rechtsvormen en statuten

RECHTSVORMEN EN STATUTEN
Al snel na de start van een lokaal duurzaam energie initiatief zal er de behoefte zijn om de
activiteiten in een rechtsvorm onder te brengen. Een rechtsvorm die past bij de activiteiten, plannen
en ambities van het initiatief. Deze handreiking zet de aandachtspunten bij het kiezen van een
rechtsvorm op een rij.
Waarom een rechtsvorm?
Op het moment dat een initiatief activiteiten verricht, moeten er kosten gemaakt worden, zijn er
inkomsten nodig en moet het geld beheerd worden. En dan is het natuurlijk gewenst dat het geld niet
via een privérekening van een van de initiatiefnemers beheerd wordt. Een op te richten rechtsvorm
biedt dan uitkomst. Door de activiteiten vanuit een rechtsvorm te organiseren ligt ook de
aansprakelijkheid bij de rechtsvorm en wordt persoonlijke aansprakelijkheid voorkomen.
Los van bovenstaande redenen is wellicht de belangrijkste reden dat door het oprichten van een
rechtspersoon het initiatief identiteit krijgt en vastlegt waar het voor staat.
Kenmerken rechtsvormen
Er zijn verschillende rechtsvormen die elk hun eigen kenmerken hebben. Een goede match met de
(toekomstige) activiteiten is belangrijk. Zo is het bijvoorbeeld voor een Stichting wel mogelijk om een
ANBI-status te verkrijgen (Algemeen Nut Beogende Instelling) met alle voordelen van dien en is dit bij
een coöperatie per definitie niet mogelijk.
Als de Belastingdienst een organisatie als ANBI erkent, komt de organisatie in aanmerking voor
vrijstelling van schenkbelasting en erfbelasting. De ANBI-status maakt jouw initiatief
aantrekkelijker voor donateurs. Giften van een particulier aan een ANBI zijn voor die
particulier aftrekbaar voor de inkomstenbelasting als persoonsgebonden aftrek.
De keuze voor een rechtsvorm zal in vele gevallen ook afhangen van de deelnemende partijen. Zijn dit
alleen burgers of is ook de gemeente of provincie betrokken en mogelijk zijn er ook marktpartijen die
participeren?
En let ook op de fiscale aspecten van de verschillende rechtsvormen!
 Lees meer over rechtsvormen en fiscaliteit in het Kennisdossier Juridische Aspecten op
www.hieropgewekt.nl. Daar vind je een artikel over rechtsvormen en fiscaliteit, naar aanleiding van
een sessie tijdens het Evenement HIER opgewekt 2012.
gereedschapskist lokale duurzame energie initiatieven | rechtsvormen en statuten | 13 mei 2013 | pagina 1
 Stichting
Een stichting is gericht op het realiseren van een bepaald (ideëel) doel. Een stichting mag geen
winstoogmerk hebben. De verdiensten van de Stichting moeten ingezet worden voor de realisatie van
haar doelstellingen. Een stichting heeft geen leden, maar kan wel donateurs of vrijwilligers hebben. De
zeggenschap binnen een stichting ligt bij het bestuur van de stichting..
Een stichting is een prima vehikel om te starten. De initiatiefnemers vormen vaak het stichtingsbestuur
en hebben daarmee ook de vrijheid en ruimte om het initiatief in de door hen gewenste richting vorm
te geven. Lukt het ook nog om een ANBI-status te verkrijgen dan zijn giften aan de stichting fiscaal
aftrekbaar, hetgeen voor donateurs zeker interessant kan zijn.
 Vereniging
Ook een vereniging wordt vaak als startvariant gebruikt om de betrokkenheid vorm te geven. Later kan
de vereniging indien gewenst omgezet worden in een coöperatieve vereniging. Een vereniging heeft
leden en bij een vereniging ligt de zeggenschap via de Algemene Leden Vergadering bij de leden.
Mocht er verdiend worden, dan kan deze ‘winst’ worden ingezet voor de realisatie van de
doelstellingen van de vereniging. De doelstelling van een vereniging mag overigens niet zijn om de
winst onder de leden te verdelen.
Er zijn twee soorten verenigingen te onderscheiden.
Een vereniging met volledige rechtsbevoegdheid of een vereniging met beperkte
rechtsbevoegdheid. Bestuurders van een vereniging met volledige rechtsbevoegdheid zijn niet
aansprakelijk met hun privévermogen voor verplichtingen. Voor de oprichting hiervan wordt door de
notaris een akte opgemaakt. Tevens moet de vereniging worden ingeschreven bij de Kamer van
Koophandel. Een vereniging met beperkte rechtsbevoegdheid hoeft niet opgericht te worden met hulp
van de notaris. Een bestuurder is wel aansprakelijk voor verplichtingen met het privévermogen. De
aansprakelijkheid is wel te beperken door de vereniging in te schrijven bij het handelsregister.
In de praktijk kiezen de lokale duurzame energie initiatieven bij de overgang naar
meer bedrijfsmatige activiteiten veelal voor de coöperatie als rechtsvorm.
 Coöperatie
Een coöperatie is een bij notariële akte als coöperatie opgerichte vereniging. Zij moet zich blijkens haar
statuten ten doel stellen stoffelijke behoeften van haar leden te voorzien krachtens overeenkomsten,
anders dan van verzekering, met hen gesloten in bedrijf dat zij te dien einde te hunnen behoeve
uitoefent of doet uitoefenen (art. 2:53 Burgerlijk Wetboek). Een coöperatie, is een dus een speciale
vereniging, die overeenkomsten aangaat met en voor haar leden.
De coöperatie staat bekend als een democratische en transparante organisatievorm. Een organisatie
van, voor en door de coöperatieleden. Binnen de coöperatie ligt de zeggenschap bij de leden en deelt
iedereen in de winst. De leden benoemen het bestuur, dat de coöperatie bestuurt. De oprichting van
een coöperatie gebeurt bij de notaris, deze stelt een notariële acte op.
Het doel waarvoor de coöperatie opgericht wordt kan zeer verschillend zijn. Zo is er de
bedrijfscoöperatie (waarbij leden inkopen, verkopen en leveren), de consumentencoöperatie (waarbij
gereedschapskist lokale duurzame energie initiatieven | rechtsvormen en statuten | 13 mei 2013 | pagina 2
de coöperatie collectief inkoopt en weer verkoopt) en de producten/diensten coöperatie (waarbij de
leden werken bij de coöperatie).
Zeker als initiatieven ook meer bedrijfsmatige activiteiten gaan ondernemen wordt vaak voor een
coöperatie als rechtsvorm gekozen. Gekozen wordt vrijwel altijd voor een coöperatie U.A. Hierbij staat
U.A. voor uitgesloten aansprakelijkheid en dat voorkomt dat leden nooit aansprakelijk gesteld kunnen
worden voor de verliezen in een coöperatie. In het geval van een faillissement zijn leden hooguit hun
eigen inbreng kwijt.
 Besloten Vennootschap ofwel de BV
De BV is een rechtspersoon waarvan het maatschappelijk kapitaal verdeeld is in aandelen. De
vennootschap is besloten omdat de aandelen niet vrij overdraagbaar zijn, dit in tegenstelling tot de
naamloze vennootschap waarvan de aandelen in beginsel vrij overdraagbaar zijn, bijvoorbeeld op de
effectenbeurs. De zeggenschap binnen de BV ligt bij de algemene vergadering van aandeelhouders
In het verleden was voor het oprichten van een BV een minimumkapitaal van €18.000,- euro nodig,
sinds 1 oktober 2012 is deze eis komen te vervallen en zijn er ook meer mogelijkheden om de BV naar
eigen wens in te richten. Om die reden spreekt men van een flex-BV.
Initiatieven kiezen bijna nooit voor een BV. Als er al voor een BV gekozen wordt dan is dat vaak in
combinatie met een coöperatie, waarbij de coöperatie 100% aandeelhouder van de BV is.
In onderstaande tabel zijn de belangrijkste kenmerken van de rechtsvormen weergegeven.
Rechtsvorm wisselen of combineren
Organisatie en rechtsvormen kunnen zich door de tijd ontwikkelen. Het initiatief kan bij aanvang geen
status hebben, daarna een stichting of vereniging en vervolgens een coöperatie.
Veel initiatieven kiezen ook voor een combinatie van rechtsvormen, bijvoorbeeld een coöperatie waar
een BV ‘onderhangt’ . Wanneer er financieel risicodragende werkzaamheden worden verricht
(productie plaats vindt), wordt er vaak gekozen voor het oprichten van een BV. Deze BV wordt als het
ware ‘onder de coöperatie gehangen’. Een directeur draagt de financiële verantwoordelijkheid van de
BV. Daarmee wordt het financiële risico weggenomen bij de coöperatieleden en het bestuur.
Aanbevolen wordt om ook bij het opzetten van deze constructies een deskundige te raadplegen.
 Ervaringsverhalen van andere initiatieven geven veel inzicht. Raadpleeg de online inventarisatie van
initiatieven op www.hieropgewekt.nl en maak een selectie op basis van rechtsvormen.
gereedschapskist lokale duurzame energie initiatieven | rechtsvormen en statuten | 13 mei 2013 | pagina 3
In onderstaande tabel zijn de belangrijkste kenmerken van de rechtsvormen weergegeven.
Vereniging met volle
rechtsbevoegd-heid
Oprichting
Notariële akte
Vereniging met
beperkte
rechtsbevoegdHeid
Statuten
Stichting
Coöperatie
B.V.
Notariële akte
Notariële akte
Notariële akte
Kapitaalvereiste
Bestuur
Geen
Geen
Geen
Geen
€ 18.000,-
Bestuur
Bestuur
Bestuur
Directie
Andere
organen
Leden
Leden
Geen
Aansprakelijk
-heid
Bestuur (bij
onbehoorlijk bestuur)
Bestuur (bij
onbehoorlijk
bestuur en niet
ingeschreven in
handelsregister)
Bestuur (bij
onbehoorlijk
bestuur)
Belastingen
Evt. vennootschapsbelasting
Evt.
vennootschapsbelasting
Evt.
vennootschapsbelasting
Ledenraad, evt.
Raad van
Commissarissen cq
Toezicht
Ledenraad, evt.
Raad van
Commissarissen cq
Toezicht
Leden WA geheel,
BA beperkt, UA
niet.
Bestuur (bij
onbehoorlijk
bestuur)
Vennootschaps- en
inkomstenbelasting
over winstuitkering
Sociale
zekerheid
Bestuur niet in
loondienst
Bestuur niet in
loondienst
Bestuur niet in
loondienst
Alleen in bepaalde
gevallen
Bestuur (bij
onbehoorlijk
bestuur)
Vennootschapsen
inkomstenbelasti
ng over salaris
directie en
dividend
Geen
werknemersverze
kering, tenzij
ontslag tegen wil
van directeuraandeelhouder
mogelijk is
Good Governance
Welke rechtsvorm ook gekozen wordt, een ‘good governance’ (goed bestuur) is uitermate belangrijk.
Martijn Messing van de Verenigde Energie Coöperaties (VEC) stelt als het gaat over een coöperatie
hierover het volgende. ‘Statuten kunnen in het begin als het initiatief nog 'zoekende' is, eenvoudig van
opzet zijn. Al lerende kunnen lokale spelregels worden vastgelegd in reglementen die goedgekeurd
moeten worden door de leden. Statuten dienen het doel van het initiatief. Als het initiatief niet met
een Raad van Commissarissen of Raad van Toezicht wilt werken, dient men zich goed af te vragen op
welke manier het besturen (leiden), controleren en uitvoeren van elkaar wordt gescheiden. Een
bestuur dat zelf leidt, uitvoert en controleert is niet mogelijk. Een coöperatie is geen vereniging of
stichting maar een bedrijf in dienst van de leden. Men kan kiezen voor een bestuur dat controleert,
een directeur die stuurt en werkgroepen die uitvoeren of een Raad van Commissarissen die
controleert een bestuur dat stuurt en werkgroepen die uitvoeren. Een coöperatie met drie
bestuursleden die alles doen lijkt meer op een stichting. Kern van het verhaal is dat men met elkaar
heel goed doorneemt wat men wil bereiken en welke vorm daar nu het beste bij past.’
gereedschapskist lokale duurzame energie initiatieven | rechtsvormen en statuten | 13 mei 2013 | pagina 4
Statuten
De ‘spelregels’ wordt vastgelegd in statuten. De statuten vormen een notariële akte waarin afspraken
zijn vastgelegd. Zoals afspraken over doelstellingen, aansprakelijkheid van bestuur en de leden,
toelating van leden en beëindiging van het lidmaatschap , geldmiddelen (jaarlijkse bijdrage van leden,
uitgifte van participaties, giften en donaties), aanstellen van het bestuur en beëindiging van
bestuurslidmaatschap, besluitvorming en toezicht door de coöperatieraad of een Raad van Advies of
Raad van Toezicht.
In praktijk bekijkt en bepaalt elk initiatief zelf wat voor haar de beste formulering van de artikelen van
de statuten is. Zo hebben sommige initiatieven naast levering en lokale opwekking van duurzame
energie ook als extra doelstelling energiebesparing, het leveren van een bijdrage aan de lokale
energietransitie en het vergroten van duurzaamheidbewustwording binnen de lokale gemeenschap.
Zoals hiervoor aangegeven kan het om belangenverstrengelingen in het bestuur tegen te gaan
(bewaken good governance), van belang zijn om een Raad van Toezicht op te richten. Het verdient
aanbeveling om als initiatief de tijd te nemen voor het doorspreken en opstellen van de statuten. Het
is goed om stil te staan bij consequenties van statuten. Gaat het initiatief voor een focus in de
doelstelling of voor een bredere doelstelling?
Naast de statuten kunnen afspraken ook in verschillende reglementen vastgelegd worden. In de
statuten wordt dan verwezen naar het reglement. Het voordeel van het vastleggen van afspraken in
een reglement is dat wijzigingen buiten de notaris om geregeld kunnen worden. In de statuten wordt
vastgelegd wie het reglement mag wijzigen en vaststellen. Voordeel van het vastleggen in de statuten
is dus dat deze lastiger te wijzigen zijn Het is verstandig vooraf goed na te denken welke afspraken in
de statuten vastgelegd moeten worden en welke in een reglement.
Ook wordt aanbevolen om leden in de initiatiefgroep met kennis op het gebied van rechtsvormen en
statuten (jurist, fiscalist) actief te betrekken bij dit onderdeel. Zo kunnen ook notariskosten beperkt
worden. Overigens loont het ook zeker om te zoeken naar een notaris die ‘vanwege het goede doel’
bereid is om het opstellen van de statuten en het oprichten van de rechtsvorm te verrichten voor een
aangepast tarief.
 Kijk in het Kennisdossier Juridische Aspecten op www.hieropgewekt.nl voor een artikel over
statuten, inclusief een aantal voorbeelden die wellicht van dienst kunnen zijn bij het opstellen van de
statuten van uw initiatief.
MEER WETEN?
Kijk dan in het Kennisdossier Juridische Aspecten op www.hieropgewekt.nl.
Hier vind je meer artikelen over dit thema, visies van experts én een forum waar je vragen kunt stellen
en/of antwoorden op vragen van anderen kunt geven.
Kennisdelen doe je samen!
gereedschapskist lokale duurzame energie initiatieven | rechtsvormen en statuten | 13 mei 2013 | pagina 5