit
Verloop standaard conditie:
 Krantenadvertentie: deelname leerexp voor 5 dollar
 Wachtzaal in Yale: proefleider (witte labojas) laat tossen (kaartje trekken)wie lln & lkr wordt
 Lln op stoel vastgemaakt & aan elektrisch apparaat
 Uitleg over leerexp
 Lkr neemt plaats achter schokgenerator & krijgt licht voorbeelschokje
 Exp begint
 Verkeerd antw: lln shock, meer verkeerd -> verdere graad in shocks
Verloop: voorgeprogrammeerde antw & reacties op de schokken
 150 V: tis genoeg, laat me weg, mijn hart doet pijn, stop ajb
 350 V: geen antw
 Autoriteit: ga door, spoort hem aan
 Psychiaters dachten 1/1000 gaan dr tot einde, 65% ging ih echt dan door
4.2 Verklaring?
Alle factoren geoptimaliseerd naar alle gehoorzaamheid
A. Het gehoorzame subject
- gestoorde personen?
 Deelnemers in controlegroep weigerden heel snel om door te gaan (geen autoriteit)
 Pprsn waren zeer gestresseerd tijdens het exp
 Deelnemers waren onthutst (kapot) na het exp
- gender≠? Nee
- leeftijdseffecten? Nee
- cult ≠? Nee
- autoritaire persoonlijkheid ?(adorno) ja
 Gemeten met de adorno F-schaal
 Rigide, dogmatisch, verdrongen seksualiteit, ethnocentrisme, intolerant, punitief voor
ondergeschikten, onderdanig tegenover autoriteiten
o Geven meer shocks in Milgram exp
o
B. De autoriteit
-proefleider is geen oppermachtige prsn vgl met militairen, dokters, lkr -> geen echte macht
44
- autoriteit vd proefleider verlagen door:
 Exp te verplaatsen v Yale university nr gewoon kantoorgebouw, verlaagt gehoorzaamheid tot
45%
 Proefleider vervangen dr gewone burger verlaagt tot 20%
 Bevelen geven op afstand verlaagt tot 21%
 valse autoriteit: ook veel macht
- echte (legitieme) autoriteiten zoals militairen, dokters, hebben wellicht meer invl dan proefleider
(bv mishandelingen in kampen)
Bv verpleegsters gebeld dr dokter, dodelijke medicatie toedienen aan patiënt, 90% deed het
C. Het slachtsoffer
-fysieke afstand tss pprsn (lkr) & slachtoffer
 ≠ lokaal – basisconditie 65%
 = lokaal – 40% volledig gehoorzaamheid
 Pprsn moet slachtoffer aanraken: 30%
 Implicaties voor ‘real life’: drones in oorlogsgebieden, afstand dader & slachtoffer: groot ->
grote gehoorzaamheid
D. De procedure
-> pprsn heeft het gevoel niet volledig verantw te zijn voor wat gebeurt met het slachtoffer
-> conditie met:
 Experimentleider -> overbrenger -> uitvoeder
o Overbrengers (54%)
o Uitvoeders (28%)
-> geleidelijke escalatie
Overzicht vd beinvl factoren:
-> per 3, 2 trotseren autoriteit, makkelijk zelf
te trotseren
4.3 Milgramm id 21ste eeuw
- replicatie in Nl met moreel dilemma (Meeus & Raaijmakers)
 Op de proef stellen ve sollicitant (handlanger)
 Vanuit aangrenzende kamer sollicitant op de proef stellen op bevel vd proefleider
 Lijst met 15 in ↑ mate beledigende opmerkingen die de sollicitant leed betrokkenen
 Resultaat:
o Exp: 92% volledige gehoorzaamheid
o Controlegroep: 0% volledige gehoorzaamheid
o Geen gendereffect
45
-a Virtuak reprise of the Stanley Milgram obedience experiments (Slater, antley, Davison, Swapp,
Guger, Barker, Pistrang & sanchez, Vives 2006)
 id 1ste situatie een test of virtuele situatie dezelfde fysiologische responsen uitlokken
- Jeu de la mort (France 2)
 gehoorzaamheid: 64/80
- Shock the puppy (obedience tot authority with an authentic; victem Sheridan & king 1972)
 gehoorzaamheid: visuele conditie Milgram: 40%
 puppy exp:
o man: 7/13 (54%)
o vrouw: 13/13 (100%)
4.4 trosteren: wanneer verzet men zich?
- soms verzet men zich tegen de bevelen ve autoriteit
- Gamson-onderzoek (p155) -> iemand verzet, makkelijker vr de rest
- 1 rebel volstaat doorgaans om een deelnemer niet te laten gehoorzamen
- Migramvariant- 2 handlangers als medelkr (die zich verzet) levert pas 10% op
Epiloog: gehoorzaamheid in ‘real life’
-> CIa’s predator drones
- abi Graib: Lynndie England
- Mc Donalds incident: a Hoax most cruel: dubbele autoriteit: manger luistert naar politie via telefoon
Perspectieven over de menselijke natuur
- cult beinvl hoe men opgevoed wordt
- binnen cult ≠ ove de tijd (bv fig borst-taille ratio – perfecte vrouw)
- amerikaans onderzoek: waardevolle eigenschappen v kinderen:
 20: gehoorzaamheid, loyauteit
 70: onafh, tolerantie
 80: vgl patronen in West-D, It, Eng & Japan
- labo onderzoek: vandaag ↓ conformiteit, maar eventueel gehoorzaamheid
- invl vd media, hedendaagse illustratie v conformiteit, inwilliging & gehoorzaamheid (Big Brother,
Fear Factor)
46
DEEL 3: interpersoonlijke- & groepsprocessen
Hoofdstuk 8: interpersoonlijke relaties
1. Het belang v interpersoonlijke relaties
-Soc contact-> belangrijk
-Uitgesloten -> - effecten -> ostracisme
- Exp: Williams et al: Cyberball
 Online
 Bal nr elkaar gooien
 Uitgeslotene: sterke – effecten, zelfwaarde ↓
-> nieuwe groep in asch: snel conformeren (uitgeslotene)
1.1 Behoefte aan affiliatie
-> erbij willen horen
Baumeister & Leary (1995): need te belong
 Fundamentele menselijke behoefte
 Individuele ≠ (Leary et al 2005): je krijgt stellingen, (1; niet voor mij – 5: heel kenmerkend)
Maslow (1943):
 Behoefte piramide, 3: behoefte aan soc contact: niet behaald-> bovenste niet halen
Harlow (’50-’60)
 Kinderen/apen: meer contact: moeder warmte & genegenheid, minder aan de ijzere
 Tipte aan Maslow met onethisch gedrag
De sociostaat
= geen behoefte aan altijd mensen rondom u
- soort soc thermostaat, regelt soc contact & relaties
- homeostase principe
 Nastreven v optimale hoeveelheid soc contact
- O’Conner & Rosenblood (1996)
 66 studenten
 Bieper geeft +- om uur signaal
o Alleen of in gezelschap?
o Liefst alleen zijn op in gezelschap?
-> huidige staat = gewenste staat (vaak)
-> gewenste staat: goede predictor vr eigenlijke staat op volgend meetmoment
Eenzaamheid
= weinig soc contact?
= minder soc contact dan men zou willen? -> accurater
-> vooral bij overgangsperioden Peplau Perlman (1982)
Bv sterven of scheiden meer eenzaamheid dan wanneer nooit gehuwd
-> algemeen Rubenstein & Shaver (1982)
Meest eenzaam: adolescentie & jonge volwassenheid
1.2 Hechtingsstijlen
- veilige hechting (blij zijn dat mama terug komt)
- vermijdende hechting (mam terug: negatief)
- angstige hechting (ambivalent & boos op mama)
 Strange situation test (ainsworth et al 1978): mama in kamer, weg, vreemde, mama terug
47
- tegenwoordig: meer dimensioneel ipv categorisch perspectief (ontw psycho)
1.3 Het soc netwerk
= aantal individuen ih netwerk?
Hoe meten?
 Wat met slechte relaties? (slechte invl)
 Wat met overdaad? (te veel, homeostatisch principe)
- Evan & Lepore (1993)
 Pprsn in lokaal met handlanger.
 - feedback schrijfopdracht: steun v handlaner
 Handlanger – feedback: steun pprsn
-> in welke mate steun zoeken & geven, overdaad schaat
-> Studenten 2 ≠ groepen
 Studentenhuis: overbevolkt: minder steun zoeken & geven, als ze het krijgen: negeren
-> teveel interpersoonlijke contacten: psychisch afsluiten, kwaliteit soc netwerk ↓
 Studentenhuis: veel plaats
Kwaliteit vs kwantiteit
-Alternatief: kwaliteit: hechte relaties met belangrijke anderen (Helgeson et al 2000)
- gepercipieerde beschikbaarheid
1.4 Relaties & welbevinden
+ samenhang, vooral bij –vrouwen
Getrouwd: ↑ welbevinden dan niet getrouwd
Romantische relaties: welbevinden ↑
↑welbevinden, kans↑ bevredigen relatie
Harker & Keltner (2001):
Beoordeling v oprechte + expressie in jaarboekfoto’s -> effect op huwelijksstatus, alg welbevinden &
huwelijkstevredenheid jaren lvter
1.5 Soc steun & fysieke integriteit
-> soc relaties: welbevinden: steunt hierop
= soc steun leid tot betere fysieke gezondheid
 Uchino, Cacioppo & Kiecolt-Glaser 1996: ↓bloeddruk & ↓ schommelingen bij stressvolle
gebeurtenissen, beter immuniteit
 Spiegel (1993): langere overleving bij vrouwen met borstkanker in een steungroep
 Berkman & Syme (1979): hogere levensverwachting (jong-oud, man-vrouw, arm-rijk)
dorpje: 7j inwoners gevolg, hoeveel contacten & 10jaar later: dood ofniet? Veel soc steun ->
later dood
mogelijke redenen:
 Soc steun: mensen zorgen beter voor zichzelf
Paradox soc contact & fysieke integriteit: Hamrick, Cohen & Rodriguez (2002)
Soc contact:
 Bron v steun
 Bron v virussen
Jongen mensen: 3 m gevolg
48
 Zeggen ziek of niet
 Bloedstaal afgeven
-> Stess: sneller griep of verkouden
2. aantrekkingskracht
2.1 Nabijheidseffect
Festinger, Schachter & Back (1950)
 Unief studenten in ‘dorms’: huis vr getrouwde studenten (kennen elkaar niet
 Wie zijn uw 3 beste vrienden?
o 65% = gebouw
o 41% buren
o 22% buren naast buren
2.2 Familiariteit
Zajonc (1968): familiarity leads to liking
-> loutere blootstellings-effect (mere exposure effect): hoe meer zien hoe + attitude gevoel tov een
prsn / voorwerp
- Moreland &Beach (1992):
 foto’s v 4 student
 1ste: nooit naar de les
 2de: afentoe
 3de: 10x
 4de: altijd
 Hoe meer naar de les : hoe + het oordeel
- Mita, Derner & Knight (1977):
 werkelijke & gespiegelde foto’s beoordelen dr zz & vrienden
 voorkeur: beelden zoals men ze het meest ziet
Beperkingen vh loutere blootstellings-effect:
 enkel: aanvankelijk neutrale of + stimuli. Niet: 1ste x – attitude. Herh blootstelling: versterken
 overdaad schaadt: favo liedje 200x/dag luisteren : beu
2.3 Gelijkenissen
Trekken tegengestelde elkaar aan? -> niet op lange termijn, tegenstelling: vallen meer op
‘het complementaire koppel’
- vrienden & koppels: meer dan toevallige gelijkenissen vr demografische variabelen: leeftijd,
onderwijs, IQ, godsdienst
-> gelijkenis ook mbt interesses, waarden, opvattingen
-Bryne (1971): pprsn attitude vragenlijst invullen & leest het ve ander. ↑ similariteit↑ + beoordeeld
- Reden: validatie (lijken op u) v eigen waarden, voorspelbaarheid, grote kans dat onze noden
(h)erkend worden
-> kans > bij herkennen & tegemoet zal komen
2 stappenmodel v Byrne, Clore & Smeaton (1986)
49
2.4 Uiterlijke aantrekkingskracht
Groot ≠ tss mensen: attributies: hij zal wel veel geld hebben
-aantrekkelijke mensen:
 Clifford & Walster (1973): slimmer gezien als kind
 Hamermesh & Biddle (1994): verdienen meer
 Chaiken (1979): krijgen meer gedaan, bv handtekeningen voor petities
 Downs & Lyons (1991): krijgen lagere boetes v rechters
-> wat mooi is, is goed stereotype
Objectieve schoonheid:
 Universele schoonheid
o Voorkeur gelijk in ≠ cult (+- gezichten= persoon mooi vinden)
o Voorkeur gelijk op ≠ leeftijden (mooi: lang kijken, lelijk: minder lang)
 Objectieve kenmerken:
o Ideale mannelijk / vrouwelijk gezicht (hormoon-gerelateerd)
o Symmetrie & gemiddelde ( v alle gezichten : mooi)
Subjectieve aspecten:
Subjectieve schoonheid?
Invl v:
 cult: ≠ in esthetische ingrepen, lich gewicht (afrika: dik)
 tijdsgeest: gezicht, maten (HS soc beinvl, taille)
 situationele factoren: verliefdheid, vgl
De aantrekkingskracht v schoonheid
- a thing of beauty is a joy forever
Mooie landschappen, kunstwerken, mensen -> belonend
- wat mooi is, is goed
Bv Smith et all (1999): blackbuster: protagonist beoordelen op bep criteria
-> mooi, vriendelijk, slim, soc eco status
-> pprsn stereotype film: schoonheid & goedheid -> geen verband
-> erna 2 sollicitanten beoordelen: foto +- in aantrekkelijk -> beter kandidaat na het zijn v deze films :
sterker
Voor en nadelen v schoonheid
- onzekerheid : + feedback: schoonheid of talent?
- bekommernis om uiterlijke schoonheid te behouden kan dysfunctioneel worden (bv lijnen, brede
borstkas, botox)
Berscheid, Walster, Campbell (192): Lange termijn: weinig/geen relatie tss schoonheid & geluk
(levenstevredenheid)
2.5 Contextfactoren
-Zillmann (1984): opwindingstransfer
-> opwinding dr stimulus 1 wordt (onbewust) overgeplaatst-> stilulus 2
-Dutton & aron (1974) exp:
 2 bruggen (wankel & gevaarlijk vs stabiel & veilig)
 Aangesproken dr knappe onderzoekster + telefoonnr krijgen
 Wankel: meer invullen & verhaal seksueler getint
-White et al (1981) exp;
 15 sec of 2 min huppelen
 Beoordelen v (on) aantrekkelijke vrouw
-> meer extreme oordelen na2 min
50
- Pennebacker et al (1979): de klok tikt.. ‘sluitingstijd’ effect
 Tegen sluitingstijd: aantrekkelijkheid ↑
 Enkel bij single
 Niet afh v alcohol
 Standaarden ↓ hoe later het wordt
3. hechte relaties
3.1 Elkaar leren kennen
- wederkerigheid (ih begin)
 We houden v hen die ook v ons houden
 Maar: indien verdiend & niet vanzelfsprekend
 Moeite doen: effect >
exp:
 Lang prsn lopen en horen dat die over jou spreekt
 Gesprek: 1ste – dan +
 -> meer wederkerigheid
- jagen op wie moeilijk te krijgen is
-> afh vd oorzaak:
 De andere: voorkeur matige kieskeurigheid (te gemakkelijk niet goed)
 Externe factoren: attractiviteit stijgt (bv verboden vrucht), bv cult, ouders ertegen
 Hard to get: werkt niet: arrogant: kans om moeite te doen ↓
3.2 Partnerkeuze
Buss (1989-2003): evolutionair perspectief
 Maximalisatie v doorgeven genetisch materiaal
= maximalisatie conceptie, geboorte & overleving nakomelingen
- strategie ≠ tss mannen & vrouwen
 Mannen: vruchtbaarheid & trouw -> zoveel mogelijke nakomelingen
 Vrouwen: financiële zekerheid & succes -> investering in beperkt aantal nakomelingen (best
mogelijke omstandigheden
-37 landen:
-> consistente ≠ tss mannen & vrouwen in:
 Belang v financiële zekerheid geboden dr partner
 Belang v aantrekkelijkheid geboden dr partner
 Leeftijdsvoorkeur partner
3.3 analyse v beloningen & investeringen
Liefde & aantrekking als functie v ervaren + emoties in aanwezigheid v partner
- soc ruiltheorie:
 Kosten minimaliseren & + maximaliseren in relaties
 Voordeel; bv liefde, troost, seksuele bevrediging
 Kosten: bv investering, compromis, verliezen alternatieven
-> weinig belang in begin, belangrijker daarna
- Billijkheidstheorie: (specifieke versie v ruiltheorie)
 Relatietevredenheid is hoogst wanneer verhouding tss beloning & investering = voor beide
partners = evenwicht!
-> bij onevenwicht: bevoordeelde voelt zich schuldig & benadeelde voelt zich wrokkig
-> verklaring voor veel relaties: liefdes: beperkt, vrienden, familie -> beperkt
51
-Samenhorigheidsrelaties:
Kwalitatief anders & ruilsaspecten zijn hier minder belangrijk dan in oppervlakkige relaties. Relaties
zijn niet allemaal enkel een wiskunde model
3.4 Soorten hechte relaties
- Lee (1988)
-> geen expliciete combinatie v alle soorten
- Sternberg (1988): liefdesdriehoek
7 vormen v liefde + 1 (afwezigheid = geen liefde)
In beide modellen & meeste voorkeur:
passionele (romantische) liefde
-Bercheid & Walster: emotie zoals andere, dus ook op die manier bestuderen
 Cfr emotietheorie Schachter (1964)
o Verhoogde staat v fysiologische opwinding
o Overtuiging dat dit toe te schrijven is aan prsn (wankele brug)
- belang passionele liefde als voorwaarde huwelijk afh v geslacht, tijdsgewricht, cultuur
 Vroeger: mannen 65%, vrouwen: 75% trouwen zonder passionele liefdesrelatie
 Nu: mannen: 14%, vrouwen 20%
Stopt en gaat over in:
Partnerschapsliefde;
- zorg, vertrouwen, vriendschap, lange-termijn-engagement
- geen daling over tijd
- zelfonthulling als brandstof (tov opwinding bij passionele liefde)
 Meer onthulling bij groeiende relatie
 Aanvankelijk obv wederkerigheidsprincipe, wederkerigheid vrouwen > zelfonthulling mannen
 Individuele & geslachts≠
3.5 Mannen en vrouwen
Seksualiteit:
- alfred Kinsey: studie vd menselijke seksualiteit
 Interviewdata v 17 000 personen
 Kinsey reports (1948,1953)
52
- abbey (1987) Saal et al (1989): mannen: meer geseksualiseerd perspectief & (mis)interpreteren
vriendelijke signalen vaker als seksueel geladen. Mannen zien snel alles als flirten
 Saal: interacties beoordeeld door mannelijke & vrouwelijke observatoren
man & vrouwelijke student
mannelijke baas & vrouwelijke
kassierster
mannelijke prof & vrouwelijke
studenten
Mannen: meer scores aan
student dan vrouwen
Mannen: beide partners: meer
flirterig & verleidelijk
Vrouw: ≠ beoordeling
We kunnen er niet aandoen
Seksuele oriëntatie:
- Aristoteles: ‘aangeboren maar kan door gewoontes versterkt worden’
- Bell et al ( 1981): geen ≠ tss oriëntaties mbt familiale achtergrond, relatie met ouders
- evidentie voor biologisch dispositie
 LeVay (1991): Grootte specifieke nucleus in hypothalamus (kleine, meer als vrouw)
-> maar kleine groep & correlationeel
 Bailey & Pilard (1991) Bailey et al (1993): tweelingstudies:
o Allemaal tweelingen, broer ook homoseksueel?
o 167 mannelijke homo’s
-> 52% monozygote, 22% dizygote, 11% geadopteerde broers ook homoseksueel
- complexe oorsprong:
 Geen 10% fit bij identieke tweeling: dus geen homoseksueel gen -> wel genetisch component
 Niet omdat de ene homo is dat de andere homo is
 Gelijk voor mannen & vrouwen?
Diamond (2003): groep niet-heteroseksuele vrouwen
 vrouwen vertonen hogere erotische plasticiteit (zei ook Baumeister 2000)
-> seksuele oriëntatie: minder stabiel
-> bv vrouwen: lesbisch beschreef: vielen eraf & zz als lesbisch of bi of hetero beschreven
4. Ontwikkelingspatronen
4.1 Ontwikkelingspatronen ih huwelijk
- Kurdek (1999): Algemene daling huwelijkstevredenheid : ieder jaar meten
53
Protectieve factoren:
 Onderwijs, werk, gelijke attitudes
 Samen nieuwe (spannende) activiteiten ontdekken
4.2 Communicatie & conflict
Gestoorde communicatiepatronen:
1. – affect wederkerigheid:
Expressie v – gevoelens v ene partner zet de andere ertoe aan om – te reageren
Bv dopje vd tandpasta niet toe & je doet de wc bril nooit naar beneden
2. Vraag/ terugtrekking interactie
Ene partner (vrouw) wil probleem bespreken, andere (man) trekt zich terug -> frustraties
Gottman (1994): geen v beide is foute manier om met conflict om te gaan, de discrepantie is het
probleem ( ≠ in strategie die partner wil toepassen)
- effecten v conflict reduceren:
1. Belonend gedrag in relatie ↑
-> ratio +/- veranderen
-> relatief belang conflict (-) gereduceerd (voor iedereen – gedrag)
2. Begrip opbrengen
-> conflict erkennen als communicatieprobleem
3. (dis)functionele attributies (reden achter iets)
&
2
3
4
1. Partner doet dat omdat hij zo is
2. Door lastige dag op het werk
3. wil iets
4. persoon is zo
4.3 Uit elkaar gaan
-> falen
-Lucas (2005)
Wie hoogt klimt kan laag vallen:
Deel v ander in zelf incorporeren, hoge onderlinge afh,
investeren in relatie
-> minder kans op scheiden
-> meer leed bij scheiding
Levenstevredenheid dieptepunt: voor scheiding, erna
terug omhoog
54
Hoofdstuk 10: agressie
1. wat is agressie?
1.1 Definities en vormen v agressie
= gedrag bedoelt om andere prsn ongewenste schade te berokkenen
- agr gedrag gekenmerkt:
 Onderliggende motivatie, namelijk het schaden v iem, maar niet door de gevolgen ervan ->
kwade wil
 Aanwezigheid v intentie -> expres
 Gedrag niet door slachtoffer gewenst
- soorten agr:
 Instrumenteel vs emotioneel
 Fysiek vs verbaal
1.2 Pestgedrag
- groot prob: school & werk
-10-20% slachtoffer
- slachtoffer op school, ook vaak op werk
- Finse studie (Klomek et al 2009); kinderen gepest op 8jarige leeftijd, op 25 jarige leeftijd meer kans
maakten op zelfmoord:
 Meisje: 6,3 meer kans
 Jongens: 4x
- nultolerantie: enige zinvolle beleid: direct, zwaar & altijd!
1.3 De meting v agressie
- moeilijke variabele om te meten
- beperkte methodologische middelen om agr te bestuderen:
 Observatie:
In labocontext, opleggen v aversieve (maar onschadelijke stimuli) bv het hot sauce-paradigm
(tabasco geven bij elk fout antw, veel geruis door koptelefoon -> generaliseerbaar naar echte
agr! (experiment repliceren)
 Rapportering:
Buss & Perry (1992): individuele ≠ in agr bestaan uit (1) fysieke agr, (2) verbale agr, (3)
boosheid (emotie v agr)& (4) vijandigheid (cognitie agr, golden standard schaal)
 Andere databronnen
-> publieke bronnen
-> krantenartikels (archiefstudie)
2. Crossnationale & intraculturele verschillen
Vgl tss landen:
 Grote ≠!
 Geweldloze maatschappijen
-> de rol v coöperatie vs competitie
-> algemene tendens tot minder agr
2.1 Crossnationale verschillen
- moorden verminderen buiten vroeger (Latijns – amerika : nog veel), rusland: even veel
Wereldrecord 2011: Hondruas
 2010: Honduras met 86 moorden/100 000 inwoners: meest moordzuchtige land
55
Geweldloze samenlevingen:
Ladkhis (Tibet)
Dorpelingen: niet herinneren dat er ooit gevochten is
G/wi (Zuid-afrika)
Afkeer v geweld & in groep: verheugen ze zich over leuke
gebeurtenissen
Inuït (alaska)
Controleren woede & agr. Afkeer v agr.
Ergste: schouderkloptje, bang dat de heksen hem id nacht zouden
vermoorden
 coöperatieve samenleving: gebrek aan competitie
2.2 Intraculturele verschillen
- mannen; gewelddadiger dan vrouwen
 90% vd daders & 76% vd slachtoffers zijn vh mannelijk geslacht
 Universeel fenomeen (over cult & tijdsvlak)
- onderscheid maken tss soorten agr: fysieke, verbale, indirecte, soc of relationele agr
 Meisjes & vrouwen: vaker relationele agr
0: neutraal
-> 0,7 komt eig nooit voor -> stevig openeln
-> relationele: meer vrouwen
Etnische achtergrond
- belangrijke ≠ in agr binnen = samenleving, afh v ras, leeftijd, soc klasse, woonplaats
 Intra-raciaal geweld >> interraciaal geweld (+90% >> -10%)
 Kans dat zwarte man door moord om leven komt 1/40, voor blanke: 1/280
-> amerika
-> binnen categorie: meeste daders zwart & meeste slachtoffers -> correspondeert
slachtoffers & daders
3. De oorsprong v agressie
3.1 Het erfelijkheidsperspectief
Drifttheorieën
- agr= drift. Zoals honger, drift gelenigd worden (op allerlei manieren). Bevrediging uitblijft -> drift
opbouwen (stijgen)
 Freud
o Liefdesinstinct (Eros); liefst op een ander. Maar was bij frontsoldaten niet te kort dus
-> doodsdrift
 Doodsinstinct (Thanatos)
o Dr agr de kracht vh doodsinstinct naar andere gericht ipv naar zichzelf (functioneel
voor het individu -> er beter v worden)
 Lorenz (grote aap theorie)
o Agr: voordelen id overlevingsstrijd, zoals voedsel, uitgebreid territorium &
aantrekkelijk partners. Nat selectie: bevordert het agr instinct, enkel diegene de de
strijd overleven in staat zijn zich voor te planten
o Verschil evolutietheorie: eigen kinderen ook vermoorden als die ook de vrouw zou
kunnen consumeren -> niet ifv voortplanten
56
o Ih echt: is het niet zo, meer geweld tov partner ipv eigen kind (wel geadopteerd)
o Niet correcte theorie
De evolutieleer




Stelt niet de overleving vh individu voorop, maar wel doorgeven vd genen
Agr tegenover genetische niet-verwanten
Mannen wedijveren met elkaar omdat ze vrouwen partners: hoge status verkiezen. Agr:
status te verwerven & te behouden -> bij ons nu niet: masculering vd vrouwelijke
representanten
Genen interageren met soc & cult factoren
-> altijd in een context: nu weinig evolutionele druk
-> komt niet v zelf: moet kunnen geuit worden: genen & omgeving interactie: kan geleerd
worden
De rol v hormonen & neurotransmitters
Man – vrouw ≠
-De rol v hormonen:
 Testosteron: hormoon dat in hogere concentraties voorkomt bij mannen voorkomt dan
vrouwen -> daarom misschien ook gewelddadiger
 Correlationele studies: verband tss testosteron & agr
 2D (resultaten beperkt):4D (ratio) verhouding & agr
-De rol v neurotransmitters;
 Serotonine: neurotransmitter waarvan hoge concentraties gepaard gaan met lage mate aan
agressie
3.2 Het leerperspectief
- agr sterk bepaald dr leerproces:
 Baten: gedrag versterken
 Kosten (straffen): gedrag verzwakt
- leren: enkel realiseren obv :
 Eigen ervaringen
 Ervaringen v anderen (& wat anderen doen)
-> soc leren
Leren uit eigen ervaring
- behaviorisme verklaarde alle gedrag vanuit principe: belonen en straffen
 Als bep stimulus- response associatie beloond wordt-> versterkt
 Bep respns op stimulus bestraft wordt-> associatie verzwakt
- belonen > straffen
- straf effect: direct, zwaar & altijd! -> verdwijnen v ongewenst gedrag
Gevaren v straffen:
 Teveel gestraft: onbillijke straffen: wraakgevoelens oproepen
 Straffen werken in op gedrag, niet onderliggende norm. Strafregime weg-> gedrag terug
Bv flitspalen: zien-> vertragen, erna-> terug rapper
 + correlatie tss lijfstraffen & antisoc gedrag (woedende agr)
-> agr ook communicatie, afh vd opvoedingsstijl, agr-> opl strategie; kinderen = strategie
57
Bestraffing als wapen tegen delinquentie:
- praktijk: crimineel gedrag lonend voor diegene die het pleegt (sterk beloningsschema),
bestraffingsschema (gewicht spelen tegen beloningsschema) dikwijls variabel & zwak: geen
regelmaat waarmee men ‘tegen de lamp loopt’, straf : niet zwaar
- gevolg; beloningsschema: sterker dan bestraffingsschema, straffen: nauwelijks nut
Recidivisme:
- = goede indicator vh leereffect v straffen
- Van der Werff:
 In 1966
o 41% vd veroordeelden: recidiveert
o 31% vd geseponeerden: recidiveert
 1977:
o 51% vd veroordeelden: recidiveert
o 38% vd geseponeerden recidiveert
- Block & Van der Werff (1991)
 60% vd veroordeelden: recidiveert
 Daders: 6x of > vastgehouden: 90% recidiveert
 veroordeelden niet beter dan geseponeerden (niet voor de rechtbank)
 straffen maakt niet veeo uit
De loopbaan v criminelen & niet-criminelen
-Moffitt (1993): Two Pathway model
 1. Life-course persistent: beginnen op jonge leeftijd & niet stoppen
o 5-10% vd delinquenten (kleine groep)
o Staan in voor 50% vd criminaliteit
o Leerstoornissen
 2. Adolescent limited: beginnen in adolescentie & stoppen als ze ong 20 zijn (90-95%)
 Straffen helpt enkel bij adolescent limited groep, zouden zz zonder straf ook gecorrigeerd
hebben
o Vals postieve, v zogenaamde effecten v straffen
 straffen als leermodel: straffen als afschrikkingsmiddel , bv geen straffen bij geld stelen (iedereen
zou het doen)
Sociaal leren
- we leren niet enkel agr door eigen ervaring, ook door het zien v ervaringen v modellen (Bandura)
 Het Bobo-doll exp
 Modellen die dr agr verkrijgen wat ze willen & niet gestraft -> versterken agr tendens bij
observatoren
 Soc leertheorie toep worden op bv man vrouw ≠ in agr (meisje: agr-> zwaar afgekeurd,
jongen: sneller geaccepteerd)
4. Sociaalpsychologische theorieën v agressie
4.1 Frustratie
- frustratie-agr hypothese (Dollard et al 1939)
 Agr= drift
 Alle vormen v frustratie ontstaan uit frustratie
 Frustratie -> agr (drift)
58
- 2 belangrijke principes
 Verplaatsing, bv economische recessie & lynchpartijen (katoenprijs ↑, lynch↑) ih Zuiden vd
VS (hongerdrift: patatten ipv chocomousse, agr op iemand anders -> weg)
-> valide principe v agr
 Catharsis: ↓ agr door zich te ‘ventileren’ bestaat uit:
o ↓ vh fysiologische opwindingsniveau
o Gevolg: minder geneigd tot agr
o Bv agr: sla op een boksbal: fout, verminderd de agr niet
 empirie toont aan dat catharsis tot verhoging v agr leidt
4.2 Negatief affect
- = een ruime waaier aan situaties kan tot – affect leiden (bv lawaai, stank, hitte)
 besluit: frustratie is een vorm v – affect die tot agr kan leiden
- + affect:
 Baron & ball (1974): zien v grappige cartoons ↓ agr)
- hitte leidt tot ↑ agr
 Interpersoonlijke agr
 Collectieve agr (uiting v proces)
 Opwarming v aarde (meer gevangenissen nodig hebben)
4.3 Fysiologische opwindingen
- Opwinding – affect model: opwinding (arlaused?) die door ene stimulus gecreëerd wordt, straalt af
op een andere stimulus (rausal: sterker?)
- de intensiteit vd fysiologische opwinding & type emoties bepalen de mate vd agr
-> agr: omhoog
4.4 Cognitieve processen
- geheugen= associatief netwerk v concepten & affect. Onaangename ervaringen of gedachten
‘laden’ het netwerk automatisch op
 Nadenken, soms schema niet direct tot uiting: processen leiden tot de automatische reactie:
vechten of vluchten
- gedragsuitkomsten hangen vervolgens af vd cognitieve hogere orde verwerking
-wapeneffect (Berkowitz & Lepage 1967)
 Toest neo-associatiemodel: de loutere aanwezigheid v wapens ↑ agr. Ook foto’s v wapens
Bv wapen in labo: pprsn agr ↑ (anders niet) -> zet agr netwerk aan
Situationele invloed
- hogere orde cognitieve controle (buffer tegen agr)
 Ondanks dat situationele wenken het netwerk v cognitieve associaties kunnen klavrstomen
voor agr, kunnen doelbewuste, weloverwogen denkprocessen agr weerhouden (bv dader->
mentale handicap)
- matige info: info waaruit men kan opmaken dat de agressor niet de volle verantw draagt voor zijn/
haar handelen
59
-effect matigende info afh v:
 Individuele ≠ id mate waarin men een daad als agressief beschouwt (vijandigheidsattributie
vertekening)
 Situationele factoren die leiden tot sterke opwinding & alcohol remmen de hogere orde
verwerking -> cognitieve controle: wegvallen
o Verslaving: geen effect, soms: wel effect
4.5 Een integratief model v agressie
-> onthouden: neo-associatie theorie
5. De invloed v geweldmedia
-> niet door psychologen gebestudeerd
5.1 Geweld komt frequent voor in allerlei media
-> studies tonen een continue stijging id aanbieding v dit soort materiaal
 Bep data: nieuws kijken & kijken hoeveel geweld er is
-> onderzoek toont aan dat geweldmedia wel degelijk agr↑ werkt
 Hierbij hanteerde men ≠ methodes: labo experimenten, veldexp (neutraal & gewelddadig
beeldmateriaal), cross-sectionele surveys (vragen ad mensen zelf & hoeveel beeldmat zien)&
longitudinale studies (geen enkele is perfect)
Effect v mediageweld volgens type onderzoek
-> meta-analyse
-> effect rond .2 : mistaat niet
60
Hoe sterk is de relatie tss mediageweld & agr?
-> niet omdat je rookt 100% kans
om dood te zijn
-> wel betekenisvol
Onmiddellijke effecten mediageweld
- videogames, songteksten met agr boodschappen,.. -> lokken agr uit (en seksisme)
- vernietigend effect v geweldmedia is direct aantoonbaar bij ‘copycats’
- effecten v mediageweld afh v
 Soc netwerk (biotoop ↑ effecten, mediageweld)
 Individuele ≠ (sommige jarenlang zien & geen vlieg kwaad doen)
Specifiek model – specifiek geweld
-> direct verband mediageweld & delict
The sopranos (bv serie) 2 broers wurgden hun moeder, hoofd & handen afhakten. Later
vertelden ze ad onderzoekers dat ze dit gezien hadden bij the sopranos
Grand theft atuo (game) 2 tieners vuurden met wapen op voorbijrijdende auto’s, dode &
zwaargewonde. Ze beweerden dat ze het spelletje – Gta – hun favoriete
game was & ze wouden het evenaren
-> copycat behavior
-> monkey see monkey do
Niet-seksueel geweld: lange termijn effecten
-> longitudinale studie (over lange tijd)
- Rip von Winkle project:
 Longitudinale verband tss consumptie tvgeweld op jonge leeftijd (8) & latere (tot 48) agr,
gemeten door zelfrapportering & de ernst v criminele delicten (Eron & Huesmann)
o Vooral mannen vertonen stabiele niveaus v agr, bij vrouwen is de stabiliteit v agr
geringer
 Cross-cult vgl (Huesman & Eron 1986): verband bevestigd in landen zoals Finland, Polen &
VS, niet in australië & kibboetskinderen in Israël (deeltje) -> kinderen collectief tv kijken, zien
v geweld -> preek krijgen
Waarom hebben de media deze effecten?
- vervorming realiteit door de lens vd media
 Habituatie: men wordt gewelddadiger stimuli gewoon, ↓ psychische (ongevoelig aan
geweld) & fysiologische reactie (bv vroeger trein id cinema, weglopen)
 Cultivering: massamedia creëren een gewelddadige wereld die als realiteit wordt beschouwd
-> onderliggende plot:
o Goede : winnen-> recht op wapen, normaal als ze het recht in eigen handen nemen
o Slechte: dood
61
- tegenmaatregelen:
 Prosoc rolmodellen
o Videogames: effect niet groter dan gewoon mediageweld
5.2 Pornografie
-> leidt niet tot meer agr, inspelen op het vrouwbeeld: - effect
Exp:
 Naar porno kijken in ≠ condities & dan rechtzaak beoordelen
o Weinig porno: verkrachting: hard beoordelen
o Veel porno: verkrachting: minder erg
- effecten v porno zijn best te begrijpen vanuit het opwinding effect model
 Aantrekkelijk naakt -> + emoties, opwinding -> leidt niet tot hogere agr
 Onbehouwen beelden v seksueel materiaal wekt bij veel mensen – emoties op. Door de
combinatie met opwinding stijgt de kans op agr
- niet-gewelddadige porno: weinig effecten op man – vrouw agr
 Wel: normale remmingen tgo het stellen v geweld wegvallen (als men herh in staat gesteld
wordt agr gedrag uit te stellen)
o Chronisch seksueel agr mannen
- niet-gewelddadige porno: effecten op attitudes (zie exp)
Gewelddadige porno
-> meest agr
- grotere effecten dan ander gewelddadig beeldmateriaal
- Donnerstein & Berkowitz (1981): provocatie niet (meer) nodig om tot agr te komen
- gewelddadige (mainstream) films tot attitudeverschuiving
Geprovoceerd: vrouw shocks geven en man soms ook
krijgen
-agr ↑ in porno situaties
Vrouw seksueel opgewonden: automatisch agr
-> aantal shocks ↑,↑ agr
Individuele ≠
-> 2,08 /5: boven het
gemiddelde soms
-> 2.7/5: mensen denken v
‘verkracht mij’
62
- Malamuth & Check 1981: avm-scores & seksueel geweld
Mannen:vrouw onvriendelijk materiaal aanbieden leidt tot meer vrouwonvriendelijke attitudes
Het profiel ve verkrachter:
- opgewonden vh zien v gewelddadige porno & attitudes die geweld tegen vrouw goedkeuren
 Vertonen ↑ dwangmatige seksuele contacten ih verleden & ↑ seksuele agr intenties id
toekomst
Inschatten v gevaar v porno:
- correlationele studies bij (veroordeelde) delinquenten tegenstrijdig
- crosscult vgl -> Japan vs China (veel gewelddadige porno met weinig verkrachtingen vs avers aan
alles wat seksueel is
6. Verborgen geweld (binnen bestaande relaties)
6.1 Seksuele agressie
- meerderheid vd vrouwelijke studenten & ong 1/3de vd mannelijke studenten rapporteerde ooit tot
ongewild seksueel contact te zijn gedwongen. ‘date rape’ onder jongeren -> enorm probleem.
Onderzoek id VS & andere landen wijst uit dat seksueel geweld vaak voorkomt
- alcohol: bijkomende factor (remming & angst: wegvallen)
 amerikaans onderzoek
Seksueel geweld bij studenten (Canada)
+- = resultaten
-> strafbare delinquenten
-> niet veel ≠ met België: 4% vd daders gevat, 70% dna stalen: nooit onderzocht
63
6.2 Fysiek geweld onder partners
- vrouwen gewelddadiger tegen man dan andersom (ook zware vormen v agr), maar consequenties/
gevolgen v agr zwaarder voor vrouwen dan mannen
- ≠ factoren correleren met geweld & dit zijn dikwijls stressfactoren (oa attitudes tgo geweld,
persoonlijkheid, alcoholmisbruik -> risicofactor, isolatie, lage SES -> soc economische status)
 Huwen vaak met = SES= factoren blijven bestaan
6.3 Kindermishandeling
-> verhoogde gevoeligheid voor aangiften, toch ↑
- advies & meldingspunt kindermishandeling in Nederland onderzocht in 2011: 19 254 nieuwe
meldingen -> verdubbeling in 7j tijd
 Veel meldingen via scholen, werd vroeger niet gedaan
- vele oorzaken (cf geweld onder partners)
- familiale geweldcyclus: geweld gaat over vd ene generatie op de volgende
 Monkey see, monkey do
7. Slotwoord: de reductie v geweld
-> Straffen helpt niet!
- meerdere oorzaken, meerdere remedies
 Geen algemene opl voor agr
- enkele belangrijke maatregelen
 Reductie wapens -> nu makkelijk te krijgen
 Toezicht op gewelddadige media & prosoc modellen
- interpersoonlijke & intiem geweld
 Aanleren v niet-gewelddadige reacties
 Seksuele opvoeding & veranderen attitudes (aVM)
 Bevorderen v effectieve communicatie (vredevolle = effect, bv vrouwen = mannen)
- delinquentie:
 Oriëntatie op criminogene behoeften: kenmerken, risicofactoren & prob vd dader die direct
samenhangen met het delinquent gedrag, maar ook bezigheden, soc omgeving & leefsituatie
 Dingen aanleren: moeilijk, vrij: terug hetzelfde doen -> nieuwe oriëntatie
64
Hoofdstuk 16: de rechterlijke wereld
Woord vooraf & probleemstelling
- rechterlijke dwaling (zou waterdicht moeten zijn): wanneer iem veroordeeld wordt voor een
misdrijf dat hij/ zij niet begaan heeft, of voor een misdrijf dat nooit heeft plaatsgevonden
- Bedau & Radelet (1987): traceerde 534 bewezen rechterlijke dwalingen id VS die met doodstraf
kunnen bestraft worden
- ‘innocence project’ vd Benjamin N Cardozo law school (USa): 329 geïllustreerde cases door DNa
profilering (april 2015)
- 3% vd rechtszalen leiden tot dwalingen (extrapolatie obv DNa profilering bij verkrachtingszaken,
Risinger, 2007)
Oorzaken v dwalingen (B&R 1987)
Fouten vd politie
- valse (afgedwongen) bekentenissen (9%)
- slecht onderzoek (2%)
- overijverigheid (4%)
Fouten openbaar ministerie
- geheim houden ontlastend bewijs (7%)
- overijverigheid (3%)
Fouten v getuigen
- onjuiste identificatie (11%)
- meineed door getuigen v OM (22%)
- foutieve verklaringen getuigen OM (4%)
Ander fouten:
- misleiden indirect bewijs (6%)
- incompetente advocaat vd verdachte (2%)
- niet toelaten door rechter v ontlastend bewijs
(1%)
- geen aandacht voor alibi (9%)
- foutieve vaststelling doodsoorzaak slachtoffer
(3%)
- ten onrechte ‘guilty plea’ (3%)
- grote publieke druk (13%)
1. De selectie vd jury
1.1 De ondervraging v kandidaat-juryleden
- algemene lijst v kandidaat juryleden
 Normaal dwarsdoorsnede jury
 Geringe representativiteit: meer geselecteerde jury, geen volksjury
- vooringenomenheid: bv rechtszaak ivm familielid: niet meedoen, bep – ideeën over de politie
- wrakingsrecht:
 Betreft niet vooringenomen juryleden: jury leden afwijzen
- advocaten als intuïtieve psychologen
 Advocaten steunen op impliciete persoonlijkheidstheorieën
 Meestal obv demografische variabelen
 Onderzoek bij schijnjury’s: - evidentie (bv Kerr et al 1995)
o Gelijkenissen: evenveel blanken als zwarten, bv zwart-zwart
 Veel bewijsmateriaal: strenger optreden
 Ambigue bewijsmateriaal: vrijlaten -> denken dat het racisme is
 Conclusie: advocaten slagen er niet in om obv hun intuïtieve theorieën, noch obv antw
tijdens de voir dire, het stemgedrag van juryleden te voorspellen
1.2 Wetenschappelijke jury selectie
Effecten v demografische variabelen en attitudes die verband houden met de inhoud vh proces (bv
Harrisbrug seven)
 Obv demografische variabelen (persoonlijke vragen zijn dikwijls niet toegestaan tijdens het
peremptoir wrakingsrecht)
65


Men tracht te komen tot correlaties tss demografische variabelen (id gemeenschap waar het
proces gehouden wordt) & attitudes die relevant voor het proces zijn
Ethisch dilemma: leidt het wrakingsrecht tot klassenjustitie?
2. Het proces
Waarom bekennen verdachten?
- onderzoek bij Ierse & Ijslandse gevangenispopulatie
- externe druk om te bekennen
 Angst om opgesloten te worden, bekennen-> denken ik mag naar huis (20%), druk vd politie
(20%), angst voor geweld vd politie (5%)
- interne druk
 Schuldgevoelens (40%)
- perceptie v bewijslast (55-60%)
 Ook zonder bewijslast bekennen er een substantieel aantal verdachten: denken dat er
evidentie tegen hen is
- noot. Het gewicht v interne vs externe druk is afh vh soort misdaad: seksuele delinquenten,
kindermishandelaars ervaren dikwijls hoge interne druk, terwijl het bewijs tegen hen erg mager is
2.1 Bekentenissen
Frost: zeggen dat er bewijsmateriaal tegen hun is
The guildford four ‘in the name of the father’: onder druk vd politie bekennen, normaal: beperkte
externe druk
- verhoor tracht ‘psychologisch’ in te werken op de verdachte
 Verhoor grijpt plaats in kleine, lege, geluidsdichte kamer
 Verhoor combineert zalvende, minimaliserend met schrikwekkende, maximaliserende
technieken
o White had, black hat strategie -> combineren v zachte & harde strategieën-> beste
opl
- Inbau et al: de neggen stappen vh verhoor
 Leo (1996): na analyse ve groot aantal video’s v politieverhoor, bleek dat gemiddeld 5 of 6 vd
9 tactieken gehanteerd wordt
9 tactieken vh verhoor
-> zacht
-> mix zacht & hard
66
Valse bekentenissen
- bekentenis ve misdaad vanwege iemand die niet schuldig is
 Enkel notoire vb
- er zijn kwetsbare groepen voor valse bekentenissen
- individuele factoren die een rol spelen bij valse bekentenissen zijn inschikkelijkheid &
suggestibiliteit
 iedereen tot in staat
Kwetsbare groepen voor valse bekentenissen
- mentale ziekte: dikwijls een probleem of feiten & fictie te onderscheiden
- mentale handicap, zwak cognitief functioneren :
 Begrijpen dikwijls de vragen niet
 Zijn erg volgzaam
 Begrijpen rechten dikwijls niet
 Denken dat ze vrijgelaten worden na een betekenis
 Percipiëren de noodzaak op bijstand als minst prangend
Inschikkelijkheid
Als de situatie erom vraagt, zijn velen v ons bereid om dingen te zeggen en te doen die tegen onze
kennis of moraal indruisen, maar waartoe we ons verplicht voelen vanwege soc druk
Het meten v inschikkelijkheid
-> ja/ nee vraag: scoren ↑
67
Suggestibiliteit
-> persoonlijkheidskenmerken samen met suggestibiliteit
- iemand die zo lang verhoord wordt dat zij/hij alles wat de verhoorder hem/haar id mond legt zelf
gelooft. Vorm v indoctrinatie
- het vermogen om de bron v kennis te traceren, noemt men source monitoring
 Mensen met grote mate aan absorptie en inleveringsvermogen, die moeilijk een grens leggen
tss realiteit & ingebeeld of droom, vatbaar voor suggesties (75% geeft aan realistische
dromen te ervaren, 10% zegt zelfs dat men ooit naderhand mensen uit de omgeving
aangesproken heeft op het vermeende droomgedrag) -> niet hypnotiseren, open wel:
meegaan id situatie: slecht grens bepalen: slapen en wakker
 Veel criminaliteit in extreme situaties zoals dronkenschap, drugsintoxicatie & extreme
emoties
 De Gudjonsson sugestibility scale: 1ste wordt (gestandaardiseerd) info aangedragen. In een
2de fase wordt gevraagd of bep feiten al dan niet id boodschap was vervat.
 Fasen:
o Presenteren ve verhaal met max 40 feiten
o Vrije herinnering (max score= 40)
o 20 vragen waarvan 15 suggestieve
 Score op suggestieve vragen (max score= 15, Yield)
 Verschuivingen na suggestie v testleider (max score= 20 Shift)
Laag IQ en 7-jarige kinderen: scoren hoger:
gevoeliger eraan
12j: ong = brein als volwassenen
- Kaas en Kiechel (1996)
 Exp: handlanger
 Proefleider: taak maken en niet ad groene knop komen
 Opeens slaat de pc uit
 Proefleider: boos & komt: je hebt dit verknald: teken dit papier
 Andere zegt: ik heb het hem zien doen
 Extra vragen bij het buiten gaan nog eens vragen: echt laten crashen? 65%: ja
 2 condities:
o Oef gingen traag
o Oef gingen snel
 2 factoren:
o Verdachte kan incident niet duidelijk herinneren
o Presentatie v vals bewijsmateriaal
Snel: 100%: iedereen kan een valse getuigenis afleggen
68
Bekentenissen en de jury
- indien jury id rechtszaal geconfronteerd wordt met een bekentenis, ervaart ze een attributioneel
dilemma
 Verklaring kan aanduiden dat de verdachte schuldig is (persoonlijke attributie)
 De verklaring kan onder dwingende omstandigheden afgedwongen zijn, waardoor de
verdachte ad – consequenties v ontkennen ontkwam
- Lassiter et al (2001)
Camerapositie gaat gepard met de
graad v vrijwilligheid
- meer vrijwilligheid als de focus is op
de verdachte
- Kassin & Sukel (1997):
- soort bekentis: effect op de mate waarin
men schuldig is -> flut case
- controle conditie: 19% denken dat ze wel
schuldig zijn -> heel laag
- gedwongen: bv handen achter de rug
gebonden -> ze beweren dat iedereen zo
zou bekennen, toch nog schuldig verklaren
-> men laat oordeel wel beïnvloeden
- elke bekentenis leidt tot een stijging
2.2 De polygraaf
= leugendetector
- de polygraaf is een instrument dat tegelijkertijd diverse signalen registreert die wijzen op
fysiologische opwinding of spanning
- relevante & controlevragen
-> opwinding bij ja/nee antw op relevante vragen (gerelateerd aan misdrijf) groter bij schuldigen,
terwijl bij onschuldigen de opwinding groter is bij controlevragen (gerelateerd aan andere feiten)
- methode effectief om schuldigen op te sporen: 98%, ook vals positieven: 45%
 Fysiologische & psychische tegenmaatregelen kunnen de polygraaf om de tuin leiden
 Moderne methoden hanteren elektrische activiteit hersenen of pupilverwijdering ->
marketing, brengt niks op
-Honts et al (1994)
Fysische tegenmaatregelen bij controlevragen
Psychische tegenmaatregelen bij
controlevragen
- teen hard tegen de grond drukken
- terugtellen per 7 sec vanaf 200
- op de tong bijten
-> kalm blijven bij relevante vragen
-> stress in je lich jagen
69
De test met de leugendetector
- je kan dit weigeren
- Vl: team doet dit 2x per dag -> gespecialiseerd -> minder vals positieven
Schuldigen kennis test
- concealed info: men reageert met een andere intensiteit op bekende dan onbekende stimuli (bv
foto’s v moordwapens, bij het moordwapen hevigere reageren)
- methode: pprsn dienen een nieuwe identiteit in te nemen en hun echte te verstoppen -> stijgen vd
RTs, ERP-hersengolven
- ook deze methode is niet perfect:
 Psychopathie
 Tegenmaatregelen werken hier ook
2. 3 Getuigenissen
‘aside from a smoking pistol, nothing carries as much weight a jury as the testimony of an actual
witness’ (Loftus: jury 1ste plaats, getuigenis 2de plaats)
-3 hoofdbevindingen obv honderden studies:
 Getuigen zijn niet perfect
 Bep persoonlijke en situationele factoren beinvl systematisch de getuigenverklaringen
 Rechters en jury’s zijn weinig op de hoogte v deze factoren
- vervormingen komen voor in elk vd volgende stadia:
Acquisitie
= ergste foute, het geheugen is onherroepelijk inaccuraat
- sommige personen, gebeurtenissen zijn moeilijker te percipiëren dan anderen
 Voor de hand liggende omstandigheden zoals slechte belichting, grote afstand, afleiding
 Minder voor de hand liggende redenen zoals stress, de aanwezigheid v wapen
- stress/ tunnelzicht: bv enkel bep dingen zien en niet de nummerplaat (belangrijk)
 Door getuigen te zijn ve misdaad stijgt onze opwinding, waardoor de aandacht nr centrale
maar niet perifere (veel info) kenmerken vd situatie getrokken wordt
- wapenlocuseffect:
 De aandacht wordt naar het wapen getrokken (centrale stimulus), waardoor men minder
aandacht heeft voor de dader
- vooringenomenheid bij crossraciale identificatie
 Platz & Hosch: identificatie v klanten die de winkel bezochten
- mensen nr de winkel
- vragen is die hier geweest (met fotoboek)
-> evergreen: eigen soort het best herkennen
Opslag
- lange intervallen tss een gebeurtenis en het oproepen ervan uit het geheugen meestal gepaard met
een verminderen accuraatheid
- het louter verstrijken vd tijd, bij het horen vd versie v andere omstaanders, bijkomende feien uit
nieuwsverslaggeving, dingen die men achteraf het zelf zegt.. veroorzaken vervormingen ih geheugen
70
 Verkeerd info effect: info die verkregen werd na de feiten vervormt de getuigenverklaring
- Loftus & Palmer (1974)
-> pprsn kregen de video te zien met een ongeval
 Hoe snel reden de auto’s toen ze tegen elkaar beukten (65) botsten (55), elkaar (49.7) in
aanraking kwamen
 1 week later herinnerden zich meer pprsn uit de beukten-conditie dat er glas op de weg lag
 Door 1 suggestieve vraag: geheugen anders-> makkelijk aanpasbaar
De herinnering
- ondervragingen, identificaties, robotfoto’s opmaken… vervormen vd getuige
- de line-up : criminelen id rij en eentje eruit pikken
 Samenstelling: personen die lijken op de beschrijving die de getuige gaf
 Familariteit: indien men 1st foto’s beoordeelt en zich achteraf in een linu-up dient uit te
spreken, worden verdachten die in de foto’s aanwezig waren het eerst aangeduid
 Instructies: geeft men aan of de verdachte zich in de line-up bevindt of dat het ‘mogelijk is
dat…’
 Grootte vd line-up: indien enkel de verdachte getoond wordt, is men voorzichtiger. Indien
een hele resem verdachten getoond wordt, vat men de identificatie op als een multiple
choice
- Malpass & Devine (1981)
-Berustend op vooringenomenheid: de dader is
aanwezig -> zorgt voor problemen
-Niet berustend op vooringenomenheid: misschien id
line-up
Getuigenissen v kinderen
- onjuiste wenken (Ceci ea 1997) en suggestieve vragen (Leichtman & Ceci 1995) hebben een nefaste
werking op het geheugen v jonge kinderen
 Ceci et al :
o Juf: ema is niet op school: ze heeft ei gegeten en ze had buikpijn
o Later vragen ad kinderen:
 Marie ziek door cornflakes en hoofdpijn? -> leeftijd effect
o Juiste wenk: juiste richting aangeven: kind gaat er mee in
o Onjuiste wenk: correct
->10/12: bijna geen effect: behandelen als volwassen
-> kinderen gevoelig voor suggestieve vragen
71

Leichtman & Ceci
o Sam stone id kleuterklas: gescheurde boek en bevuilde beer
o Daarna nooit meer terug zien
o Ze stelden suggestieve vragen 10 w lang
o 72% vd kleuters (3-4) beweerde dat hij had het gedn
o 45% dat ze het zelf gezien hadden
-> herh v vragen impliceert dat het kind ‘fout moet geweest zijn’, als je zegt: weet je dat zeker, denk
nog eens ->iets anders zeggen ook al is het echt waar
-> zelfs bij een correcte ondervragingen kan het kind is er kans op fouten veroorzaakt met ouders,
klasgenootje, mediaberichtgeving
Proces in angers
- interview pedofiel proces
- publiektranscript: niet alles zien
- suggestieve vragen: moeilijk voor kinderen
- objectief ondervragen
Getuigenissen id rechtszaal
- getuigenissen id rechtszaal zijn overtuigend, maar niet gemakkelijk te beoordelen op hun
waarheidsgehalte
- obv een gefilmde ondervraging v getuigen (na in scène gezette diefstal) waren de deelnemersgetuigen niet in staan de accuraatheid vd getuigen in te schatten en konden ze geen onderscheid
maken tss correcte en vals identificaties
- besluitvormingsproces: bij correcte identificaties is men gewoonlijk erg snel, bij vals identificatie is
er sprake ve voorzichtig en weloverwogen eliminatieproces
- 10-12 secondenregel: 90% accuraatheid bij snelle antw, 50% bij trage (twijfel: accuraatheid ↓
Accuraatheid en zekerheid
- ook met diefstal en 2 personen ondervragen
- er hoeft geen sterk verband te zijn tussen de zekerheid en de accuraatheid vd identificatie
 Andere processen spelen een rol bij accuraatheid en zekerheid
- soc beinvl heeft een effect op het vertrouwen dat de getuigen in zijn/haar oordeel stelt (Lüüs &
Wells)
-wat gebeurt er als je bijkomende info krijgt v je partner
- andere ook geïdentificeerd zelfzekerder: niet accurater
- processen met zelfzekerheid ≠ v processen die te maken
hebben met accuraatheid
- Wells &Bradfield (1998):
-> iedereen verkeerd, video: iem met wapen & uit fotoboek halen (hij staat er niet in)
FB+: false positive feedback: wij denken ook dat het hem is. Ze
vinden v zz dat ze met meer aandacht nr de scene hebben
gekeken, beter zicht, details makkelijker, bereid om te getuigen
id rechtzaak
FB afw: feedback afwezig, minder geneigd om te getuigen id
rechtszaak
-> door soc interactie -> alles met accuraatheid berekenen
72
De getuigen-deskundige
-socpscyhologen kunnen jury’s instrueren over zaken zoals het afdwingen v bekentenissen,
leugendetectors, beinvlbaareid vh geheugen vd kinderen
- rechters & advocaten zijn zich nauwelijks bewust v bep processen (bv zij zouden foto’s tegelijk
aanbieden ter identificatie: niet bewust v familair aspect, kindergetuigenissen)
- leidt ook tot aandacht voor het bewijsmateriaal
Kercher: waarover wil de expert getuigen:
- het verwoorden v vragen
- lineup instructies
- vertekeningen geïnduceerd dr foto’s
- relativiteit v zekerheid
- info na de gebeurtenis
- suggestibiliteit vh kind
- alcoholintoxicatie
- cross-raciale vertekening
- wapenfocus
- accuraatheid-zekerheid
2.4 Niet-toegelaten bewijsmateriaal
- publiciteit voorafgaand ah proces
 Vooral mat dat ongunstig is voor de verdediging, wordt id pers gebracht
 Hoe meer men over een zaak geïnformeerd wordt, hoe groter de kans op een schuldig
verdicht
 Kramer et al: jury’s die vooraf neutraal mat lazen, oordelen minder schuldig (33%), jury die
bevooroordeeld mat lazen (48%)
 Kerr et al: men slaagt er niet id bevooroordeeld juryleden correct uit te sluiten
-juryleden moeten onbevooroordeeld zijn
- ze zeggen dat die niet uitmaakt maar blijkbaar wel
- na: daalt als er geen publiciteit was voor proces



Ontoelaatbaar materiaal
- rechterlijke instructie ad jury om ontoelaatbare
bewijzen en getuigenissen naast zich neer te leggen (bv
illegale afgetapte telefoon), is dikwijls ineffectief.
3 redenen:
Bv: denk niet aan een witte beer: je begint eraan te denken
Wordt als censuur ervaren: niet laten censureren
Juryleden willen de juiste beslissing nemen (Kassin & Sommers 1997) : die komt soms uit dat
materiaal
Flut onderzoek
-> controle conditie: maar 24% zo denken
-illegaal: had er nooit mogen komen
- onduidelijk: leg het naast u neer, bv kwaliteit was niet goed
genoeg
- ze willen het naast het leggen als het niet juist is
- instructie heeft wel effect als er belangrijke inbreuken zijn op de rechten vd verdediging
- jury deliberatie leidt tot hoge inschikkelijkheid
Instructies door de rechter
- rechter gaf instructies net voor de deliberatie, om wettelijke begrippen bij te brengen, omtrent
mogelijkheden v uitspraak en de te volgen procedure bij beraadslaging
- slechts 15% begrijpt de betekenis correct
73

Dus dienen beter gecommuniceerd te worden-> niet begrijpen: geen rekening met kunnen
houden
 Tijdstip v instructies is belangrijk: enkel voor het presenteren v bewijsmat hebben ze effect ->
ervoor hebben ze toch al hun idee
-> instructies: te laat, te onduidelijk
3. Beraadslaging door de jury
3.1 De groepsdynamica v beraadslaging
- de macht vd aantallen: jury’s beslissen volgens de meerderheidsregel
- ze vertonen ook neiging tot mildheid
 Kalvin & Kiesel: rechters in 78% vd cases akkoord met de jury. Wanneer ze niet akkoord
waren, was dit meestal wanneer de jury de beklaagde vrijsprak
Stasser et al (1982): Schijnjury’s:
- meerderheid wint altijd
- gelijk verdeeld: wint de vrijspraak
- makkelijker om onschuld te
verdediging (93%), schuldig (78%)
- specifieke taak: te oordelen met
zekerheid
3.2 De grootte vd jury
-6koppige jury kans groter op een 1persoonsminderheid veel groter dan bij 12 leden.
1persoonsminderheiden weerstaan minder aan meerderheidsdruk
- 6koppige jury’s komen vlugger tot consensus en eindigen minder frequent verdeeld
3.3 De meerderheid beslist
Unanimiteit of meerderheidsregel?
- initiële minderheid dreigt haar impact te verliezen
- hastie et al: unanimiteitsregel (12-0) vs meerderheidsregel (10-2,8-4) leidt tot langere discussies en
minder aandacht voor het stemmen zelf. Leden: beter geïnformeerd en zelfzeker en vinden dat de
andere minder bevooroordeeld zijn
-> 1 iemand overtuigen: meer druk & makkelijker.
-> unaminiteitsregel: beste
4. Het straftoemetingsproces
Probleemstelling:
- grote verschillen tussen rechters
 Patridge & eldridge: identieke dossiers v 20 rechtszaken door 50 rechters beoordeeld
 De rechter krijgt volgt vaak adviezen v andere actoren: afh vd invl
- hoe komt het dat gelijke cases door ≠ rechters op een ≠ wijze beoordeeld worden
 Straftheorie rechter?
 De rechterlijke persoonlijkheid?
74
4.1 Straftheorieën
- globaal perspectief v straffen dat ingaat op de (1) algemene rechtvaardiging vd praktijk vh straffen
en (2) een antw formuleert op de vraag wie voor straf in aanmerking komt en op welke wijze die
gestraft moet worden
- grote meningsverschillen bij bevolking & rechters: wat is een goede straf?
- meest bekende straftheorieën:
 Retributivisme
 Utilitarisme
Retributivisme :
- gerechtigheid eist dat daders v delicten gestraft worden. De straf rechtvaardigt zich dus ih verleden
en is in zichzelf moreel rechtvaardigend. Straf moet
proportioneel zijn aan het delict (verleden)/
- sommige retributivisten refereren aan een kosten-baten
analyse, waarbij de straf de baten die gepaard gaan met
delicten dient te compenseren
- problemen:
 Hoe kan de ernst ve delict bepaald worden en hoe kan
men bepaalde baten berekenen?
 Hierbij aansluitend, hoe bepaalt men de balans tussen
baten van misdrijven en kosten v straffen?
Utilitarimse:
- praktische organisatie hoe voorkomen we criminaliteit in onze maatschappij
- straf is gerechtvaardigd omdat het toekomstig algemeen welzijn verhoogd wordt dr reductie en
preventie vd criminaliteit
- instrumenten:
 Individuele en algemene rangschikking: men ziet af ve delict omdat men angst heeft voor de
straf
 Rehabilitatie: beinvl vd crimineel zijn persoonlijkheid
 Onschadelijkingsmaking: beperking of volledig afnemen vd bewegingsvrijheid v criminelen
- problemen:
 Wat als straf geen positieve effecten sorteert?
 Conflict tss individuele en algemene afschrikking: beste ‘straf’ kan in de rehabilitatiesfeer
liggen, maar dat maakt het delict minder afschrikwekkend voor anderen
De Keyser, van der Leeden & Jackson (2000)
-straftheorie die kan leiden tot een oordeel
- welk strafmiddel maakt wienig uit
Hanteren v straftheorieën door rechters
- onderzoek vd rechterlijke deliberaties waarin meerdere rechters aan straftoewijzing deden
-> men repte nauwelijks een woord over straftheorieën en strafdoelen, maar men had het
vooral over concrete dader en daadfactoren
- het is misschien mogelijk dat straftheorieën op een impliciet niveau meespelen
-> De Keyser: met behulp v vignetten
waarin concrete aanknopingspunten werden
verwerkt
Vignetten: hoe ze erover nadenken, scenario
75
- voorval: id etalage rijden en toevallig kleren met hebben in uwe koffer
- 4j later voorkomen: afgestudeerd en eigen bloemenwinkel
Vignet: wijst telkens op herstel
- rechters oms impliciet volgens te werken naar rehabilitatie of herstel -> zoveel keren ook niet
BOEK
4.2 De rechterlijke persoonlijkheid
- ≠ belangrijke variabelen hebben weinig impact (USA)
 Politieke oriëntatie
 Opleiding en werkervaring
 Opvattingen over de ernst v criminaliteit als een maatschappelijk probleem
 Opvattingen over de oorzaken vd criminaliteit
-> waarom geen vragen lijst: niet zo makkelijk
-> afh vd zaak bv drugs: republikein tegen en democraat voor
- Angelsaksische landen: weinig bewijs v dit: voor dergelijke feiten tss rechters
-> recht minder id strafzaak dan ih continentale rechtsysteem
- continentale landen: waar de rechter een grote inbreng id procesvoering heeft, ziet men een
beperkte impact vd persoonlijkheid vd rechter (bv Nederland)
4.3 Gerechtigheid
- ≠ v recht internationaal gezien, vgl Angelsaksische en continentale
- niet enkel de uitkomst die telt, ook de manier waarop men erbij kwam
 Beslissingsbeheersing: heeft elke partij de mogelijkheid om de beslissing te verwerpen?
 Procesbeheersing: heeft elke partij de mogelijkheid haar verhaal te doen
- procesbeheersing of het kunnen laten horen ve stem: erg belangrijk : graag menig horen, enkel
door 3de partij: geen gevoel v inbreng -> belastend bewijs telt niet, zelf gehoord worden wel: meer
procedurele eerlijk
- accusatoire rechtspleging (bv VS): openbare aanklager en verdediging presenteren hun versie vd
feiten
- inquisitoire rechtspleging (bv België): een neutrale onderzoeksrechter verzamelt bewijzen pro en
con
- meestal prefereert men accusatoire rechtspleging
-> procedurele eerlijkheid belangrijk!
76
Hoofdstuk 9: anderen helpen
1. Waarom helpt men?
1.1 Evolutionaire factoren
- geholpen worden vergroot overlevings- en voorplantingskansen
- iem helpen kan deze kansen doen verkleinen (bv levensgevaarlijke situaties
- Verwantschap: doorgeven erfelijk materiaal belangrijker dan overleving individu
-> verwantschapsselectie: Burnstein, Crandall en Kitayama (1994)
 Meer geneigd om mensen met genetisch verwantschap te helpen
Bv hulp vr nr de bakker te gaan
1: wie minst snel
3: wie het snelst
0%: kennis, stief…
12,5%: neven, nichten
25%: oma, opa
50%: ouders
- hoe ouder, hoe minder snel geholpen op leven &
dood vlak, alledaagse dingen: meer
- jongeren: leven & dood
Wederkerig altruïsme
- hulp geven = hulp krijgen in nood
-komt ook voor bij dieren (De waal 2003) : bv onvlooien, meer eten aan die persoon geven
-> Seyfarth & Ceney exp:
 Vrouwtjes aap gestresseerd en om hulp roepen (opnemen)
 In kolonie geluid afspelen
 Deel dat ze ervoor ontvlooit had: opkijken
 Genetische verwantschappen ook
- afwijken vd wederkerig altruïsme vorm wordt vaak bestraft dr groep = altruistic punishment: zelf
als het nadelig is voor jezelf
-> Fehr en Gaecher (2002)
 ‘publieke goederen’ exp
 60 groepen, elk 4 leden
 Elk krijgt $20, investeer tss 0 & 20 aan groepsproject, voor elke $, elk groepslid 0.4$ -> max
geld hebben
 Punishment vs no-punishmen
77

o Punishment= 0-10 punten (1 punt = -3 dollar voor bestrafte, -1 voor straffer)
o Ego straffen en zelf investeringen voor doel ifv groep; 83% 1x straf
6 (x2) keer spelen met steeds wisselende samenstelling groep: automatisch normen
opbouwen
-With: egoïstischer worden, steeds minder id pot
-Without: veel hoger, lichte stijging vh bedrag id pot
De coöperatieve groep
- nat selectie op het niveau vd groep en soort
- ‘samen sterk’
- vooral bij bedreiging v buitenaf
 2 dorpen:
o Egoïstisch
o Altruïstisch: sterke samenhang, na een tijdje iedereen altruïstisch worden
1.2 Kosten en baten
Smitherman (1992): belangrijkste argumenten om al dan niet te helpen:
 Het zou me een goed gevoel geven
 Het zou me schade kunnen berokkenen niet te helpen
Kosten – baten analyse
-Zz goed voelen:
 Korte termijn (bv zelfwaarde, schuldgevoel)
 Lange termijn gezondheid:
o 532 bejaarden onderzoek doen, die vrijwilligerswerk deden hadden meer kans om
binnen de 5j nog te leven
 Helpen is fysiologisch belonend (Rilling et al 2002)
o Vrouwelijke pprsn: coöperatief opstellen, meer activatie id hersengebieden v
belonen
-morele plicht
 Smitherman (1992): ‘het is de juiste manier v handelen’

Morele onthechting: morele normen gelden niet voor zz in specifieke context
-> rechtvaardiging en zz als goed blijven zien bv persoon verdient dat en zal eruit leren
-> niet moreel kompas volgen: niet immoreel voelen, flexibel in moraliteit
- Morele hypocrisie -> doen alsof je moreel bent
 Batson en al (1997): munt opwerpen
78

o Exp & 2 taken: moeilijke & saaie of leuke met kans op beloning
o Jij mag kiezen, andere pprsn: handlanger
o Id andere kamer ligt er een munt (voor kop of munt te doen)
o 9/10 mocht de pprsn de leuke taak doen
o ‘toevallig’
Kristen Gilbert aka the angel of death
o Stiekem enferine toedienen (hartaanvallen enz van krijgen)
o Held uithangen: reanimeren
- Kosten v helpen (of niet helpen)
 Agressie tegen hulpverleners: bv meisje hielp meisjes die aangerand werden en werd erna
zelf vermoord
 Moedige weerstand: langdurige en bewuste hulp ondanks grote risico’s (mogelijke kosten
kan heel groot zijn-> weerhoudt mensen om dingen te doen) (bv onderdak Joden WOII)
 Barmhartige Samaritaan – wetten
o Schuldig verzuim (EU) -> kosten voor niet te helpen opdrijven, wanneer men moet
helpen
o Vrijstellingen v vervolging bij helpen (VS): bv helpen -> niet aanklagen
1.3 altruïsme of egoïsme
Handelen we enkel uit egoïsme: Ja, bepaalde theorieën zeggen toch v niet
-Batson: de empathie- altruïsme hypothese (niet helpen uit egoïsme)
 Perspectief nemen (cognitieve component empathie)
 Empathische bezorgdheid (emotionele component)
-> echt altruïsme, helpen uit het welzijn v andere persoon
-> slecht voelen, schuldig
Bang dat het jou overkomt
-> prsn daardoor helpen
Egoïsme als alternatief
- empathie zet aan tot hulpvaardigheid (emoties v jezelf versterken)
 NIET uit bezorgdheid om slachtoffer
 WEL obv kosten-baten analyse voor zelf
o Kosten: bv schuldig voelen
o Baten: goed voelen
o Empathische bezorgdheid -> droefheid
o Helpen -> empathische vreugde (lange vreugde)
De test
- wat als men zich ad situatie kan onttrekken?
- Batson et al (1981) ≈ Milgramm
 1 lkr, 1 lln, 1 observator (pprsn)
 Handlanger Elaine (lln) krijgt milde elektro shocks
79



Elaine: vroeger v paard op elektrische omheining gevallen, de shocks doen nu geen pijn, maar
doen haar denken ah trauma
Mogelijk om na 2 schokken de plaats in te nemen
2x2 design: empathische bezorgdheid (Hoog: overeenkomende kenmerken zien, laag:
verschillend vd persoon) x situatie ontvluchten (makkelijk, moeilijk)
o ≠ tss hoge & lage empathische bezorgdheid komt tot uiting als men makkelijk de
situatie kan ontvluchten
-moeilijk: oei, 1 u hier nr kijken, slechte gevoelens
dan krijgen -> plaats innemen
- makkelijk: na 2 shocken is het gedaan, ego: minder
vaststellen, weg gaan
-> ‘die hard ego’: toch plaats wisselen
Beperkingen en gelijkenissen
- meest hulpgedrag door combinatie v beide
-> Snyder (1993): combinatie zelfs best
- soort motivatie bepaalt niet noodzakelijk het hulpgedrag zelf
- ‘zelf vs ander’ of ‘zelf en ander’ (in een romantische relatie)
-> wegner (1980): ‘empathie weerspiegelt de fundamentele vervaging vh onderscheid tss zz en
anderen
1.4 Motieven om te helpen
- in bep situaties belangrijk om hulpgedrag te voorspellen (bv ontsnappen mogelijk?) altruïstisch:
meer op u rekenen
- lang-termijn hulpgedrag
-> eigenbelang en voldoening vaak motor om blijvend te helpen
 Bv vrijwilligerswerk
o Altruïsme: beginnen om
vrijwilligerswerk te doen
o Egoïstisch: het blijven doen
o Win – win situatie: goed vr iem
doen en jezelf goed voelen
80
2. Onder welke omstandigheden helpt men?
2.1 Het omstandereffect
- Kitty Genovese (+1964)
 Onderweg nr appartement aangevallen door man, kon ontsnappen, opnieuw aangevallen en
verkracht, duurde 20 min
 Mensen naar buiten gekeken, 48 getuigen, 45 min later: hulpdiensten gebeld -> al dood
- verval vd maatschappij? Anonimiteit, vervreemding en apathie in grote steden?
- Latané en Darley (1970): groepsdiscussie (over stress) via intercomsysteem (anoniem delen)
 Dyades vs groep (3-6)
 Condities:
o Samen met die hartstoornis
o Samen met 2 handlangers en hartstoornis
o Samen met 4 handlangers en hartstoornis
 Pprsn met hartritmestoornissen krijgt aanval
 Wie gaat er hulp halen?
-> snel hulp halen -> iedereen na een tijdje
-> bystander: hoe meer getuigen, hoe minder de kans dat je effectief geholpen wordt
Proces v hulp bieden:
a. opmerken
 Veel personen = afleiding
 Drukke omgevingen (stad) = stimulusoverbelasting, hoe meer volk, hoe moeilijker
 Hoe ongewoon is stimulus in deze context (bv stad)
81
b. interpretatie
 Ambiguiteit: niet weten of het een noodsituatie is of niet.
o iemand om 12 u s ’nachts id OVP liggen: denken dat die zat is
o oud vrouwtje op de grond ih dorp -> helpen
 relatie tss agressor en slachtoffer
o Borofsky, Stollak en Messé (1971)
-bij man en vrouw niet tussen komen
- mannen wel: sterker
o Schotland & Straw (1976);
 Slachtoffer en dader vormen een koppel’
 Roepen: ik wou dat we nooit getrouwd waren: 19%
 Roepen: ik ken je niet, laat me met rust: 65%
o Jamie Bulger (+1993):
 Peuter v 2 ontvoerd door 2 10 jarige
 Pijn gedaan en gemarteld en vermoord
 4km gestapt 100 mensen getuigen
 -> vragen: is het je broertje en ze deden niks, zelf als ze nee zeiden

pluralistische onwetendheid
= wanneer men ten onrechte denkt dat anderen in een situatie geen gevaarlijke incident ziet,
louter en alleen omdat niemand reageert. Iedereen wacht dus op een signaal v anderen, die
ook allemaal wachten -> geen actie
o Latane en Darley (1968):
 Exp: onder de deur rook komen
 Kracht vd menigte speelt mee, conformiteit,
denken: anderen weten wss meer
C. Verantwoordelijkheid nemen
- verspreiden v verantw (denken: ander zal het wel doen)
 Ook bij kinderen (Plonter et al 2015)
Tekeningen maken & proefleider morst water, kindjes hebben zakdoeken
o 1e conditie: alleen: altijd helpen
o 2de: met 3, 50% helpen
o 3de: met 3, andere niet instaat om te helpen, dus evenveel als 1ste
- tegen via:
 Anticaptie v hulp bieden (Gotlieb en Carver 1980)
o Vooraf bepalen: hulp bieden of niet, wel als je weet dat je die later nog ziet, alleen
met bent & ook dat die dan iets zou terug doen
 Soc rol (hulpverlener: beetje verplicht)
D. Beslissen hoe men zal helpen
82
- direct: bv hun huis opstellen voor mensen, laten douchen, vliegticket weggeven , bloed geven
- indirect: been gipsen, verpleging, verzorgen
Bv: Boston Marathon bombings
E. Hulp bieden
- publieksgeremdheid: de vrees om op anderen een verkeerde indruk te maken (bv bemoeizuchtig,
verlegenheid)
De erfenis vh onderzoek nr omstander effect:
- 1995: Deletha Word spring id rivier in Detroit, tijdens een file aangevallen, niemand hielp
- 2003: Brendan Vedas pleegt langzaam zm via webcam in chatroom, niemand hield hem tegen
- 2011: 2j Yue Yue wordt 2x omvergereden terwijl 18 mensen voorblij lopen
Hulp krijgen in een menigte
- ambiguïteit doorbreken: wees duidelijk dat je hulp nodig hebt
- verspreiding v verantw tegengaan: richt u rechtstreeks tot specifieke perso(o)n(n)
2.2 Stress en tijdsdruk
- opmerken?
- kosten?
- Darley en Batson (1973):
 Pprsn toekomstige priesters
 Taak een lezing voorbereiden en geven
 Condities:
o Lezing over parabel barmhartige Samaritaan (anderen helpen) of een ander
onderwerp
o Tijdsdruk: achter op schema, op schema, voor op schema
 Helpgedrag: onderweg iemand die in elkaar was gezakt helpen of niet?
o Voor op schema: 65%
o Op schema 45%
o Achter op schema: 10%
 groot effect v tijdsdruk, GEEN effect v parabel
2.3 Locatie en cultuur
Grote steden: (minder snel hulp dan kleine dorpjes)
 Bevolkingsdichtheid -> stress
 Stimulusoverbelasting
 Diversiteit -> minder gelijkenissen -> gereduceerde empathische bezorgdheid
 Anonimiteit -> minder verantw
Cultuur: (niet zo grote verschillen)
- 2 significante invloeden (Levine et al 2001)
1. Economische welvaart (hoe rijker; hoe minder helpen)
2. Simpatia (= de zorg voor het soc welzijn v anderen):
kenmerkend vr Spaanse landen en gemeenschappen
(Spanje en Latijns-am culturen)
83
2.4 Stemming
Positieve stemming:
= meer geneigd om te helpen
- Baron (1997): dollarbiljetten wisselen bij aangename geuren
- Isen en Levin (1981): geld geven na succes op taken
-> positieve stemmingseffect
- redenen: goed humeur behouden, meer positieve gedachten
- effect: korte duur
- treedt al op bij kinderen
Negatieve stemming
- schuldgevoel leidt tot hulpgedrag (sneller helpen)
-> generaliseert ook nr anderen personen (Cunningham et al 1980)
 Koppel vraagt aan voorbijganger (pprsn) om een foto te nemen
o Conditie 1: camera gaat kapot
o Conditie 2: niks gaat kapot
 Beetje verder: oud vrouwtje laat tijdschrift vallen
o Conditie 1: sneller helpen
o Conditie 2: minder snel helpen
- algemeen: helpen verbetert – stemming (negative state relief model)
 Inconsistente resultaten: werkt niet bij kinderen: waarom slecht voelen en hoe
 Beperkingen:
o Gepercipieerde verantw (zelf-ander) : door wie schuldig of dr zz?
o Aandacht (zelf-ander): gericht op de prob ve ander of op zz -> minder hulpvaardig
2.5 Rolmodellen en soc normen
- Real life en fictieve figuren (andere zien helpen helpt)
 Invl pro-soc TV > invl televisiegeweld
- waarom zetten hulpvaardige rolmodellen aan tot helpen?
 Men kan gedrag makkelijk imiteren
 Indien beloond -> besef v voordelen
 Herinnert ons aan de soc normen
Sociale normen:
= algemene gedragsregels die door de maatschappij worden onderschreven en de norm voor soc
aanvaarding en afkeuring reflecteren
- belangrijke soc normen voor hulpgedrag:
1. Wederkerigheidsnorm (zie HS soc beinvl)
2. Billijkheidsnorm (‘herverdeel’ volgens verdiensten: zelf te veel, herverdelen tss die gene die
te weinig hebben)
3. Soc verantwoordelijkheidsnorm (plichtsgevoel)
4. Rechtvaardigheidsnorm (help wie het verdient)
84
 sterke en toepassing ≠ tss individuen en cult (vooral 3&4)
 India: soc verantw belangrijk, VS: rechtvaardigheid belangrijker
3. Wie helpt anderen?
3.1 Zijn sommige personen behulpzamer?
- individuele ≠ in behulpzaamheid
 Enigszins consistent over situaties
o Behulpzaamheid in een situatie ≈
 Weinig tijds-afh
o Behulpzaam op leeftijd X ≈ behulpzaam leeftijd Y
 Genetische invloed
o Overeenkomst monozygote tweelingen > dizygote tweelingen
3.2 Kenmerken altruïstische persoonlijkheid
- totaal ≠ persoonlijkheden delen = uitzonderlijke behulpzaamheid (Moeder Theresan, Biil Gates)
- specifieke persoonlijkheidskenmerken voorspellen behulpzaamheid in specifieke situaties
- 2 essentiële eigenschappen:
 Empathie = het kunnen innemen vh perspectief vd ander (zie empathie-altruïsme hypothese)
 Morele persoonlijkheid: de mate waarin moraliteit ontw is en een belangrijk deel vh zelf
vormt (hoe consequent ernaar gedragen)
Morele identiteit
= de mate waarin mensen vinden dat morele aspecten een belangrijk deel v hun zelfconcept vormen
(Aquino & Reed, 2002)
 Verzameling (schema) v morele waarden, doelen, eigenschappen en gedragsscripts
 Hoge morele identiteit: centraal in dagelijks leven en makkelijk geactiveerd -> meer moreel
denken en handelen (zelf-consistentie)
Empathie (hot)+ moraliteit (cold) -> behulpzaamheid)
- Millar et al (1996)
 Filmpje waarin jongen en meisje gevallen waren
 Empathie gemeten via gelaatsexpressie en zelfrapportage
 Moreel oordelen via morele dilemma’s (eigenbelang <-> belang anderen)
o Hoe moreleren, hoe meer met anderen
 Na exp: keuze:
o Spelen met heel aantrekkelijk speelgoed
OF
o Kleurpotloden in dozen steken (saai) om kinderen die zich vervelen ih ziekenhuis te
helpen
 enkel bij HOGE empathie heeft ander-georiënteerd handelen
(moraliteit) + effect
 hoge moraliteit zonder empathie: ↓ hulpvaardigheid
3.3 De invl v ouders en familie
- focus op volwassene: bv deel je speelgoed..;
 Papa blij / trots
 Papa boos/ verdrietig / ontgoocheld
 weinig gericht op empathie kweken, BETER:
- focus op andere:: bv als je je speelgoed deelt zal je broertje blij zijn
 stimuleren perspectief nemen en empathie
85
4. Interpersoonlijke factoren: wie helpt men?
4.1 Waargenomen eigenschappen v personen in nood
1. Aantrekkelijkheid:
- Benson, Karabenick & Lerner (1976): luchthavenexp (604 blanke deelnemers)
 In telefooncel: aanvraagformulier universiteit met envelop en postzegel
 Condities:
o 1: mooi  alles id envelop met postzegel en ergens afgeven of posten
o 2: lelijk  laten liggen

Resultaten:
o Aantrekkelijk > lelijk
o Blank > zwart (populatie: enkel blank): similariteit >
2. Verantwoordelijkheid
- Weber (1996): triple a theory: attributie-affect-actie theorie
-> rechtvaardigingsnorm
4.2 De gepaste combinatie van helper en ontvanger
- gelijkenis
 Effect op aantrekking
 Effect op empathie
- bekendheid:
 Vreemd vs vriend
 Samenhorigheidsrelaties vs ruilrelaties
4.3 Geslacht en hulpvaardigheid
- mannen: ‘knight in shining armour’:
 Hoge risico situaties met veel publiek
 Veel hulpvaardiger: bystander met aanvallen, vrouwen minder snel in gevecht
- vrouwen: volgehouden ‘dagelijkse hulp’: bv soep als je ziek bent, zieke ouders, vrijwilligerswerk
 ≠ soort en situaties
 ih algemeen: geen ≠
4.4 anderen om hulp vragen
- geslachtseffecten: vrouwen vragen vaker om hulp bij ‘kleine problemen’
 Mannen: minder soc aanvaard en bedreigender voor het zelfbeeld
 Zelfdestructieve paradox: zb daalt, maar ook niet durven vragen, dus het niet kunnen
- wanneer is hulp vragen & krijgen zelfondersteunend en wanneer zelfbedreigend?
 Zelfwaardering (niet verlagen)
 Hulp v gelijken (bv ad prof: niet bedreigend, medestudenten: wel, zij weten het en ik niet)
 Type probleem (ego-relevant): bv voor belangrijke dingen
86