Behoud fysieke fitheid tijdens chemotherapie

FYSIOTHERAPIE EN ONCOLOGIE
Drs. B.J.W.M. van den Buijs
Fysiotherapeut en Bewegingswetenschaper
UMC Utrecht
Oncologie en fysiotherapie
Fysiotherapie bij oncologie richt zich op de
behandeling en begeleiding van mensen met
kanker, gericht op de gevolgen van de ziekte zelf
en van de medische behandelingen (operatie,
chemotherapie, radiotherapie en
hormoontherapie)
Oncologie en fysiotherapie
• In alle fasen van de ziekte
Tijdens curatieve behandeling
Oncologie en fysiotherapie
• In alle fasen van de ziekte
Tijdens curatieve behandeling
Fysiotherapeutisch doel: behoud kracht en conditie
Oncologie en fysiotherapie
• In alle fasen van de ziekte
Tijdens curatieve behandeling
Fysiotherapeutisch doel: behoud kracht en conditie
Na curatieve behandeling
Oncologie en fysiotherapie
• In alle fasen van de ziekte
Tijdens curatieve behandeling
Fysiotherapeutisch doel: behoud kracht en conditie
Na curatieve behandeling
Fysiotherapeutisch doel: verbeteren kracht/ conditie
arbeidsre-integratie, verminderen vermoeidheid etc.
Oncologie en fysiotherapie
• In alle fasen van de ziekte
Tijdens curatieve behandeling
Fysiotherapeutisch doel: behoud kracht en conditie
Na curatieve behandeling
Fysiotherapeutisch doel: verbeteren kracht/ conditie
arbeidsre-integratie, verminderen vermoeidheid etc.
In de palliatieve fase
Oncologie en fysiotherapie
• In alle fasen van de ziekte
Tijdens curatieve behandeling
Fysiotherapeutisch doel: behoud kracht en conditie
Na curatieve behandeling
Fysiotherapeutisch doel: verbeteren kracht/ conditie
arbeidsre-integratie, verminderen vermoeidheid etc.
In de palliatieve fase
Fysiotherapeutisch doel: symptoombestrijding,
hulpvraag patiënt
Vragen
• Welke problemen zie je op jouw vakgebied bij
kankerpatiënten?
• Wat zijn de verwijsopties en voorwelke patiënt is wat
geschikt?
• Wat kan jij deze mensen bieden ?
• Wat kan de oncologieverpleegkundige / huisarts zelf?
Fysiotherapeutische
aangrijpingspunten
bij patiënten met kanker
Vermoeidheid
Conditieverlies
Krachtsverlies
Ademhaling
Angst v bewegen
Beperkingen
Oedeem
Spanning
Pijn
Bekkenbodem
Re-integratie
Hartproblemen
Vermoeidheid
Conditie
Kracht
Ademhaling
Angst
Beperkingen
Oedeem
Spanning
Pijn
Bekkenbodem Re-integratie
• Een van de meest voorkomende problemen bij patiënten met
kanker
• Gevolgen van de ziekte en van de behandeling
• Multifactorieel (Hb, nachtrust etc etc)
• Training heeft invloed op vermoeidheid
• Conditionele training meer effect dan krachttraining
• Bewezen bij solide tumoren, (nog) niet bij hematologische
ziekten
Cramp. Exercise for the management of cancer-related fatigue in adults. Cochrane 2012
Hartklachten
Vermoeidheid
Conditieverlies
Kracht
Ademhaling
Angst
Beperkingen
Oedeem
Spanning
Pijn
Bekkenbodem Re-integratie
Hartklachten
• Tijdens de behandeling
• Gesuperviseerde training laat significante verbeteringen zien
in uithoudingsvermogen (VO2max)
• Conditietraining is goed uitvoerbaar tijdens en na behandeling
• Supervisie vs zelf trainen vs niets doen
Jones. Effect of exercise training on peak oxygen consumption in patients with cancer: a meta-anaylsis. Oncologist 2011
Vermoeidheid
Conditie
Krachtsverlies
Ademhaling
Angst
Beperkingen
Oedeem
Spanning
Pijn
Bekkenbodem Re-integratie Hartklachten
• Spiermassa kan o.a. ontstaan door de bijwerkingen van de
behandeling en door inactiviteit
• Training verbetert spierkracht en spiermassa
• Trainingseisen
-
minimaal 2-3x per week
3 – 4 maanden
voldoende belasting (60-80% 1RM)
Stene. Effect of physical exercise on muscle mass and strenght in cancer patients during treatment – a systematic review. Crit Rev Oncol 2013
Vermoeidheid
Conditie
Kracht
Ademhaling
Angst
Beperkingen
Oedeem
Spanning
Pijn
Bekkenbodem Re-integratie Hartklachten
• Door de ziekte, de behandeling (radiatie pneumonitis,
lobectomie), maar ook luchtweginfectie/ pneumonie
• Ondersteuning door ademhalingstechnieken/
hoesttechnieken
• Adviezen m.b.t. bewegen en houding
Vermoeidheid
Conditie
Kracht
Ademhaling
Angst v bewegen
Beperkingen
Oedeem
Spanning
Pijn
Bekkenbodem Re-integratie Hartklachten
• Vaak onbekendheid
• Bang om moe te worden
• Fysieke problemen zoals stoma, littekenweefsel of
lymfoedeem
• Informatie/ voorlichting en rustig opbouwen van training
Vermoeidheid
Conditie
Kracht
Ademhaling
Angst
Beperkingen
Oedeem
Spanning
Pijn
Bekkenbodem Re-integratie Hartklachten
• Bijvoorbeeld na mamma amputatie of n.accessorius letsel na
halsklierdissectie
• Oefentherapie om mobiliteit van gewrichten te verbeteren,
stabiliteit van gewrichten te verbeteren
Carvalho. Exercise interventions for shoulder dysfunction in patients treated for head and neck cancer. Cochrane 2012
Vermoeidheid
Conditie
Kracht
Ademhaling
Angst
Beperkingen
Oedeem
Spanning
Pijn
Bekkenbodem Re-integratie Hartklachten
• Incidentie van lymfoedeem na borstkanker is ongeveer 20%
• Risicofactoren zijn: grootte van de ingreep, BMI (m.n.
vetpercentage), inactiviteit en chemo/ RT
• Behandeling o.a. door lymfdrainage, bandageren/ steunkous,
taping
• Trainen heeft geen negatieve invloed op oedeem!
DiSipio. Incidence of unilateral arm lymphoedema after breast cancer: a systematic review and meta-analysis. Lancet 2013
Vermoeidheid
Conditie
Kracht
Ademhaling
Angst
Beperkingen
Oedeem
Spanning
Pijn
Bekkenbodem Re-integratie Hartklachten
• Verwerking, angst dat ziekte terugkomt, vermoeidheid etc etc
• Nekklachten, hoofdpijn
• Ontspanningsoefeningen, massage, begeleiding/ coaching
Vermoeidheid
Conditie
Kracht
Ademhaling
Angst
Beperkingen
Oedeem
Spanning
Pijn
Bekkenbodem
Re-integratie Hartklachten
• Ontstaan door inactiviteit, de behandeling (bijvoorbeeld na
operatie, neuropathische pijn na chemotherapie, nek/
schouderklachten bij spanning, botmetastasen)
• Massage, ontspanningsoefeningen, TENS, oefentherapie,
voorlichting
• Pijnmedicatie, afstemmen met arts
Vermoeidheid
Conditie
Kracht
Ademhaling
Angst
Beperkingen
Oedeem
Spanning
Pijn
• Bijv. bij blaastumor of rectumcarcinoom
• Incontinentie
• Specifieke bekkenbodemtherapeut
Bekkenbodem
Re-integratie
Hartklachten
Vermoeidheid
•
•
•
•
Conditie
Kracht
Ademhaling
Angst
Beperkingen
Oedeem
Spanning
Pijn
Bekkenbodem
Re-integratie
Hartklachten
Terug naar de arbeidsmarkt
Onzekerheid
Uiterlijk ziet men niets, bewaken van eigen grenzen
Training, soms heel specifiek, om belastbaarheid te vergroten
Vermoeidheid
Conditie
Kracht
Ademhaling
Angst
Beperkingen
Oedeem
Spanning
Pijn
Bekkenbodem
Re-integratie
• Antrhacyclines (bijv. adriamycine) kunnen leiden tot
beschadiging van de hartspier (incidentie 0,5% tot 9%)
• Problemen kunnen zich maanden of zelfs jaren na
behandeling nog voordoen
• LVEF (Linker Ventrikel Ejectie Fractie) wordt tijdens
behandeling gecontroleerd
• Specifiek trainen - hartfalenprotocol
Hartklachten
Oncologische Revalidatie
• Door CVZ gedefinieerd als:
“ Zorg die gericht is op de functionele, fysieke,
psychische en sociale problemen verbonden met
kanker, inclusief nazorg en revalidatie”
• Revalidatie -> multidisciplinair
Richtlijn Oncologische Revalidatie, IKNL 2011
Richtlijn Oncologische Revalidatie
Richtlijn Oncologische Revalidatie, IKNL 2011
Richtlijn Oncologische Revalidatie
Richtlijn Oncologische Revalidatie, IKNL 2011
Richtlijn Oncologische Revalidatie
Richtlijn Oncologische Revalidatie, IKNL 2011
Richtlijn Oncologische Revalidatie
Richtlijn Oncologische Revalidatie, IKNL 2011
Richtlijn Oncologische Revalidatie
Richtlijn Oncologische Revalidatie, IKNL 2011
Richtlijn Oncologische Revalidatie
Richtlijn Oncologische Revalidatie, IKNL 2011
Wat kan een fysiotherapeut
onder andere bieden bij
patiënten met kanker?
Oefentherapie
Ademhalingsoef.
Bandageren
Informeren
Bekkenbodemtraining
Massage
Pijnstilling
Ontspanning
Conditietraining
Functionele training
Krachttraining
Stabiliteitstraining
Verwijsopties en voor welke patiënt is wat geschikt…
• Behandeling van bovengenoemde problemen
• Diagnostiek
- In kaart brengen van de problemen
- Bijvoorbeeld kracht en conditie (uitzetten tegen ref. groep)
• Advies
• …
• PSK (patiënt specifieke klachten)
Supervisie vs Adviezen vs Niets – Tijdens behandeling
Chemo/ RT
Fitheid
Operatie
Niets
Tijd
Supervisie vs Adviezen vs Niets – Tijdens behandeling
Chemo/ RT
Fitheid
Operatie
Adviezen
Niets
Tijd
Supervisie vs Adviezen vs Niets – Tijdens behandeling
Chemo/ RT
Fitheid
Operatie
Supervisie
Adviezen
Niets
Tijd
Een oncologisch fysiotherapeut vinden
Netwerken
Een oncologisch fysiotherapeut vinden
Netwerken
Onconet
www.onconet.nu
Amsterdam en nu ook landelijk door NPi
Een oncologisch fysiotherapeut vinden
Netwerken
Onconet
www.onconet.nu
Amsterdam en nu ook landelijk door NPi
FyNeOn
www.fyneon.nl
Noord-Brabant en Noord-Limburg
Een oncologisch fysiotherapeut vinden
Netwerken
Onconet
www.onconet.nu
Amsterdam en nu ook landelijk door NPi
FyNeOn
www.fyneon.nl
Noord-Brabant en Noord-Limburg
Netwerk Werkgroep Fysiotherapie &
Oncologie Midden Nederland
Een oncologisch fysiotherapeut vinden
Netwerken
Onconet
www.onconet.nu
Amsterdam en nu ook landelijk door NPi
FyNeOn
www.fyneon.nl
Noord-Brabant en Noord-Limburg
Netwerk Werkgroep Fysiotherapie &
Oncologie Midden Nederland
Zorgkaart Nederland
www.zorgkaartnederland.nl
Een oncologisch fysiotherapeut vinden
Netwerken
Onconet
www.onconet.nu
Amsterdam en nu ook landelijk door NPi
FyNeOn
www.fyneon.nl
Noord-Brabant en Noord-Limburg
Netwerk Werkgroep Fysiotherapie &
Oncologie Midden Nederland
Zorgkaart Nederland
www.zorgkaartnederland.nl
Google
Wat kan de oncologieverpleegkundige / huisarts zelf?
• Overzicht hebben van de mogelijkheden
Wat kan de oncologieverpleegkundige / huisarts zelf?
• Overzicht hebben van de mogelijkheden
• Informatie geven (bijvoorbeeld over vermoeidheid)
Wat kan de oncologieverpleegkundige / huisarts zelf?
• Overzicht hebben van de mogelijkheden
• Informatie geven (bijvoorbeeld over vermoeidheid)
• Adviezen geven over gezonde leefstijl (NNGB)
Wat kan de oncologieverpleegkundige / huisarts zelf?
•
•
•
•
Overzicht hebben van de mogelijkheden
Informatie geven (bijvoorbeeld over vermoeidheid)
Adviezen geven over gezonde leefstijl (NNGB)
Vroegtijdig signaleren en juist doorverwijzen
Wat kan de oncologieverpleegkundige / huisarts zelf?
•
•
•
•
•
Overzicht hebben van de mogelijkheden
Informatie geven (bijvoorbeeld over vermoeidheid)
Adviezen geven over gezonde leefstijl (NNGB)
Vroegtijdig signaleren en juist doorverwijzen
Communicatie met andere disciplines
Wat kan de oncologieverpleegkundige / huisarts zelf?
•
•
•
•
•
•
Overzicht hebben van de mogelijkheden
Informatie geven (bijvoorbeeld over vermoeidheid)
Adviezen geven over gezonde leefstijl (NNGB)
Vroegtijdig signaleren en juist doorverwijzen
Communicatie met andere disciplines
….
Dank voor jullie aandacht