Unterseeboots Flottille Flandern 1915 - 1918

OORLOG
ONDER
WATER
Unterseeboots Flottille Flandern
1915 - 1918
Tomas Termote
DAVIDSFONDS
UITGEVERIJ
3
INHOUD
Voorwoord
Historisch overzicht
Vooroorlogse politiek inzake de duikboot
Een algemene kijk op de duikbootoorlog tijdens de Eerste Wereldoorlog
De Belgische kust Haar ligging en strategische belang
De inname en bezetting van Brugge, Zeebrugge en Oostende
Het potentieel van Gent en Antwerpen
De U-boten 9
9
9
17
17
19
21
25
DUITSE WERVEN
25
U-BOOTTYPES TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
26
Langeafstandsboten: het U-type
27
Kustpatrouilleboten
29
29
38
41
UB-I UB-II UB-III Mijnenleggers
UC-I
UC-II
UC-III
43
43
50
53
TECHNISCHE ANALYSE
54
Structuur van de U-boten
Romp, tanks en diepteroeren
Toren
Interne verdeling, waterdichte deuren en wooninrichting
Luiken Kleur, herkenningsmerken en camouflage
54
54
57
59
63
63
Motoren
66
Instrumenten en navigatie
70
70
71
Navigatie en plaatsbepaling
Kompassen
4
7
Telegrafen en andere apparatuur
Periscopen en optiek
Communicatie
Radiotelegrafie
Hydrofoon
Andere signalisatiemiddelen
Bewapening
Torpedo’s en torpedobuizen
Dekgeschut
Munitie
Mijnen
Sprengpatrone M/03
Klein wapenarsenaal
Handgranaten en brandbommen: het Goldschmidt-systeem
Berging en veiligheid
Bijboten
Telefoon -en lichtboei
Hefhaken en hefschepen
Ontsnappingsapparatuur
Andere veiligheidsmiddelen
Unterseebootsflottille Flandern
73
73
77
77
79
79
80
80
86
89
91
93
95
95
97
97
100
100
102
103
107
ONTWIKKELING VAN EEN EENHEID
107
TWEE FLOTTIELJES
109
MODUS OPERANDI
110
RESULTATEN
110
OFFICIEREN EN MANSCHAPPEN
Vereisten en opleiding
Uniformen
Onderscheidingen
Enkele U-bootofficieren
113
113
117
119
120
IN DIENST BIJ EEN U-FLOTTILLE
Het leven aan boord
Water en voorraden
Ziekte, hygiëne en vergiftiging
Het leven aan wal
Moreel, propaganda en oorlogsbuit
De keerzijde van de medaille: ondergang van een U-boot
127
127
130
132
140
144
150
5
De basissen
Zeebrugge
Brugge
Oostende
In de haven: vliegtuigalarm en camouflage
U-bootbunkers, overkragingen en andere beschermende infrastructuur
Kragunterstanden
U-bootstallingen
U-bootbunkers
Droogdok
Andere gebouwen
GEALLIEERDE TEGENMAATREGELEN
Onderschepping van radioberichten, spionage en ondervraging van gevangenen
Netten, mijnen en mijnenvelden
Oppervlakteschepen
Dieptebommen
Britse onderzeeboten
Vliegtuigen en luchtschepen
Explosieve paravaan
Hydrofoon
U-bootvallen
Konvooien
Royal Navy-duikers
Britse landingsplannen en blokkades
Operaties van de U-Flottille Flandern:
successen en verliezen
182
182
187
190
195
198
202
203
205
205
206
206
207
207
208
208
212
212
214
219
MARITIEME ARCHEOLOGIE OP ZOEK NAAR VERLOREN U-BOTEN
Wrakken en hun levensduur
Identificatie
De levensloop van U-boten in de U-Flottille Flandern
UB-Boten
UC-boten
219
219
221
221
221
287
DE EVACUATIE VAN DE VLAAMSE HAVENS
343
Bibliografie en verwijzingen
Met dank aan
6
153
154
162
174
178
347
352
Voorwoord
In de literatuur over de Tweede Wereldoorlog neemt
de geschiedenis van de Duitse U-boten een belangrijke
plaats in. In archieven is een massa gegevens te ontdekken. De reizen van duikboten zijn goed gedocu­
menteerd op foto en film. Er zijn momenteel nog
levende getuigen en veel belevenissen werden (zelfs
tijdens de oorlog) genoteerd. Van de duikboten zijn
in diverse landen en musea intacte exemplaren bewaard die nog steeds veel bezoekers trekken. Voor de
film­industrie is het eveneens een aantrekkelijk thema
gebleken. Onmiskenbaar gaat er tot op vandaag een
­zekere fascinatie uit van het leven van de bemanningen en hun kapiteins.
Na de Eerste Wereldoorlog is daarvan geen sprake
geweest. De Duitse duikboten die in Vlaanderen ge­
legerd waren, werden door de geallieerden afgeschilderd als een verraderlijk en oneerlijk wapen. Dit in
tegenstelling tot de Britse duikboten en duikboot­
vallen, die in werkelijkheid gemaskeerd werden als onschuldige handelsschepen.
Een oorlog heeft steeds twee kanten. In dit boek
komt de ‘andere’ kant aan bod: het verhaal van de
Duitse U-boten en hun bemanning, een verhaal dat
tot op heden nauwelijks werd beschreven vanuit een
objectieve hoek. Honderd jaar na de feiten geeft deze
publicatie een onbevooroordeelde kijk op de Duitse
oorlogvoering op en onder het water.
Tomas Termote, een marinearcheoloog en ervaren
duiker, heeft hier geschiedkundig opzoekingswerk gecombineerd met een jarenlange exploratie ‘te velde’, al
moet deze uitdrukking veel ruimer gezien worden.
Het eerste deel van het boek betreft de historische
evolutie en de technische beschrijving van het Duitse
U-bootwapen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Met
eindeloos geduld heeft hij talrijke bouwtekeningen en
werkdossiers geanalyseerd en alle aanpassingen en verbeteringen op een rijtje gezet. Hij laat daarbij niet na
de veranderende tactieken in hun historische context
te situeren.
In het tweede deel wordt specifiek ingegaan op de
duikboten die in Vlaanderen gelegerd waren. Pijnlijk
nauwkeurig heeft hij de ontstaansgeschiedenis, de
­kapiteins, de vaarten en (in veel gevallen) de ondergang
van elke duikboot beschreven.
De auteur is verder gegaan dan wat van een historicus verwacht wordt. Als archeoloog heeft hij samen
met zijn vader Dirk een indrukwekkend aantal uren
doorgebracht op de bodem van de zee en heeft deze
U-bootwrakken nauwkeurig onderzocht. Juist dat
maakt ontegensprekelijk de originaliteit en de meerwaarde van het boek uit. De historische bronnen
werden met de nodige omzichtigheid benaderd en in
situ gecheckt. Dikwijls werden vaststellingen gedaan
die niet klopten met wat er in de archieven gevonden
werd. Locaties bleken niet te kloppen. De opgelopen
schade aan gezonken duikboten was soms belangrijker dan wat er in verslagen vermeld was (of in sommige gevallen het tegendeel). Historische interpretaties
moesten worden bijgesteld. Bij elke duikboot stelt
hij een stand van zaken op. De hulp van internationale collega-duikers was daarbij onmisbaar en Tomas
Termote combineert en verifieert ook hun ervaringen
met het teruggevonden historische feitenmateriaal.
De auteur heeft veel belang gehecht aan het illustratiemateriaal. De beschrijvingen, die veel lezers ietwat
technisch zullen voorkomen, werden geïllustreerd met
foto’s die een duidelijker inzicht moeten geven. In zijn
niet-aflatende zoektocht heeft Tomas Termote de hand
weten te leggen op uitzonderlijk onuitgegeven mate­
riaal. Veel foto’s worden hier voor het eerst gepubliceerd. Meteen wordt dit boek een belangrijke pijler van
de studie van de Eerste Wereldoorlog aan de Vlaamse
kust en een onmisbare aanvulling van de (niet zo talrijke) publicaties die de kust en de zee tot onderwerp
hebben.
Alex Deseyne
Ereconservator Domein Raversijde
7
Een Duitse onderzeeboot wacht op een afstand van een zinkend Noors schip (TT)
8