Qrius_rapportage_kinderen en voeding

Kinderen over
gezonde voeding
Samenvatting van een ‘quick scan’
onder kinderen uit groep 8 van de basisschool
Uitgevoerd in opdracht van het
Voedingscentrum
Mei 2012; project 12.006
Suzanne Dölle
Paul Sikkema
1.
Samenvatting
In april 2012 heeft Qrius een representatieve steekproef van 763 kinderen uit groep
8 van de basisschool ondervraagd over gezonde voeding.
Bijna alle kinderen hebben tijdens de periode op de basisschool les gehad over
gezond eten en drinken. 47% elk jaar, nog eens 46% een aantal jaren. Slechts 7%
heeft nooit les over dit onderwerp gehad.
Uit het onderzoek blijkt dat de kinderen, over de hele linie, best veel weten van
voeding en ook in staat zijn om deze kennis toe te passen. Dat is, mogen we
aannemen, mede het resultaat van een jarenlange educatie op dit gebied.
Wat echter ook blijkt is dat er onderwerpen zijn waar kinderen moeilijk mee uit de
voeten kunnen.
‘Onduidelijke’ voedingsmiddelen
Zo zijn er voedingsmiddelen die op het eerste gezicht gezond zijn, maar die in
werkelijkheid toch veel calorieën bevatten. Een goed voorbeeld hiervan is
sinaasappelsap. Het omgekeerde komt ook voor. Er zijn producten die ongezond
lijken, maar die in werkelijkheid weinig calorieën bevatten. Een goed voorbeeld
hiervan is light frisdrank.
Het is noodzakelijk om kinderen te blijven helpen met het beoordelen van
producten die er in eerste instantie anders uitzien dan ze in werkelijkheid zijn.
Hoeveelheden; THT
Uit het onderzoek blijkt ook dat het voor veel kinderen lastig is om in te schatten
hoe veel groente ze iedere dag moeten eten. Dit geldt, in mindere mate en voor
een kleinere groep kinderen, ook voor fruit.
Verder weten veel kinderen niet goed wat ze aan moeten met de gegevens over
de houdbaarheid van producten.
Groepen die nader aandacht verdienen
Er zijn in het onderzoek twee groepen kinderen die op een aantal punten minder
goed scoren:
• Kinderen die van zichzelf zeggen dat ze ongezond eten.
• Kinderen die op school geen les over gezond eten en drinken hebben gehad.
In dit onderzoek zijn beide groepen, in absolute zin, onvoldoende omvangrijk om
op een aantal gebieden harde conclusies te kunnen trekken. Aanbeveling is dan
ook om beide groepen nog wat specifieker te bekijken.
2
2.
Inleiding
Aanleiding
Kinderen leren op de basisschool allerlei dingen die onmisbaar zijn voor hun
onderzoek
verdere leven. Lezen, schrijven, rekenen, presenteren, wereldoriëntatie, Engels, om
een aantal vakken te noemen. Het Voedingscentrum vindt het belangrijk dat ze
ook les krijgen over gezond eten en drinken. Zodat ze in staat zijn om ook op dit
gebied zelfstandig te handelen.
Het Voedingscentrum wil door middel van deze quick scan graag inzicht krijgen in
het kennisniveau van kinderen in groep 8 en hun vaardigheden om die kennis te
vertalen naar de eigen situatie. Daarom heeft het Voedingscentrum een
onderzoek laten uitvoeren onder deze leerlingen, die bijna van de basisschool af
gaan.
Doelstelling
onderzoek
Het doel van het onderzoek is als volgt:
In kaart brengen in hoeverre kinderen uit groep 8 van de basisschool in staat zijn
om hun kennis over gezonde voeding daadwerkelijk toe te passen op hun eigen
situatie.
Uitvoering
van het
onderzoek
Qrius heeft een representatieve steekproef van 763 kinderen ondervraagd die in
groep 8 van de basisschool zitten; 393 jongens en 370 meisjes.
Zij hebben een online enquête ingevuld. Ze zijn afkomstig uit een panel van één
van de onderzoekspartners waar wij intensief mee samenwerken.
De vragenlijst
De vragenlijst is opgesteld door het Voedingscentrum, in nauw overleg met Qrius.
De vragen zijn afgestemd op kinderen en het aantal vragen was beperkt. Voordat
het onderzoek van start ging hebben we de lijst onder een aantal kinderen getest;
we wilden weten of ze de vragen goed begrepen en of we daadwerkelijk vast
stelden wat we wilden weten.
Het veldwerk
Het veldwerk is van start gegaan in week 14 van 2012 en afgerond in week 15. Aan
de kinderen is gevraagd om de vragenlijst zelfstandig, zonder hulp van ouders of
andere gezinsleden, in te vullen.
Representativiteit
Voor, tijdens en na de uitvoering van het onderzoek is veel aandacht besteed aan
de opbouw van de steekproef. We wilden de samenstelling van de populatie zo
goed mogelijk benaderen.
3
De 763 kinderen zijn, als we naar het welstandsniveau van de huishoudens kijken
waarin zij wonen, afkomstig uit alle lagen van de bevolking. 16% is afkomstig uit
een huishouden met een bruto gezinsinkomen dat lager is dan 20.000 euro per
jaar. 25% heeft een bruto gezinsinkomen van 50.000 euro of meer. De rest, bijna
60%, zit daar tussen in. Verder is de steekproef goed gespreid over Nederland en
over verschillende woonomgevingen.
Projectleiding
Qrius is gespecialiseerd in onderzoek onder jonge doelgroepen. Een belangrijk en
bekend project is het Jongerenonderzoek, waarvan de laatste editie (Jongeren
2011) net is verschenen.
Het onderzoek voor het Voedingscentrum is uitgevoerd door Suzanne Dölle, senior
onderzoeker, en Paul Sikkema, onderzoeksdirecteur. Beide projectleiders hebben
ruime ervaring met onderzoek onder kinderen en jongeren en met het concreet
toepassen van de resultaten.
Over de
rapportage
We rapporteren de resultaten in de vorm van de samenvatting die nu voor u ligt.
Ook is het basismateriaal beschikbaar (zoals de tabellen en de vragenlijst).
4
3.
Overzicht van de resultaten
Algemene
“Je staat bovenaan de school. Iedereen moet naar je luisteren!”
kenmerken
Meisje, bovenbouw basisschool, in Jongeren 2011 (Qrius).
De kinderen, die we ondervraagd hebben, staan op de drempel van een nieuwe
fase in hun leven. Ze maken bijna de overstap naar de middelbare school. Op de
basisschool zijn ze de oudsten en hoeft niemand ze meer iets te vertellen. Op de
middelbare school beginnen ze weer van voren af aan.
Altijd, als we onderzoek onder deze groep doen, valt het ons op hoe groot ze zijn
en hoe veel zelfvertrouwen ze (over het algemeen) hebben. Ze lijken in veel
opzichten al op jongeren, maar hebben ook nog het onbevangene en
nieuwsgierige dat kinderen kenmerkt.
De meeste kinderen, die wij ondervraagd hebben, zijn 12 jaar oud (62%). De rest is
11 jaar oud. In dit hoofdstuk laten we zien hoe ze op de verschillende vragen
hebben geantwoord.
Het is natuurlijk geen homogene groep. Daarom splitsen we standaard uit naar
‘jongens’ en ‘meisjes’ en vermelden, waar relevant, de resultaten van andere
subgroepen.
Eet je
meestal
We hebben de kinderen op de eerste plaats gevraagd of ze vinden dat ze
meestal gezond eten. De meeste kinderen vinden van wel, zoals blijkt uit de
gezond?
onderstaande tabel:
Totaal
Jongen
Meisje
Ja
90%
89%
91%
Nee
10%
12%
9%
Er zijn bijna 80 kinderen die van mening zijn dat ze niet gezond eten. Die groep is
(statistisch gezien) groot genoeg om apart te bekijken tijdens de analyse. Zodat
we kunnen vaststellen of hun antwoorden afwijken van de andere kinderen.
Les op school
Op scholen wordt tegenwoordig veel aandacht besteed aan gezonde voeding.
Een belangrijk motief daarvoor is dat er steeds meer kinderen en jongeren zijn die
(veel) te zwaar zijn.
We wilden van de kinderen in ons onderzoek weten of ze les over gezond eten en
drinken hebben gehad en zo ja, hoe intensief. De antwoordmogelijkheden waren:
5
•
Elk jaar les gehad.
•
•
Helemaal geen les gehad.
In sommige groepen wel en in andere niet.
Uit het onderzoek blijkt dat 93% van de kinderen les over dit onderwerp heeft
gehad:
Totaal
Jongen
Meisje
Elk jaar
47%
52%
42%
Soms, niet in elke groep
46%
41%
52%
Nee, geen les gehad
7%
7%
7%
Het verschil tussen de jongens en de meisjes lijkt in dit geval weinig betekenisvol;
beide groepen zouden in dezelfde mate les gehad moeten hebben.
Onder de kinderen, die geen les over gezond eten en drinken hebben gehad, zijn
er relatief veel die aangeven dat ze niet gezond eten; 15%, tegen minder dan 10%
onder degenen die wel les op dit gebied hebben gehad. Dit verschil is, door de
beperkte omvang van de groep kinderen die geen les over dit onderwerp heeft
gehad, niet significant, maar we willen het wel even noemen.
Wat is een
Weten kinderen ook wat een gezond ontbijt is? Om dit te meten hebben we een
gezond
ontbijt?
aantal verschillende maaltijden voorgelegd en ze gevraagd wat het meest
gezonde ontbijt is. De antwoorden zijn als volgt:
Totaal
Jongen
Meisje
47%
45%
48%
23%
26%
19%
21%
19%
23%
7%
6%
8%
0,4%
0,5%
0,3%
Pakje met 2 koeken met een glas
halfvolle melk
Pap met melk en een kopje thee
0,8%
0,5%
1,1%
1,2%
1,3%
1,1%
Een croissantje met een kopje
thee
0,8%
1,0%
0,5%
2 volkoren boterhammen met
kipfilet, jam, een glas halfvolle
melk en fruit
2 boterhammen met kaas en
worst, en een glas halfvolle melk
Schaaltje yoghurt met muesli en
stukjes fruit, en een glas water
Schaaltje cornflakes met melk en
een kopje thee
Roze koek met een kopje thee
Het beste antwoord (2 volkoren boterhammen met kipfilet, jam, een glas halfvolle
melk en fruit) wordt ook door de meeste kinderen genoemd.
Ook een ontbijt met yoghurt, muesli, stukjes fruit en water is gezond; deze
mogelijkheid wordt door 21% van de kinderen aangekruist.
6
Op de derde plaats qua gezondheid komt ‘pap met melk en een kopje thee’,
maar er zijn nauwelijks kinderen die deze mogelijkheid noemen.
Al met al pikt bijna 70% van de kinderen een gezond ontbijt eruit. Van de rest
denkt een groot deel dat de boterhammen met kaas en worst ook gezond zijn.
Ook cornflakes scoren relatief hoog.
Overslaan
van het
Uit diverse onderzoeken is gebleken dat de nodige kinderen zonder ontbijt naar
school gaan. Ze hebben geen honger of ze nemen niet de tijd om wat te eten en
ontbijt
te drinken. Maar is dat gezond? Nee, zeggen de meeste kinderen.
Totaal
Jongen
Meisje
Ja
8%
10%
6%
Nee
92%
90%
94%
Kinderen, die niet gezond eten, zijn hiervan minder op de hoogte. Bijna 20% van
die groep denkt dat het geen kwaad kan (dit is significant).
Hoe gezond
zijn dranken?
We hebben aan de kinderen vervolgens gevraagd om verschillende dranken te
beoordelen. Welke zijn gezond, welke zijn ongezond? Dat is niet zo lastig om te
beoordelen als het bijvoorbeeld om thee of water gaat, of om frisdrank. Maar
sinaasappelsap? Per drank zijn de resultaten als volgt:
Appelsap
Heel
Gezond
33%
Beetje
gezond
54%
Beetje
ongezond
11%
Heel
ongezond
1%
Frisdrank
0,3%
6%
45%
48%
Light frisdrank
2%
24%
53%
20%
Limonade
2%
26%
54%
18%
Chocolademelk
6%
46%
38%
10%
Halfvolle melk
68%
29%
3%
0,3%
Energiedrank
4%
13%
30%
54%
Sinaasappelsap
65%
31%
3%
1%
Water
87%
12%
0,4%
0,4%
Thee
57%
40%
3%
0,3%
Volgens het Voedingscentrum zijn de volgende dranken het meest gezond: thee,
water, halfvolle melk en light frisdrank.
Kinderen zijn het daarmee eens, behalve als het om ‘light frisdrank’ gaat. De
meeste kinderen denken dat dat ongezond is. Positief zijn ze daarentegen over
vruchtensappen, zoals sinaasappelsap en in mindere mate appelsap. Over
chocolademelk lopen de meningen van de kinderen uiteen.
7
Wat zijn
calorieën?
Eén van de kernwoorden op het gebied van gezonde voeding is ‘calorie’. Weten
deze kinderen uit groep 8 wat calorieën zijn? Ze konden kiezen uit drie
mogelijkheden:
Een verzamelnaam voor
verschillende soorten vetten
Hoe meer calorieën, hoe
gezonder het eten is
Calorieën geven aan hoeveel
energie het product levert
Totaal
Jongen
Meisje
23%
21%
25%
2%
3%
1%
75%
77%
74%
De meeste kinderen hebben het goed, maar er is ook een behoorlijke groep die
het niet goed heeft. Kinderen, die ongezond zeggen te eten, weten wat minder
vaak het goede antwoord op deze vraag.
Waar zitten
meeste
calorieën in?
Via verschillende vragen is aandacht besteed aan het toepassen van de kennis
die kinderen op het gebied van gezonde voeding hebben. We zagen net dat de
meeste kinderen wel weten wat calorieën zijn. Maar weten ze ook waar de
meeste calorieën in zitten als ze tussendoor even iets willen eten?
Totaal
Jongen
Meisje
Een handje popcorn
2%
2%
2%
Een handje chips
18%
20%
17%
1 candybar zoals KitKat of Twix
63%
63%
62%
1 eierkoek
4%
4%
4%
1 stroopwafel
14%
12%
17%
Inderdaad, een candybar bevat van deze producten de meeste calorieën. Ook
stroopwafels en chips worden als calorierijk gezien.
Zijn 4 stukjes
appel
Bij de vraag over het ontbijt hadden we het al over yoghurt en fruit. Als je 4 stukjes
appel in je yoghurt doet, heb je dan voldoende fruit op voor de hele dag? Wat
voldoende?
zeggen de kinderen hierover?
Totaal
Jongen
Meisje
Ja
10%
11%
9%
Nee
75%
73%
78%
Weet niet
15%
17%
13%
Veel kinderen weten dus dat het niet voldoende is, maar er is een behoorlijke
groep die hier niet van op de hoogte is. Kinderen, die naar eigen zeggen niet
gezond eten, zeggen significant vaker ‘weet niet’.
8
Hoe veel
groente heb
je nodig?
We hebben de kinderen ook een inschatting laten maken met betrekking tot het
eten van groente. De vraag was als volgt: “Hoe veel groente heb jij iedere dag
nodig?”
Totaal
Jongen
Meisje
1 grote lepel
9%
7%
11%
2 grote lepels
47%
50%
45%
3 grote lepels
18%
16%
20%
4 grote lepels
26%
28%
25%
Dit blijkt voor veel kinderen lastig. Meer dan de helft denkt dat 1 of 2 grote lepels
voldoende zijn. Minder dan de helft geeft het goede antwoord (3 of 4 lepels).
Extra tussen
de
Kinderen zijn actief en hebben natuurlijk wel eens honger tussen de maaltijden
door. Daar stelden we eerder al een vraag over: wat kun je beter niet kiezen? We
maaltijden
door
hebben ook gevraagd wat je beter wél kunt kiezen. De antwoorden:
Totaal
Jongen
Meisje
Pakje drinkyoghurt
25%
23%
28%
Reep chocolade
2%
2%
2%
Gevulde koek
2%
2%
2%
Boterham
70%
72%
68%
Zakje chips
0,9%
0,8%
1,1%
Het beste antwoord is ‘een boterham’ en dat wordt door het grootste deel van de
kinderen ook gegeven. Veel kinderen denken ook dat een pakje drinkyoghurt
gezond is.
Momenten
Tussendoor wat eten, ook al is het een boterham, is dat sowieso wel gezond? Ook
die vraag hebben we aan de kinderen voorgelegd. Wat is gezonder voor je?
3 grote maaltijden en daarnaast
maximaal 4 keer iets tussendoor
Veel kleine hapjes: 12 keer per
dag iets eten of drinken
Het maakt niets uit hoe vaak je op
een dag iets eet of drinkt
Totaal
Jongen
Meisje
78%
78%
77%
13%
13%
13%
10%
10%
10%
De meeste kinderen geven het goede antwoord. Ook de kinderen, die van
mening zijn dat ze ongezond eten, weten dit overwegend heel goed.
9
Wat is de
In het onderzoek is ook de Schijf van Vijf aan bod gekomen. We hebben ze een
schijf van 5?
afbeelding van de schijf laten zien en gevraagd wat het nou eigenlijk is. Dat blijken
de meeste kinderen wel te weten:
Totaal
Jongen
Meisje
Een spelletje
2%
2%
1%
Een manier om eten op je bord
neer te leggen
Informatie om gezond te eten
3%
3%
3%
93%
92%
93%
3%
3%
3%
Dat je 5 dagen lang gezond moet
eten, en dan 2 dagen niet
Kinderen, die op school geen les over gezonde voeding hebben gehad, zijn wat
minder bekend met deze schijf.
Vervangen
We hebben ook een vraag gesteld die betrekking heeft op het toepassen van de
van
producten
informatie op de schijf. De vraag was: “Als je in een maaltijd vlees wilt vervangen
door een ander product met eiwit. Uit welk vak van de Schijf van Vijf kies je dan?”
Ook in dit geval geven de meeste kinderen het goede antwoord.
Totaal
Jongen
Meisje
Vak 1, bevat groente en fruit
5%
5%
4%
Vak 2, bevat onder andere brood,
(ontbijt)granen
Vak 3, bevat onder andere melk,
kaas, zuivel, vlees, vis
Vak 4, bevat vetten en olie
10%
9%
11%
82%
83%
81%
3%
2%
4%
Vak 5, bevat drinken
1%
1%
1%
Er is dus wel een groep, een kleine 20%, die dit lastig vindt.
Kamperen
Een ander onderwerp in de vragenlijst was ‘veiligheid bij bewaren’. Hier zijn twee
vragen over gesteld. De eerste vraag ging over kamperen: “Stel, je gaat een
aantal dagen kamperen en je hebt geen koelkast. Wat moet je eerst opeten,
omdat het eerder bederft?” Met deze vraag hadden de meeste kinderen geen
moeite:
Totaal
Jongen
Meisje
Een blik kippensoep
1%
1%
2%
Een paar plakken gesneden ham,
verpakt in plastic
Een zak appels
82%
83%
82%
4%
3%
4%
Een zak brood
13%
13%
13%
10
THT
Veel lastiger was de vraag over de houdbaarheidsdatum op producten. “Wat
betekent ten minste houdbaar tot 14 mei?” Daar lopen de meningen over uiteen,
zoals blijkt uit de onderstaande tabel:
Totaal
Jongen
Meisje
Dat je het moet opeten voor 14
mei
Dat je het moet opeten op 14 mei
41%
40%
43%
1%
1%
2%
Dat je het ook na 14 mei nog mag
eten, maar dat de kwaliteit dan
minder kan zijn
Dat je het na 14 mei weg moet
gooien, want dan is het echt
bedorven
50%
52%
48%
7%
7%
7%
De kinderen, die van zichzelf vinden dat ze ongezond eten, geven veel vaker dan
gemiddeld het eerste antwoord (55%). Ook degenen, die geen les over gezonde
voeding hebben gehad, geven vaak dit antwoord.
Waar wordt
De laatste vragen in de vragenlijst gingen over wisselende onderwerpen. Zo
yoghurt van
gemaakt?
hebben we gevraagd of de kinderen weten waar yoghurt van gemaakt wordt.
Dat levert geen moeilijkheden op.
Totaal
Jongen
Meisje
Van kaas
1%
2%
1%
Van planten
1%
1%
1%
Van melk
98%
98%
98%
Van vlees
0,1%
0,3%
0,0%
Wat betekent
Ook is gevraagd of de kinderen weten wat ‘biologisch’ betekent. Een woord dat
‘biologisch’?
ze steeds meer om zich heen zien en horen. Driekwart van de kinderen geeft het
goede antwoord:
Totaal
Jongen
Meisje
Dat het gezonder is
18%
17%
19%
Dat het uit de buurt komt
0,5%
0,3%
0,8%
Dat er geen bestrijdingsmiddelen
zijn gebruikt
Ik weet het niet
74%
76%
72%
7%
7%
8%
De kinderen, die ongezond eten, zijn veel minder bekend met dit begrip. 33% van
deze groep denkt dat het woord aangeeft dat het om een gezond product gaat
(tegen 18% in de totale steekproef).
11
Ruimte voor
De vraag over soorten eieren leverde de nodige hoofdbrekens op. Welke kip heeft
kippen
de minste ruimte gehad?
Totaal
Jongen
Meisje
Een kip die een scharrelei legt
43%
42%
44%
Een kip die een vrije uitloopei legt
18%
23%
14%
Een kip die een biologisch ei legt
13%
13%
13%
Ik weet het niet
26%
22%
30%
Minder dan de helft van de kinderen weet dat een scharrelkip de minste ruimte
heeft gehad; de meerderheid van de kinderen kent de verschillen niet goed.
Steeds
dezelfde
groente
Vader als
voorbeeld
Het onderzoek werd afgesloten met 2 stellingen. De eerste stelling was: “Het is
gezond om elke dag dezelfde groente te eten.” De meeste kinderen zijn het daar
niet mee eens:
Totaal
Jongen
Meisje
Ja
15%
18%
13%
Nee
85%
82%
87%
En de laatste stelling was er één met een knipoog: “Als mijn vader geen groente
eet, hoef ik ook geen groente te eten.” De antwoorden staan op de volgende
pagina.
Totaal
Jongen
Meisje
Ja
19%
22%
16%
Nee
81%
78%
84%
Ook hier zijn de kinderen het niet mee eens. Er zijn wel meer jongens die zich
aangesproken voelen dan meisjes!
Kinderen die
Tot slot nog even terug naar de kinderen die op de basisschool geen les over
geen les
hebben
gehad
gezond eten en drinken hebben gehad. Zij scoren op een aantal vragen wat
minder goed dan de andere kinderen. Enkele voorbeelden:
• Minder kinderen in deze groep weten wat ‘calorieën’ zijn (68%, tegen 76%
•
•
onder degenen die wel les over gezonde voeding hebben gehad).
Ze zijn minder bekend met de Schijf van Vijf (85% versus 93%).
Ze weten minder wat ‘tenminste houdbaar tot’ betekent (40% versus 51%).
Vanwege de beperkte omvang van deze groep in het onderzoek zijn de
uitkomsten echter niet significant. Op basis van deze uitkomsten kunnen echter wel
hypothesen worden geformuleerd die in een onderzoek onder een grotere groep
kinderen, die geen les hebben gehad, kunnen worden getoetst.
12
4.
Slot
Op de voorgaande pagina’s zijn de uitkomsten van het onderzoek zo overzichtelijk
mogelijk weergegeven. Het is uiteraard mogelijk om nog meer analyses te maken.
Mocht het Voedingscentrum wensen in die richting hebben of vragen over de
uitkomsten hebben, dan horen wij dat graag!
Suzanne Dölle
Paul Sikkema
13