En nu… een Engelse wals! - Heemkundige Kring Walcheren

En nu… een
Engelse wals!
Herinneringen aan de Babytonband
Na de bevrijding van de nazi-overheersing
barstte er op Walcheren een enorme feestvreugde los. In Middelburg organiseerden
buurt-, gymnastiek- en muziekverenigingen
allerlei feesten, bevrijdingsmanifestaties en
marsen door de stad. Er werd daarbij naar
hartenlust gedanst, gehost en
gezongen.
Ook voor de op Walcheren gelegerde Engelse en Nederlandse
militairen werd het nodige gedaan. Eind december 1944 werd
de Middelburgse schouwburg
met een filmvoorstelling heropend en ging dienst doen als
Garrison theatre. Begin januari
1945 werd daar voor de militairen
van de Irenebrigade een show
georganiseerd, waarbij ook burgers geïntroduceerd konden worden. Begin februari kon in zaal
Mercurius in de Koepoortstraat gedanst
worden. Later die maand was er een zogenoemde Green Baret Dance in de Concert- en Gehoorzaal. Ook werden dansavonden voor militairen georganiseerd in
het Schuttershof. In Vlissingen vonden dergelijke activiteiten plaats in de Pioneer Hall.
Bij deze activiteiten speelde de Middelburgse musicus Baby den Toonder een
belangrijke rol.
Baby den Toonder
De man met de ongebruikelijke roepnaam
Baby werd op 4 augustus 1917 geboren
als Johannes James den Toonder in
Cheadle bij Manchester, Engeland. Zijn
vader was zeeman en Nederlander van
geboorte, zijn moeder was een Engelse.
Omdat hij de jongste in het gezin was,
werd hij Baby genoemd en dat is altijd zo
gebleven. Na de Eerste Wereldoorlog
kwam het gezin Den Toonder naar Middelburg en vestigde zich aan de Zuidsingel,
waar Den Toonder senior een garagebedrijf begon. Al snel bleek dat Baby over
Baby den Toonder, ca. 1950-1955. (collectie
Frans Bliek)
muzikaal talent beschikte. Hij kreeg pianoles van de bekende entertainer Justus
Jesayes en volgde later lessen aan het
conservatorium in Gent. Hierna kreeg hij
nog onderricht op jazzgebied. Vanaf zijn
twaalfde trad hij al op voor publiek en in
1931 richtte hij de Toonders Players op,
met een viermansbezetting. Tijdens de
oorlog vielen de optredens stil, maar na de
bevrijding ging Baby er weer met volle
kracht tegenaan. Zijn Engelse achtergrond
kwam hem daarbij goed van pas.
De Babytonband
Zo halverwege 1945 polste Baby den
Toonder verschillende hem bekende muzi-
De Wete jaargang 38 nummer 2 (januari 2009) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl)
3
kanten over het idee een orkest op te richten. In het toen nog overzichtelijke Middelburg wist hij precies wie een instrument
goed kon bespelen. Met Baby als leider
kwam het tot de oprichting van de Babytonband, die – in wisselende samenstelling
– bestond uit: Baby den Toonder, piano/
accordeon; Klaas Adriaanse, drums; Frans
Voor de repetities had Baby de beschikking over Engelse bladmuziek. Naarmate
men beter op elkaar ingespeeld raakte,
gebeurde alles uit het hoofd.
De Babytonband, met links Baby den Toonder,
boven v.l.n.r.: Klaas Adriaanse, drummer,
Frans Bliek, trompet en Adrie Polvliet, saxofoon, onder v.l.n.r.: Henk van Berkel, gitaar en
Rinus Kievit, piano, ca. 1950-1955. (collectie
Frans Bliek)
ten stonden min of meer in de rij om een
optreden van Baby en zijn mannen vast te
leggen. Meestal was men het gauw eens
en werd een datum vastgesteld. Zwart op
wit stond er niet veel, de zakagenda was
meestal voldoende; het was een kwestie
van vertrouwen.
Het drukst was het uiteraard in het najaar
en de winter. Twee of drie optredens per
week waren in de beginjaren heel gewoon.
Elke zichzelf respecterende vereniging in
Middelburg en Vlissingen had eens per
jaar wel een uitvoering en bal na met de
Babytonband. Ook voor scholen werd op-
Bliek, trompet; Adrie Polvliet, klarinet/cello;
Rinus Kievit, piano. Jasper Hendrikse
speelde geregeld mee op de contrabas.
Gerepeteerd werd op de zolder van de
brandweerkazerne in de Sint Janstraat,
later ook in een zaal van sociëteit De Vergenoeging op de Markt.
Optredens
De band had geen gebrek aan werk. Verenigingen en beheerders van danslokalitei-
De Wete jaargang 38 nummer 2 (januari 2009) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl)
4
getreden. Op 21 december 1949 verzorgden Baby en zijn orkest in het Concertgebouw te Vlissingen de muziek voor het bal
van de plaatselijke Rijks-hbs.
Bij een uitvoering waren twee mogelijkheden: de Babytonband had een muzikale rol
in het geheel en was de hele avond aanwezig of de band kwam uitsluitend om te
gespeeld, vrijwel helemaal uit het hoofd.
Hoogtepunt van de avond was de polonaise, die door vrijwel de hele zaal enthousiast werd meegelopen.
De band had ook een eigen show, ‘Herfstsymphonie met de Babytonband’, die door
Baby was gearrangeerd.
spelen tijdens het bal. In het eerste geval
waren de musici ongeveer zes uur in touw,
in het tweede een uur of vier. Tijdens de
PZEM-revue trad de band de hele avond
op als begeleiding.
Het bal werd geleid door de balletmeester,
meestal een dansleraar. In Middelburg was
dat Meeuse, in Vlissingen Corveleyn of
Van Leeuwen. Zij hadden van tevoren de
muziek al doorgesproken. De verenigingen
hadden geen inspraak bij de muziekkeuze,
dat was een zaak van Baby. Het repertoire
bestond vooral uit jazz en evergreens,
maar er werden ook wel verzoeknummers
Optreden van de Babytonband in de Cosy Corner (Boulevard Bankert 110) in Vlissingen, ca.
1950-1955. (collectie Frans Bliek)
Waar werd opgetreden?
De meeste optredens vonden plaats in het
Schuttershof, de schouwburg en sociëteit
De Vergenoeging in Middelburg en het
Concertgebouw in Vlissingen. De zaaleigenaren hadden vergunning om muziek te
laten uitvoeren. De politie controleerde of
alles ordelijk verliep en of de lokaliteit op
tijd werd gesloten. Dat leverde vrijwel nooit
problemen op. In 1946 was er eens een
De Wete jaargang 38 nummer 2 (januari 2009) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl)
5
flinke knokpartij met militairen in het Schuttershof, maar dat was een uitzondering.
Na de zaterdagse dansavonden in het
Schuttershof reed ’s nachts nog een extra
bus vanaf de Poelendaelesingel naar Vlissingen.
In de zomermaanden werd vaak in het
Domburgse Badpaviljoen gespeeld voor
over de Westerschelde gevaren, waarbij
flink werd ingenomen. Het lievelingslied van
De Casembroot was ‘Wien bleibt Wien’,
dat speciaal voor hem werd gespeeld.
De Babytonband was ook bekend buiten
Walcheren en trad op in onder andere De
Prins van Oranje in Goes en in Terneuzen.
Ook speelde de band op dansavonden en
De uitvoering van de eigen show ‘Herfstsymphonie met de Babytonband’ in het Schuttershof te Middelburg, met enkele gastmuzikanten,
ca. 1950-1955. (collectie Frans Bliek)
tijdens carnaval in de zaal van Koppenol in
Bergen op Zoom, ofwel het Krabbegat.
sociëteit Luctor et Emergo. In 1950 speelde de band daar in juli en augustus op
woensdag- en zaterdagavond vanaf acht
uur. Leden en introducés hadden vrij toegang. Anderen betaalden een gulden. Jongeren mochten tot negen uur blijven, daarna moesten ze de zaal verlaten.
Een speciale gebeurtenis was het optreden voor commissaris van de koningin jhr.
De Casembroot. Er werd dan met een boot
Handje contantje
Over contracten kunnen we kort zijn: die
waren er niet. Alles werd mondeling afgesproken en handje contantje geregeld.
De bandleden hadden allemaal al een
inkomen; de een was fotograaf, een ander
had een bloemenzaak, weer een ander
was bankmedewerker. Optreden in de
Babytonband leverde een leuk extraatje
op. Ieder lid van de band kreeg evenveel:
vijf gulden per uur. Een hele avond optreden leverde al gauw dertig gulden op.
De Wete jaargang 38 nummer 2 (januari 2009) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl)
6
Wanneer tijdens een bal werd gespeeld,
verdiende men vijftien gulden. Met drie optredens was dat toch een aardig inkomen.
Het gemiddelde weekloon was toen 20 à
25 gulden.
Daarnaast speelden de bandleden op vrije
avonden ook nog voor anderen. Frans
Bliek leidde bijvoorbeeld in januari en oktober 1953 het orkest van buurtvereniging
Nieuw Middelburg en ook Baby den Toonder verzorgde nu en dan muziek voor deze
vereniging. Het spreekt haast vanzelf dat
de extra verdiensten netjes aan de belastingdienst werden opgegeven.
Een oud-bandlid vertelt
Frans Bliek: “Ik kom uit een muzikaal gezin,
mijn vader speelde tuba in het Middelburgs
Muziek Korps en mijn broer was tamboer.
Op mijn elfde leerde ik al trompet spelen,
aanvankelijk bij muziekvereniging Excelsi-
Ko Kempe, Jan Wezeman, Baby den Toonder en
Frans Bliek (rechts), samen met zangeres Corry
Brokken in de Cosy Corner in Vlissingen, ca.
1955. (collectie Frans Bliek)
or, later werd ik ook lid van het MMK. In de
oorlog zat ik gedwongen een paar jaar in
Duitsland. Toen ik terugkwam zocht Baby
contact met mij. Hij wist dat ik trompet
speelde. We waren het snel eens. Zo werd
ik lid van de Babytonband.
Van beroep was ik fotograaf bij Henning op
de Markt, daar werkte ik van acht uur ’s
morgens tot een uur of vijf, zes in de middag. Wanneer we optraden tijdens een bal
in Middelburg, ging ik rond tienen van huis.
Speelden we in Vlissingen, dan was dat
eerder. Ieder had zijn eigen vervoer: de
benenwagen of de fiets. Later gingen we
met de scooter of auto en soms reden we
met elkaar mee. Op een dag ging het fout.
De Wete jaargang 38 nummer 2 (januari 2009) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl)
7
Met mijn scooter op weg naar een optreden in Terneuzen werd ik op de hoogte bij
Souburg aangereden. Ik kwam er nog
goed vanaf met een hersenschudding en
een gebroken rib, maar ik kon mooi een
week of zes niet optreden.
Wanneer je eenmaal in de zaal was, wachtte je op de afloop van de voorstelling. Dan
ging je het toneel op om de instrumenten
en lessenaars op te stellen. Die lessenaars
hadden we eigenlijk niet nodig – we speelden alles uit ons hoofd – maar ze hadden
wel een functie: er lag een blad op met de
woorden Babytonband. Daar gaven we ons
visitekaartje mee af.
De band had een eigen tune. Die speelden
we terwijl de gordijnen langzaam opengingen. Het publiek zag ons dan spelend opkomen. Onder leiding van de balleider kon
daarna het bal beginnen dat tot twee uur
duurde. In de pauze kregen we consumpties, per avond twee à drie, die door de
organiserende vereniging werden betaald.
Na afloop was het voor de meeste bandleden inpakken en wegwezen. Ik moest bijvoorbeeld de volgende morgen al om acht
uur weer bij Henning zijn. Baby en Meeuse
bleven nog wel eens plakken onder het
genot van een afzakkertje.
Bij een volgend optreden kregen we van
Baby ons ‘honorarium’ contant uitbetaald.
De onderlinge verstandhouding was goed,
maar bij elkaar over de vloer komen deden
we niet. Buiten het orkest ging ieder z’n
eigen weg.
Het was een fijne tijd, waar ik met plezier
op terugkijk.”
Het einde van de Babytonband
Midden jaren vijftig viel de band min of meer
geruisloos uiteen. Baby trad steeds vaker
op in de Cosy Corner te Vlissingen en
werd de vaste pianist van dat etablissement. Hij speelde daar met een klein
orkest. De andere leden van de Babytonband vonden elders emplooi.
Slot
Ongeveer tien jaar heeft de Babytonband
een belangrijke rol gespeeld in het uitgaansleven. Voor de Walchenaren was ze
een begrip en velen hebben er goede herinneringen aan. Naar zo’n uitgaansavond
keek men uit, de mannen trokken hun
beste pak aan en de vrouwen hun mooiste
jurk, men ging dan echt op chique…
Tijdens het bal kon men de danslessen in
de praktijk brengen of misschien een partner voor het leven ontmoeten. Anderen
beleefden puur een gezellige avond.
Problemen kwamen weinig voor, soms
werd te veel ‘ingenomen’ of was er een
vechtpartijtje, maar dat loste de politie probleemloos op. Kortom, het was een tijd
waar velen met plezier aan terugdenken.
Baby den Toonder en zijn mede-orkestleden hebben daaraan een grote bijdrage
geleverd!
Jules Braat
Dit artikel is grotendeels gebaseerd op een
gesprek met Frans Bliek te Middelburg,
oud-lid van de Babytonband. Dank aan
hem en aan mevrouw Den Toonder-Jobse.
Geraadpleegde bronnen
Nationaal Archief, Archief Irenebrigade.
Zeeuws Archief:
– Archief N.V. Middelburgsche Schouwburg.
– Domburgs Badnieuws.
Zeeuws Documentatiecentrum:
– Dossier Baby den Toonder.
– Diverse exemplaren PZC.
De Wete jaargang 38 nummer 2 (januari 2009) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl)
8