Lichaam en geest van de stad

De Levende Stad
‘Levende stad, stad om in te leven’
Lichaam en geest van de stad
Beschouw de stad als organisme en bouw zo aan een duurzame leefomgeving. De
metafoor van de stad als levend systeem helpt om te begrijpen wat zich in een stad afspeelt. Wie grip heeft op deze complexe processen kan gericht werken aan de ontwikkeling van de stad, met een duurzaam resultaat. Daarbij zijn de functies en netwerken
als ‘lichaam’ te onderscheiden van het gebruik van de stad, de ‘geest’. In onderlinge
samenhang zijn beide bepalend voor de ‘gezondheid’ van het stedelijk systeem.
Het stedelijk organisme
hapert als onderdelen niet
goed functioneren
In samenhang vormen thematische kaartlagen een ontwerp
Tekst: Elma van Beek – Vlaanderen Oldenzeel
Elma van Beek schreef het boek ‘Levende stad,
stad om in te leven, cyclische processen voor
duurzame stedenbouw in de praktijk’. In Duurzaam
Gebouwd 13 verscheen het eerste artikel van deze
reeks over de Levende Stad. Hierin maakte u kennis
meteenfilosofiediehetruimtelijkvakgebiednieuw
perspectief biedt.
Levend organisme
Een stad is te benaderen als levend organisme. Zo
beschikt de stad net als het menselijk lichaam over
deelsystemen met elk een eigen functie en netwerken waarmee de deelsystemen grondstoffen en
informatie uitwisselen. Hierbij zijn de wijken te beschouwen als lichaamsdelen. Die functioneren niet
alleen op zichzelf, maar alleen als onderdeel van
het lichaam. Zo levert een wijk een eigen bijdrage
aan de stad als geheel. Het stratenpatroon en de
ondergrondse infrastructuur vormen de netwerken
in de stad. Zij maken verplaatsing van mensen,
goederen en data mogelijk tussen verschillende
plekken.
Het gebruik brengt leven in de stad
Ontwerpen en bouwen aan de stad is ook vergelijkbaar met het werk van artsen aan het menselijk
lichaam. Ieder heeft zijn eigen specialisme, maar
complexekwalenzijnalleentegenezenalszij
onderling samenwerken. Een arts brengt de bloed-
86
september 2012 | duurzaam gebouwd
druk en hartslag in beeld en wie ontwerpt aan de
stad tekent thematische kaartlagen. Zo bouwen
we aan een duurzaam verkeersveilig netwerk, een
robuuste groenstructuur, een werkend watersysteem en een goed verlichte openbare ruimte. Deze
kaartlagen zijn ieder op zich te optimaliseren en
te verduurzamen. Pas in onderlinge samenhang
vormen deze lagen een ontwerp, dat na uitvoering
deel uitmaakt van het stedelijk systeem.
Maar hoe bouw je aan een aangename sfeer? Als
het goed is, ontstaat die vanzelf, nadat het project
is opgeleverd. Ook hier helpt de parallel met de
mens om de stad te begrijpen. Zoals de menselijke
geest het lichaam tot leven brengt, komt de stad
tot leven door het gebruik.
bebouwing en ruimte technisch gezien in orde, de mensen mijden de
plek, er ontstaat een slechte sfeer en er is geen sprake van een plek
die leeft. Een goede sociale cohesie en prettige sfeer ontstaan alleen
als de lichaamsdelen van de stad gezond zijn, dus als de fysieke
omgeving en het gebruik op elkaar zijn afgestemd.
Anticiperen
Bij het menselijk lichaam raken we in toenemende mate gewend
aan preventie van ziektes. In de gezondheidszorg is bekend dat een
gezonde leefstijl veel klachten en kosten kan voorkomen. Ook in de
stad is door het monitoren van het gebruik en de waardering veel
informatie te krijgen over hoe een plek functioneert. Daarmee zijn
toekomstige verloedering en leegstand vroegtijdig te herkennen en
met relatief kleine ingrepen bij te sturen.
Voor de stad is deze manier van denken nieuw. Zo lang in een wijk
nog geen grote problemen bestaan, beperkt het onderhoud zich tot
reguliere technische aspecten als groenvoorzieningen, verlichting
en riolering. Er is weinig aandacht voor veranderingen in gebruik of
waardering.
Een stad met een duurzame samenleving kenmerkt zich doordat
deze zichzelf continu vernieuwt. Deze vernieuwing is gebaseerd op
het creëren van meerwaarde op een plek. De gebruikers krijgen hier
de kans om een locatie anders te gebruiken dan voorzien. De betekenis van de plek voor de levende stad neemt daardoor toe.
Leven is veranderen
Bij dat gebruik na oplevering van het ontwerp is
één ding zeker: het wijkt af van wat bij het ontwerp
was voorzien. In de loop van de tijd neemt dit
verschil tussen beoogd en werkelijk gebruik alleen
maar toe.
Bij fysiek gezonde mensen kunnen psychische
ziektes hun leven beheersen. Zo hapert ook het
stedelijk organisme als onderdelen niet goed
functioneren. Is er te weinig wegcapaciteit om een
verkeersstroom te verwerken, staan gebouwen
leeg of is de openbare ruimte onveilig, dan stagneert de ontwikkeling in een stad of wijk. Ook al zijn
boven: De stad is vergelijkbaar met een menselijk lichaam,
midden: met wijken als lichaamsdelen en
onder: infrastructuur als netwerken
Devolgendeafleveringgaatoverdekringlopendiehetmogelijkmaken voor de stad om zichzelf te vernieuwen.
duurzaam gebouwd | september 2012
87