Toelichting - Onze Lieve Vrouwekerk

Laat zien dat je gelooft!
Het is dit jaar voor de tiende keer dat de Sacramentsprocessie (een voettocht van gelovigen, waarin een hostie
- het lichaam van Christus onder de gedaante van brood - in een monstrans wordt meegedragen) op
Sacramentsdag vanuit de Onze Lieve Vrouwekerk langs de grachten trekt. Daarmee is Christus op 2 juni 2013
terug in de openbare ruimte van Amsterdam. Stadsbestuur en protestanten hebben zich daar eeuwenlang
tegen verzet: met een processie zou een “wandelende mis” door Amsterdam trekken waarmee de straat tot
katholieke kerk omgevormd zou worden. Toen na de opheffing in 1983 van het processieverbod het initiatief
voor een Amsterdamse processie werd genomen en een processiecommissie werd ingesteld, kwamen er
vragen: “kan dat nu wel?”; “past dat in deze tijd?”. Inmiddels kunnen deze vragen positief beantwoord worden.
De Amsterdamse processie is een begrip. Zij heeft als één der eerste nieuwe processies na de opheffing van het
verbod eraan bijgedragen dat er nu weer tal van Sacramentsprocessies zijn. Deze nieuwe processies grijpen
terug op de oude katholieke processietraditie. De (opbouw van de) processie is in Amsterdam daardoor niet
veel anders dan in streken die niet door het processieverbod getroffen werden.
H. Mis: voordat de processie van start gaat is er om 11.15 uur een H. Mis in de
Onze Lieve Vrouwekerk aan de Keizersgracht. Na afloop van de H. Mis maakt de
processie vanuit de kerk rechtsom een ronde langs de grachten om zo’n twee
uur later aan de linkerzijde de kerk weer binnen te treden. Deze eeuwenoude
traditie van de richting met de klok mee wordt ook gevolgd bij processies bij
inwijding van kerken.
Processiekruis, flambouwen en vaandels: de processie begint met het
processiekruis. Het kruis stelt Christus voor de ogen van gelovigen. De
kruisdrager wordt door acolieten begeleid die lantaarns (flambouwen) en
vaandels dragen. De flambouwen geven het licht als teken van vreugde,
waarheid en leven. De processielantaarn is een lichthuisje op een stok dat
beweegt met de drager (een acoliet of lid van het collectantencollege). Het
processievaandel is een uit de oudheid overgenomen overwinningsteken. Het
toont de strijdende kerk.
Bruidjes: na het processiekruis volgen de bruidjes, jonge meisjes die in
maagdelijk witte processiekleding vanuit mandjes bloemen strooien ter
versiering van de processieroute. Soms zijn er ook jongens (jonkers) die in deze
groep meelopen.
Fanfare Wilhelmina: een processie zonder muziek is ondenkbaar. Fanfare
Wilhelmina uit Volendam speelt tijdens de Amsterdamse processie haar
processiemarsen. Zij geeft zo het tempo aan en brengt de deelnemers in een
stemming van rustige devotie. Na afloop van het lof waarmee Sacramentsdag
wordt afgesloten, verandert de fanfare het repertoire, wanneer zij voor de kerk
een serenade uitbrengt.
Oecumene: wat de Amsterdamse processie anders maakt dan processies elders
is het oecumenische karakter. Het bijzondere is dat vertegenwoordigers van
Oosterse kerken meelopen en aan het lof na de processie deelnemen. Dat kom
je nergens anders tegen. Hoewel deze kerken niet eenzelfde processietraditie
kennen als de katholieke kerk, delen zij met katholieken het geloof in het H.
Sacrament, de aanwezigheid van Christus in de eucharistie. Hun deelname
voegt nieuwe elementen toe aan de processie die goed in de katholieke traditie
passen. Het Syrisch Orthodoxe meisjeskoor past bijvoorbeeld in de katholieke
procestraditie van groepen van maagden die tijdens de processie met
palmtakken zwaaien. De Syrisch Orthodoxe priesters worden begeleid door
personen met sesles (stokken met bellen), die de nabijheid van het H.
Sacrament aangeven, wat weer past bij het katholieke gebruik van bellen. De
oecumene wordt tot in de kerk voortgezet. Daar zijn voorzieningen
aangebracht, waardoor de kerk elke zondag zowel voor de Syrisch Orthodoxe
als voor de katholieke mis gebruikt kan worden.
H. Sacrament: Het H. Sacrament, de gewijde hostie, wordt onder een baldakijn
(ofwel hemel) door een priester gedragen in een monstrans, een zilveren
houder (rechts). Het baldakijn wordt gedragen door seminaristen
(priesterstudenten). Het baldakijn wordt omgeven door vier lantaarndragers
van het collectantencollege van de Onze Lieve Vrouwekerk (links). Direct voor
het H. Sacrament lopen de vertegenwoordigers van religieuze orden. Daarna
volgen wierookdragers. Dat zijn acolieten die met de reuk van wierook de lucht
voor het H. Sacrament zuiveren. Gelovigen worden geacht eerbiedig te knielen
wanneer het H. Sacrament aan hen voorbijtrekt.
Trein: achter het H. Sacrament volgt biddend en zingend de kerkgemeenschap
(“de trein”). Op het tempo van processiemarsen schreiden zij voort achter het
baldakijn en het H. Sacrament (boven). De trein wordt aangevoerd door leden
van het corps diplomatique en door de Suisse (midden).
Toeschouwers: soms worden Amsterdammers verrast door de processie. Dat
overkwam de columnist Martin Bril in 2006: “blank en zwart, jong en oud liepen
in rustige devotie langs de grachten. Op kop marcheerde het fanfareorkest
Wilhelmina uit Volendam, in klederdracht, dat onbegrijpelijk mooi op de
toetsers blies. De volgelingen zongen, prevelden Ave Maria’s, en baden het
Onze Vader. Ondanks de drukkende, klamme hitte was er weinig zweet te zien.
Kleine meisjes in fleurige jurken hadden manden met bloemblaadjes aan de arm
en strooiden die uit, mannen in oude pakken met grimmige gezichten droegen
vaandels met merkwaardige tekens erop, pelgrims oude bijbels, nonnen in een
zomerhabijt leken voor het eerst de zon te zien, koptische priesters droegen
vreemde mijters en Afrikaanse missionarissen waren op blote voeten. Het meest
opmerkelijke was de eerbied die de processie afdwong. Honderden mensen
stonden langs de route en keken alleen maar. We bevonden ons in het hart van
Amsterdam, aan het begin van een hete middag, Sodom en Gommora zou je
kunnen zeggen, maar toch viel de stad telkens even stil als het lichaam van
Christus voorbij werd gedragen.”
Het lof: bij binnenkomst van de processie in de kerk volgt het lof, waarbij in de
Onze Lieve Vrouwekerk het Allerheiligste wordt uitgestald en wordt aanbeden.
Dit jaar zal er na afloop dit plechtig lof gelegenheid zijn tot Aanbidding van het
Allerheiligste in de kapel van de Begijnhof, waar de emeritus hulpbisschop,
Mgr. J.G.M. van Burgsteden, om 17.00 uur een H. Lof ter ere van het
Allerheiligst Sacrament zal vieren. Zo wordt gehoor gegeven aan de oproep van
paus Franciscus I om in dit Jaar van het Geloof samen met hem een uur door te
brengen in Aanbidding van het Allerheiligste.